Адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау

Кіріспе
1 Қазақстандағы ұлтаралық келісім мен татулық негіздері
1.1 Этносаралық қатынастарды құқықтық реттеудің теориялық мәселелері
1.2 Ұлтаралық қақтығыстар қаупімен күресу аспектілері
2 Қазақстан этностары арасындағы қатынастарды тұрақтандырудағы әлеуметтік жұмыс механизмдері
2.1 Этносаралық қатынас мәселесіне байланысты әлеуметтік жұмыс мазмұны
2.2 Қазақстан Республикасындағы ұлтарарлық қатынастарды реттеудегі әлеуметтік жұмыс түрлері мен бағыттары
2.3 Қазақстан халқы Ассамблеясының стратегиясы мен міндеттері (Қазақстан Халықтары Ассамблеясының жалпы сессиялары)
2.4 Қазақстандағы ұлттық . мәдени орталықтардың жұмысының ерекшеліктері

Демократиялық - құқықтық мемлекетті қалыптастыруда қоғамдық - саяси ерекше мәселе - адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау. БҰҰ мен ОБСЕ - нің толық мүшесі болып табылатын Қазақстан Конституциясына сәйкес азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу арқылы этникалық белгілеріне қарай ұлттар мен ұлыстарды дискриминациялауға жол бермейді.
Елімізде 130 ұлттар мен ұлыстар өмір сүруде. 2009 ж. басталған Ұлттық санақ қорытындысының 2010 жылғы 1 қаңтар мәліметі бойынша, Қазақстан халқының саны 16 млн 196 мың 800 адамды құрады.
Статистердің мәліметі бойынша, қазақтар үлесі 63,6%, орыстар - 23,3%, өзбектер - 2,9%, украиндер - 2%, ұйғырлар - 1,4%, татарлар - 1,2%, немістер - 1,1%, өзге этностар - 4,5%" құрап отыр. 2009 жылғы халық санағының қорытындылары бойынша, Санақаралық кезең ішінде республика халқының саны 1022,9 мың адамға өсті, өткен 1999 жылғы санақпен салыстырғанда халық санының өсімі 6,8% құрады.
Зерттеулер көрсеткендей, Қазақстан Республикасында ұлттар мен ұлыстарды қорғау мемлекеттік - саяси өмірімен тығыз байланысты. Ұлт - аралық қарым - қатынаста адам құқықтары мен бостандықтарына ешқандай қол сұғылмайды.
Этносаралық қатынасқа байланысты үш басты мәселе бар:
Біріншіден, жаhандану халықтардың өзара ықпалдасуын кеңейтеді. Бірақ, сонымен бірге, ол көптеген адамдар бойында өздерінің тарихи негіздерінен, ұлттық біртектілігінен, тілінен, мәдени және діни дәстүрлерінен айырылудың табиғи қаупін туындатады. Бұл сезімдер кейде басқа этностық және діни құндылықтарды әкелушілерге деген жек- көрушілікті туғызады.

1 “Теория и практика межэтнического и межкультурного взаимодействия в современном Казахстане” Под ред. Малинин Г.В.
2 Абиль Е.А. “Этногенез казахов: опыт системного подхода” Кустанай- 1997г.
3 Оспан Е. // “Құқық және мемлекет” 2007ж. №3(1), (16-19 беттер)
4 Правовое регулирование социалистическом обществе/отв.ред С.С.Алекеев, Москва,1990 (9 бет)
5 “Мониторинг прав этносов в Казахстане” научно- исследовательский отчет. Алматы- 2007г.
6 Сужиков М. “Напряженность или гармонизация?: Развитие межнациональной отношений в Казахстане” Алматы-1991г.
7 Қалмырзаев А. “Еще раз о национальной идее” // Мысль-2005г. №9
8 Оржанова У.К. “Основные направления развития национальной политики РК” // Вестник КазНУ. 2005г. №1
9 Сапарғалиев Ғ.С. “Қазақстан Республикасы Конституциясына түсіндірме”, Алматы: Жеті Жарғы, 1999 (6-бет)
10 Ж. Абильдин, А. Нысанбаев “Политика национальных отношений в Казахстане” // Саясат, 2004, №5
11 Ғаббас Смағұлов “Достық шежіресі” // Орталық Қазақстан 2005ж, 24 желтоқсан.
12 Еремин А. “Межнациональные отношения не терпят радикализма” // Мысль- 2005г. №12
13 “Этносы Казахстана: историко- демографический справочник” Астана-2001г.
14 Сапаргалиев Г.С. “Конституционное право Р.К. ”Алматы, 1998г. (67 бет)
15 Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жыл
16 Котов А.К. Государственный суверенитет РК: политико-правовой анализ: становление и проблемы национально-государстенного развития. Алматы, 1994г. (255 бет)
17 Айтимова Б. “Политическая консолидация народов Казахстана: особенности и проблемы” // Саясат-2005г. №4.
18 Қасымова А. “Империялық этносаясаттың зардаптары” // Ақиқат- 2002ж. №5 (32-35б)
19 Тажин М. “Социология негіздері” Алматы- 1997ж.
20 Е. Қабыкенова “Әлеуметтік бостандық- ұлтаралық татулық кепілі” // Ұлт тағылымы- 2003ж. №3
21 Тоғжанов Е. “Ассамблея- демократияның басты тетіктерінің бірі” // Орталық Қазақстан- 2009ж, 28 қаңтар
22 Н.Ә. Назарбаев “Қазақстандық этносаралық келісім үлгісі: тәжірибе, практика және перспективалар” // Егемен Қазақстан газеті 23 желтоқсан, 2003ж.
23 Назарбаев Н.Ә. 2004 жылғы сыртқы және ішкі саясаттың негізгі бағыттары. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана, 2003ж, 4 сәуір // Заң газеті, 2003ж. 9 сәуір.
24 Дорженов С. “У мен дерт (ұлттық және саяси құқықтық мәселелер жөнінде ой- толғам)” Алматы- 1997ж.
25 Сикевич З. В. “Социология и психология национальных отношений” 1999г.
26 Нұрмағамбетов Б.Ғ. “Қазақстан Республикасындағы ұлтаралық процестер ” // Қарағанды Университетінің хабаршысы №7 2004ж.
27 “От депортации к интеграцию” “Документы и материалы, посвященные 60- летию депортации чеченцев и ингушей в Казахстан” Алматы- 2004г.
28 Оспан Е. “Унитарлы мемлекеттегі этносаралық қатынастардың реттелуі”// Құқық және мемлекет- 2006ж. №1(12)
29 А.Айталы “Ұлт мұраты” Астана-2003ж.
30 Қазақстан халқы Ассамблеясының стратегиясы мен Қазақстан халқы Ассамблеясының ережесi туралы ҚР Президентiнiң 2002 жылғы 26 сәуiрдегi N 856 Жарлығы.
31 Нұрсұлтан Назарбаев “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында”Астана- 2005ж.
32 Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 28 ақпандағы Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауы.
33 Республика Казахстан. Энциклопедический справочник. “Қазақ” Алматы- 2001ж.
34 “Ең басты жетістігіміз- ұлтаралық келісім мен татулық” // Орталық Қазақстан газеті, 28 ақпан 2004ж.
35 С. Сексенұлы “Қарағанды- жүз ұлттың мекені”// Орталық Қазақстан. 16 желтоқсан, 2008ж.
36 Имаш Е. “Бір шаңырақтың астында” // Орталық Қазақстан- 2002ж, 8 мамыр
37 “Материнская школа в этнокультурном образовании” Сборник материалов круглого стола. Алматы- 2002г.
38 С. Сексенұлы “Тәуелсіздік мейрамы- Ұлттық мәдени орталықтар” // Орталық Қазақстан, 2005ж, 16 желтоқсан.
39 “Сарыарқа- достықтың мекені” Қарағанды- 2007ж.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттеу жұмысының зерттеу өзектілігі
Демократиялық - құқықтық мемлекетті қалыптастыруда қоғамдық - саяси
ерекше мәселе - адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау. БҰҰ мен ОБСЕ -
нің толық мүшесі болып табылатын Қазақстан Конституциясына сәйкес
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу арқылы этникалық
белгілеріне қарай ұлттар мен ұлыстарды дискриминациялауға жол бермейді.
Елімізде 130 ұлттар мен ұлыстар өмір сүруде. 2009 ж. басталған Ұлттық
санақ қорытындысының 2010 жылғы 1 қаңтар мәліметі бойынша, Қазақстан
халқының саны 16 млн 196 мың 800 адамды құрады.
Статистердің мәліметі бойынша, қазақтар үлесі 63,6%, орыстар - 23,3%,
өзбектер - 2,9%, украиндер - 2%, ұйғырлар - 1,4%, татарлар - 1,2%, немістер
- 1,1%, өзге этностар - 4,5%" құрап отыр. 2009 жылғы халық санағының
қорытындылары бойынша, Санақаралық кезең ішінде республика халқының саны
1022,9 мың адамға өсті, өткен 1999 жылғы санақпен салыстырғанда халық
санының өсімі 6,8% құрады.
Зерттеулер көрсеткендей, Қазақстан Республикасында ұлттар мен ұлыстарды
қорғау мемлекеттік - саяси өмірімен тығыз байланысты. Ұлт - аралық қарым -
қатынаста адам құқықтары мен бостандықтарына ешқандай қол сұғылмайды.
Этносаралық қатынасқа байланысты үш басты мәселе бар:
Біріншіден, жаhандану халықтардың өзара ықпалдасуын кеңейтеді. Бірақ,
сонымен бірге, ол көптеген адамдар бойында өздерінің тарихи негіздерінен,
ұлттық біртектілігінен, тілінен, мәдени және діни дәстүрлерінен айырылудың
табиғи қаупін туындатады. Бұл сезімдер кейде басқа этностық және діни
құндылықтарды әкелушілерге деген жек- көрушілікті туғызады.
Екіншіден, жаhандану салдарынан кейбір ұлттық мемлекеттерде ішкі қарама-
қайшылықтар өршуде. Мемлекеттік шекаралар барған сайын мөлдір бола түсуде.
Олар арқылы қоғамға өркениеттердің игіліктері ғана емес, сонымен бірге
жалпы әлемдік көптеген қатерлер енуде.
Үшіншіден, ұлтаралық қақтығыстардың көпшілігіне әлеуметтік -
экономикалық проблемалардың шешілмегендігі себеп болуда.
Әлемнің түрлі өңірлерінің дамуындағы тепе - теңдіктің бұзылуы, тіпті бір
қоғамның ішіндегі адамдардың әлеуметтік жағдайының бірдей еместігі айқын
бола түсуде.
Кедейлік, жұмыссыздық, ресурстарға қол жеткізудің шектеулігі, әлеуметтік
орнықтылықтың жоқтығы, сауаттылықтың төмен деңгейі қатал жауаптарды
туындатады.
Қазақстанда қоғамның барлық саласында ел азаматтарының этностық тең
құқылығы заңнамада бекітіліп, практикада іске асырылған.
Яғни, дипломдық жұмыстың зерттеу өзектілігі төмендегідей:
- Ұлттық топтардың құқықтарын қамтамасыз ету жағдайына объективті баға
беру;
- Ұлттар мен ұлыстар тобын құрайтын азаматтардың қызығушылықтары мен заңды
құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасындағы ұлттар мен ұлыстар мүшелерінің әлеуметтік
қамтамасыз етілуіне басқа азаматтарымен тең жағдайлар туғызу.
Ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңыздылығы
Зерттеу жүргізу барысында жұмыстың практикалық маңыздылығын зерттеу
базаларында әлеуметтік көрсеткіштерді талдау жүргізілді, көптеген зерттеу
қорытындыларына сүйене отырып, ғылыми жұмыста кесте, диаграммалар
қолданылды. Тақырыпты зерттеу барысында негізгі зерттеулерге сүйене отырып,
ұлтаралық қатынастардың Қазақстандағы жай-күйін айқындай келе, ғылыми
жұмыстың практикалық маңыздылығын көрсетуге негізделеді. Сонымен бірге,
практикалық маңыздылығы негізінде жұмыстың ғылыми жаңашылдығын көрсетуге
болады.
Ғылыми жаңашылдығы ретінде Ұлттану пәнін білім беру жүйесіне енгізу –
ұлтаралық қарым-қатынастарды тұрақтандырып, ынтымақтастық пен бірлікке,
достық пен келісушілікке жеткізеді. Сол арқылы этноәлеуметтік ортада ұлттар
мен ұлыстар мәдениетін тарататын, танытатын, гүлдендіруге өз үлесін қосатын
мекемелер-мектептер, орталықтар т.б. институттарды дамытуға барынша үлесін
қосады.
Зерттеу жұмысының зерттеу мақсаты:
Қазақ халқының басқа ұлт өкілдерімен өзара достық, татулық, келісім
мақсатындағы консолидациялық қарым – қатынастарды дамытуға барынша ықпал
ету нәтижесінде, этноәлеуметтік ортада ұлттар мен ұлыстар мәдениетін
тарататын, танытатын, гүлдендіруге өз үлесін қосатын мекемелер-мектептер,
орталықтар т.б. институттарды дамыту.
Зерттеу жұмысының міндеттері
Аталған мақсаттың негізінде келесідей міндеттерді қоюға болады:
- Ұлттар мен ұлыстардың құқықтарын қорғау сферасындағы жағдайды
қорытындылау;
- Ұлтаралық қатынастағы қақтығыс факторлары мен конфликтінің болу
мүмкіндігін анықтау және талдау;
- Қазақстан Республикасындағы ұлтаралық қарым - қатынастардың құқықтық
базасын талдау және ұлтаралық қарым - қатынастарды тұрақтандыру үшін
қоғам өмірінде қалыпты жағдайлар туғызу;
- Мемлекеттік басқару жүйесінің болашақтағы демократизациясының ұлтаралық
мәдениет алмасудың дамуына максималды түрде әсер етуі;
- Ұлтаралық қарым - қатынас мәселесіне байланысты әлеметтік жұмыс мазмұнын
анықтау.
Зерттеу жұмысының нысаны
Еліміздің халқын құрап отырған әртүрлі ұлттар мен ұлыстар, олардың
арасындағы қарым-қатынастар.
Теориялық және әдістемелік негізі
Зерттеу өткізудің теориялық және әдістемелік негізі болып заңдық
актілер, тақырыпқа сәйкес нормативтік құжаттар. Ең қажетті құжаттардың
ішінде Ұлттар мен ұлыстарды, этникалық – діни және тілдік ерекшеліктері бар
азаматтарды қорғау туралы” (Азаматтарды қорғау Комитетінде 1993 ж.)
қолданылды.
Аталған тақырып бойынша зерттеу мағлұматтарын алудың қайнар көзі болып
базалық оқу әдебиеттері, ғалымдардың фундаменталды - теориялық еңбектері,
отандық және шетелдік авторлардың практикалық зерттеулерінің нәтижелері,
мақалалары, анықтамалық әдебиеттер, және т.б. қайнар көздер.
Зерттеу жұмысын жазудың тәжірибелік базасы
Қарағанды облыстық әкімшіліктегі ұлттық - мәдени орталықтарды
ұйымдастыру бөлімі, облыстық “Вайнах” чешен – ингуш ұлттық - мәдени
орталығы, “Намус” азербайжан ұлттық-мәдени орталықтары болып отыр.

1 Қазақстандағы ұлтаралық келісім мен татулық негіздері

1.1 Этносаралық қатынастарды құқықтық реттеудің теориялық мәселелері

Этносаралық қатынастар қоғам өміріңдегі өзіне тән ерекше мінезімен,
реттелуі барысында қат - қабат түрлі (экономикалық, әлеуметтік, саяси,
мәдени т.б.) факторларды ескеруді талап етуімен ерекшеленетін және қай -
кезде де түпкіліктілігімен, қазіргі кезде (ғалымдық деңгейде)
өзектілігімен, сондай - ақ мемлекеттің қалыптасуы кезінде аса
маңыздылығымен сипатталатын күрделі, әрі жан - жақты, объективті және
субъективті әлеуметтік қарым - қатынастар. Бүгінгі күні этносаралық
қатынастар әртүрлі деңгейде кез - келген мемлекетке тән құбылыс. Әрбір
мемлекетке этносаралық қатынастар этникалық топтардың құрамына, қалыптасу
жолдарына және тұрғылықты ұлттың ұлттық сана сезіміне байланысты өзіндік
ерекшеліктерге ие. Қазақстандағы этносаралық қатынастарды да өзіне тән
ерекшеліктері бар. Бұл өз кезегінде Қазақстан жағдайындағы этносаралық
қатынастардың ерекшелігін ескере отырып өзіндік реттеу механизімін
қалыптастыруды талап етеді. Осы туралы Г. В. Малининнің “батыстың және шет
елдердің тәжірибиесімен танысқан дұрыс - ақ, бірақ бәрібір біз алдымен өз
тәжірибиемізге сүйене отырып, өзіміздің жалпы теориялық және методологиялық
принциптеріміз бен пастулаттарымызды қалыптастыруымыз қажет” деп
көрсетуімен әбден келісуге болады. Осы тұрғыдан алғанда этносаралық
қатынастарды құқықтық реттеудің теориялық негіздерін зерттеу аса маңызды
[1, 33].
Төменде көрсетілген кесте арқылы сұралушының 31% елде құқықтық принципке
негізделген фундаментальды заң қатаң түрде қадағаланбайтынын көрсетті.
Пайыз бойынша Қазақстан Республикасында барлық азаматтардың заң алдындағы
теңдік принципі қадағаланбайды деген жауап көбінесе Шығыс Қазақстан
облысынан көрінеді. Ал, жоғарыда аталған принцип қатал түрде іске асады деп
Алматы мен Батыс Қазақстандық респонденттері айтады [5, 26].

1 кесте

Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының Заң алдындағы теңдік
принципі қадағалана ма?

Алматы Оңтүстік Солтүстік Батыс Шығыс Орталық
Иә, қатал 14,9 19,9 13,5 22,7 11,2 15,8
қадағаланады.
Қадағаланады 42,1 36,0 27,9 39,5 15,3 44,6
деп ойлаймын
Қадағаланбайды 19,3 25,7 22,1 12,4 38,2 19,8
деп ойлаймын
Жоқ, теңдік 7,0 13,4 20,7 6,5 30,0 9,9
сақталмайды
Жауап беруге 16,7 6,9 16,8 18,9 7,6 11,9
қиналамын
Басқа 0 0,4 0 0 0 0

Қазіргі кездегі этносаралық қатынастардың реттелуін зерттей келе бүгінгі
күні ол Қазақстандық үлгі деңгейінде ғана деген қорытындыға келуге болады.
Ал этносаралық қатынастарды реттеудің Қазақстандық механизмі туралы айту
әлі ертерек. Өз кезегінде этносаралық қатынастарды мемлекеттік- құқықтық
механизмі алдымен терең теориялық, методологиялық негіздеуді талап етеді
[3, 41].
Бірқатар авторлардың пікірінше, “ұлттық саясатты жасауда мемлекеттің
ролі осы қатынастарды реттеуші заңдық базаны жасаумен өлшенеді”, және
“этносаралық қатынастарды тиімді мемлекеттік - құқықтық реттелмейінше, бұл
мағынасыз”, дей келе авторлар, осы саладағы заңдық базаның
жеткіліксіздігіне көңіл бөледі. Ал М.М.Сужиков “егер этносаралық
қатынастарды жетілдірудің ұйымдастырылған мемлекеттік механизмі болмаса,
оны жақсы қаулымен немесе жақсы заңмен реттеуге болмайды” деп есептейді.
Этносаралық қатынастарға түсінікті алғашқылардың бірі болып М. М.
Сужиков берді, оның пікірінше этносаралық қатынастар “бұл тек тәуелсіз
мемлекеттер мен халықтар арасындағы қатынастар ғана емес. Бұл тағы, алдымен
түрлі ұлттағы адамдардың күнделікті көшедегі, қалалардағы және ауылдардағы,
мекемелердегі, еңбек ұжымдарындағы қатынасы”. Сондай - ақ ғалым осы
қатынастардың субъективті ұйымдастырылуына байланысты төрт деңгейін
көрсетеді: біріншісі, әлемдік қауымдастықтағы халықтардың қарым- қатынасы;
екіншісі, белгілі бір экономикалық, саяси ұйымға кіретін халықтардың
қатынасы; үшіншісі, бір мемлекеттегі, оның аумақтық бөліністеріндегі
этникалық қарым- қатынас, және төртіншісі, тұлғалар арасындағы яғни еңбек
ұжымдарындағы т.б. қарым-қатынас. Мұнда этносаралық қатынастардың
әлеуметтік шынайы болмысы, қарапайым көрінісі айтылғанымен, бұл толық
түсінік емес екені анық [6, 33].
Келесі бір автор этносаралық қатынастарға нақты анықтама берудің
қиындығын мұнда, мысалы, экономикалық қатынастарға меншік, тауар секілді
жалпы ортақ мағыналық құндылықтың, эквиваленттің жоқтығымен түсіндіре келіп
этносаралық қатынастарды этникалық субъектіліктің жоғары өлшемі ретінде
этностардың “өзінің жеткіліктілігіне” (самодостаточность) ұмтылуы
тұрғысынан түсінуді ұсынады [3, 39].
Тағы бір қалыптасқан пікір бойынша, этносаралық қатынастардың өзіне тән
ерекшелігінің бірі, оның экономикалық, саяси, рухани, мәдени т.б. қоғамдық
қатынастармен жанама түрде байланыстылығымен анықталады.
Жоғарыдағы айтылғандарды ескере келгенде этносаралық қатынастарға
анықтама беру үшін мәнісінде өзіндік қиындық тудырады. Демек, оны түсінудің
тиімді жолы оны құрайтын қатынастардың жүйесін анықтау “этносаралық
қатынастардың жүйесі өзінің мазмұнында, объективті сөз түйінінде, осы
саладағы қоғамдық қатынастарды реттеуші және құраушы барлық әлеуметтік
феномендер, мемлекеттік–құқықтық институттар т.б. туралы объективті ғылыми
ақпаратты қамтиды”. Әрине, бұл саяси, экономикалық, мәдени және өзге де
әлеуметтік қатынастармен тығыз байланысты күрделі, әрі орасан ақпарат
жүйесі [8, 44].
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, унитарлы мемлекеттік құрылыс
нысанына тән ұлттық қатынастарды реттеу белгілеріне тоқталар болсақ:
Біріншіден, унитарлы мемлекет өзі құрылған аумақтың тарихи иесінің
немесе мемлекет құрушы ұлттың өзін өзі билеу құқығының, ұлттық
мемлекеттігінің заңды негіздемесі;
Екіншіден, ол өзінің аумағында ұлттық топтардың, түрлі ұлт өкілдерінің
тең құқылығын қамтамасыз етеді, олардың тең және еркін дамуын мақсат
тұтады;
Үшіншіден, унитарлы мемлекет өзінің аумағында ұлттық негіде әкімшілік
аумақ және автономиялық, мемлекеттік құрылым құруға жол бермейді;
Төртіншіден, унитарлы мемлекет - мемлекетке атын берген тұрғылықты
(байырғы) ұлттың этникалық мағынада бірігуін (консолидация) қамтамасыз
етеді;
Бесіншіден, бір азаматтық пен азаматтардың теңдігі негізінде мемлекеттік
биліктің қайсыбір әлеуметтік топтың, ұлттың ғана емес тұтас халықтың
қолында болуын қамтамасыз етеді [17, 29].
Сонымен, унитарлы мемлекеттегі ұлтаралық қатынастардың реттелуінің мәні
онда жүргізілетін ұлттық саясаттың мемлекет құрушы ұлттың ерекшелігіне
негізделген бірлігі (яғни республика аумағында жүргізілген ұлттық саясаттың
біртұтастығы, бірегейлігі) деп толық айта аламыз.

1.2 Ұлтаралық қақтығыстар қаупімен күресу аспектілері

Қазіргі кезде ұлтаралық қақтығыстар қаупінің себеп-салдарын зерттеу ТМД
елдері үшін көкейтесті мәселелерге айналып отыр. Басқа елдермен
салыстырғанда ұлтаралық қатынастарда өзіндік бағыты бар Қазақстан үшін де
бұл өзекті мәселе.
Елбасының Қазақстан халқына жолдауында айтылғанындай, стратегиялық ұзақ
басымдықтың бірі -“этностық түсініспеушіліктің себептері жойылуын, барлық
этностық топтар құқықтарының тең болуын қамтамасыз ету”.
Яков Этингер “ТМД елдеріндегі ұлтаралық қақтығыстар мен халықаралық
тәжірибе” деген мақаласында бұрынғы Одақ кеңесіндегі этносаралық тартыстар
типологиясының төмендегідей нұсқасын беріп, олардың бірнеше негізгі түрін
айтады. Олар қосып алумен тығыз байланысты аумақтық тартыстар; аз
халықтың өзін-өзі сақтау ниетінен туындаған қарсыластар; жерінен қуылған
адамдардың азаматтық құқықтарын қалпына келтіруге байланысты үн көтеруі;
зорлықпен аумақтық өзгертулер жасау салдарынан болған қақтығыстар; тарихи
сипаттағы факторлар негізінде туындаған дау-шар; өз жерінен қуылғандардың
басқа республикалар аумағында көп жылдар бойы тұруынан шығатын жан-жалдар;
белгілі бір халықты кемсітушілікпен туындаған бас көтерулер; лингвистикалық
таластарға байланысты болған шиеленістер.
Келесі кестеде көрсетілгендей ұлтаралық қатынас тұру мекеніне байланысты
жоғары бағаланған. Бұған БАҚ - та айтылған кейбір объективті емес жағдайлар
әсер еткені айқын. Жалпы ұлтаралық жағдай аймақтарда тұрақты болса да 2014
жылғы зерттеу бойынша әрбір 10 - шы адам (9.4%) ұлтаралық қақтығыстарға
қатысушы не куәгер болғандығы айқындалды. Аталған қақтығыстар көбінесе
халыққа қызмет көрсету саласындағы қызметкерлердің агрессивті мінез -
құлықтарында, көшеде, демалыс орындарында, жұмысқа орналасу барысындағы
мемлекеттік тілді білмеу т.б. себептерге байланысты болған. Шығыс
Қазақстанда Орталық аймаққа қарағанда аталған жағдайлар жиі кездеседі,
пайыз бойынша 17,1% - 5,9%, яғни 12% жоғары екендігін көрсетті.

2 кесте

Ұлтаралық қарым - қатынастарды 5 - балдық шкала бойынша бағалау

Алматы Оңтүстік СолтүстікБатыс Шығыс Орталық Ортақ
балл
Тұру 4,4 4,3 4 4,5 4 4,5 4,3
мекеніне
қатысты
Басқа 4,4 4,3 3,4 4,1 3,8 4,2 4
аймақтар

Бұрынғы кеңестікте тоталитарлық жүйенің құлауына байланысты ұлтаралық
қарым- қатынастардың тұрақсыздығы бел алды, этностық негіздегі тартыстар
басталды. Мұның тамыры белгі бір этнос өкілдерінің мемлекетті басқару
жүйесінде өзге ұлт өкілдеріне зиян келтірерліктей үстем болуында, белгілі
бір ұлттың немесе этностық топтың құқығының бұзылуында, әділеттілік пен
тең құқықтың болмауында еді. Кейбір есептер бойынша, бұрынғы КСРО
аумағында этносаралық тартыстар өз “мөлшерінен” асып жатқан 180 нүкте
болған.
Сонымен бірге мемлекеттік саясатты бағалау ұлттық негізде әртүрлі. 58,9%
қазақтар- барлық ұлтқа ортақ үй болатын, әрбір ұлттың ерекшеліктері
сақталатын мемлекет құрылады деп санайды. Бірақта азербайжан мен гректерден
басқа ұлттардың 30% - 50%-ы Қазақстанда көпұлтты, бірақ қазақтарды
қолдайтын мемлекет құрылады деп есептейді.
Қазіргі Қазақстан қоғамында өмірдің әр саласында діни факторлардың әсер
етуі байқалуда. Сонымен бірге біздің елде халықтың діни шыдамдылықтарының
дәстүрлі жоғары деңгейі сақталуда [5, 14].
Қазіргі Қазақстандағы этносаралық қарым - қатынастардағы тығыз
байланыста тұрған ұлттардың нақты, әрі белсенді ынтымақтастығы деп
сипаттауға болады, себебі республикада тәуелсіздікті бекіту барысында саяси
тұрақтылық, бейбітшілік және ұлтаралық татулықпен сипатталатын
демократиялық құқықтық мемлекетті құру шарттары орындалды. Яғни, барлық
ұлттардың тепе - тең және ерікті өмір сүруі үшін барлық экономикалық
жағдайлар жасалып, барлық құқықтық құжаттарда ұлтына қарамастан,
Қазақстанның барлық азаматтары үшін бірдей құқықтық жағдайлар бекітілген.
Мыңжылдықтардың қиылысында әлемдік үрдістің дамуы адамзатқа көптеген
қауіп- қатер әкелді. Соның бірі - ұлтаралық қатынастардың шиеленісуі.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев атап өткендей, халықаралық қауымдастықты
толғандырған көптеген ұлтаралық қақтығыстардың негізінен 3 проблемасы бар:
- адамдардың ұлттық бірегейлігін, тілін, мәдениетін, дінін жоғалтуға
қауіп тудыратын жаһандандыру;
- кез- келген мемлекеттің халықаралық ланкестік, діни экстремизм,
есірткі тасымалы, адам саудасы және т.б. құбылыстарды реттеуге
шамасының жетпеуі;
- елдердің және ел ішіндегі кедейшілік, жұмыссыздық, түрлі
мүмкіндіктерге қол жеткізе алмау, әлеуметтік қолайсыздық, сауатсыздық
тәрізді әлеуметтік – экономикалық проблемалардың шешілмеуі [22, 45].
Діни экстремизм мен фанатизмнің таралу мүмкіндігінің әртүрлі этникалық
топтар арасында жүргізілген сауалнама барысында жауап деңгейлерінің шамалас
келуі анықталды.
2014 жылы ұлтаралық қатынастарды тұрақтандыру мен келісімді сақтау
келесі шаралар арқылы сапалы болатынын көрсетті.
- ұлттар арасындағы қарым - қатынастағы тәрбиелік- мәдени жүйелерді құру-
52%
- ұлттар мен ұлыстардың құқықтарын қорғайтын арнай заңдарды қабылдау -
38,6%
Сонғы пункт бойынша 2014 жылы сұралушының 53,8% Қазақстанда екінші
мемлекеттік тілге қажеттіліктің бар екендігін көрсеткен. Оның ішінде 27%
қазақтар, 80,8% орыстар, 84,5% украиндар, 66,7% немістер, 69% өзбектер,
72,8% басқа этникалық ұлт өкілдері болған.
Қазақстанда барлық этникалық топтар арасында өзара құрмет пен
шыдамдылық, Отанымыздың тағдыры үшін жауапкершілік пен патриотизм
принциптеріне негізделген қалыпты қарым - қатынас тиімді үлгісі
жасалғандығын атап өту қажет. Түрлі ұлттық және діни қауымдастықтарға
енетін Қазақстандықтардың философиясы: ”Өзіңе тілемегенді басқаға жасама”
болып отыр.
1.3 Әлеуметтік бостандық - ұлтаралық татулық кепілі

Төменде көрсетілген диаграмма арқылы, Қазақстандағы етене байланысып
өмір сүріп отырған ұлттардың берген жауаптары бойынша қалыпты деңгейдегі
нәтижелерді көрсетіліп отыр.”Шектеулерге жол бермейтін, Қазақстандық
қоғамды қолдайтын көпұлтты мемлекет құрылуда” – деп қазақ, орыс, татар,
ұйғыр, өзбек ұлттары 50 %-дан жоғарғы, яғни қалыпты көрсеткішті көрсетсе,
азербайжан, беларус және т.б. ұлт өкілдері біздің елімізде ешқандай да
шектеулерге жол жоқ екендігін айқындайтын, еркіндік пен бостандыққа толық
жол берген, тәуелсіздік тұғырын берік ұстаған ел екендігін көрсетіп отыр.

1 диаграмма Шектеулерге жол бермейтін, Қазақстандық қоғамды қолдайтын
көпұлтты мемлекет құрылуда

Бұл біздің Қазақстандық қоғамымыздың ешқандай шектеулерге жол бермейтін,
ұлттар арасындағы өзара келісім мен түсіністік қоғамының құрылуын
сипаттайды.
Демек, жеке адам немесе адамдар тобының бостандығы оларға қоғаммен
қарым-қатынастары барысында қойылатын шектеулермен және артылатын
жауапкершілікпен тығыз байланысты белгілі бір іс - әрекеттерге деген
еріксіздікпен шартталып отырады. Яғни, бостандық белгілі бір заңдар мен
нормалар ретінде ресми бекітілетін азаматтарға берілген құқықтар мен
оларға жүктелген міндеттер жүйесінде нақты көрініс табады.
Келесі көрсетілген диаграммада ұлтаралық қатынастар сипатының қазіргі
жағдайын ұлт өкілдері жақсарды-39,7%, бұрыңғы деңгейде-52,3%, нашарлады-
7,0%, басқа жауап-1% көрсетті. Яғни, ұлттар көзқарасы бойынша, қоғам
өмірінде ұлтаралық қатынастардың жақсару сипаты айқын көрініп отыр.

2 диаграмма Ұлтаралық қатынастар сипаты, % бойынша

Барлық құқықтардың жалпы мақсаты - адам қалауының еріктілігіне, адамның
индивид, қоғам мүшесі және белгілі бір ұлт өкілі ретінде өзін- өзі таныту
боcтандығына қызмет ету.
Жоғарыда аталып өткендерден ұлтаралық қақтығыстарды туындатушы
факторларға экономикалық, саяси - құқықтық, идеологиялық және әлеуметтік-
мәдени жағдайлар жататындығы шығады.
Келесі диаграммада ұлтаралық қатынастардың жақсаруына оң әсерін
тигізетін факторлар ретінде ұлттардың бейбітшілікке ұмтылуы – 46,3 %,
елімізде өмір сүретін халықтар арасындағы тарихи қалыптасқан ұлтаралық
қатынастар- 41,7 %, Қазақстан халқының көпұлтты құрамы- 38,9% екендігін
көрсетіп отыр.

3 диаграмма Ұлтаралық қатынастардың жақсаруына оң әсерін тигізетін
факторлар

Қазіргі кездегі этносаралық қатынастардың реттелуін зерттей келе бүгінгі
күні ол Қазақстандық үлгі деңгейінде ғана деген қорытындыға келуге болады.
Ал этносаралық қатынастарды реттеудің Қазақстандық механизмі туралы айту
әлі ертерек. Өз кезегінде этносаралық қатынастарды мемлекеттік- құқықтық
механизмі алдымен терең теориялық, методологиялық негіздеуді талап етеді.
Этносаралық қатынастар қоғам өміріндегі өзіне тән ерекше мінезімен,
реттелуі барысында қат-қабат түрлі, экономикалық, әлеуметтік, саяси,
мәдени т.б. факторларды ескеруді талап етуімен ерекшеленетін және сондай-
ақ жан-жақты, обьективті және субьективті әлеуметтік қарым- қатынастар.
Осы жайында Г.В. Малининнің “батыстың және шет елдердің тәжірибесімен
танысқан дұрыс-ақ, бірақ бәрі бір де біз алдымен өз тәжірибемізге сүйене
отырып, өзіміздің жалпы теориялық және методологиялық принциптеріміз
бен пастулаттарымызды қалыптастыруымыз қажет” деп көрсетуімен әбден
келісуге болады.
Осыған сәйкес, этносаралық қатынастардағы ұжымдық және жеке
құқықтар:
- институионалды түрде, яғни мемлекеттік, құқықтық, сондай-ақ,
азаматтық қоғам институттарының қызметі арқылы
- заңды- нормативті, яғни этникалық құқықтарды, міндеттерді және
кепілдіктерді, сондай-ақ, кейбір шектеулерді заңмен бекіту арқылы,
мемлекеттік- құқықтық реттеліп отырады.
Заң мен мораль, адамгершілік, әділеттілік және бостандық қағидалары
сақталатын нағыз азаматтық қоғамда ғана тұрақтылық тәртіп және шынайы
адамгершілік қарым-қатынастар арнауы мүмкін . Сондықтан, барлық
ұлттардың тепе-тең және ерікті өмір сүруі үшін барлық экономикалық
жағдайлар жасалып, барлық құқықтық құжаттарда ұлтына қарамастан,
Қазақстанның барлық азаматтары үшін бірдей құқықтық жағдайлар
бекітілген.
2 Қазақстан этностары арасындағы қатынастарды тұрақтандырудағы әлеуметтік
жұмыс механизмдері

2.1 Этносаралық қатынас мәселесіне байланысты әлеуметтік жұмыс мазмұны

Біздің мемлекетіміздің негізгі Заңында жарияланғандай: “Қазақстан
Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет
ретінде орнықтырады. Оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі,
құқықтары мен бостандықтары” [15, 12].
Алайда, өндірістің құлдырауы, құнсыздану деңгейінің жоғарылығы, салықтар
базаларының тарылуы, әлеуметтік қорғау жүйелерінің жаңа жағдайларға
бейімделмеуі, басқа да факторлар тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында
мемлекеттердің алғашқы жылдарында мемлекеттердің азаматтарының алдындағы
әлеуметтік міндеттемелерімен орындамауына жеткізді.
Әлеуметтік – этникалық топпен әлеуметтік жұмыс жүргізудің екі негізгі
аспектілері бар:
- Біріншіден, бұл барлық қоғам, әлеуметтік – этникалық қауымдастыққа
конфликтілік жағдайлар мен құбылыстарды шешу мақсатын көздейтін іс
- әрекеттер мен технологияларды тиімді қолданудағы әлеуметтік
жұмыстың кең мағынасын құрайды;
- Екіншіден, бұл әлеуметтік – этникалық топтың мәселелерін шешуде
сол қоғамның территориясында тұратын халықпен тең құқық беру(
ауыл, аудан, облыс, аймақ бойынша);
Әлеуметтік жұмыстың этникалық топтармен жүргізілуі - әлеуметтік –
этникалық топтардың өзіндік спецификасымен ерекшеленеді. Жалпы, этникалық
топтармен жүргізілетін әлеуметтік жұмысты үш деңгейде қарастыруға болады:
1. Мемлекеттік - әртүрлі этникалық топтар мен олардың арасындағы
қатынас мәселелерін ретке келтәретін, құқықтық қамтамасыз ететін
деңгей. Бұл деңгейде азаматтардың құқық, заңдық және әлеуметтік
кепілдіктері жүзеге асырылады, ұлтаралық қатынастарды тұрақтандыруда
әлеуметтік саясат құрылады.
2. Аймақтық – яғни материалдық, әлеуметтік, медициналық қамтамасыз ету
– мемлекеттің шешімдерімен жүзеге асырылады;
3. Жергілікті – әлеуметтік – этникалық топ мүшелерінің әлеуметтік
ортаға бейімделу мәселелерін шешу көзделеді.(медициналық, оқу,
тұрғын – үй жағдайы және жұмыспен қамту) Бұл мәселелерді шешуде
барлық жергілікті билік орындар, әлеуметтік институттар мен
әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары қызмет етуі қажет.
4. Әлеуметтік қызметкерлер – ұлтаралық қатынас мәселелерін шешуде тек
жоғарғы кәсіби маман ғана емес, сонымен бірге гумандық, әділеттілік,
теңдік идеяларын ұстанған, әртүрлі ұлт өкілдері арасындағы
серіктестік қызметін атқарады.
Біздің Үкіметтің барлық кедейлерді, оның ішінде жұмысқа жарамды
азаматтарды да әлеуметтік тұрғыдан қолдауға тырысуы еңбекке жарамсыз
топтардың солардың көлеңкесінде қалып қоюына соқтыратыны анық.
Біз үшін ең бастысы – маңызды әрі көкейкесті өмірлік қағидаттарды іске
асыру үшін жалпы қазақстандықтарға: - отбасын қамсыздандыру; - тұрғын үй
иелену; - денсаулықты нығайту; - зейнетақыға жинақтаулар қалыптастыру
жөнінде барлық қажетті жағдайлар туғызу болып табылады.
Әлемдік практикада төменгі күнкөріс бюджетін құрудың ең негізгі 2 жолы
қарастырылады:
1. Нормативтік әдіс - бұл ғылыми негізделген ең төменгі қажетті
деңгейдегі тұтыну концепциясына бағытталады;
2. Статистикалық әдіс - бұл нақты қалыптасқан тұтыну заңдылықтары мен
олардың ерекшеліктерін бейнелеуге сүйенеді.
Әлеуметтік жұмыс практикасында аймақтардағы төменгі күнкөріс деңгейінің
бюджеті кезеңділікпен есептеледі:
1. Халықтың жасы бойынша құрылымын есепке ала отырып, жанұяның орта
есеппен бір мүшесіне келетін тұтыну қажеттілігі анықталады;
2. Жанұяның бір адамына келетін тұтыну қажеттілігіне кететін шығындардың
ең төменгі жалпы мөлшері есептеледі;
3. Аймақтағы төменгі күнкөріс деңгейінің бюджетінің құндық бағасы
құрылады [5, 45].
Қазақстанда “Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек көрсету”, жәрдемақылар
тағайындау, т.б. мемлекет тарапынан көмек көрсетіліп жатыр. Әлеуметтік
проблемаларға кеңірек келу қоғамның денсаулық сақтау, білім салаларына,
жалпы әлеуметтік әділдікке әлеуметтік қажеттілігін есепке алады.
Қазіргі таңда бүкіл әлемді шарпыған ғаламдық дағдарыс Қазақстанға да өз
салқынын тигізіп отыр. Халықаралық кеңестікте жүріп жатқан үдерістерге көз
салар болсақ, дағдарыс қаржылық, экономикалық салалармен ғана шектелмей,
әлеуметтік, этносаралық және дінаралық мәселелердің ушығуына себепкер
болуда.
Қазақстанның экономикалық дамуы, этносаралық қатынастардың әлемдік
қауымдастық тарапынан мойындалуы ең алдымен қазақ ұлтының еншісі екендігі
анық.
Елді жұмылдырушы маңызды фактордың бірі қазақ халқы, оның дәстүрлік,
тілдік және мәдени құндылықтары болып табылады. Кез келген мемлекеттің
бірігуінің, ортақ мақсатқа ұйысуының негізі халықтың жаппай мемлекеттік
тілді қолдануына байланысты.
Мемлекеттік тіл мен қазақ ұлты – Қазақстан қоғамын жұмылдырушы басты
күш, Қазақстан халқының тұрақтылығы мен еліміздегі бейбітшіліктің кепілі
[26, 45].
Елбасы Қазақстан халқына арнаған Дағдарыстан – жаңару мен дамуға атты
Жолдауында тұтас ел мен әрбір қазақстандыққа дағдарыс кезеңінде жасалатын
нақты бағыттар мен іс-қимыл жоспарын көрсетіп берді. Ең басты міндет
қоғамдық келісімді сақтау болып табылады. Дағдарыс – біздің бірлігіміз мен
татулығымыздың мықтылық деңгейін сараптап-талдаушы күш. Сондықтан бүкіл
қоғам болып ортақ қиындықтарды жұмыла көтеру бағытында аянбай еңбек етуіміз
тиіс.
Халық бірлігі – мемлекеттілік негізі. Қоғамдық бірлікті ту етіп ұстау
арқылы ғана біз алдымызға болашағы күшті, өркендеп, дамыған Қазақстан елі
туралы ұлы мақсаттар қоя аламыз.

2.2 Қазақстан Республикасындағы ұлтарарлық қатынастарды реттеудегі
әлеуметтік жұмыс түрлері мен бағыттары

Қазақстанның көпұлттылығы - біздің күш- қайратымыздың көзі, бірақ
көпұлттылық біздің мемлекетіміздің ең нәзік те, ең осал да жері екені анық.
Мемлекетіміздің әлеуметтік және саяси даму мақсаттарын айқындағанда
стратегиялық жалпы мемлекеттік мүдделер мерейінің үстемдігін ескеріп отыру
өте қажет. Қазақстан ең алдымен елімізді мекендейтін барлық тұрғынды
этностық, нәсілдік ерекшеліктеріне қарамастан, біртұтас, унитарлы
мемлекеттің азаматы ретінде қарастырып, тең мүмкіндіктер бере білді.
Этностық топтардың өз тілі мен дәстүрін, әдет-ғұрыптарын дамытуға толықтай
мүмкіндіктер жасалды. Қоғамдық бірлестіктер туралы Заң арқылы этностық-
мәдени орталықтар құру жүйелі жолмен іске асырылды.
Әлеуметтік жұмыстың этникалық топтармен жүргізілуі - әлеуметтік –
этникалық топтардың өзіндік спецификасымен ерекшеленеді. Жалпы, этникалық
топтармен жүргізілетін әлеуметтік жұмысты үш деңгейде қарастыруға болады:
1. Мемлекеттік - әртүрлі этникалық топтар мен олардың арасындағы қатынас
мәселелерін ретке келтәретін, құқықтық қамтамасыз ететін деңгей. Бұл
деңгейде азаматтардың құқық, заңдық және әлеуметтік кепілдіктері жүзеге
асырылады, ұлтаралық қатынастарды тұрақтандыруда әлеуметтік саясат
құрылады.
2. Аймақтық – яғни материалдық, әлеуметтік, медициналық қамтамасыз ету –
мемлекеттің шешімдерімен жүзеге асырылады;
3. Жергілікті – әлеуметтік – этникалық топ мүшелерінің әлеуметтік ортаға
бейімделу мәселелерін шешу көзделеді (медициналық, оқу, тұрғын – үй жағдайы
және жұмыспен қамту). Бұл мәселелерді шешуде барлық жергілікті билік
орындар, әлеуметтік институттар мен әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары
қызмет етуі қажет.
Ішкі экономикалық және саяси интеграция, жалпы Қазақстандық еңбек
бөлнісінің тереңдеуі, бірыңғай экономикалық кеңістіктің қалыптасуы
бөлінушілікке тойтарыс беріп, жаңа ортақ саяси күш- жігер, ұлттық
мемлекеттің тірегіне айналады.
Әлеуметтік саладағы бүгінгі нақты мәселелер төменде көрсетілген
бағыттарды көрсетеді:
І. Жұмыссыздық пен кедейшілік
ІІ. Білім беру және мәдениет
ІІІ. Кіші және орта бизнесті дамыту
IV. Ұлтаралық қарым- қатынастарды тұрақтандыру.
І. Жұмыссыздық пен кедейшілікке қарсы күрес жүргізу - біздің елдің ғана
емес, қазіргі дағдарыстық жағдайды бастан өткеріп отырған бүкіл дүниежүзін
алаңдататын мәселе. Ресми деректер бойынша елімізде 240 мың жұмыссыз бар
екен. Үстіміздегі жылы алты айдың ішінде 54 мың жұмыссыз еңбекке
орналастырылған. Тұтастай алғанда еңбек рыногы елде күрделі.
Халықтың әл - ауқаттылық деңгейін негізгі төртке бөліп қарастыруға
болады:
➢ Ауқаттылар
➢ Күнкөрісі бірқалыптылар
➢ Төменгі табыс алушылар
➢ Кедейлер.
Қазақстанның әрбір азаматы өздерінің мәселелерін шешуде алға үміттенеді.
2014ж. тек 4,8% респондент өз мәселелерінің шешілуінен күдерін үзген
(2013ж. бұл көрсеткіш - 9,7%). Әлеуметтік мәселелерін шешуден үмітті
респонденттер 2014 жылы: экономикалық жағдайдың жақсаруымен (49,0%),
қолайлы жұмыс орнымен қамтылу (40,5%) және өздеріне сенімділік (42,2%)
көрсеткен. Мемлекет көмегіне тек- 19,5% (2013ж.-19,6%) үмітті.
Сонымен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.