Қазіргі қазақ мәдениетіндегі мәселелер

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазіргі қазақ мәдениетіндегі мәселелерді мыңа негізгі мәдени-әлеуметтік типтерге бөліп қарастырайық.

1. Архаикалык тип. Архаиз- мәдениеттің өтіп кеткен сатыларын қайтадан қалпына келтіруге бағытталған. Адам туғанынан күндылықтар жүйесін, әдетте, сол күйінде қабылдайды. (отбасылык, топтық, этностык, мемлекеттік т. б. ) бұл әрине этностын түп-тамырларын құрметтеуге шақырады. Бұл қажетті- талап. Өзін сыйламаған басқаныда сыйлай алмайды. Бірақ, бір жағынан мәдени жүйе өзін-өзі сақтап қалғысы келеді бастауынан аластамай. Екінші жағынан, адамның шығармашылдығы, жасампаздығы, жанашылдығы белгілі. Бұл еш тенденция бір-біріне қарама-қайшы. Архаикалық мәдени тип заман өзгеріп қалыптасқан өмір салты шайқалған өтпелі кезеңдерде ерекше байқалады. Мысалы, Қазакстан Республикасын алып қарайық. Отаршылық пен тоталитарлық мәдени қүндылықтардын жалғанды анықталып төл мәдениетін жаңғырту жөніндегі заңды түсінікті ұмтылыс қалытасты. Бірақ азаматтық қоғамның орнына жеті аталық урдіске, рулық тайпалық басқару жүйесіне, исламның орнына тәңіршілік пен ціаманизмге қайтып келу, дүниежүзілік тарихты шежірешілікпен ауыстыру және т. б. Архаизмнің көріністеріне жатады. Сонымен қатар, дәстүршілдіктің көріністеріне қазақтың және әр жүздің ханын сыйлау, шариғат пен қазылық салтты қалпывна келтіру, батыстық киім үлгілеріне тежеу сияқты пікірлерді ұсыну жатады.

2. Мәңгүрттік тип. Мәңгүрт дегеніміз ұлттық салт-дәстүрден жүрдай күнделікті өмірде ұлттық мәдени жүйенін күндылықтарын қолданбайтын яғни рухани тамырларынан айрылған адам. Бұл туралы Ш. Айтмаутовтын шығармашьшығында әсерлі жазылған.

Мәңгүрттік-дәстүршілдікке қарама-қарсы. Бірақ архаист өмірлік поэзияны өз қалауымен қабылдаса, мәнгүрттік-сыртқы күштеудің нәтижесі.

Мысалы, Ресей империясының мәнгүрттендіру саясатынын кейбір әрекеттері. 1) . Халықтың өзін-өзі басқару жүйесін орталық әкімшілікпен алмастыру. 2) . Салт-дәстүр мен руханилыктың тамырына балта шабу.

3) . Ұлттық жазбаша мәдениетті шектеу , алфавитті алмастыру орыс мектептерін ашу т. б.

4) . "Бұратана" халықтардың тілін жоғары мәдени-аймақтардан аластау күнделікті-тұрмыстық деңгеймен шектеу.

Мәңгүрттік күтылудын басты жолы-ұлттық мәдениеті қайтадан игеру. Кейде мәңгурттік мәдени типпен маргиналдықты түтас қарастырылады. Онын қатарына ана тілін білмейтіндерді де қосады. Бұл ұжымды американ ғалымы Р. Пак енгізген, латын тілінен "щшетге болуыш" деп аударылады. Қысқаша айтқанда, маргиналдар -не қоғамнан өздері аулақ кеткендер, не коғамның өзі оларды шеттеткендер.

Француз ғалымы А. Фартдың пікірі бойынша, маргиналдардың алдында екі жол бар:

барлық дәстүрді қарым-қатынастарды бұзып, өзінше жаңа бір субьмәдениетті қалыптастыру - біртіндеп заңдылық айманынан шығу.

3. Еуразиялық мәдени тип. Бірнеше ғасырлар бойы Ресейдін қол астында өмір сүрудің нәтижесінде қазақ халқынын мәдени құрылымында біраз өзгерістер болды. Бұл процесс ең алдымен тілді қамтыды және орыс тілді қазақтар (үйғыр. өзбек, татарлар т. б. ) мәселесін тудырды.

Демографиялық және тілдік факторлардын этномәдениеттке тигізетін әсері мол. Былайша айтқанда тіл саясатын демографиялық өзгсрістерімен үдытастырғанда ғана жемісін көреміз. Бірақ. тілден айырылдын деп үлкен топты ұлттық мәдениет аймағынан шығарып тастауға болмайды. Мысалы. Қазакстандағы орыс тілді қазактардын және басқа да мұсылман халықтарының көбі ұлттық салт-дәстүр мен діни-мәдениет өрісінен аластап кеткен жок.

XX ғ. бойында қазақ халқының мәдени жүйесінде үш түрлі мәдениет: дәстүрлі мәдениет, отаршыл мәдениет, батыстық әсер етті. Еуразиялық мәдени тип дәстүрлі мәдениетті батыстық өркениет жетістіктерімен ұштастыра білген.

Осы мәселе төңірегінде Елбасының мына бір ойын келтірейік: Біз өзіміздің мәдени тамырларымыздан едәуір ажырап қалдық. Оның есесіне өзге өркениеттер әсеріне көбірек ұшырадық. Бұл жақсы ма, жаман ба- өз алдыңз мәселе (ғасырлар тоғысында. Алматы, 1996, 264 бет) .

Еуразиялық экспанцияға әр түрлі жауап беруге болады. Мысалы, Ресеи, Жапония, Қытайды мысалға алуға болады. Әсіресе, Жапония өздерінің материалдық мәдениет деңгейін батыстық озық үлгілерді қабылдау арқылы көтергеннен соң, Еуропалық рухани экспанцияның алдына тосқауыл қойды.

Осының нәтижесінде ол әлемдегі ең озық мәдениеттің иесіне айналды. Қаншама орын талмайтын құрбандықтарына қарамай қазак халқы тарихтын бұл сынынан абыройымен шықты деуге болады. Сонымен Еуразиялық мәдени тип өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін қазактың дәстүрлі мәдениетімен тұтасуы қажет. Керісінше болса онда Еуразиялық қазақ мәдениетінің маргиналдық белгілері басым болуы, рухани қайнарлары таусылып қалады.

Қазақ мәдениетін тағдыр қысымынан сақтап қалған құдіретті күштің бірі-ана тілі. Қазақ тілінін тұрмыстық -отбасылық деңгейден халықаралық қарым-қатынас, өнер мен ғылымның жоғары құралы дәрежесіне көтерудің бір мәселесі -кириллицаны латын алфавитімен ауыстыру. Бұл әлемдік теңденииямен үндес.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

Ғабитов Т, Мүтәліпов Ж, Құлсариева А.

Мәдениеттану оқулық Алматы 2001ж.

Төкенов. Ө. «Мәдениеттану негізі»

Алматы 2000ж.

Ғабитов Т. «Мәдениеттануға кіріспе»

Алматы 1996 - 2007ж.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.