Шағын бизнес субьектілері
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРБИЕСІ
2.1 Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...
2.2 Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Өндірістік кооперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРБИЕСІ
2.1 Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...
2.2 Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Өндірістік кооперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Біздің мемлекетіміздің қазіргі кезде Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы негізінде өзінің ұлттық стратегиясын қалыптастырады. Нарықтық экономикаға көшу арылу және бәсекені дамытуға бағытталу өндіріс құрылымын қайта өзгертуді қажет етеді. Әлемдік тәжірбиеде дәлелдегендей бұл жағдайды меншіктің әр түріне негізделген кәсіпкерліктің дамуынсыз шешу мүмкін емес. Нарықтық қатынысатар жағдайындағы қоғамның өмір сүруі экономиканы тұрақтандырудан, мемлекеттік бюджеттің табысы мен шығысын теңестіретін қаржы жүйесін, ұлғайтудан, халықты тұтыну тауарларымен қамтамасыз етуден басталады. Бүгінгі күнде өндірістің, нарықтың жалпы қоғамның дамуын жүзеге асыратын кәсіпкерлік екендігін көпшілік түсіне бастады.
Курстық жұмыстың мақсаты шағын бизнес субъектілерінде есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру және олардың экономиканы көтеруге қосатын үлесін айқындау болып табылады. Осы ғылыми жұмыста негізгі зерттеу объектісі - шағын кәсіпорын ЖШС “Д.А.Н.” болып табылады. Бұл зерттеліп отырған жұмыста кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты жасалатын талдауда қарастырылатын негізгі мәселелер:
- ең алдымен макроэкономикалық тұрғыдан алғандағы шағын кәсіпкерліктің маңызын атап айтқанда: жиынтық ішкі өнімді және ұлттық табысты ұлғайтудағы, жұмысбастылық мәселені шешудегі, әр түрлі деңгейдегі халықтардың материалдық тұрмыс жағдайын көтерудегі, жалпы ұлттық экономикадағы ролін айқындап көрсету;
- экономикалық категория ретінде: кәсіпкерлік, кәсіпкерлік қызмет, кәсіпкер деген сияқты ұғымдарға түсініктеме бере отырып, кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен есеп жүргізу тәртібін анықтау.
- шағын бизнес кәсіпорындары үшін есепті ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеудің негізгі көзі бухгалтерлік есептің формалары және кәсіпорын шеңберінде жүргізілген есептік талдау болып табылады.
Курстық жұмысты жазудың әдіснамалық негізін жазуда Қазақстан Республикасы Президентінің “Бухгалтерлік есеп жөніндегі” заң күші бар жарлығы, “Жеке кәсіпкерлік туралы” заңы, бухгалтерлік есеп жөніндегі және басқа экономикалық әдебиеттері қолданылады.
Біздің мемлекетіміздің қазіргі кезде Қазақстан Республикасы экономикасының дамуы негізінде өзінің ұлттық стратегиясын қалыптастырады. Нарықтық экономикаға көшу арылу және бәсекені дамытуға бағытталу өндіріс құрылымын қайта өзгертуді қажет етеді. Әлемдік тәжірбиеде дәлелдегендей бұл жағдайды меншіктің әр түріне негізделген кәсіпкерліктің дамуынсыз шешу мүмкін емес. Нарықтық қатынысатар жағдайындағы қоғамның өмір сүруі экономиканы тұрақтандырудан, мемлекеттік бюджеттің табысы мен шығысын теңестіретін қаржы жүйесін, ұлғайтудан, халықты тұтыну тауарларымен қамтамасыз етуден басталады. Бүгінгі күнде өндірістің, нарықтың жалпы қоғамның дамуын жүзеге асыратын кәсіпкерлік екендігін көпшілік түсіне бастады.
Курстық жұмыстың мақсаты шағын бизнес субъектілерінде есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру және олардың экономиканы көтеруге қосатын үлесін айқындау болып табылады. Осы ғылыми жұмыста негізгі зерттеу объектісі - шағын кәсіпорын ЖШС “Д.А.Н.” болып табылады. Бұл зерттеліп отырған жұмыста кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты жасалатын талдауда қарастырылатын негізгі мәселелер:
- ең алдымен макроэкономикалық тұрғыдан алғандағы шағын кәсіпкерліктің маңызын атап айтқанда: жиынтық ішкі өнімді және ұлттық табысты ұлғайтудағы, жұмысбастылық мәселені шешудегі, әр түрлі деңгейдегі халықтардың материалдық тұрмыс жағдайын көтерудегі, жалпы ұлттық экономикадағы ролін айқындап көрсету;
- экономикалық категория ретінде: кәсіпкерлік, кәсіпкерлік қызмет, кәсіпкер деген сияқты ұғымдарға түсініктеме бере отырып, кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен есеп жүргізу тәртібін анықтау.
- шағын бизнес кәсіпорындары үшін есепті ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеудің негізгі көзі бухгалтерлік есептің формалары және кәсіпорын шеңберінде жүргізілген есептік талдау болып табылады.
Курстық жұмысты жазудың әдіснамалық негізін жазуда Қазақстан Республикасы Президентінің “Бухгалтерлік есеп жөніндегі” заң күші бар жарлығы, “Жеке кәсіпкерлік туралы” заңы, бухгалтерлік есеп жөніндегі және басқа экономикалық әдебиеттері қолданылады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1) Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер турады. ҚР Кодексі 2001 № 210 Заңы. (ҚР 2001 жылғы 5 шілдедегі № 223 -//., 2001 жылғы 24 желтоқсандағы №276 // ., 2002 жылғы 15 қаңтардағы № 279 //., 2002 жылғы 21 наурыздағы №310 // ., 2002 жылғы 23 қарашадағы №358 // ., 2003 жылғы 29 қарашадағы №500// Заңдарымен енгізілген өзгерістерімен)
2) Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации Алматы, 2004
3) “Жеке кәсіпкерлік туралы “ Заң. 2004
4) Путеводитель для предпринимателя. г Астана 2002
5) В помощь предпринимателю г Астана 2002
6) Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Егемен Қазақстан № 93, мамыр 2001 жыл, 2 бет
7) Абенов Е. Бизнес малый проблемы больши. // Транзитная экономика. 2000, №4.
8) Байболтаева Н., Юсупжанов Ә. Өндірістік коперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру мәселелері // Ізденіс, 2002 №6
9) Байжолова Р Воздействия малого предпринимательство на занятость населения / Ізденіс, 2003 №6
10) Баймагамбетов М Взаимная кредитования - необходимое условие развития малого предпринимательства в РК // Қаржы қызметі, 2003 №7-8
11) Волков О.И. Экономика предприятия. М.: ИНФРА – М, 2001.
12) Глухов В.В. экономика малого предприятия. СПб, 2003
13) Гришина С.Ф. Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді қалай ұйымдастыру керек.// Бухгалтер бюллетені, 2003, №19
14) Имашев Б Становление малого предпринимательства. // Транзитная экономика, 2001, №4
15) Калдыбаев О., Темірбаев А. Экономика предприятия (Фирмы). Алматы: Санат 2002
16) Козлова Е.П Бухгалтерский учер в малом предпринимательстве. Москва , 2003
17) “Қарағанды облысының 2001-2004 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту” бағдарламасының орындалу барысы туралы әкімшіліктің есебі. Орталық Қазақстан, 2004 қаңтар №17
18) Лашун Л.Г. Кәсіпорынның есеп саясаты // Бухгалтер бюллетені 2004 №45
19) Мамыров Н.К. Смагулов Н.Т. Основы предпринимательства. Алматы, 2001
20) Сатмұрзаев А. Учет на предприятиях в условиях многообразия форм собственности: вопросы совершенствования. Аль-Пари, 2003 №4
21) Толкинбаев Малое предпринимательство требует поддержки // Транзитная экономика. 2003 №4
22) Шеденов М. Малое предпринимательство и его роль в экономике Казахстана // Фемида, 2003 №1
23) Шалгинбаев Н.Т. Учет и отчетность субъектов малого предпринимательства // Бюллетен бухгалтера 2004. №16
24) “Шағын кәсіпкерлікті Мемлекеттік қолдау туралы” заңы. 2003
25) Қазақстан Республикасының салық кодексі 2001 1 қаңтар
26) Қазақстан Республикасының салық кодексі №1-3. 01 2003
1) Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер турады. ҚР Кодексі 2001 № 210 Заңы. (ҚР 2001 жылғы 5 шілдедегі № 223 -//., 2001 жылғы 24 желтоқсандағы №276 // ., 2002 жылғы 15 қаңтардағы № 279 //., 2002 жылғы 21 наурыздағы №310 // ., 2002 жылғы 23 қарашадағы №358 // ., 2003 жылғы 29 қарашадағы №500// Заңдарымен енгізілген өзгерістерімен)
2) Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации Алматы, 2004
3) “Жеке кәсіпкерлік туралы “ Заң. 2004
4) Путеводитель для предпринимателя. г Астана 2002
5) В помощь предпринимателю г Астана 2002
6) Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік кәсіпорын туралы заң күші бар Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Егемен Қазақстан № 93, мамыр 2001 жыл, 2 бет
7) Абенов Е. Бизнес малый проблемы больши. // Транзитная экономика. 2000, №4.
8) Байболтаева Н., Юсупжанов Ә. Өндірістік коперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру мәселелері // Ізденіс, 2002 №6
9) Байжолова Р Воздействия малого предпринимательство на занятость населения / Ізденіс, 2003 №6
10) Баймагамбетов М Взаимная кредитования - необходимое условие развития малого предпринимательства в РК // Қаржы қызметі, 2003 №7-8
11) Волков О.И. Экономика предприятия. М.: ИНФРА – М, 2001.
12) Глухов В.В. экономика малого предприятия. СПб, 2003
13) Гришина С.Ф. Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді қалай ұйымдастыру керек.// Бухгалтер бюллетені, 2003, №19
14) Имашев Б Становление малого предпринимательства. // Транзитная экономика, 2001, №4
15) Калдыбаев О., Темірбаев А. Экономика предприятия (Фирмы). Алматы: Санат 2002
16) Козлова Е.П Бухгалтерский учер в малом предпринимательстве. Москва , 2003
17) “Қарағанды облысының 2001-2004 жылдарға арналған шағын кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту” бағдарламасының орындалу барысы туралы әкімшіліктің есебі. Орталық Қазақстан, 2004 қаңтар №17
18) Лашун Л.Г. Кәсіпорынның есеп саясаты // Бухгалтер бюллетені 2004 №45
19) Мамыров Н.К. Смагулов Н.Т. Основы предпринимательства. Алматы, 2001
20) Сатмұрзаев А. Учет на предприятиях в условиях многообразия форм собственности: вопросы совершенствования. Аль-Пари, 2003 №4
21) Толкинбаев Малое предпринимательство требует поддержки // Транзитная экономика. 2003 №4
22) Шеденов М. Малое предпринимательство и его роль в экономике Казахстана // Фемида, 2003 №1
23) Шалгинбаев Н.Т. Учет и отчетность субъектов малого предпринимательства // Бюллетен бухгалтера 2004. №16
24) “Шағын кәсіпкерлікті Мемлекеттік қолдау туралы” заңы. 2003
25) Қазақстан Республикасының салық кодексі 2001 1 қаңтар
26) Қазақстан Республикасының салық кодексі №1-3. 01 2003
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Экономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шағын бизнес субьектілері
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ
АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму
тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
3. Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
4. Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТӘЖІРБИЕСІ
1. Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...
2. Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өндірістік кооперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Біздің мемлекетіміздің қазіргі кезде Қазақстан Республикасы
экономикасының дамуы негізінде өзінің ұлттық стратегиясын
қалыптастырады. Нарықтық экономикаға көшу арылу және бәсекені
дамытуға бағытталу өндіріс құрылымын қайта өзгертуді қажет етеді.
Әлемдік тәжірбиеде дәлелдегендей бұл жағдайды меншіктің әр түріне
негізделген кәсіпкерліктің дамуынсыз шешу мүмкін емес. Нарықтық
қатынысатар жағдайындағы қоғамның өмір сүруі экономиканы
тұрақтандырудан, мемлекеттік бюджеттің табысы мен шығысын
теңестіретін қаржы жүйесін, ұлғайтудан, халықты тұтыну тауарларымен
қамтамасыз етуден басталады. Бүгінгі күнде өндірістің, нарықтың
жалпы қоғамның дамуын жүзеге асыратын кәсіпкерлік екендігін көпшілік
түсіне бастады.
Курстық жұмыстың мақсаты шағын бизнес субъектілерінде есеп
жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру және олардың
экономиканы көтеруге қосатын үлесін айқындау болып табылады. Осы
ғылыми жұмыста негізгі зерттеу объектісі - шағын кәсіпорын ЖШС
“Д.А.Н.” болып табылады. Бұл зерттеліп отырған жұмыста кіші
кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты жасалатын
талдауда қарастырылатын негізгі мәселелер:
- ең алдымен макроэкономикалық тұрғыдан алғандағы шағын
кәсіпкерліктің маңызын атап айтқанда: жиынтық ішкі өнімді
және ұлттық табысты ұлғайтудағы, жұмысбастылық мәселені
шешудегі, әр түрлі деңгейдегі халықтардың материалдық тұрмыс
жағдайын көтерудегі, жалпы ұлттық экономикадағы ролін айқындап
көрсету;
- экономикалық категория ретінде: кәсіпкерлік, кәсіпкерлік
қызмет, кәсіпкер деген сияқты ұғымдарға түсініктеме бере
отырып, кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен
есеп жүргізу тәртібін анықтау.
- шағын бизнес кәсіпорындары үшін есепті ұйымдастыру
ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеудің негізгі көзі бухгалтерлік есептің формалары және
кәсіпорын шеңберінде жүргізілген есептік талдау болып табылады.
Курстық жұмысты жазудың әдіснамалық негізін жазуда Қазақстан
Республикасы Президентінің “Бухгалтерлік есеп жөніндегі” заң күші
бар жарлығы, “Жеке кәсіпкерлік туралы” заңы, бухгалтерлік есеп
жөніндегі және басқа экономикалық әдебиеттері қолданылады.
1. ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ
АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
даму тәжірбиесі
Қазақстанда жүргізіліп жатқан бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау
процессінің негізгі мақсаты - түбегейлі экономикалық өзгерістердің
талаптарына сай бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін жасау.
Елімізде меншіктің әр түрлі нысандарына негізделген экономикалық
қалыптасуын және кез-келген мемлекетте экономиканы көтеру меншіктің
құралуына байланысты екендігін, сондай-ақ субъектілердің әлемдік
нарыққа шығу мүмкіндігін ескере отырып, Қазақстан Республикасының
Президенті жеке кәсіпкерлік қолдау жөніндегі міндеттерді қойды. Осы
міндеттерді жүзеге асыру мақсатында республикада 1997 жылдың 19
маусымындағы “Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсету туралы”
және “Жеке кәсіпкерлік туралы” Заңдар қабылданды. Бұл құжаттарда
шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметінің салық салу жүйесін
ықшамдауға мүмкіндік беретін жеңілдетілген нысан бойынша есеп
берудің және Қаржылық қорытынды есеп дайындаудың көптеген
аспектілері айқындалған. Алайда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру әдістемесін жасау жаңадан қолға алына
бастағандықтан, оны жүзеге асыру тәжірбиесі әлі де болса толық
қалыптаса бастаған жоқ.
Қазақстан Республикасының 1999-2000 жылдарға кіші кәсіпкерлікті
дамыту мен қолдау туралы мемлекеттік бағдарламаны 1998 жылғы 31
желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен
бекітілді. Бағдарламаның мақсаты – кәсіпкерліктің дамытуындағы
тұрақтылықты экономикалық маңызды салаларындағы олардың үлесін
ұлғайту, жұмыс орындарын қалыптастыру, бәсекелік ортаны дамыту,
меншік иелерінің қоғамдағы орнының жоғарғы дәрежеде болуын
қамтамасыз ету.
Бағдарламада мемлекеттік саясатпен кіші кәсіпкерліктің арасындағы
тығыз байланысты экономикадағы “Қазақсатн 2030” даму стратегиясын
жүзеге асыру мақсатында қарастырады. Бағдарламадағы негізгі шараларды
іске асыру мақсатында кіші кәсіпкерлік субъектілерінің еліміздің
жиынтық ішкі өніміндегі үлесінің артуын айқындайды. Қарастырылып
отырған бағдарламада нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру, кіші
кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту аясында нормативті құқықтық
актілердің іске асуы “шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау
туралы” заңның бабына сәйкес осы салада кадрларды даярлау, қайта
даярлау және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру, кәсіпкерлікті
кең көлемдегі ақпарат көздерімен қамтамасыз ету қажет.
Қазақстандағы нарықтық экономика негізі көптеген ұсақ фирмаларды
қалыптастыру мен анықталады. Экономиканы реформалау жолында жаңа
шаруашылық жүйесін қалыптастыруда кіші кәсіпорындар өздеріне ең
басты рольді алып отыр. Бүгінгі күнде жеке сектор кіші бизнес
аясында туындады және кіші кәсіпкерліктер санының өсу қарқыны
төмендегі кестеде көрсетілген. (кесте 1).
Кесте 1
Кіші кәсіпкерліктің өсу қарқыны
Жылдар 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Кіші кәсіпкерлік57010 35089 32186 21260 24030 465000
субъектілер
Кіші кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы - несиелік ресурстармен
қамтамасыз етуді жүзеге асыру үшін несилік серіктестіктердің қызметін
реттейтін нормативтік базаны қалыптастыру қажет, сондай – ақ кіші
бизнес аясында несилендіру қоғамын дамыту үшін нормативті құқықтық
негізін қалыптастыру керек. Қаржы несиелік ресурстардың
жетіспеушілігі кәсіпкерлердің басым бөлігінің ғылыми жаңалықтарды
төменгі деңгейдегі секторларында қызмететуіне әсер етеді. Кіші
кәсіпкерлік субъектілерінің көпшілігі сауда және қызмет көрсетумен
айналысады.
Қазақстан үкметінің нарықтық реформаларды жүзеге асыруға
байланысты көптеген шаралар қолданды. Атап айтқанда: мемлекеттік
меншікті жекешелендіру, қаржылық несие саясат жүргізу, құнды қағаз
нарығын қалыптастыру, жалпы нарықтық инфрақұрылымдар құру. Мұнда
ең басты шаралардың бірі ретінде кіші және орта бизнесті дамыту
мен кәсіпкерлік қызметті қолдау туралы мәселенің орны бөлек. Осыған
сәйкес бизнестің дамуына әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы
деп бөлуге болады.
Ішкі - бұл кәсіпорын шеңберіндегі оның барлық жүргізілетін
тікелей байланысты факторлар. Кәсіпкерлікке әсер ететін сыртқы
факторларды макродеңгейде қарастыра отырып бірнеше салаға бөліп
қарастырады:
1. Экономикалық факторлар экономикалық цикл кезеңі, монетарлық
саясат, жиынтық ұлттық өнімнің өсу тенденциясы, инфляция
деңгейі, жұмыссыздық деңгейі, фискалды саясат, еңбек ақымен
бағаға бақылау қою деңгейі;
2. Мемлекеттік деңгейі: кәсіпкерлікті қаржылық қолдау,
менеджментте көмек көрсету, бизнесті ақпаратпен қамтамасыз
ету, кіші және орта бизнесті қолдау, салық салу жүйесі
арқылы ынталандыру, қоғамда кәсіпкерлікті қалыптастыру;
3. Әлеуметтік факторлар: өмір сүрудің ең төменгі деңгейі,
тұтынушы белсенділігі, туу деңгейі, демографиялық өзгерістер;
4. ресурстық факторлар: қоршаған ортаны қорғау, энергимен
қамтамасыз ету, табиғи ресурстарды қолдану;
5. Технологиялық факторлар: ғылыми зерттеуге жұмсалған шығын
деңгейі, технологиялық жаңалықтар, патентті қорғау,
автоматизация;
Кіші кәсіпкерлік ұлттық экономиканың тұтас объективті секторы
ретінде дамиды, уақыт өте келе қызметіндегі жетістіктерге
байланысты нақты кәсіпорын түрінде экономикадағы микрожүйені
құрайды. Кіші кәсіпорынның субъектілерін анықтау үшін сандық
сипаттағы көрсеткіштердің көлеміне қарай, олардың әр түрлі жолдары
бар, олар: жұмысшылар саны, қаражаттардың жылдық айналым көлемі,
жарғылық капитал мөлшері және тағы басқалар.
Кәсіпкерлік - бұл іскер адамдардың коммерциялық нәтижелерге қол
жеткізудегі іскерлік қабілеті, яғни мықты, қажетті және қиын
жобаның жүзеге асуы. Жаңа идеяларды жүзеге асыру үшін тәуекелге
бел байлау.
Кәсіпкерлер - коммерциялық мүмкіндіктерді пайдаланып, қажетті
капитал алуға мүмкіндігі бар, операцияларды жүргізу тәртібін білетін,
табысқа жетуде өзіне жауапкершілік міндетті ала отырып тәуекелге
баратын іскерлік әлеміндегі адамдар.
Кәсіпкерлік – заңдылық негізінде қызмет ететін, шаруашылық
немесе басқа істегі өзінің меншікті немесе жалға алған және басқа
да мүліктермен құрал жабдықтары есебінен осы іс-әрекетке қатысушылар
үшін нәтижемен табыс табудағы бастамашы ерекше қабілет.
Қазіргі нарық жағдайына байланысты кәсіпкерлік қызмет –
жаңашылдықсыз, шығармашылық ізденістерсіз, бәсекелік күресті
ынталандырусыз жүзеге аспайды. Мұндай жағдайда жоғарғы сапалы және
өз өнімдерінің тұрақты түрде өндірілуін қамтамасыз ететін кәсіпорындар
ғана қызмет етуге мүмкіндігі бар.
Кәсіпкерлік алғышарттар - саяси экономикалық, психологиялық
факторлар болып табылады. Кәсіпкерлікке саяси фактор жоғарғы
дәрежеде әсер етеді. Мұндағы бірінші дәрежелі саяси шарт - ол
елдің тұрақтылығы мен бұқара халықты қатыстыру. Кәсіпкерлікті
қалыптастырудағы экономикалық сәт – ол заман талабына сәйкес туған
объективті құбылыс – мемлекеттік меншікті жекешелендіру болды.
Кәсіпкерлік психология тек нарық механизмін құру процессінде ғана
емес, сонымен қатар нарыққа көшу шарттарында қалыптасады. Әрбір
кәсіпкер шаруашылық істерін жүргізгенде дұрыс шешім қабылдай
білудегі іскерлік белсенділігін танытуы қажет. Кәсіпкер қызмет
әрекетіне байланысты іскерлік аясын таңдапалаумен нарыққа енуде ондағы
шарттармен талаптарға сәйкес өндіріс технологиясы мен өнім
ассортиментін өзгертеді. Кәсіпкерлік аясын таңдай отырып қызмет
етуде кәсіпорын өзінің техникалық ресурстар мүмкіндігіне қарай
жинақталған тәжірбие мен кәсіпкердің ұйымдастырушылық қабілетінің
негізінде “не өндіреміз?” деген тұжырымға келеді. Осыған сәйкес
бастапқы салынған ақша қаражаттарының ең төменгі деңгейін мөлшерлеп
салынға қаражаттардың қайта жылдамдығын есептеу керек.
Қандай бір ресурс - шикізат, идея, өңдеу өндірістік және
ұйымдастырушылық іс-тәжірбиесінде табыс табуға мүмкіндік береді.
Мұндай жетістіктерге қол жеткізу тауар нарығын зерттеу, сұранымды
талдау мен болжаудан басталады және сұранымды бағалау – тауар
ұсынымын бағалаумен сәйкес жүргізілуі қажет. Кәсіпорынға өзінің
кәсіпкерлік қабілетін анықтаудағы ең басты мәселелер, бұл:
- экономикалық және техникалық көрсеткіштер негізінде өз өнімдерін
бәсекелес кәсіпорындардың өнімдерімен салыстыру;
- кәсіпорынның аз шығынмен тауар өндіру мүмкіндіктерін анықтау.
- Нарыққа өту кәсіпкерлік іс - әрекетті дамытудың шарттарын
қалыптастырады, осмен байланысты кәсіпкерлік іс-әрекетті
ұйымдастыру процесі төмендегі мәселелерді қамтиды:
- өндірілген өнімнің мөлшерін жоспарлау және оны нарықта жылжыту
- еңбек ұжымын қалыптастыру және еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру;
- кәсіпорын көлемінде жүзеге асырылатын барлық қызметтерді басқару
және талдау.
Кәсіпорынның үнемді және тиімді қызмет ету процесін біздің
экономикамызда нарықтық қатынастар жағдайындағы жетістіктерге қол
жеткізу деп түсіндіруге болады. Тиімді қызмет атқаратын кіші
кәсіпорындар санының көп болуы ұлттық шаруашылықта бәсекені дамытады.
Экономикамыздың орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық
қарым – қатынастарға өтуі қиын және күрделі жағдай болды. Бұл кезең
өндіріс орындарының құлдырауы, инфляция, халықтың жұмыс деңгейінің
төмпендеуі және басқа да мәселелермен түсіндіріледі. Осыған сәйкес
экономика макро және микроэкономика деп бөлу шартты: біріншіден,
макроэкономика микроэкономиканы оқып білудегі теориялық негізді
айқындайды; екіншіден экономикадағы жағдай жеке фирма, кәсіпорындар,
коммерциялық ұйымдық тұрақты қызметіне тәуелді.
Расында да өндірістік мақсаттар мен халық тұрмысына қажетті
өнімдер мен қызметтерді кәсіпорындар қалыптастырады. Сол себепті
олардың ресурстарды қолдануы, сапалық деңгейі мен бәсекеге қабілетті
өнімдер шығаруы жалпы экономика мен халықтардың тұрмыс деңгейіне
байланысты.
Кәсіпорын - пайда табу және қоғамдық тұтыну қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында өнім өндіретін, жұмыстарды орындайтын және
қызметтер көрсететін жеке шаруашылық субъектісі. Кез – келген
шаруашылық түріндегі кәсіпорындар экономикада маңызды роль атқарады.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда кәсіпорын төмендегі мәселелерді
шешуге негіз болады:
- жиынтық ішкі өнімді, жиынтық ұлттық өнімді, ұлттық табысты
ұлғайту;
- мемлекеттік бюджеттің бір бөлігі кәсіпорындарда жиналатын алымдар
мен салықтар есебінен толықтырылады;
- жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс;
- мемлекеттің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету;
- ұлттық білімді дамыту және Ғылыми Техникалық Прогресті
жеделдету;
- әр түрлі деңгейдегі салықтардың материалдық тұрмыс жағдайын
көтеру;
- денсаулық сақтау, білім беру, мәдениетті дамыту;
- жұмыс бастылық мәселелерді шешу;
- басқа да көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу.
Бұл шарттар кәсіпорын тиімді қызмет атқарғанда ғана жүзеге
асады. Кез-келген кәсіпорын өндірістің жүйесі басқаруы ретінде
қарастырылады. Кәсіпорынның қызметі бұл қойылған мақсаттарға жетудегі
қызметтердің жиынтығы. Ол көптеген факторлармен шарттарға тәуелді.
Кәсіпорынды қоршайтын сыртқы және ішкі орта бар: сыртқы орта
экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, экологиялық,
әлеуметтік және технологиялық шарттар; ішкі орта -еңбек ресурстары,
техника және технология, бәсеке маркетинг және тағы басқалар.
Басқару қызметі алдыға қойылған мақсатқа жету шараларын жүзеге
асыру барысында іске асырылады. Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
негізгі мақсаты бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру және табыстың
максималды көлемін алу болып табылады. Шаруашылық қызмет бұл
тұтастай алғанда: өнім шығаруындағы жүргізілген шаралар, қызметтер,
жұмыстар кешені және тауарды сату. Бұл қызметтер бірнеше
блоктардан құралған:
1) техника-технологиялық блок (өндірістің техникалық дамуын
басқару);
2) өндірісті ұйымдастыру (өндіріс аясындағы маркетинг);
3) экономикалық блок: қаржыны басқару, жұмыс орындарын
қалыптастыру.
Кәсіпкер қызметінде табыстарға қол жеткізу үшін кең көлемдегі
сұрақтарды қамтитын ақпараттарға ие болу керек. Бұған жататындар
нарықтағы жағдай, материалды және материалды емес ресурстар
облысындағы саясат, кәсіпорынды ұйымдастырудың құқықтық базасын
анықтау. Шешімдер қабылдауға байланысты сенімді ақпараттар көлемі
жоғары деңгейде болса соған сәйкес тәуелділікте аз болады.
Кәсіпорынның өндірістік-қаржылық жағдайын сипаттайтын ақпараттардың
негізгі көзі бухгалтерлік есеп жүйесі болып табылады. Кәсіпорында
жүргізілген шаруашылық операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында
көрініс табады және соған сәйкес журнал-ордер, ведомость және тағы
басқа есеп құжаттарына көшіріліп жазылады. Белгілі бір кезеңде
жинақталған кәсіпорынның шаруашылық операциялары біртұтас
бухгалтерлік баланста көрсетіледі. Жүргізілген есептер заң жүзінде
анықталып, пеншік формаларына тәуелсіз түрде кәсіпорындардың
барлығына бірдей жазылады.
Бухгалтерлік есеп бастапқы басқару аппараттарының жеткілікті кең
көлемін қамтамасыз етеді. Сондықтан маңызды шешімдер қабылдау үшін
әр түрлі факторлардың әсерін анықтау, табыс пен шығынды іздеу,
кәсіпорынның қызмет - әрекеттерін жақсартуға бағытталған
мүмкіндіктерді айқындау бухгалтерлік есептің жүйелігін және оны
өңдеуді қажет етеді. Бұл мәселелерді шешумен экономикалық талдау
айналысады.
Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуі
кәсіпорынның шаруашылық қызметін басқарумен байланысты меншік
формаларының әр түрін қалыптастыруды қажет етеді. Елімізде
нарықтық қатынастарды дамытуда заңдық базаның маңызы жоғары. Бұл
экономикалық жүйе шаруашылықтағы нарықтық әдістердің талаптарына
сәйкес жүргізіледі.
Халықаралық стандарттарға, бухгалтерлік есептің жаңа
стандарттарына көшу туралы кең көлемдегі бағдарламаны ТМД
елдерінің ішінде бірінші болып Қазақстан енгізді. Реформаның
мақсаты - жалпы пайдаланған халықаралық стандарттарға сай қазақстандық
кәсіпорындардың қаржылық себебін жүргізу. Республикамызда
мемлекеттік жүйеден жеке секторға өтуге байланысты экономиканы
дамытудағы модель бухгалтерлік есептің ағылшын –американдық моделі
танылды. Мұның ерекшелігі , ол - кәсіпорынға айналым құралдарының
негізгі көзі ретінде инвистиция сату. Есеп саясаты әрбір
шаруашылық субъектісі үшін қажетті құжат болып саналады. Тек сол
ғана өзінің құжаттарына , салаларына және өзге де қызмет
ерекшеліктеріне орай есеп саясатын дербес құрады. Есеп саясаты –
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 26 желтоқсандағы 2732
“Бухгалтерлік есеп туралы” Заң күші бар жарлығына сәйкес жүзеге
асырылады. Оны қалыптастырудың базасы бухгалтерлік есеп
стандарттары, оларға әдістемелік нұсқаулар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесі реттейтін өзге де
нормативтік құқықтық құжаттар болып саналады. Есеп саясатында есепті
ұйымдастырудың негізгі ережелері, ішкі бақылау мен сыртқы аудиттің
талаптары белгіленеді.
Есеп саясаты - бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржылық есептеуді
анықтауда басқарушы субъектілердің қолданатын әдістерінің жиынтығы.
Есеп саясаты құрылып, оны қолданған кезде, келесі бухгалтерлік
есеп принциптері ұсынады:
2. Есептеу – шығындар мен табыстар бухгалтерлік есепте көрсетіп,
қаржылық есептерде анықталады;
2. Үздіксіз іс-әрекет – субъектінің іс-әрекеті үздіксіз жүргізілуі
қажет;
3. Түсініктілігі – қаржылық есеп берудегі ақпарат түсінікті болу
керек;
4. Мәнділігі – шаруашылық әрекетті бағалау кезінде шешімдер
қабылдаудағы қаржылық ақпараттардың маңыздылығы;
5. Маңыздылығы - қаржылық есептегі ақпараттар қатесіз берілуі
қажет;
6. Дұрыстығы – шаруашылық субъектілердің қаржылық міндеттері дұрыс
болса, онда осы шаруашылық ақпаратын қолданушылар анық ақпарат
алғандарына сенімді болады.
7. Бейтараптылығы - қаржылық есептегі ақпараттар еркін,
түсінікті және алдын ала алынған ақпараттың дұрыс еместігіне
күмән болмау керек.
8. Сақтығы – шаруашылық шешімдер қабылданған кезде қателеспеу,
активтер мен табыстар артық, міндеттемелер мен шығындар
жетпей қалмау керек.
9. Аяқталмағандығы - қаржылық есептегі ақпараттар толық аяқталған
болу керек.
10. Салыстырмалылығы - бір есептік кезең мен екінші септік
кезеңдегі Қаржылық ақпараттар салыстырмалы түрде жүргізілуі
керек.
11. Бірізділігі - таңдап алынған есеп саясаты бір есептік к
езеңнен соң, екінші есептік кезеңге де қолданады.
12. Шын әрі адал тапсырылғандығы - қаржылық – шаруашылық іс -
әрекеттердегі қаржылық жағдай, ақша қаражаттарының қозғалысы
шын болуы шарт.
Есеп саясатының негізгі бухгалтерлік есеп стандарты болып
табылады, және есеп саясатын қалыптастыру әр стандартта ұсынылған
әдістермен түсіндіріледі.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бақылау – оның іс-әрекетін анықтау
жағдайын болжаумен байланысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
болжаумен байланысты аналитикалық жұмыстар да қажетті. Талдаудың
мақсаты кәсіпорын іс-әрекетінің дұрыс жүруін қадағалау және
кәсіпорынның күйреуіне жол бермеу. Зерттеудің негізгі көзі
бухгалтерлік есептің формалары және кәсіпорын шеңберінде жүргізілген
есептік талдау болып саналады. Жалпы түрде есеп саясатын
кәсіпорынның таңдап алынған шаруашылық шарттарын жүзеге асырудағы
бухгалтерлік есеп әдістің жиынтығы ретінде қарастырады, басқаша
сөзбен айтқанда бастапқы процестерді бақылау тәртібін, құндық
өлшеуді, ағымдық есептерді топтастыру мен кәсіпорынның шаруашылық іс
- әрекетіндегі деректердің қорытындысы іске асады.
Кәсіпорынның есеп саясаты мына жағдайларда қамтамасыз етілуі
қажет:
- шаруашылық іс-әрекетіндегі бухгалтерлік есептің барлық деректерін
толығымен көрсету;
- бухгалтерлік есептегі шаруашылық деректердің заңдық және
экономикалық мазмұнының болмауы;
- кәсіпорын көлемі мен шаруашылық іс-әрекет шарттарына сәйкес
бухгалтерлік есепті үнемді және дұрыс жүргізу;
- аналитикалық шоттардағы айдың басындағы және аяғындағы
қалдықтардың сомасы синтетикалық шоттар бойынша айдың басындағы
және аяғындағы қалдыққа тең болу керектігін ескеру қажет.
Бухгалтерлік есеп нарықты экономикада бизнесті, кәсіпкерлікті
сауатты жүргізудің ақпаратты базасы іспетті. Осы себепті кіші
кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті жүргізу, сондай-ақ жалпы
кәсіпкерлікпен байланысты барлық қызмет түрлері заңға сәйкес
реттеліп отырады. Кәсіпкерлік іс мүліктік құқықтарды қоса алғандағы
мүліктердің жиынтығы, жеке кәсіпкер өз қызметін солардың негізінде
және солар арқылы жүзеге асырылады. Кіші кәсіпкерлік - өзінің “кіші”
деген анықтамасына қарамастан, өте кең көлемді қамтитын күрделі
ұғым. Себебі кіші кәсіпкерлердің қызметтерінің жүзеге асырылуы
мемлекетпен тығыз байланысты. Кез-келген дамыған елдегі мемлекет
пен кіші кәсіпкерлік субъетілерінің арасындағы байланыс сол елдің
экономикасының өсу деңгейінің жоғарғы екендігімен сипатталады.
Мемлекеттік қолдау жүйесі: басқару және қамтамасыз ету деп
аталатын екі қызметтің негізінде жүзеге асырылады.
Қамтамасыз ету – кіші кәсіпкерлікті материалдық, ақшалай,
ақпараттық ресурстар, мемлекеттік тарпсырыстар мен қызметтермен
қамту болып табылады. Басқару жоспарлау, оперативті іс міндеттеу,
бақылаумен байланысты. Мұндай шараларды жүргізу кіші бизнестің
тұрақты тиімді басқармашылық сипатына және олардың қызметінде оң
нәтижеге қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Кіші кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдау жүйесі негізгі үш деңгейде қарастырылады:
республикалық, аймақтық және жергілікті және бұлар мемлекеттік және
аймақтық бағдарламалары негізінде жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау негізінен мынадай
принциптерді қамтиды:
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың
басымдылығы;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
- шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол
жеткізерлік болуы;
- шағын кәсіпкерлікт қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық
- ынтымақтастық.
Атқарушы үкмет органдары мемлекеттік қолдау жүйесі арқылы шағын
кәсіпкерлік субъектілердің осы заманғы жабдықтар мен технологиялар
алуына жәрдемдеседі, технопарк желілерін, лизингілік орталықтар, шағын
инвестициялық қызмет орталықтарын, венчурлік фирмалар мен бухгалтерлік,
аудиторлық, жарнамалық, маркетигтік қызмет көрсету және де басқа
инфрақұрылым объектілерін құру жөніндегі шараларды әзірлеп жүзеге асырады.
Нарықтық экономика постулаттарының бірі мемлекет пен жеке сектор
арасындағы байланыс қызметі болып табылады. Жеке меншік пен кәсіпкерлік
халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ету мен мемлекеттік қазынаны
қалыптастыра отырып экономиканы дамытады. Қазақстандық нарық
субъектілерінің мемлекеттің қолдау жүйесін дамыту отандық кіші кәсіпкерлік
субъектілерінің қызметін талдау мен жол ашудағы игі шаралардың бірі болмақ.
1.2.Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау
шаралары
Облысымызда шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауға бағытталған үш
бірдей құрылым жұмыс жасайды.
Олар:
- “кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоры”
- лизинг компаниясы
- бизнес инкубатор.
- “Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоғамдық қоры” 14.06.1999 жылы
облыс әкімінің бастамасымен құрылған. Оның құрылтайшылары облыс әкімі
мен “Испат Кармет” ААҚ. Құрылтай құжаттарына сәйкес олардың үлестері
процентсіз және қаржылай, материалдық, интеллектуалдық салымдар
қорымын меншігіне ауысады.
Қордың негізгі міндеттері: кәсіпкерлікті одан әрі дамыту жаңа өндіріс
ашу және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейту, жаңа жұмыс орындарын
ашу, аймақ экономикасына инвестициялар тарту. Әлеуметтік саланы қолдау мен
дамыту, әлеуметтік бағдарламаларды жасап, іске асыру. Қор кәсіпкерлер
субъектілеріне қаржылай көмек беруді үш бағытта, несие беру, қаржылай
лизинг, бірлескен кәсіпорын құру арқылы іске асырады.
Несие беру - қысқа мерзімді, қайтарымды, төлемді және жаңа жұмыс
орындарын ашу, уақытында салық төлемдерін өтеу жағдайында жүзеге
асырылады. Несие алу кезінде жарамды кепілдік мүліктің болуы
міндетті. Несенің жоғарғы шегі бір жобаға 1,5 млн тенге
мөлшерінде белгіленген.
Қор қосымша қаржы тартуға түрлі тәсілдерді пайдаланады. Соның
ішінде екінші деңгейдегі банктермен бизнес жоспарларды бірлесе
қаржыландыруды іске асырады. Қор өзі құрылған үш жылдың ішінде
98 млн тг астам банк қаржысын тартқан, бұл жалпы
қаржыландырудың 31,6%. Несие беру “Тұран Алем Банктің” Қарағанды
филиалы арқылы жүргізіледі. Алғашқы кезде банктің несиесі жылына
25% ставкамен берілсе одан кейін ол 19% -ке, кейіннен 15% - ке
төмендетілді.
Қор жұмыс істеген үш жылдан астам уақытта оған қаржыллай
көмек сұрап шағын кәсіпкерліктің 372 субъектісі келген. Солардың
225-не 311,29 мың тенге несие берілген. Соның нәтижесінде 1950
жаңа жұмыс орны ашылған. Қордың қаржысын облыстың сегіз қаласы
тоғыз адамның кәсіпкерлері несие ретінде алған. Қордың несиесі
мынадай өндіріс кәсіпорындары үшін бөлінген. Алдымен өнеркәсіпте -
импорт айырбастау қондырғыларымен материалдарын өндіруге, халық
тұтынатын тауарлар шығаруға, азық-түлік өндіруге 40126,2 (12,9%)
жұмсалған. Екіншіден ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және өңдеуге
140877 мың теңге (45,3 %) үшіншіден саудаға 11945 мың тенге (3,8%)
қарастырылса, қызмет көрсетуге - тұрмыстық қызмет, қоғамдық
тамақтандыру, көлік, медицина қызметіне 118181, 4 мың тенге (38%)
бөлінген. Осы цифралардан қордың негізінен өндіріспен айналысатынын
байқауға болады. Қор өз қызметінде қалыптасқан кәсіпкерлерге ғана
емес, жаңа іс бастаған кәсіпкерлерге де көмектеседі. Осы мерзім
ішінде аталмыш қор 70 жаңа субъектіге 39135,2 мың тенге беріп,
соның арқасында 541 жаңа жұмыс орны ашылған.
Қордың банктен тағы бір ерекшелігі - несиені уақытында
төлемегендерге айып пұл салмайды. Тағы да бір айта кетер жаңалық –
қор биылдан “иновациялық қор “ орталық несие серіктестігін құрып,
ол Ұлттық банктің лицензиясын алып, банк-операторсыз біздің аймақта
қажетті жобаларды қаржыландыра алады. Бұл несие процентін
төмендетіп, кәсіпкердің кепілдігі жоқ болса да қарыз алуға жол
ашады. Егер де қор тағы да алдағы уақытта шағын несие беретін
ұйым ашса шағын кәсіпкерлер үшін көп көмек болар еді. Себебі
көптеген кәсіпкерлердің кепілдікке қоятын заттары, әсіресе ауыл
адамдарында жоқ немесе ескірген. Ал шағын несие беру осы
мәселелерді ашуға көмектесер еді.
- Лизинг компаниясы
Қазіргі қаржылық және өндірістік саланың тез дамуы, әсіресе
өндіріс циклы тоқтамайтын кәсіпорындарға несие алу ұтымды емес.
Әдеттегі несие беру шарттары кәсіпорындағы орындарды қанағаттандыра
алмайды. Мысалы технологиялық процесстерді қолданатын кәсіпорындарға
жарты жылдан соң моральдық жағынан ескіріп қалатын жабдықтарды
банкіге кепілдікке қойып алу қолайлы емес. Немесе өз ісін жаңа
ашып жатқан кәсіпкерге де банктен несие алу тиімді емес.
Сондықтан осындай кәсіпорынға немесе кәсіпкерге ыңғайлы тәсілмен
жұмыс істейтін “Қарағанды Лизинг” компаниясы ЖШС 2000 жылы
қыркүйек айында құрылған. Яғни, лизинг компаниясы кәсіпкерлерге
жабдықтарды арендаға беріп, соңынан сатып алуға мүмкіндік жасайды.
Кәсіпкер ешқандай мүлкін кепілдікке қоймайды, сол жабдықтың өзі
кепіл бола алады. Әрі аренда мерзімі 2-5 жылға созылуы әдеттегі
несиеден тиімді. Қазіргі уақытта аталмыш лизинг компаниясы 95 млн
тенгенің шартын жасасқан. Ондай келісімдер негізінен кәсіпкерліктің
бар саласы бойынша жасалған. Мысалы Сатпаев қаласындағы ауыл
шаруашылық өнімдерін дайындап, өңдейтін әрі азық түлік шығаратын
“Аргонафт “ ЖШС-мен келісім жасалып, оған 33390910 теңге тұратын
макарон шығаратын Италяндық қондырғы лизингке берілген.
Жаңаарқа ауданындағы “Алтын дән” өндірістік компаниясы осы
компаниядан 19060301 теңгеге астық өңдейтін жабдықты лизингке
алған.
Осындай лизингке мүлік беру арқасында 100 жұмыс орны жаңадан
ашылған. “Қарағанды лизинг” компаниясының құрылтайшысы жоғарыда
айтылған “ Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоғамдық ” қоры болып
табылады.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың жаңа тәсілі ретінде
енгізілген “ тауарлық несиені “ іске асырушы қоғамдық қоры мен
“Бизнес инкубатор” қазынашылық кәсіпорыны және “Қарағанды лизинг
компаниясы” ЖШС . Алғашқы екеуі тауарлық несиені беруді
ұйымдастырса, Лизинг компаниясы осы циклды тамамдаушы болып
табылады.
- Бизнес инкубатор немен шұғылданады.
Қарағанды облысында 1999 жылы қыркүйек айында облыс әкімінің
шешімімен құрылған бизнес – инкубатор тауар өндірісімен айналысатын
кез – келген шағын кәсіпкерлікті қолдауға арналған. Бизнес
инкубатордың негізгі міндеті – шағын бизнес субъектілерінің
қалыптасып, аяғынан тік тұрып кетуіне ресурстар мен қызметті ұсына
отырып, жағдай жасау. Ол үшін арнайы жұмыс схемасы жасалған.
Мысалы бизнес -инкубаторға келген кәсіпкер осы жерден қоғамдық
қордан несие алуына болады. Бұнда оқыту орталығы және заң кеңесін
беретін заң орталығы орналасқан. Мұнда сауда беретін несие
серіктестігі мен лизинг компаниясы кәсіби есепшілер даярлайтын курс
жұмыс жасайды. Осы уақытта облыстық бюджеттен қаржыландырылған
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің 146 бизнес жоспарына сараптау
жасалған. Оларға бизнес жоспар, маркетинг зерттеуге көмек беріліп,
220 жаңа іс бастаушы кәсіпкерге несие алу үшін бизнес жоспар
жасауға жәрдемдескен. Қоғамдық қор мен бірлесе отырып 74 жаңа
кәсіпкерге шағын несие алуға кеңес беріліп, соның нәтижесінде 42
кәсіпкер 5890 мың тенге шағын несиесін алған. Облыстың түкпір
түкпірінен келген 437 кәсіпкер оқытылып, өздерінің кәсіби деңгейін
көтерген. “Бизнес – инкубатор” қазынашылық кәсіпорнының өз ісін
бастағысы келеген кәсіпкерлерге көмек берудің арқасында қаншама
шағын кәсіпкерлер, жұмыс орындары ашылып, жұмыссыз жүрген мыңдаған
адамдар жұмысқа тартылған. Егер алдағы уақытта “Бизнес - инкубатор
“ осылай жұмыс істесе ол еліміздің экономикасын көтеруге біршама
өз үлесін қосар еді. (Орталық Қазақстан 2002 25 қыркүйек № 153-154.
шағын бизнеске үлкен жауапкершілік жүктеледі. Орталық Қазақстан №
69 29.04. 2003 Шағын кәсіпкерлік және әлеуметтік мәселе.
1.3.Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді талдау
Кәзіргі уақытта шағын кәсіпкерлік - әлеуметтік проблемаларды
шешуде негізгі тұтқалардың біріне айналып отыр. Ел басының
жолдауында атап өтілгеніндей Тәуелсіздіктің 11 жыл ішінде елімізде
атқарылған реформалардың бәрі де әлеуметтік мәселені шешуге
бағытталған. Қазір қазақстан экономикасы дағдарыстан шығып, тұрақты
дами бастады деп айта аламыз. Республикалық бюджеттің кіріс бөлігін
толтыруда кейінгі жылдары тұрақты өсу байқалады. Бюждетке салық
төлеу жағынан шағын және орта бизнес өкілдерінің үлесі артып
келеді. Сондықтан үкметіміздің индустрияны дамыту бағдарламасында
негізгі бағыт инвестициялық ахуалды жақсартуға, шағын және орта
бизнесті дамытуға арналған, соның ішінде жаңа иновациялық бизнесті
дамытуға, қолда бар кәсіпорындардың негізі қорларын жаңартуға көңіл
бөлінуде. Ал халықтың әл ауқатын көтеру кедейшілікті жеңуде
кәсіпкерліктің ролі зор. Жаңа жұмыс орындарын ашуға шағын бизнестің
тез қимылдайтыны белгілі. Бүгінде Қазақстанда 465 мың кіші
кәсіпкерлік субъектілері бар. Бұл салада 1,2 млн адам жұмыс
істейді. Ішкі жалпы өнімдегі шағын кәсіпкерліктің үлесі 17% -тен
жоғары. Мұны ТМД елдерімен салыстырғанда біздер көрші елдерден
сан және сапалы жағынан алда екендігімізді айтуға болады. Ал
дамыған елдермен салыстырғанда едәуір төмен келеміз. Ұлыбританияда
ішкі жалпы өнімнің 51% -і шағын бизнес субъектілерінің қолымен
жасалады.
Шағын және орта бизнеске басшылық жасайтын біздің
министрліктің алдағы мақсаты ішкі жалпы өнімнің 30% деңгейіне
жету. Бұл қол жеткізуге болатын көрсеткіш. Әрине шағын
кәсіпкерліктің біз белгілеген межеге жетуіне кедергі болып отырған
мәселелер де бар. Ол жоғарыда аталған 465 мың шағын бизнес
субъетілерінің 45-50%-і жұмыс істемей тұр. Бүгінгі мәселе -
нақты табыс әкеле алатын, Республикалық еңбек бөлінісіне қатыса
алатын, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жандануына жағдай жасау.
Респуликамыздың белсенді жұмыс істеп тұрған шағын бизнес
кәсіпорындарының 30% Алматы, Астана мен Қарағанды аймақтарында
шоғырланған. Басқа аймақтарда онша дамымай келеді. Өкінішке орай,
бүгін шағын кәсіпкерлік сауда мен қызмет көрсету саласында көбірек
дамыған. Сондықтан индустрияландыру бағдарламасында ең алдымен
иновациялық шағын бизнесті дамытуға көңіл бөлініп отыр. Сол
сияқты өкмет тарапынан шағын және орта бизнесті дамытуға жағдай
жасау үшін көп істер қолға алынды. Әсіресе салық ауыртпалығын
жеңілдетуге қадамдар жасалды. Салық кодексі сол үшін одан әрі
жетілдіре түседі. Сондай –ақ шағын кәсіпкерлік субъектілерін тіркеуді
жеңілдетуге көңіл бөлінуде. Олардың өнімдеріне сертификат беру
мәселесі оңайлай түспек. Ал енді заңды нормативтік база туралы.
Қазір парламентте қаралып жатқан консалтингі компаниялары туралы
заң жобасына ірі бизнеспен шағын бизнестің бір - біріне
кірігуіне жол ашылады. Бұл заң қабылданғанда шағын
кәсіпкерліктің көптеген мәселелері шешіледі. Тағы бір мәселе -
шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру жайы. Осыған орай Республикада 23
млрд теңге көлемінде инвистициялық қор, 3 млрд теңге көлемінде
иновациялық қор құрылды. Сонымен бірге экспорт -импорт тауарларын
сақтандыратын корпорация құрылады. Екінші деңгейдегі банктермен
де шағын бизнесті қаржыландыру жұмысы жақсы жүруде. Облыстардағы
шағын және орта бизнесті одан әрі дамытып, өркендету үшін көңіл
бөлетін мәселелер жаңа иновациялық өндіріс орындарын ашу жаңа
өндірісті дамытуға жағдай жасау. Ішкі және сыртқы рынокта бәсекеге
төтеп беретін тауарларды шығаруға бет бұрмасақ, тек мұнай өндіруге
тәуелділік – экономика үшін онша тиімді болмайды. Сол себепті
Президент пен үкметтің алға қойған міндеттерін іске асыру үшін
2005 жылға қарай шағын кәсіпкерлік өнімдері еліміздің жалпы ішкі
өнімінің 30 % жетеді деп сенеміз.
2 ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ
ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРБИЕСІ
2.1 Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазақстандағы бухгалтрлік есеп жүйесін реформалау бұл Қазақстан
Республикасындағы капитал нарығын қалыптастырудың құрамды бөлігі болып
саналады. Реформаның негізгі мақсаты – экономикалық өзгерістердің
маңызды талаптарына жауап беретін, халықаралық байланыстар мен
әлемдік қоғамдастыққа Қазақстан Республикасының интерациясын
қамтамасыз ететін бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін қалыптастыру.
Біздің елімізде меншіктің әр түрлі формаларына негізделген
экономика қалыптасуында, себебі кез-келген елде экономиканың өсу
деңгейі меншіктік қарым қатынастардың пайда болуымен өзара тығыз
байланыста, сондай-ақ кіші кәсіпкерлік субъектілерінің әлемдік
нарыққа шығу мүмкіндіктерін ескере отырып, Қазақстан Республикасы
Президенті жеке кәсіпкерлікке қолдау көрсету туралы “жеке
кәсіпкерлікке қолдау көрсету туралы “Жеке кәсіпкерлік туралы” және “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” заңдарды шығарды.
Бұл құжаттарда кіші кәсіпкерлік субъектілерінің қызметіндегі салық
салу жүйесінің жеңілдетілген түрін қолдана отырып, есеп жүргізу мен
қаржылық есеп беруді құруға байланысты көптеген шарттар анықталады.
Арнаулы салық режимін қолдану талаптары:
- шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ
олар бойынша салық есептілігін тапсырудың төменде аталған тәртіптерінің
біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:
1) жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2) біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3) патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4) оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.
Бұл талап базарларда (жалдау шарттары бойынша базарлар аумағындағы
тұрақты үй – жайларда сауда жасайтындарды қоспағанда) тауарлар өткізетін
адамдарға қолданылмайды.
Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне
ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан
кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.
Мыналардың:
1) филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;
2) филиалдардың, өкілдіктердің;
3) заңды тұлғалардың еншілесұйымдарының және тәуелді акционерлік
қоғамдардың;
4) әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық
бөлімшелерібар салық төлеушілердің арнаулы салық режимін қолдануға
құқығы жоқ.
4. Арнаулы салық режимі:
1) акцизделетін өнімді өндіретін;
2) консультациялық қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсететін;
3) мұнай өнімдерін өткізетін;
4) шыны ыдыстарды жинайтын және қабылдайтын;
5) жер қойнауын пайдаланатын;
6) мыналарды:
медициналық, дәрігерлік және мал дәрігерлік қызметті;
- тұрғын үй коммуналдық - тұрмыстық объектілерді газбен жабдықтау
жөніндегі өндіру, жөндеу және құрылыс жұмыстарын;
- күзет, өрт сигналы мен өрт сөндіру автоматикасы құралдарын жобалауды,
монтаждауды, жөнге келтіруді және оларға техникалық қызмет көрсетуді;
- өртке қарсы қолданылатын техниканы, жабдықтарды және өрттен қорғау
құралдарын өндіруді және сатуды;
- жолаушылар лифтілерін монтаждауды, жөндеуді және оларға қызмет
көрсетуді;
- дезинфекция, дезинсекция, дератизация құралдары мен препараттарын
дайындауды, өндіруді, ұқсатуды және көтерме саудада сатуды, сондай -
ақ оларды пайдалануға байланысты жұмыстар мен қызметтер түрлерін;
- автомобиль көлігімен халықаралық жолаушылар және жүк тасымалын;
- емдік препараттар дайындау мен сатуды;
- жобалау - іздестіру, сараптау, құрылыс - монтаждау жұмыстарын, құрылыс
материалдарын, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру жөніндегі
жұмыстарын;
- алкоголь өнімдерін бөлшек саудада сатуды;
- пошта байланысы және телекоммуникациялар саласындағы қызметті,
теледидарлық және дыбыстық (радио - хабарларын тарату) бағдарламаларды
тарату жөніндегі қызметті жасау мен көрсетуді, жалпыреспубликалық
магистральды, халықаралық байланыс желілерін жобалауды, салуды, icке
қосуды және радиожиілік спектрін пайдалануды;
- жолаушылар мен жүкті өзен көлігімен тасымалдауды жерге орналастыру,
топографиялык - геодезиялық және картографиялық жұмыстарды жүргізу мен
топографиялық – геодезиялық және картографиялық өнімдер өткізуді;
- өлшеу құралдарын тексеруді, жасауды және жөндеуді;
- тарих және мәдениет ескерткіштерін археологиялық және жаңғырту
жұмыстарын;
- жол қозғалысын реттеу құралдарын орнатуды, монтаждауды, жөндеуді және
пайдалануды;
- іздестіру - құтқару, тау - кен құтқару, газдан құтқару, фонтан
атқылауға қарсы жұмыстарды;
- пестицидтерді (улы химикаттарды) қолдану жөніндегі қызметті;
- жалпы бастауыш, нeгізгі жалпы немесе жалпы орта; бастауыш кәсіптік
білім, оның ішінде кәсіптер бойынша; орта кәсіптік, жоғары кәсіптік,
жоғары оқу орындарынан кейінгі кәсіптік, оның ішінде мамандықтар
бойынша білім беретін заңды тұлғалардың білім беру қызметін, сондай -
ақ мектепке дейінгі және мектептен тыс ұйымдардың қызметін;
- жеке және заңды тұлғалардың күзет қызметін жүзеге асыруын;
- оқулықтарды, оқу - әдістемелік жинақтарды, білім беруді ұйымдастыру
үшін электрондық оқулықтар мен қосымша оқу әдебиеттерін шығару
қызметін;
- аэропорттарда, азаматтық әуе кемелерінде жолаушыларды, экипаждарды
тамақтандыруды қамтамасыз етуді;
- электр және жылу энергиясын өндіруді, беруді және таратуды;
- өнеркәсіптік жарылыс - өрт қayпі бар және тау - кен өндірістерін,
электр станцияларын, электр желілері мен қосалқы станцияларды,
гидротехникалық құрылыстарды, магистральды газ - мұнай өнімдері
құбырларын, көтергіш құралдарды, сондай - ақ қысыммен жұмыс істейтін
қазандықтар, ыдыстар мен құбырларды жобалауды, салуды және
пайдалануды;
- химиялық, бұрғылау, мұнай - газ кәсіпшілігі, геологиялық барлау, кен -
шахта, металлургия, энергетика жабдықтарын, жарылыстан қорғалған
электротехникалық жабдықтарды, көтергіш құрылғыларды, сондай - ақ
қысыммен жұмыс іcтейтін қазандықтарды, ыдыстар мен құбырларды бақылау,
аварияға қарсы және дабыл беру аппаратуралары мен жүйелерін жобалауды,
жасауды, монтаждауды және жөндеуді;
- астық қабылдауды, өлшеуді, кептіруді, тазалауды, сақтауды және тиеуді;
- аэродром, аэропорт, аэронавигация объектілерін ұстауды, жөндеуді және
пайдалануды;
- жылжымалы темір жол құрамын, қауіпті жүктерді тасымалдау үшін
қолданылатын арнаулы контейнерлерді жасау мен жөндеуді;
- шетелдік валютамен қолма - қол бөлшек сауда жасауды және қызмет
көрсетуді жүзеге асыруды;
- ақпаратты қорғаудың техникалық құралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалған техникалык құралдарын әзірлеуді, дайындауды, монтаждауды,
реттеуді, пайдалануды, сақтауды, жөндеуді және оларға сервистік қызмет
көрсетуді қоса алғанда, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпияларын техникалық қорғау жөніндегі қызметтің барлық түрін
қоспағанда, лицензияланатын қызмет түрлеріне қолданылмайды.
Біржолғы талон негізінде арнаулы салық режимін қызметі ара – тұра
сипатта болатын жеке тұлғалар қолданылады.
Жылына бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызмет ара – тұра
сипаттағы кәсіпкерлік қызмет деп ұғынылады.
Біржолғы талон негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі:
1. Қызмет түрлерінің тізбесін, біржолғы талондардың нысаны мен берілу
тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
2. Біржолғы талондардың құны кіріс алынатын объектінің орналасқан жерін,
түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен көлемін, сондай –
ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды
ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік хронометраждық
қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді
органдардың шешімімен белгіленеді.
3. Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон негізінде ара – тұра
сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлуметтік салық
төлеушілер болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік
тіркеуден босатылады.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі:
1.Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде бepіледі.
3. Патент жеке кәсіпкерге біp күнтізбелік жыл шегінде кемінде бip ай
мерзімге берілнді.
4. Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қзметті жүзеге асыратын
жері бойынша салық органына қызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіpкеу туралы куәлікті табыс етеді.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда ол
мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге
міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау
жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол патент алуға берген
өтінішінде тасымалдау түрін (жүйелі немесе жүйелі тасымалдаулар) көрсетуге
міндетті. Автомобильмен тасымалдаулар түрінің Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес келуін бақылауды автомобиль
көлігі саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
5.Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны
бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы
өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Шағын бизнес субьектілері
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1. ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ
АЛАТЫН ОРНЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму
тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ..
3. Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
4. Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ТӘЖІРБИЕСІ
1. Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері ... ...
2. Шағын бизнесте жеңілдетілген жүйе бойынша есеп жүргізуді
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Өндірістік кооперативтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Біздің мемлекетіміздің қазіргі кезде Қазақстан Республикасы
экономикасының дамуы негізінде өзінің ұлттық стратегиясын
қалыптастырады. Нарықтық экономикаға көшу арылу және бәсекені
дамытуға бағытталу өндіріс құрылымын қайта өзгертуді қажет етеді.
Әлемдік тәжірбиеде дәлелдегендей бұл жағдайды меншіктің әр түріне
негізделген кәсіпкерліктің дамуынсыз шешу мүмкін емес. Нарықтық
қатынысатар жағдайындағы қоғамның өмір сүруі экономиканы
тұрақтандырудан, мемлекеттік бюджеттің табысы мен шығысын
теңестіретін қаржы жүйесін, ұлғайтудан, халықты тұтыну тауарларымен
қамтамасыз етуден басталады. Бүгінгі күнде өндірістің, нарықтың
жалпы қоғамның дамуын жүзеге асыратын кәсіпкерлік екендігін көпшілік
түсіне бастады.
Курстық жұмыстың мақсаты шағын бизнес субъектілерінде есеп
жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктерін қарастыру және олардың
экономиканы көтеруге қосатын үлесін айқындау болып табылады. Осы
ғылыми жұмыста негізгі зерттеу объектісі - шағын кәсіпорын ЖШС
“Д.А.Н.” болып табылады. Бұл зерттеліп отырған жұмыста кіші
кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты жасалатын
талдауда қарастырылатын негізгі мәселелер:
- ең алдымен макроэкономикалық тұрғыдан алғандағы шағын
кәсіпкерліктің маңызын атап айтқанда: жиынтық ішкі өнімді
және ұлттық табысты ұлғайтудағы, жұмысбастылық мәселені
шешудегі, әр түрлі деңгейдегі халықтардың материалдық тұрмыс
жағдайын көтерудегі, жалпы ұлттық экономикадағы ролін айқындап
көрсету;
- экономикалық категория ретінде: кәсіпкерлік, кәсіпкерлік
қызмет, кәсіпкер деген сияқты ұғымдарға түсініктеме бере
отырып, кіші кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен
есеп жүргізу тәртібін анықтау.
- шағын бизнес кәсіпорындары үшін есепті ұйымдастыру
ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеудің негізгі көзі бухгалтерлік есептің формалары және
кәсіпорын шеңберінде жүргізілген есептік талдау болып табылады.
Курстық жұмысты жазудың әдіснамалық негізін жазуда Қазақстан
Республикасы Президентінің “Бухгалтерлік есеп жөніндегі” заң күші
бар жарлығы, “Жеке кәсіпкерлік туралы” заңы, бухгалтерлік есеп
жөніндегі және басқа экономикалық әдебиеттері қолданылады.
1. ШАҒЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ
АЛАТЫН ОРНЫ
1.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
даму тәжірбиесі
Қазақстанда жүргізіліп жатқан бухгалтерлік есеп жүйесін реформалау
процессінің негізгі мақсаты - түбегейлі экономикалық өзгерістердің
талаптарына сай бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін жасау.
Елімізде меншіктің әр түрлі нысандарына негізделген экономикалық
қалыптасуын және кез-келген мемлекетте экономиканы көтеру меншіктің
құралуына байланысты екендігін, сондай-ақ субъектілердің әлемдік
нарыққа шығу мүмкіндігін ескере отырып, Қазақстан Республикасының
Президенті жеке кәсіпкерлік қолдау жөніндегі міндеттерді қойды. Осы
міндеттерді жүзеге асыру мақсатында республикада 1997 жылдың 19
маусымындағы “Шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау көрсету туралы”
және “Жеке кәсіпкерлік туралы” Заңдар қабылданды. Бұл құжаттарда
шағын кәсіпкерлік субъектілері қызметінің салық салу жүйесін
ықшамдауға мүмкіндік беретін жеңілдетілген нысан бойынша есеп
берудің және Қаржылық қорытынды есеп дайындаудың көптеген
аспектілері айқындалған. Алайда шағын кәсіпкерлік субъектілерінің
бухгалтерлік есебін ұйымдастыру әдістемесін жасау жаңадан қолға алына
бастағандықтан, оны жүзеге асыру тәжірбиесі әлі де болса толық
қалыптаса бастаған жоқ.
Қазақстан Республикасының 1999-2000 жылдарға кіші кәсіпкерлікті
дамыту мен қолдау туралы мемлекеттік бағдарламаны 1998 жылғы 31
желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен
бекітілді. Бағдарламаның мақсаты – кәсіпкерліктің дамытуындағы
тұрақтылықты экономикалық маңызды салаларындағы олардың үлесін
ұлғайту, жұмыс орындарын қалыптастыру, бәсекелік ортаны дамыту,
меншік иелерінің қоғамдағы орнының жоғарғы дәрежеде болуын
қамтамасыз ету.
Бағдарламада мемлекеттік саясатпен кіші кәсіпкерліктің арасындағы
тығыз байланысты экономикадағы “Қазақсатн 2030” даму стратегиясын
жүзеге асыру мақсатында қарастырады. Бағдарламадағы негізгі шараларды
іске асыру мақсатында кіші кәсіпкерлік субъектілерінің еліміздің
жиынтық ішкі өніміндегі үлесінің артуын айқындайды. Қарастырылып
отырған бағдарламада нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру, кіші
кәсіпкерлікті қолдау мен дамыту аясында нормативті құқықтық
актілердің іске асуы “шағын кәсіпкерлікке мемлекеттік қолдау
туралы” заңның бабына сәйкес осы салада кадрларды даярлау, қайта
даярлау және олардың біліктілігін арттыруды ұйымдастыру, кәсіпкерлікті
кең көлемдегі ақпарат көздерімен қамтамасыз ету қажет.
Қазақстандағы нарықтық экономика негізі көптеген ұсақ фирмаларды
қалыптастыру мен анықталады. Экономиканы реформалау жолында жаңа
шаруашылық жүйесін қалыптастыруда кіші кәсіпорындар өздеріне ең
басты рольді алып отыр. Бүгінгі күнде жеке сектор кіші бизнес
аясында туындады және кіші кәсіпкерліктер санының өсу қарқыны
төмендегі кестеде көрсетілген. (кесте 1).
Кесте 1
Кіші кәсіпкерліктің өсу қарқыны
Жылдар 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Кіші кәсіпкерлік57010 35089 32186 21260 24030 465000
субъектілер
Кіші кәсіпкерлік субъектілерінің қаржы - несиелік ресурстармен
қамтамасыз етуді жүзеге асыру үшін несилік серіктестіктердің қызметін
реттейтін нормативтік базаны қалыптастыру қажет, сондай – ақ кіші
бизнес аясында несилендіру қоғамын дамыту үшін нормативті құқықтық
негізін қалыптастыру керек. Қаржы несиелік ресурстардың
жетіспеушілігі кәсіпкерлердің басым бөлігінің ғылыми жаңалықтарды
төменгі деңгейдегі секторларында қызмететуіне әсер етеді. Кіші
кәсіпкерлік субъектілерінің көпшілігі сауда және қызмет көрсетумен
айналысады.
Қазақстан үкметінің нарықтық реформаларды жүзеге асыруға
байланысты көптеген шаралар қолданды. Атап айтқанда: мемлекеттік
меншікті жекешелендіру, қаржылық несие саясат жүргізу, құнды қағаз
нарығын қалыптастыру, жалпы нарықтық инфрақұрылымдар құру. Мұнда
ең басты шаралардың бірі ретінде кіші және орта бизнесті дамыту
мен кәсіпкерлік қызметті қолдау туралы мәселенің орны бөлек. Осыған
сәйкес бизнестің дамуына әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы
деп бөлуге болады.
Ішкі - бұл кәсіпорын шеңберіндегі оның барлық жүргізілетін
тікелей байланысты факторлар. Кәсіпкерлікке әсер ететін сыртқы
факторларды макродеңгейде қарастыра отырып бірнеше салаға бөліп
қарастырады:
1. Экономикалық факторлар экономикалық цикл кезеңі, монетарлық
саясат, жиынтық ұлттық өнімнің өсу тенденциясы, инфляция
деңгейі, жұмыссыздық деңгейі, фискалды саясат, еңбек ақымен
бағаға бақылау қою деңгейі;
2. Мемлекеттік деңгейі: кәсіпкерлікті қаржылық қолдау,
менеджментте көмек көрсету, бизнесті ақпаратпен қамтамасыз
ету, кіші және орта бизнесті қолдау, салық салу жүйесі
арқылы ынталандыру, қоғамда кәсіпкерлікті қалыптастыру;
3. Әлеуметтік факторлар: өмір сүрудің ең төменгі деңгейі,
тұтынушы белсенділігі, туу деңгейі, демографиялық өзгерістер;
4. ресурстық факторлар: қоршаған ортаны қорғау, энергимен
қамтамасыз ету, табиғи ресурстарды қолдану;
5. Технологиялық факторлар: ғылыми зерттеуге жұмсалған шығын
деңгейі, технологиялық жаңалықтар, патентті қорғау,
автоматизация;
Кіші кәсіпкерлік ұлттық экономиканың тұтас объективті секторы
ретінде дамиды, уақыт өте келе қызметіндегі жетістіктерге
байланысты нақты кәсіпорын түрінде экономикадағы микрожүйені
құрайды. Кіші кәсіпорынның субъектілерін анықтау үшін сандық
сипаттағы көрсеткіштердің көлеміне қарай, олардың әр түрлі жолдары
бар, олар: жұмысшылар саны, қаражаттардың жылдық айналым көлемі,
жарғылық капитал мөлшері және тағы басқалар.
Кәсіпкерлік - бұл іскер адамдардың коммерциялық нәтижелерге қол
жеткізудегі іскерлік қабілеті, яғни мықты, қажетті және қиын
жобаның жүзеге асуы. Жаңа идеяларды жүзеге асыру үшін тәуекелге
бел байлау.
Кәсіпкерлер - коммерциялық мүмкіндіктерді пайдаланып, қажетті
капитал алуға мүмкіндігі бар, операцияларды жүргізу тәртібін білетін,
табысқа жетуде өзіне жауапкершілік міндетті ала отырып тәуекелге
баратын іскерлік әлеміндегі адамдар.
Кәсіпкерлік – заңдылық негізінде қызмет ететін, шаруашылық
немесе басқа істегі өзінің меншікті немесе жалға алған және басқа
да мүліктермен құрал жабдықтары есебінен осы іс-әрекетке қатысушылар
үшін нәтижемен табыс табудағы бастамашы ерекше қабілет.
Қазіргі нарық жағдайына байланысты кәсіпкерлік қызмет –
жаңашылдықсыз, шығармашылық ізденістерсіз, бәсекелік күресті
ынталандырусыз жүзеге аспайды. Мұндай жағдайда жоғарғы сапалы және
өз өнімдерінің тұрақты түрде өндірілуін қамтамасыз ететін кәсіпорындар
ғана қызмет етуге мүмкіндігі бар.
Кәсіпкерлік алғышарттар - саяси экономикалық, психологиялық
факторлар болып табылады. Кәсіпкерлікке саяси фактор жоғарғы
дәрежеде әсер етеді. Мұндағы бірінші дәрежелі саяси шарт - ол
елдің тұрақтылығы мен бұқара халықты қатыстыру. Кәсіпкерлікті
қалыптастырудағы экономикалық сәт – ол заман талабына сәйкес туған
объективті құбылыс – мемлекеттік меншікті жекешелендіру болды.
Кәсіпкерлік психология тек нарық механизмін құру процессінде ғана
емес, сонымен қатар нарыққа көшу шарттарында қалыптасады. Әрбір
кәсіпкер шаруашылық істерін жүргізгенде дұрыс шешім қабылдай
білудегі іскерлік белсенділігін танытуы қажет. Кәсіпкер қызмет
әрекетіне байланысты іскерлік аясын таңдапалаумен нарыққа енуде ондағы
шарттармен талаптарға сәйкес өндіріс технологиясы мен өнім
ассортиментін өзгертеді. Кәсіпкерлік аясын таңдай отырып қызмет
етуде кәсіпорын өзінің техникалық ресурстар мүмкіндігіне қарай
жинақталған тәжірбие мен кәсіпкердің ұйымдастырушылық қабілетінің
негізінде “не өндіреміз?” деген тұжырымға келеді. Осыған сәйкес
бастапқы салынған ақша қаражаттарының ең төменгі деңгейін мөлшерлеп
салынға қаражаттардың қайта жылдамдығын есептеу керек.
Қандай бір ресурс - шикізат, идея, өңдеу өндірістік және
ұйымдастырушылық іс-тәжірбиесінде табыс табуға мүмкіндік береді.
Мұндай жетістіктерге қол жеткізу тауар нарығын зерттеу, сұранымды
талдау мен болжаудан басталады және сұранымды бағалау – тауар
ұсынымын бағалаумен сәйкес жүргізілуі қажет. Кәсіпорынға өзінің
кәсіпкерлік қабілетін анықтаудағы ең басты мәселелер, бұл:
- экономикалық және техникалық көрсеткіштер негізінде өз өнімдерін
бәсекелес кәсіпорындардың өнімдерімен салыстыру;
- кәсіпорынның аз шығынмен тауар өндіру мүмкіндіктерін анықтау.
- Нарыққа өту кәсіпкерлік іс - әрекетті дамытудың шарттарын
қалыптастырады, осмен байланысты кәсіпкерлік іс-әрекетті
ұйымдастыру процесі төмендегі мәселелерді қамтиды:
- өндірілген өнімнің мөлшерін жоспарлау және оны нарықта жылжыту
- еңбек ұжымын қалыптастыру және еңбек ақы төлеуді ұйымдастыру;
- кәсіпорын көлемінде жүзеге асырылатын барлық қызметтерді басқару
және талдау.
Кәсіпорынның үнемді және тиімді қызмет ету процесін біздің
экономикамызда нарықтық қатынастар жағдайындағы жетістіктерге қол
жеткізу деп түсіндіруге болады. Тиімді қызмет атқаратын кіші
кәсіпорындар санының көп болуы ұлттық шаруашылықта бәсекені дамытады.
Экономикамыздың орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық
қарым – қатынастарға өтуі қиын және күрделі жағдай болды. Бұл кезең
өндіріс орындарының құлдырауы, инфляция, халықтың жұмыс деңгейінің
төмпендеуі және басқа да мәселелермен түсіндіріледі. Осыған сәйкес
экономика макро және микроэкономика деп бөлу шартты: біріншіден,
макроэкономика микроэкономиканы оқып білудегі теориялық негізді
айқындайды; екіншіден экономикадағы жағдай жеке фирма, кәсіпорындар,
коммерциялық ұйымдық тұрақты қызметіне тәуелді.
Расында да өндірістік мақсаттар мен халық тұрмысына қажетті
өнімдер мен қызметтерді кәсіпорындар қалыптастырады. Сол себепті
олардың ресурстарды қолдануы, сапалық деңгейі мен бәсекеге қабілетті
өнімдер шығаруы жалпы экономика мен халықтардың тұрмыс деңгейіне
байланысты.
Кәсіпорын - пайда табу және қоғамдық тұтыну қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында өнім өндіретін, жұмыстарды орындайтын және
қызметтер көрсететін жеке шаруашылық субъектісі. Кез – келген
шаруашылық түріндегі кәсіпорындар экономикада маңызды роль атқарады.
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда кәсіпорын төмендегі мәселелерді
шешуге негіз болады:
- жиынтық ішкі өнімді, жиынтық ұлттық өнімді, ұлттық табысты
ұлғайту;
- мемлекеттік бюджеттің бір бөлігі кәсіпорындарда жиналатын алымдар
мен салықтар есебінен толықтырылады;
- жай және ұлғаймалы ұдайы өндіріс;
- мемлекеттің қорғаныс қабілетін қамтамасыз ету;
- ұлттық білімді дамыту және Ғылыми Техникалық Прогресті
жеделдету;
- әр түрлі деңгейдегі салықтардың материалдық тұрмыс жағдайын
көтеру;
- денсаулық сақтау, білім беру, мәдениетті дамыту;
- жұмыс бастылық мәселелерді шешу;
- басқа да көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу.
Бұл шарттар кәсіпорын тиімді қызмет атқарғанда ғана жүзеге
асады. Кез-келген кәсіпорын өндірістің жүйесі басқаруы ретінде
қарастырылады. Кәсіпорынның қызметі бұл қойылған мақсаттарға жетудегі
қызметтердің жиынтығы. Ол көптеген факторлармен шарттарға тәуелді.
Кәсіпорынды қоршайтын сыртқы және ішкі орта бар: сыртқы орта
экономикалық саясат, құқықтық жағдай, экономикалық, экологиялық,
әлеуметтік және технологиялық шарттар; ішкі орта -еңбек ресурстары,
техника және технология, бәсеке маркетинг және тағы басқалар.
Басқару қызметі алдыға қойылған мақсатқа жету шараларын жүзеге
асыру барысында іске асырылады. Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің
негізгі мақсаты бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру және табыстың
максималды көлемін алу болып табылады. Шаруашылық қызмет бұл
тұтастай алғанда: өнім шығаруындағы жүргізілген шаралар, қызметтер,
жұмыстар кешені және тауарды сату. Бұл қызметтер бірнеше
блоктардан құралған:
1) техника-технологиялық блок (өндірістің техникалық дамуын
басқару);
2) өндірісті ұйымдастыру (өндіріс аясындағы маркетинг);
3) экономикалық блок: қаржыны басқару, жұмыс орындарын
қалыптастыру.
Кәсіпкер қызметінде табыстарға қол жеткізу үшін кең көлемдегі
сұрақтарды қамтитын ақпараттарға ие болу керек. Бұған жататындар
нарықтағы жағдай, материалды және материалды емес ресурстар
облысындағы саясат, кәсіпорынды ұйымдастырудың құқықтық базасын
анықтау. Шешімдер қабылдауға байланысты сенімді ақпараттар көлемі
жоғары деңгейде болса соған сәйкес тәуелділікте аз болады.
Кәсіпорынның өндірістік-қаржылық жағдайын сипаттайтын ақпараттардың
негізгі көзі бухгалтерлік есеп жүйесі болып табылады. Кәсіпорында
жүргізілген шаруашылық операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында
көрініс табады және соған сәйкес журнал-ордер, ведомость және тағы
басқа есеп құжаттарына көшіріліп жазылады. Белгілі бір кезеңде
жинақталған кәсіпорынның шаруашылық операциялары біртұтас
бухгалтерлік баланста көрсетіледі. Жүргізілген есептер заң жүзінде
анықталып, пеншік формаларына тәуелсіз түрде кәсіпорындардың
барлығына бірдей жазылады.
Бухгалтерлік есеп бастапқы басқару аппараттарының жеткілікті кең
көлемін қамтамасыз етеді. Сондықтан маңызды шешімдер қабылдау үшін
әр түрлі факторлардың әсерін анықтау, табыс пен шығынды іздеу,
кәсіпорынның қызмет - әрекеттерін жақсартуға бағытталған
мүмкіндіктерді айқындау бухгалтерлік есептің жүйелігін және оны
өңдеуді қажет етеді. Бұл мәселелерді шешумен экономикалық талдау
айналысады.
Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық қатынастарға өтуі
кәсіпорынның шаруашылық қызметін басқарумен байланысты меншік
формаларының әр түрін қалыптастыруды қажет етеді. Елімізде
нарықтық қатынастарды дамытуда заңдық базаның маңызы жоғары. Бұл
экономикалық жүйе шаруашылықтағы нарықтық әдістердің талаптарына
сәйкес жүргізіледі.
Халықаралық стандарттарға, бухгалтерлік есептің жаңа
стандарттарына көшу туралы кең көлемдегі бағдарламаны ТМД
елдерінің ішінде бірінші болып Қазақстан енгізді. Реформаның
мақсаты - жалпы пайдаланған халықаралық стандарттарға сай қазақстандық
кәсіпорындардың қаржылық себебін жүргізу. Республикамызда
мемлекеттік жүйеден жеке секторға өтуге байланысты экономиканы
дамытудағы модель бухгалтерлік есептің ағылшын –американдық моделі
танылды. Мұның ерекшелігі , ол - кәсіпорынға айналым құралдарының
негізгі көзі ретінде инвистиция сату. Есеп саясаты әрбір
шаруашылық субъектісі үшін қажетті құжат болып саналады. Тек сол
ғана өзінің құжаттарына , салаларына және өзге де қызмет
ерекшеліктеріне орай есеп саясатын дербес құрады. Есеп саясаты –
Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 26 желтоқсандағы 2732
“Бухгалтерлік есеп туралы” Заң күші бар жарлығына сәйкес жүзеге
асырылады. Оны қалыптастырудың базасы бухгалтерлік есеп
стандарттары, оларға әдістемелік нұсқаулар, сондай-ақ Қазақстан
Республикасында бухгалтерлік есеп жүйесі реттейтін өзге де
нормативтік құқықтық құжаттар болып саналады. Есеп саясатында есепті
ұйымдастырудың негізгі ережелері, ішкі бақылау мен сыртқы аудиттің
талаптары белгіленеді.
Есеп саясаты - бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржылық есептеуді
анықтауда басқарушы субъектілердің қолданатын әдістерінің жиынтығы.
Есеп саясаты құрылып, оны қолданған кезде, келесі бухгалтерлік
есеп принциптері ұсынады:
2. Есептеу – шығындар мен табыстар бухгалтерлік есепте көрсетіп,
қаржылық есептерде анықталады;
2. Үздіксіз іс-әрекет – субъектінің іс-әрекеті үздіксіз жүргізілуі
қажет;
3. Түсініктілігі – қаржылық есеп берудегі ақпарат түсінікті болу
керек;
4. Мәнділігі – шаруашылық әрекетті бағалау кезінде шешімдер
қабылдаудағы қаржылық ақпараттардың маңыздылығы;
5. Маңыздылығы - қаржылық есептегі ақпараттар қатесіз берілуі
қажет;
6. Дұрыстығы – шаруашылық субъектілердің қаржылық міндеттері дұрыс
болса, онда осы шаруашылық ақпаратын қолданушылар анық ақпарат
алғандарына сенімді болады.
7. Бейтараптылығы - қаржылық есептегі ақпараттар еркін,
түсінікті және алдын ала алынған ақпараттың дұрыс еместігіне
күмән болмау керек.
8. Сақтығы – шаруашылық шешімдер қабылданған кезде қателеспеу,
активтер мен табыстар артық, міндеттемелер мен шығындар
жетпей қалмау керек.
9. Аяқталмағандығы - қаржылық есептегі ақпараттар толық аяқталған
болу керек.
10. Салыстырмалылығы - бір есептік кезең мен екінші септік
кезеңдегі Қаржылық ақпараттар салыстырмалы түрде жүргізілуі
керек.
11. Бірізділігі - таңдап алынған есеп саясаты бір есептік к
езеңнен соң, екінші есептік кезеңге де қолданады.
12. Шын әрі адал тапсырылғандығы - қаржылық – шаруашылық іс -
әрекеттердегі қаржылық жағдай, ақша қаражаттарының қозғалысы
шын болуы шарт.
Есеп саясатының негізгі бухгалтерлік есеп стандарты болып
табылады, және есеп саясатын қалыптастыру әр стандартта ұсынылған
әдістермен түсіндіріледі.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бақылау – оның іс-әрекетін анықтау
жағдайын болжаумен байланысты. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
болжаумен байланысты аналитикалық жұмыстар да қажетті. Талдаудың
мақсаты кәсіпорын іс-әрекетінің дұрыс жүруін қадағалау және
кәсіпорынның күйреуіне жол бермеу. Зерттеудің негізгі көзі
бухгалтерлік есептің формалары және кәсіпорын шеңберінде жүргізілген
есептік талдау болып саналады. Жалпы түрде есеп саясатын
кәсіпорынның таңдап алынған шаруашылық шарттарын жүзеге асырудағы
бухгалтерлік есеп әдістің жиынтығы ретінде қарастырады, басқаша
сөзбен айтқанда бастапқы процестерді бақылау тәртібін, құндық
өлшеуді, ағымдық есептерді топтастыру мен кәсіпорынның шаруашылық іс
- әрекетіндегі деректердің қорытындысы іске асады.
Кәсіпорынның есеп саясаты мына жағдайларда қамтамасыз етілуі
қажет:
- шаруашылық іс-әрекетіндегі бухгалтерлік есептің барлық деректерін
толығымен көрсету;
- бухгалтерлік есептегі шаруашылық деректердің заңдық және
экономикалық мазмұнының болмауы;
- кәсіпорын көлемі мен шаруашылық іс-әрекет шарттарына сәйкес
бухгалтерлік есепті үнемді және дұрыс жүргізу;
- аналитикалық шоттардағы айдың басындағы және аяғындағы
қалдықтардың сомасы синтетикалық шоттар бойынша айдың басындағы
және аяғындағы қалдыққа тең болу керектігін ескеру қажет.
Бухгалтерлік есеп нарықты экономикада бизнесті, кәсіпкерлікті
сауатты жүргізудің ақпаратты базасы іспетті. Осы себепті кіші
кәсіпкерлікте бухгалтерлік есепті жүргізу, сондай-ақ жалпы
кәсіпкерлікпен байланысты барлық қызмет түрлері заңға сәйкес
реттеліп отырады. Кәсіпкерлік іс мүліктік құқықтарды қоса алғандағы
мүліктердің жиынтығы, жеке кәсіпкер өз қызметін солардың негізінде
және солар арқылы жүзеге асырылады. Кіші кәсіпкерлік - өзінің “кіші”
деген анықтамасына қарамастан, өте кең көлемді қамтитын күрделі
ұғым. Себебі кіші кәсіпкерлердің қызметтерінің жүзеге асырылуы
мемлекетпен тығыз байланысты. Кез-келген дамыған елдегі мемлекет
пен кіші кәсіпкерлік субъетілерінің арасындағы байланыс сол елдің
экономикасының өсу деңгейінің жоғарғы екендігімен сипатталады.
Мемлекеттік қолдау жүйесі: басқару және қамтамасыз ету деп
аталатын екі қызметтің негізінде жүзеге асырылады.
Қамтамасыз ету – кіші кәсіпкерлікті материалдық, ақшалай,
ақпараттық ресурстар, мемлекеттік тарпсырыстар мен қызметтермен
қамту болып табылады. Басқару жоспарлау, оперативті іс міндеттеу,
бақылаумен байланысты. Мұндай шараларды жүргізу кіші бизнестің
тұрақты тиімді басқармашылық сипатына және олардың қызметінде оң
нәтижеге қол жеткізуіне мүмкіндік береді. Кіші кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдау жүйесі негізгі үш деңгейде қарастырылады:
республикалық, аймақтық және жергілікті және бұлар мемлекеттік және
аймақтық бағдарламалары негізінде жүзеге асырылады.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау негізінен мынадай
принциптерді қамтиды:
- Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың
басымдылығы;
- шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың кешенділігі;
- шағын кәсіпкерлік инфрақұрылымының және жүзеге асырылатын
шаралардың шағын кәсіпкерліктің барлық субъектілері үшін қол
жеткізерлік болуы;
- шағын кәсіпкерлікт қолдау мен дамыту саласындағы халықаралық
- ынтымақтастық.
Атқарушы үкмет органдары мемлекеттік қолдау жүйесі арқылы шағын
кәсіпкерлік субъектілердің осы заманғы жабдықтар мен технологиялар
алуына жәрдемдеседі, технопарк желілерін, лизингілік орталықтар, шағын
инвестициялық қызмет орталықтарын, венчурлік фирмалар мен бухгалтерлік,
аудиторлық, жарнамалық, маркетигтік қызмет көрсету және де басқа
инфрақұрылым объектілерін құру жөніндегі шараларды әзірлеп жүзеге асырады.
Нарықтық экономика постулаттарының бірі мемлекет пен жеке сектор
арасындағы байланыс қызметі болып табылады. Жеке меншік пен кәсіпкерлік
халықтың жұмысбастылығын қамтамасыз ету мен мемлекеттік қазынаны
қалыптастыра отырып экономиканы дамытады. Қазақстандық нарық
субъектілерінің мемлекеттің қолдау жүйесін дамыту отандық кіші кәсіпкерлік
субъектілерінің қызметін талдау мен жол ашудағы игі шаралардың бірі болмақ.
1.2.Қарағанды облысындағы шағын кәсіпкерліктің даму барысын қолдау
шаралары
Облысымызда шағын кәсіпкерлікті дамыту мен қолдауға бағытталған үш
бірдей құрылым жұмыс жасайды.
Олар:
- “кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоры”
- лизинг компаниясы
- бизнес инкубатор.
- “Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоғамдық қоры” 14.06.1999 жылы
облыс әкімінің бастамасымен құрылған. Оның құрылтайшылары облыс әкімі
мен “Испат Кармет” ААҚ. Құрылтай құжаттарына сәйкес олардың үлестері
процентсіз және қаржылай, материалдық, интеллектуалдық салымдар
қорымын меншігіне ауысады.
Қордың негізгі міндеттері: кәсіпкерлікті одан әрі дамыту жаңа өндіріс
ашу және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейту, жаңа жұмыс орындарын
ашу, аймақ экономикасына инвестициялар тарту. Әлеуметтік саланы қолдау мен
дамыту, әлеуметтік бағдарламаларды жасап, іске асыру. Қор кәсіпкерлер
субъектілеріне қаржылай көмек беруді үш бағытта, несие беру, қаржылай
лизинг, бірлескен кәсіпорын құру арқылы іске асырады.
Несие беру - қысқа мерзімді, қайтарымды, төлемді және жаңа жұмыс
орындарын ашу, уақытында салық төлемдерін өтеу жағдайында жүзеге
асырылады. Несие алу кезінде жарамды кепілдік мүліктің болуы
міндетті. Несенің жоғарғы шегі бір жобаға 1,5 млн тенге
мөлшерінде белгіленген.
Қор қосымша қаржы тартуға түрлі тәсілдерді пайдаланады. Соның
ішінде екінші деңгейдегі банктермен бизнес жоспарларды бірлесе
қаржыландыруды іске асырады. Қор өзі құрылған үш жылдың ішінде
98 млн тг астам банк қаржысын тартқан, бұл жалпы
қаржыландырудың 31,6%. Несие беру “Тұран Алем Банктің” Қарағанды
филиалы арқылы жүргізіледі. Алғашқы кезде банктің несиесі жылына
25% ставкамен берілсе одан кейін ол 19% -ке, кейіннен 15% - ке
төмендетілді.
Қор жұмыс істеген үш жылдан астам уақытта оған қаржыллай
көмек сұрап шағын кәсіпкерліктің 372 субъектісі келген. Солардың
225-не 311,29 мың тенге несие берілген. Соның нәтижесінде 1950
жаңа жұмыс орны ашылған. Қордың қаржысын облыстың сегіз қаласы
тоғыз адамның кәсіпкерлері несие ретінде алған. Қордың несиесі
мынадай өндіріс кәсіпорындары үшін бөлінген. Алдымен өнеркәсіпте -
импорт айырбастау қондырғыларымен материалдарын өндіруге, халық
тұтынатын тауарлар шығаруға, азық-түлік өндіруге 40126,2 (12,9%)
жұмсалған. Екіншіден ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және өңдеуге
140877 мың теңге (45,3 %) үшіншіден саудаға 11945 мың тенге (3,8%)
қарастырылса, қызмет көрсетуге - тұрмыстық қызмет, қоғамдық
тамақтандыру, көлік, медицина қызметіне 118181, 4 мың тенге (38%)
бөлінген. Осы цифралардан қордың негізінен өндіріспен айналысатынын
байқауға болады. Қор өз қызметінде қалыптасқан кәсіпкерлерге ғана
емес, жаңа іс бастаған кәсіпкерлерге де көмектеседі. Осы мерзім
ішінде аталмыш қор 70 жаңа субъектіге 39135,2 мың тенге беріп,
соның арқасында 541 жаңа жұмыс орны ашылған.
Қордың банктен тағы бір ерекшелігі - несиені уақытында
төлемегендерге айып пұл салмайды. Тағы да бір айта кетер жаңалық –
қор биылдан “иновациялық қор “ орталық несие серіктестігін құрып,
ол Ұлттық банктің лицензиясын алып, банк-операторсыз біздің аймақта
қажетті жобаларды қаржыландыра алады. Бұл несие процентін
төмендетіп, кәсіпкердің кепілдігі жоқ болса да қарыз алуға жол
ашады. Егер де қор тағы да алдағы уақытта шағын несие беретін
ұйым ашса шағын кәсіпкерлер үшін көп көмек болар еді. Себебі
көптеген кәсіпкерлердің кепілдікке қоятын заттары, әсіресе ауыл
адамдарында жоқ немесе ескірген. Ал шағын несие беру осы
мәселелерді ашуға көмектесер еді.
- Лизинг компаниясы
Қазіргі қаржылық және өндірістік саланың тез дамуы, әсіресе
өндіріс циклы тоқтамайтын кәсіпорындарға несие алу ұтымды емес.
Әдеттегі несие беру шарттары кәсіпорындағы орындарды қанағаттандыра
алмайды. Мысалы технологиялық процесстерді қолданатын кәсіпорындарға
жарты жылдан соң моральдық жағынан ескіріп қалатын жабдықтарды
банкіге кепілдікке қойып алу қолайлы емес. Немесе өз ісін жаңа
ашып жатқан кәсіпкерге де банктен несие алу тиімді емес.
Сондықтан осындай кәсіпорынға немесе кәсіпкерге ыңғайлы тәсілмен
жұмыс істейтін “Қарағанды Лизинг” компаниясы ЖШС 2000 жылы
қыркүйек айында құрылған. Яғни, лизинг компаниясы кәсіпкерлерге
жабдықтарды арендаға беріп, соңынан сатып алуға мүмкіндік жасайды.
Кәсіпкер ешқандай мүлкін кепілдікке қоймайды, сол жабдықтың өзі
кепіл бола алады. Әрі аренда мерзімі 2-5 жылға созылуы әдеттегі
несиеден тиімді. Қазіргі уақытта аталмыш лизинг компаниясы 95 млн
тенгенің шартын жасасқан. Ондай келісімдер негізінен кәсіпкерліктің
бар саласы бойынша жасалған. Мысалы Сатпаев қаласындағы ауыл
шаруашылық өнімдерін дайындап, өңдейтін әрі азық түлік шығаратын
“Аргонафт “ ЖШС-мен келісім жасалып, оған 33390910 теңге тұратын
макарон шығаратын Италяндық қондырғы лизингке берілген.
Жаңаарқа ауданындағы “Алтын дән” өндірістік компаниясы осы
компаниядан 19060301 теңгеге астық өңдейтін жабдықты лизингке
алған.
Осындай лизингке мүлік беру арқасында 100 жұмыс орны жаңадан
ашылған. “Қарағанды лизинг” компаниясының құрылтайшысы жоғарыда
айтылған “ Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың қоғамдық ” қоры болып
табылады.
Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың жаңа тәсілі ретінде
енгізілген “ тауарлық несиені “ іске асырушы қоғамдық қоры мен
“Бизнес инкубатор” қазынашылық кәсіпорыны және “Қарағанды лизинг
компаниясы” ЖШС . Алғашқы екеуі тауарлық несиені беруді
ұйымдастырса, Лизинг компаниясы осы циклды тамамдаушы болып
табылады.
- Бизнес инкубатор немен шұғылданады.
Қарағанды облысында 1999 жылы қыркүйек айында облыс әкімінің
шешімімен құрылған бизнес – инкубатор тауар өндірісімен айналысатын
кез – келген шағын кәсіпкерлікті қолдауға арналған. Бизнес
инкубатордың негізгі міндеті – шағын бизнес субъектілерінің
қалыптасып, аяғынан тік тұрып кетуіне ресурстар мен қызметті ұсына
отырып, жағдай жасау. Ол үшін арнайы жұмыс схемасы жасалған.
Мысалы бизнес -инкубаторға келген кәсіпкер осы жерден қоғамдық
қордан несие алуына болады. Бұнда оқыту орталығы және заң кеңесін
беретін заң орталығы орналасқан. Мұнда сауда беретін несие
серіктестігі мен лизинг компаниясы кәсіби есепшілер даярлайтын курс
жұмыс жасайды. Осы уақытта облыстық бюджеттен қаржыландырылған
шағын кәсіпкерлік субъектілерінің 146 бизнес жоспарына сараптау
жасалған. Оларға бизнес жоспар, маркетинг зерттеуге көмек беріліп,
220 жаңа іс бастаушы кәсіпкерге несие алу үшін бизнес жоспар
жасауға жәрдемдескен. Қоғамдық қор мен бірлесе отырып 74 жаңа
кәсіпкерге шағын несие алуға кеңес беріліп, соның нәтижесінде 42
кәсіпкер 5890 мың тенге шағын несиесін алған. Облыстың түкпір
түкпірінен келген 437 кәсіпкер оқытылып, өздерінің кәсіби деңгейін
көтерген. “Бизнес – инкубатор” қазынашылық кәсіпорнының өз ісін
бастағысы келеген кәсіпкерлерге көмек берудің арқасында қаншама
шағын кәсіпкерлер, жұмыс орындары ашылып, жұмыссыз жүрген мыңдаған
адамдар жұмысқа тартылған. Егер алдағы уақытта “Бизнес - инкубатор
“ осылай жұмыс істесе ол еліміздің экономикасын көтеруге біршама
өз үлесін қосар еді. (Орталық Қазақстан 2002 25 қыркүйек № 153-154.
шағын бизнеске үлкен жауапкершілік жүктеледі. Орталық Қазақстан №
69 29.04. 2003 Шағын кәсіпкерлік және әлеуметтік мәселе.
1.3.Шағын кәсіпкерліктің дамуын қажет ететін мәселелерді талдау
Кәзіргі уақытта шағын кәсіпкерлік - әлеуметтік проблемаларды
шешуде негізгі тұтқалардың біріне айналып отыр. Ел басының
жолдауында атап өтілгеніндей Тәуелсіздіктің 11 жыл ішінде елімізде
атқарылған реформалардың бәрі де әлеуметтік мәселені шешуге
бағытталған. Қазір қазақстан экономикасы дағдарыстан шығып, тұрақты
дами бастады деп айта аламыз. Республикалық бюджеттің кіріс бөлігін
толтыруда кейінгі жылдары тұрақты өсу байқалады. Бюждетке салық
төлеу жағынан шағын және орта бизнес өкілдерінің үлесі артып
келеді. Сондықтан үкметіміздің индустрияны дамыту бағдарламасында
негізгі бағыт инвестициялық ахуалды жақсартуға, шағын және орта
бизнесті дамытуға арналған, соның ішінде жаңа иновациялық бизнесті
дамытуға, қолда бар кәсіпорындардың негізі қорларын жаңартуға көңіл
бөлінуде. Ал халықтың әл ауқатын көтеру кедейшілікті жеңуде
кәсіпкерліктің ролі зор. Жаңа жұмыс орындарын ашуға шағын бизнестің
тез қимылдайтыны белгілі. Бүгінде Қазақстанда 465 мың кіші
кәсіпкерлік субъектілері бар. Бұл салада 1,2 млн адам жұмыс
істейді. Ішкі жалпы өнімдегі шағын кәсіпкерліктің үлесі 17% -тен
жоғары. Мұны ТМД елдерімен салыстырғанда біздер көрші елдерден
сан және сапалы жағынан алда екендігімізді айтуға болады. Ал
дамыған елдермен салыстырғанда едәуір төмен келеміз. Ұлыбританияда
ішкі жалпы өнімнің 51% -і шағын бизнес субъектілерінің қолымен
жасалады.
Шағын және орта бизнеске басшылық жасайтын біздің
министрліктің алдағы мақсаты ішкі жалпы өнімнің 30% деңгейіне
жету. Бұл қол жеткізуге болатын көрсеткіш. Әрине шағын
кәсіпкерліктің біз белгілеген межеге жетуіне кедергі болып отырған
мәселелер де бар. Ол жоғарыда аталған 465 мың шағын бизнес
субъетілерінің 45-50%-і жұмыс істемей тұр. Бүгінгі мәселе -
нақты табыс әкеле алатын, Республикалық еңбек бөлінісіне қатыса
алатын, шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жандануына жағдай жасау.
Респуликамыздың белсенді жұмыс істеп тұрған шағын бизнес
кәсіпорындарының 30% Алматы, Астана мен Қарағанды аймақтарында
шоғырланған. Басқа аймақтарда онша дамымай келеді. Өкінішке орай,
бүгін шағын кәсіпкерлік сауда мен қызмет көрсету саласында көбірек
дамыған. Сондықтан индустрияландыру бағдарламасында ең алдымен
иновациялық шағын бизнесті дамытуға көңіл бөлініп отыр. Сол
сияқты өкмет тарапынан шағын және орта бизнесті дамытуға жағдай
жасау үшін көп істер қолға алынды. Әсіресе салық ауыртпалығын
жеңілдетуге қадамдар жасалды. Салық кодексі сол үшін одан әрі
жетілдіре түседі. Сондай –ақ шағын кәсіпкерлік субъектілерін тіркеуді
жеңілдетуге көңіл бөлінуде. Олардың өнімдеріне сертификат беру
мәселесі оңайлай түспек. Ал енді заңды нормативтік база туралы.
Қазір парламентте қаралып жатқан консалтингі компаниялары туралы
заң жобасына ірі бизнеспен шағын бизнестің бір - біріне
кірігуіне жол ашылады. Бұл заң қабылданғанда шағын
кәсіпкерліктің көптеген мәселелері шешіледі. Тағы бір мәселе -
шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру жайы. Осыған орай Республикада 23
млрд теңге көлемінде инвистициялық қор, 3 млрд теңге көлемінде
иновациялық қор құрылды. Сонымен бірге экспорт -импорт тауарларын
сақтандыратын корпорация құрылады. Екінші деңгейдегі банктермен
де шағын бизнесті қаржыландыру жұмысы жақсы жүруде. Облыстардағы
шағын және орта бизнесті одан әрі дамытып, өркендету үшін көңіл
бөлетін мәселелер жаңа иновациялық өндіріс орындарын ашу жаңа
өндірісті дамытуға жағдай жасау. Ішкі және сыртқы рынокта бәсекеге
төтеп беретін тауарларды шығаруға бет бұрмасақ, тек мұнай өндіруге
тәуелділік – экономика үшін онша тиімді болмайды. Сол себепті
Президент пен үкметтің алға қойған міндеттерін іске асыру үшін
2005 жылға қарай шағын кәсіпкерлік өнімдері еліміздің жалпы ішкі
өнімінің 30 % жетеді деп сенеміз.
2 ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК СУБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ЕСЕП ЖҮРГІЗУДІ
ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТӘЖІРБИЕСІ
2.1 Шағын бизнесте есеп жүргізуді ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазақстандағы бухгалтрлік есеп жүйесін реформалау бұл Қазақстан
Республикасындағы капитал нарығын қалыптастырудың құрамды бөлігі болып
саналады. Реформаның негізгі мақсаты – экономикалық өзгерістердің
маңызды талаптарына жауап беретін, халықаралық байланыстар мен
әлемдік қоғамдастыққа Қазақстан Республикасының интерациясын
қамтамасыз ететін бухгалтерлік есептің жаңа жүйесін қалыптастыру.
Біздің елімізде меншіктің әр түрлі формаларына негізделген
экономика қалыптасуында, себебі кез-келген елде экономиканың өсу
деңгейі меншіктік қарым қатынастардың пайда болуымен өзара тығыз
байланыста, сондай-ақ кіші кәсіпкерлік субъектілерінің әлемдік
нарыққа шығу мүмкіндіктерін ескере отырып, Қазақстан Республикасы
Президенті жеке кәсіпкерлікке қолдау көрсету туралы “жеке
кәсіпкерлікке қолдау көрсету туралы “Жеке кәсіпкерлік туралы” және “Шағын
кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы” заңдарды шығарды.
Бұл құжаттарда кіші кәсіпкерлік субъектілерінің қызметіндегі салық
салу жүйесінің жеңілдетілген түрін қолдана отырып, есеп жүргізу мен
қаржылық есеп беруді құруға байланысты көптеген шарттар анықталады.
Арнаулы салық режимін қолдану талаптары:
- шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ
олар бойынша салық есептілігін тапсырудың төменде аталған тәртіптерінің
біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:
1) жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2) біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3) патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4) оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.
Бұл талап базарларда (жалдау шарттары бойынша базарлар аумағындағы
тұрақты үй – жайларда сауда жасайтындарды қоспағанда) тауарлар өткізетін
адамдарға қолданылмайды.
Салықтарды есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне
ауысқан кезде жалпыға бірдей белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан
кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.
Мыналардың:
1) филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;
2) филиалдардың, өкілдіктердің;
3) заңды тұлғалардың еншілесұйымдарының және тәуелді акционерлік
қоғамдардың;
4) әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық
бөлімшелерібар салық төлеушілердің арнаулы салық режимін қолдануға
құқығы жоқ.
4. Арнаулы салық режимі:
1) акцизделетін өнімді өндіретін;
2) консультациялық қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсететін;
3) мұнай өнімдерін өткізетін;
4) шыны ыдыстарды жинайтын және қабылдайтын;
5) жер қойнауын пайдаланатын;
6) мыналарды:
медициналық, дәрігерлік және мал дәрігерлік қызметті;
- тұрғын үй коммуналдық - тұрмыстық объектілерді газбен жабдықтау
жөніндегі өндіру, жөндеу және құрылыс жұмыстарын;
- күзет, өрт сигналы мен өрт сөндіру автоматикасы құралдарын жобалауды,
монтаждауды, жөнге келтіруді және оларға техникалық қызмет көрсетуді;
- өртке қарсы қолданылатын техниканы, жабдықтарды және өрттен қорғау
құралдарын өндіруді және сатуды;
- жолаушылар лифтілерін монтаждауды, жөндеуді және оларға қызмет
көрсетуді;
- дезинфекция, дезинсекция, дератизация құралдары мен препараттарын
дайындауды, өндіруді, ұқсатуды және көтерме саудада сатуды, сондай -
ақ оларды пайдалануға байланысты жұмыстар мен қызметтер түрлерін;
- автомобиль көлігімен халықаралық жолаушылар және жүк тасымалын;
- емдік препараттар дайындау мен сатуды;
- жобалау - іздестіру, сараптау, құрылыс - монтаждау жұмыстарын, құрылыс
материалдарын, бұйымдары мен конструкцияларын өндіру жөніндегі
жұмыстарын;
- алкоголь өнімдерін бөлшек саудада сатуды;
- пошта байланысы және телекоммуникациялар саласындағы қызметті,
теледидарлық және дыбыстық (радио - хабарларын тарату) бағдарламаларды
тарату жөніндегі қызметті жасау мен көрсетуді, жалпыреспубликалық
магистральды, халықаралық байланыс желілерін жобалауды, салуды, icке
қосуды және радиожиілік спектрін пайдалануды;
- жолаушылар мен жүкті өзен көлігімен тасымалдауды жерге орналастыру,
топографиялык - геодезиялық және картографиялық жұмыстарды жүргізу мен
топографиялық – геодезиялық және картографиялық өнімдер өткізуді;
- өлшеу құралдарын тексеруді, жасауды және жөндеуді;
- тарих және мәдениет ескерткіштерін археологиялық және жаңғырту
жұмыстарын;
- жол қозғалысын реттеу құралдарын орнатуды, монтаждауды, жөндеуді және
пайдалануды;
- іздестіру - құтқару, тау - кен құтқару, газдан құтқару, фонтан
атқылауға қарсы жұмыстарды;
- пестицидтерді (улы химикаттарды) қолдану жөніндегі қызметті;
- жалпы бастауыш, нeгізгі жалпы немесе жалпы орта; бастауыш кәсіптік
білім, оның ішінде кәсіптер бойынша; орта кәсіптік, жоғары кәсіптік,
жоғары оқу орындарынан кейінгі кәсіптік, оның ішінде мамандықтар
бойынша білім беретін заңды тұлғалардың білім беру қызметін, сондай -
ақ мектепке дейінгі және мектептен тыс ұйымдардың қызметін;
- жеке және заңды тұлғалардың күзет қызметін жүзеге асыруын;
- оқулықтарды, оқу - әдістемелік жинақтарды, білім беруді ұйымдастыру
үшін электрондық оқулықтар мен қосымша оқу әдебиеттерін шығару
қызметін;
- аэропорттарда, азаматтық әуе кемелерінде жолаушыларды, экипаждарды
тамақтандыруды қамтамасыз етуді;
- электр және жылу энергиясын өндіруді, беруді және таратуды;
- өнеркәсіптік жарылыс - өрт қayпі бар және тау - кен өндірістерін,
электр станцияларын, электр желілері мен қосалқы станцияларды,
гидротехникалық құрылыстарды, магистральды газ - мұнай өнімдері
құбырларын, көтергіш құралдарды, сондай - ақ қысыммен жұмыс істейтін
қазандықтар, ыдыстар мен құбырларды жобалауды, салуды және
пайдалануды;
- химиялық, бұрғылау, мұнай - газ кәсіпшілігі, геологиялық барлау, кен -
шахта, металлургия, энергетика жабдықтарын, жарылыстан қорғалған
электротехникалық жабдықтарды, көтергіш құрылғыларды, сондай - ақ
қысыммен жұмыс іcтейтін қазандықтарды, ыдыстар мен құбырларды бақылау,
аварияға қарсы және дабыл беру аппаратуралары мен жүйелерін жобалауды,
жасауды, монтаждауды және жөндеуді;
- астық қабылдауды, өлшеуді, кептіруді, тазалауды, сақтауды және тиеуді;
- аэродром, аэропорт, аэронавигация объектілерін ұстауды, жөндеуді және
пайдалануды;
- жылжымалы темір жол құрамын, қауіпті жүктерді тасымалдау үшін
қолданылатын арнаулы контейнерлерді жасау мен жөндеуді;
- шетелдік валютамен қолма - қол бөлшек сауда жасауды және қызмет
көрсетуді жүзеге асыруды;
- ақпаратты қорғаудың техникалық құралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалған техникалык құралдарын әзірлеуді, дайындауды, монтаждауды,
реттеуді, пайдалануды, сақтауды, жөндеуді және оларға сервистік қызмет
көрсетуді қоса алғанда, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпияларын техникалық қорғау жөніндегі қызметтің барлық түрін
қоспағанда, лицензияланатын қызмет түрлеріне қолданылмайды.
Біржолғы талон негізінде арнаулы салық режимін қызметі ара – тұра
сипатта болатын жеке тұлғалар қолданылады.
Жылына бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызмет ара – тұра
сипаттағы кәсіпкерлік қызмет деп ұғынылады.
Біржолғы талон негізінде бюджетпен есеп айырысу тәртібі:
1. Қызмет түрлерінің тізбесін, біржолғы талондардың нысаны мен берілу
тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.
2. Біржолғы талондардың құны кіріс алынатын объектінің орналасқан жерін,
түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен көлемін, сондай –
ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды
ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік хронометраждық
қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді
органдардың шешімімен белгіленеді.
3. Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон негізінде ара – тұра
сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлуметтік салық
төлеушілер болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік
тіркеуден босатылады.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимі:
1.Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай
келетін:
1) жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
2) жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3) жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер
қолданады.
2. Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік
бермейтін жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация
негізінде арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға
бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.
Аталған өтініш патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде бepіледі.
3. Патент жеке кәсіпкерге біp күнтізбелік жыл шегінде кемінде бip ай
мерзімге берілнді.
4. Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қзметті жүзеге асыратын
жері бойынша салық органына қызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті
мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш және Жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіpкеу туралы куәлікті табыс етеді.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда ол
мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге
міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау
жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол патент алуға берген
өтінішінде тасымалдау түрін (жүйелі немесе жүйелі тасымалдаулар) көрсетуге
міндетті. Автомобильмен тасымалдаулар түрінің Қазақстан Республикасының заң
актілерінде белгіленген талаптарға сәйкес келуін бақылауды автомобиль
көлігі саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.
5.Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны
бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы
өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz