Отбасымен әлеуметтік жұмыс өзектілігі мен технологиясы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
І тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыс технологиялары ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау ... ... ... ... 5
1.2 Қазақстандағы әлеуметтік мәселесі бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін әлеуметтік көмек түрлері ... ... 10
1.3 Қазақстандағы отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама ... ... ... .17
ІІ тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешу технологиясын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... .26
2.1 Отбасының әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыстың шетелдік технологияларды ендіру мүмкіндіктері ... ... ... ... ..26
2.2 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешуде ұсынылатын модельдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .38
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
І тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыс технологиялары ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау ... ... ... ... 5
1.2 Қазақстандағы әлеуметтік мәселесі бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін әлеуметтік көмек түрлері ... ... 10
1.3 Қазақстандағы отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама ... ... ... .17
ІІ тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешу технологиясын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... .26
2.1 Отбасының әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыстың шетелдік технологияларды ендіру мүмкіндіктері ... ... ... ... ..26
2.2 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешуде ұсынылатын модельдер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .38
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев атап көрсеткендей, «...Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз. Ата-аналар балаларына қамқор болғанда, әйел отбасы мен қоғамда құрметке ие болғанда- еліміз үшін алаңдамауға болады». ( Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы// Егемен Қазақстан - 1997, 11 қазан.)
Осыған орай, отбасының әлеуметтік мәселелері мен оны шешудегі отбасымен әлеуметтік жұмыс технологияларын және де шетелдік тәжірибесін терең зерттеп, оның жүзеге асырылуындағы принциптері мен бағыттарына талдау жасау тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Болашақ әлеуметтік қызметкер ретінде біз, отбасы мәселесінің түрлерін толық анықтап, шеше білуіміз керек. Алдымызға келіп отырған көмекке мұқтаж әр адамның мәселесіне көңіл бөліп, дұрыс шешім қабылдағанымыз жөн. Сондықтан, олардың әлеуметтік мәселелерін қазірден біліп, дұрыс көмек беру жолдарын анықтаймыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін теориялық негіздеп, отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс технологияларын талдау арқылы, отбасы мәселелерін жетілдіруге байланысты ұсыныстар беру.
Осы мақсаттан келіп мынадай міндеттер туындайды:
• Жалпы отбасы ұғымы, құндылығына анықтама беру;
• Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін талдау және отбасылық мүдделерінің мәнін зерттеу;
• Жұмыссыз отбасылар, көп балалы отбасы және толық емес отбасының мәселелерін жіктеу;
• Кедей, ата-анасы ішімдікке салынған, мүгедектігі, қиын баласы бар отбасылардың жағдайын сипаттау;
• тақырыптың жан-жақты зерттелуін тәжірибелік жағынан қамтамасыз ететін статистикалық материалдарды жинақтап, жүйелік сараптама жүргізу арқылы келелі түйіндер жасау;
Осыған орай, отбасының әлеуметтік мәселелері мен оны шешудегі отбасымен әлеуметтік жұмыс технологияларын және де шетелдік тәжірибесін терең зерттеп, оның жүзеге асырылуындағы принциптері мен бағыттарына талдау жасау тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Болашақ әлеуметтік қызметкер ретінде біз, отбасы мәселесінің түрлерін толық анықтап, шеше білуіміз керек. Алдымызға келіп отырған көмекке мұқтаж әр адамның мәселесіне көңіл бөліп, дұрыс шешім қабылдағанымыз жөн. Сондықтан, олардың әлеуметтік мәселелерін қазірден біліп, дұрыс көмек беру жолдарын анықтаймыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін теориялық негіздеп, отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс технологияларын талдау арқылы, отбасы мәселелерін жетілдіруге байланысты ұсыныстар беру.
Осы мақсаттан келіп мынадай міндеттер туындайды:
• Жалпы отбасы ұғымы, құндылығына анықтама беру;
• Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін талдау және отбасылық мүдделерінің мәнін зерттеу;
• Жұмыссыз отбасылар, көп балалы отбасы және толық емес отбасының мәселелерін жіктеу;
• Кедей, ата-анасы ішімдікке салынған, мүгедектігі, қиын баласы бар отбасылардың жағдайын сипаттау;
• тақырыптың жан-жақты зерттелуін тәжірибелік жағынан қамтамасыз ететін статистикалық материалдарды жинақтап, жүйелік сараптама жүргізу арқылы келелі түйіндер жасау;
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. [1]
2. Президент жолдауы 2015.[2]
3. ҚР Президентінің 2012 жылғы «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы.[3]
4. Халықты жұмыспен қамту туралы заң.[4]
5. Қазақстан Республикасындағы жастар саясаты туралы заң.[5]
6. Неке және отбасы.[6]
7. ҚР мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы[7]
8. Агафоноф А.Н., Меңлібаев Қ.Н. Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар. – Астана, 2005. – 78-82 бет.[8]
9. Уильямс К.О классовом характере безработицы и путях ее снижения // Социологические иследования. – 1977. - №5. – 72 бет[9]
10. Социальный менеджмент / С. Д. Ильенкованың басш. ред. – М., 1998. – 142 бет.[10]
11. Волошина И. А. Және басқалары Групповая работа как форма психологической поддержки человека в ситуации безработицы // Вопросы психологии. – 1999. - №2. – 43-44 бет.[11]
12. Справочное пособие по социальной работе. – М., 1997. – 75бет.[12]
13. ombudsman@ombudsman.kz [13]
14. Межибовская И. В. Социально-трудовая реабилитация в Республике Казахстан (теоретико-правовой аспект). – Алматы, 1997. – 66 бет.[14]
15. Русин Т. Профессия социального работника в США // народонаселение. – 2001. - №3. – 57 бет.[15]
16. Bigox.kz [16]
17. Егемен Қазақстан 11.06.2014 [17]
18. Государственная семейная политика в странах Европейского сообщества и США. – М., 1996. – 5-6 бет.[18]
19. Барнз Джилл Г. Социальная работа с семьями в Англии. – М., 1993. – 18 бет.[19]
20. Теория и методики социальной работы / И.Г. Зайнышевтің басш. ред. – М., 1994. – 22-55бет.[20]
21. Лучанкин А.И., Сняцкий А.А. Социально-клубная работа с молодежью: проблемы и подходы. – Екатеринбург, 1997. – 336бет.[21]
22. Царева Т.А. Правовая социализация молодежи в рамках молодежной политики Республики Казахстан // Саясат. – 2000. - № 2-3 – 104 бет.[22]
23. Алещенок С. В., Луков В. А. Государственная молодежная политика: миравой опыт разроботки и реализации. – М., 1992. – 62 бет.
24. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы., - 2007.
25. Анцыферова Л.И. Личность в динамике: некоторые итоги исследования // Психол.журн. – 1992. – Т.13. – №5. – 12-25бет.
26. Кебина Н.А. Молодое поколение Казахстана: сегодня и завтра. //Социология молодежи. 2005, № 2.
27. Әбдірайымова Г. С. Жастар социологиясы. – Алматы: «Жібек жолы». – 2008. – 256 бет.[27]
28. Гилинский Я. И. Девиантное поведение в зеркале социологии. Актуальное проблемы социологии девиантного и социального контроля. – Москва. – 1992. – 123 бет.[28]
29. Смелзер Н. Социология. – Москва. – 1994. – 239 бет.[29]
30. Вишневсский Ю. Р. Государственная молодежная политика Республики Казахстан. – Астана. – 2001. – 147 бет.[30]
31. Альтшулер Б. В. Потологическое влечение к алкоголью: вопросы клиники и терапии. – Москва. – 1994. – 98 бет.[31]
32. www.stat.gov.kz.[32]
2. Президент жолдауы 2015.[2]
3. ҚР Президентінің 2012 жылғы «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы.[3]
4. Халықты жұмыспен қамту туралы заң.[4]
5. Қазақстан Республикасындағы жастар саясаты туралы заң.[5]
6. Неке және отбасы.[6]
7. ҚР мүгедектерді әлеуметтік қорғау туралы[7]
8. Агафоноф А.Н., Меңлібаев Қ.Н. Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар. – Астана, 2005. – 78-82 бет.[8]
9. Уильямс К.О классовом характере безработицы и путях ее снижения // Социологические иследования. – 1977. - №5. – 72 бет[9]
10. Социальный менеджмент / С. Д. Ильенкованың басш. ред. – М., 1998. – 142 бет.[10]
11. Волошина И. А. Және басқалары Групповая работа как форма психологической поддержки человека в ситуации безработицы // Вопросы психологии. – 1999. - №2. – 43-44 бет.[11]
12. Справочное пособие по социальной работе. – М., 1997. – 75бет.[12]
13. ombudsman@ombudsman.kz [13]
14. Межибовская И. В. Социально-трудовая реабилитация в Республике Казахстан (теоретико-правовой аспект). – Алматы, 1997. – 66 бет.[14]
15. Русин Т. Профессия социального работника в США // народонаселение. – 2001. - №3. – 57 бет.[15]
16. Bigox.kz [16]
17. Егемен Қазақстан 11.06.2014 [17]
18. Государственная семейная политика в странах Европейского сообщества и США. – М., 1996. – 5-6 бет.[18]
19. Барнз Джилл Г. Социальная работа с семьями в Англии. – М., 1993. – 18 бет.[19]
20. Теория и методики социальной работы / И.Г. Зайнышевтің басш. ред. – М., 1994. – 22-55бет.[20]
21. Лучанкин А.И., Сняцкий А.А. Социально-клубная работа с молодежью: проблемы и подходы. – Екатеринбург, 1997. – 336бет.[21]
22. Царева Т.А. Правовая социализация молодежи в рамках молодежной политики Республики Казахстан // Саясат. – 2000. - № 2-3 – 104 бет.[22]
23. Алещенок С. В., Луков В. А. Государственная молодежная политика: миравой опыт разроботки и реализации. – М., 1992. – 62 бет.
24. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы., - 2007.
25. Анцыферова Л.И. Личность в динамике: некоторые итоги исследования // Психол.журн. – 1992. – Т.13. – №5. – 12-25бет.
26. Кебина Н.А. Молодое поколение Казахстана: сегодня и завтра. //Социология молодежи. 2005, № 2.
27. Әбдірайымова Г. С. Жастар социологиясы. – Алматы: «Жібек жолы». – 2008. – 256 бет.[27]
28. Гилинский Я. И. Девиантное поведение в зеркале социологии. Актуальное проблемы социологии девиантного и социального контроля. – Москва. – 1992. – 123 бет.[28]
29. Смелзер Н. Социология. – Москва. – 1994. – 239 бет.[29]
30. Вишневсский Ю. Р. Государственная молодежная политика Республики Казахстан. – Астана. – 2001. – 147 бет.[30]
31. Альтшулер Б. В. Потологическое влечение к алкоголью: вопросы клиники и терапии. – Москва. – 1994. – 98 бет.[31]
32. www.stat.gov.kz.[32]
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
Е. А. БӨКЕТОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Философия және психология
факультеті
Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік
педагогика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Отбасымен әлеуметтік жұмыс өзектілігі мен технологиясы.
Тексерген: Ахметова И.А.
Орындаған: Еркін А.А
Қарағанды - 2016 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыс технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау ... ... ... ... 5
0.2 Қазақстандағы әлеуметтік мәселесі бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін әлеуметтік көмек түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Қазақстандағы отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
ІІ тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешу технологиясын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.1 Отбасының әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыстың шетелдік технологияларды ендіру мүмкіндіктері ... ... ... ... ..26
2.2 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешуде ұсынылатын модельдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
КІРІСПЕ
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев атап көрсеткендей, ...Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз. Ата-аналар балаларына қамқор болғанда, әйел отбасы мен қоғамда құрметке ие болғанда- еліміз үшін алаңдамауға болады. ( Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы Егемен Қазақстан - 1997, 11 қазан.)
Осыған орай, отбасының әлеуметтік мәселелері мен оны шешудегі отбасымен әлеуметтік жұмыс технологияларын және де шетелдік тәжірибесін терең зерттеп, оның жүзеге асырылуындағы принциптері мен бағыттарына талдау жасау тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Болашақ әлеуметтік қызметкер ретінде біз, отбасы мәселесінің түрлерін толық анықтап, шеше білуіміз керек. Алдымызға келіп отырған көмекке мұқтаж әр адамның мәселесіне көңіл бөліп, дұрыс шешім қабылдағанымыз жөн. Сондықтан, олардың әлеуметтік мәселелерін қазірден біліп, дұрыс көмек беру жолдарын анықтаймыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін теориялық негіздеп, отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс технологияларын талдау арқылы, отбасы мәселелерін жетілдіруге байланысты ұсыныстар беру.
Осы мақсаттан келіп мынадай міндеттер туындайды:
· Жалпы отбасы ұғымы, құндылығына анықтама беру;
· Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін талдау және отбасылық мүдделерінің мәнін зерттеу;
· Жұмыссыз отбасылар, көп балалы отбасы және толық емес отбасының мәселелерін жіктеу;
· Кедей, ата-анасы ішімдікке салынған, мүгедектігі, қиын баласы бар отбасылардың жағдайын сипаттау;
· тақырыптың жан-жақты зерттелуін тәжірибелік жағынан қамтамасыз ететін статистикалық материалдарды жинақтап, жүйелік сараптама жүргізу арқылы келелі түйіндер жасау;
· Қазақстандық отбасыларын ажырасу, бедеулік және некесіз балалардың туылуынан әлеуметтік қорғау жүйесіндегі шараларды ұсыну;
· Қазақстандағы отбасы мәселелерін шешу модельдерін көрсету.
Зерттеу жұмысының әдістері: баспа материалдары, жеке бақылау, статистикалық мәліметтерге талдау.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні: Отбасылардың қоғамдық миссиясының орындалуы, тұрақталуына ықпал етеді.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік мәселелері бар отбасылар.
Зерттеу пәні: Әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасылармен әлеуметтік жұмыстың теориялық, әдіснамалық және тәжірибелік аспектілерінің жиынтығы.
Курстық жұмыстын құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, негізгі бөлімнің өзі екі бөлімшеден, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде курстықық жұмыстың тақырыбының өзектілігі, мақсаты мен міндеттері көрсетілсе, бірінші бөлімде, әлеуметтік мәселелердің теориялық аспектілерін қарастырдым. Теориялық бөлімде жалпы отбасы мәселелерінің отандық және шетелдік ғылымда зерттелуі, қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің түрлеріне тоқталып өттім. Ал талдау бөлімнде қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесіне тоқталып, оларға статистикалық сипаттама көрсетіліп, әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасыларына мемлекет тарапынан көрстетіліп жатқан көмек түрлеріне талдау жасалады. Сондай-ақ жетілдіру бөлімінде әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасыларына әлеуметтік қолдау шараларын жетілдіру жолдары, оларды психологиялық қолдауға, әлеуметтік алдын алуға байланысты ұсыныстар беріледі. Қорытынды бөлімінде әлеуметтік мәселелері бар отбасыларына әлеуметтік қызмет көрсету және оны жетілдіруге байланысты айтылған ойлар мен пікірлер келтіріледі.
Жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, 7 кестеден және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. 1-ші тарауда әлеуметтік қамсыздандырудың қазіргі жағдайын әлеуметтік-экономикалық талдау жасалынған. 2-ші тарауда әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жетілдіру мен дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны елімізде қолдану мәселелері қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТБАСЫЛАРДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІН ТАЛДАУДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ТЕХНОЛОГИЯСЫ
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау
Жағдайы қолайсыз отбасылармен жұмыс - мемлекеттің басты мәселелерінің бірі. Отбасындағы сәтсіздік баланың психикалық дамуындағы кемшіліктерге алып келеді. Мұның бәрі кейін бала мінезінің жеке тұлға болып қалытасуына зор әсерін тигізеді. Сондықтан сәтсіз отбасылар проблемалары - дұрыс шешілуі барлық азаматтардың жағдайына әсер ететін әлеуметтік мәндегі проблемалар.
Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс - отбасы өмірлік циклының кез-келген кезеңінде кездесетін дағдарыс, ол өмірдегі жағымсыз жағдайдағы қобалжу. Р.Хилл отбасының дағдарысын үш факторға бөліп қарастырды:
1. Сыртқы қиындық ( жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы );
2. Күтпеген жағдай, стресстер ( отбасы немесе бір мүшесі жол апаты, зорлану т.б.)
3. Ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы қақтығысты немесе стрестік сапалардың қарастырылуы (күрделі ауру, өлім, ерлі-зайыптылардың опасыздығы, ажырасуы).
Ажырасу дегеніміз - некені ресми түрде бұзу. Қазіргі кезде бүкіл әлемде ерлі-зайыптылық пен отбасы мәселелеріне баса көңіл бөлу ажырасу деңгейінің жоғарылауына байланысты болып отыр. Өзгеріп отыратын қоғам жағдайында біздің елімізде ажырасу деңгейіне әсер еткен себептер мынадай: әйелдердің кәсіптік қызметке жаппай кірісуі, діннің өз күшін жоғалтуы, халықтың білімділігінің және жалпы мәдениетінің едәуір артуы, соның нәтижесінде некеге деген талаптың көтерілуі, ажырасуға қатысты заң нормаларының әлсіздігі, жыныстық моральдың бұрмалануы. Ірі өнеркәсіп өндірісінің дамуы және осыған байланысты тұрғындардың едәуір бөлігінің ауылдан қалаға қоныс аудару процесі, сондай-ақ отбасын нуклеаризациялау туыстық жүйе мен қоныстанушы қауымның ерлі-зайыптылардың іс-әрекеттерін әлеуметтік бақылауын әлсіретті. Бұл тұрғыдан ерлі-зайыптылардың, әсіресе, мектеп жасына дейінгі жастағы балалары бар отбасылардың достарымен араласу мүмкіндігі өте шектелген. Алайда аталған өзгерістер әр аймақта әр түрлі жүріп отыр. Мысалы, біздің еліміздің тарихи-мәдени ерекшелігі-туыстық, достық, көршілік байланыстардың өте тығыз болып қала беретіндігінде. Ажырасу алдындағы жағдайдың дамуының басы ерлі-зайыптылардың (немесе олардың бірінің) қарым-қатынасқа және жалпы некеге көңілі толмауынан басталады. Бұл жағдай бірнеше сәттен тұрады:
oo Ерлі-зайыптылардың (немесе олардың бірінің) ажырасу туралы шешім қабылдауы;
oo Ерлі-зайыптылық қатынастарды тоқтату;
oo Қоғамға ерлі-зайыптылық қатынастардың жайсыздығы туралы жариялау (ажырасу жөнінде өтініш беру).
Ажырасу себептері: сотта талқылау барысында 1-ші орында мінез-құлқының сәйкессіздігі, 2-орында-жұбайының адалсыздығы тұр. Тағы бір себеп- ішкілікке салыну. Жиі кездесетін себептер: отбасын құруға мүдделі болмау, жыныстық өмірге қанағаттанбаушылық, бір-біріне нашар қарау, қаржы мәселесі бойынша келіспеушілік, қызғану, балалы болмау, аурулар. Өте сирек кездесетін себептер: ерлі-зайыптылардың саяси немесе діни көзқарастарының келіспеуі. Ажырасудың тағы бір маңызды аспектісі оның салдары болып табылады. Жалпы алғанда, ажырасу салдары жөніндегі мәселе толық зерттелмеген. Алайда қолдағы бар мәліметтер, тәуелсіз үш тобын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: ерлі-зайыптылар үшін, балалар үшін және қоғам үшін. Ажырасудың ерлі-зайыптылар үшін салдарын қарастырсақ, ажырасу алдындағы кезеңнің жарақаттаушы әсерін, ерлі-зайыптылардың жынысына байланысты ажырасуға қатысты әсер етудің түрліше болуын, ажырасудың ішімділікке салыну, психикалық ауытқу, өзін-өзі өлтіру тәрізді бірқатар қоғамдық теріс құбылыстармен тығыз байланысын байқауға болады.
Ата-аналарының ажырасуының балаларына тигізетін әсерін талдау ажырасудың өзі емес, онымен сабақтасқан, ажырасу алдында немесе одан кейін ерлі-зайыптылар арасында болатын келіспеушіліктер, сондай-ақ оның түрі мен ұзақтығы маңызды фактор болып табылатындығын көрсетті. Одан басқа баланың ата-анасымен қарым-қатынас жасау сипаты, баланың ата-анасының ажырасуына дайындығы, балалардың жасы, жынысы, ажырасудан кейін балалармен бірге қалатын ата-ананың жынысы тәрізді ерекшеліктер мен басқа да факторлар маңызды болып табылады. Қоғам үшін ажырасу салдары отбасының екі маңызды функциясының-репродуктивті және тәрбиелеу функцияларының өзгеруімен байланысты. Ажырасқан ерлі-зайыптылардың көпшілігі қайта некеге отырмайды. Ажырасудың отбасылық тәрбиеге тигізетін әсері бірдей емес, себебі әлеуметтік нормалар мен моральдық талаптар бұзылған. Ерлі-зайыптылардың психологиялық келіспеушіліктері салдарынан бұзылған отбасылардың тәрбие беру нәтижесі төмен. Мұндай жағдайда ажырасу тәрбиелеу процесін тиімдірек етуге мүмкіндік береді. Ажырасудың кең тарауы (әсіресе жас отбасылары арасында) жалпы санада ажырасуға деген жаңа қатал емес көзқарасты қалыптастыра отырып, қоғамдық теріс салдарға әкеліп соғады, бұл отбасының тұрақсыздануының қосымша шарты болып табылады. Бүгінде ажырасу көп. Егде жастағылардың ажырасудағы сылтауы жас отаудағы шикі өкпелерден бөлекше. Жас отаудың іргесінің бұзылуына ата мен ененің де кінәсі бар деп есептеледі. Өздерінің жеке отбасы бар басқа жақтағы туыстар екі жастың ісіне жанашырлықпен қатысып жүріп, ең соңында жарықшақты үлкейтіп тынады. Ақырында жетілген эгоизм шарықтау шегіне жеткен кезде жас отау бүлінеді. Сәбилер жетімекке айналады. Бәрінен де қиыны осындай тірі жетімдердің мәселесі. Жетімдерді көбейту мемлекетке де артық салмақ, отбасындағы ата мен ененің жанды жарасы. Ажырасқан ері мен әйелі екі түрлі жағдайды бастан өткереді. Біреуі мұңлы болса, екіншісі қамсыз өмірге ену. Аурушаң сәбиі мен жас келіншегін тастап қойып та шаттыққа бөленіп жүрген санасыздар бар. Тіпті заңды алиментін төлеуге ұяты жетпей қашып жүрген жігітсымақтар қаншама?! Екінші жақтан, көкдолы әйелден запы болған еркек кіндіктілер де жеткілікті. Шаңырақты шайқалтпауға қажетті екінші қамал төркінмен байланысты. Төркіні жақынның-төсегі жиналмас екені рас. Басты пәле-сол жақын жердегі барып-келістен туындайды. Өзің де ақылдысың ғой. Күйеусіз де бір баланы асырау қиын емес деп, бықсыған шаланы үздіксіз үрлейтін қайын ата мен қайын ененің кесірі талай отауға тиіп жатыр. Қыздардың ақылы жігіттерден кем емес екені рас. Ажырасудың себебі өте көп. Оған көбіне отбасындағы әлеуметтік мәсе - лелер - дің шешімін таппауы әсер етеді. Яғни жұмыссыздық, тұрмыс-тіршіліктің қиындауы салдарынан күн көру қиынға айналғанда ажырасуды құп көретіндер жиі кездеседі. Кезінде ипотека арқылы несие алғандардың көпшілігі бүгінде қарыздарынан қалай құтыларын білмей дал болып жүр. Ажырасудың бір себебі осыған да байланысты. Бірақ бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы емес екені белгілі. Одан кейінгі орында психологиялық жа - ғы тұр. Арызданушылар мінез-құлқымыз үйлеспеді дегенді айтады. Түсіне білген адам мұның астарында да қаншама мән жатқанын біледі. Одан кейінгі орында зорлық-зомбылық тұр. Бұған ерінің әйеліне күш көрсетуі, ішімдік ішу, себепсіз тиісу секілді жаман әдеттер жатады.
Ажырасу себептерінің 3 тобы көрсетіледі:
1. Тұрмыстық (тұрғын үй жағдайы, жұбайлардың бiреулерiнiң үй шаруашылығын жүргізудің бiлместiгі немесе қаламауы, материалдық тапшылығы, мәжбүрлі бөлек тұруы).
2. Жеке адам аралық келіспеушілік (махаббат және құштарлық сезімін жоғалтуы, дөрекілік, өмірге деген көзқарастың әртүрлілігі, жұбайлардың біреулерінің ауруы, қызғаныш, күдікшілдік).
3. Сыртқы факторлар (опасыздық, жаңа жанұяның немесе ажырасу бастаушысында жаңа сезімнің пайда болуы, ата-ананың және басқа да адамдардың араласуы).
Сонымен бірге қазіргі қоғамда ажырасудың төмендегідей себеп-салдарлары қалыптасқан:
1) жастардың отбасы мәселесiне жеңiл қарауы. Адам жүре жаман болып, көшедегi, телеарнадағы, шетелдегi терiс қылықтарға елiктеп отбасы ойрандалуы мүмкiн.
2) ерлi-зайыптылардың материалдық жағдайының төмендiгi, басыбайлы баспаналарының жоқтығы. Жұмыссыздықтың өрiс алуы.
3) арларында балаларының жоқтығы. Денсаулықтарының төмендiгi, бiр-бiрiне сәйкес келмеуi.
4) бiр-бiрiн танымай жатып ерте некелесу. Жас айырмашылығы. Статистика бойынша, он сегiзде үйленгендер жиi ажырасып жатыр.
5) жастардың жаман қылықтарға әуестенуi. Олар түсiк тастау, iшiмдiкке, нашақорлыққа салыну.
6) өзге адамдардың екi жастың арасына түсуi. отбасы функциясының өзгеруі, атап айтқанда шаруашылық (экономикалық) жағы;
7) айырылысқандарда негативтік стереотиптердің жоқ болуы;
8) тап, діни және ұлттық нанымның босатуы;
9) миграциялық процестердің күшеюі;
10) Урбанизациялық қоғамда өмір стилінің, екпінінің өзгеруі;
11) өмір ұзақтығының өсу шегі;
12) тағы бір себеп-жұбайды таңдағанда әке-шешлердің ықпал жасауының төмендеуі;
13) мемлекет тарапынан жас отбасына қолдау көрсетiлмеуi. Қолдау демекшi, шет елдерде үйленердiң алдында жастарды әбден електен өткiзедi. Яғни, жастар психологиялық жағынан бiр-бiрiне сәйкес келе ме? Олардың денсаулықтары жақсы ма, жұқпалы ауруы жоқ па? Осы тұрғыда арнайы ұйымдар жұмыс жасайды.
Тұрмыс құруға мотивациялық даярлық дегенге мыналар: отбасын құрудың басты себебі ретінде махаббат, дербестікке даярлық, құрылайын деп жатқан отбасына жауапкершілік сезімі және баланы тууға және тәрбиелеуге даярлық кіреді.
2012 жылдың 1 қаңтардан бастап электронды үкімет порталында Неке бұзуды тіркеуге өтініш беру деп аталатын жаңа қызмет енгізілді. Бұл қызмет бүкіл Қазақстан аумағында қолданылады. Онлайн режимінде некені бұзу кәмелетке толмаған балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі кезінде жүзеге асырылады. Алайда 2008 жылдың 1 маусымынан кейін некеге тіркелген азаматтар ғана ғаламтор арқылы ажыраса алады. Өйткені ақпараттық жүйеде тек осы уақыттан бастап қиылған некелер туралы ғана деректер бар.
Жастардың жарасымдылығын зерттей отырып, оларды таныстыратын, кейін тіпті үйленуіне себеп болатын түрлі көптеген арнайы орталықтар жұмыс істейді. Некені бұзу нәтижесінде ерлі зайыптылардың некеде тұрған кездегі жеке және мүліктік қатынастары тоқтатылады. Мысалы, бірге тұруы, ортақ бірлескен меншік, өзара қамқорлық және асырау. Соның өзінде кейбір құқықтық қатынастар бірден тоқтатылады да, енді біреулерінің сақталуы мүмкін. Некеге тұрған кезінде бірлесіп жиған мүліктері бөлінген жағдайда, әдетте, некенің тоқтатылуымен байланысты ерлі - зайыптылардың ортақ бірлескен меншік тәртібі де тоқтайды, бірақ мүлік бөлінбеген жағдайдағы ажырасу өзінен -өзі жұбайлардың ортақ бірлескен меншігін үлестік меншікке айналдыра алмайды. Некенің бұзылуымен бірге жұбайы қайтыс болғаннан кейін мұрагерлік құқығы, бұрынғы жұбайы - ажырасушысының өліміне байланысты келтірілген зиянның орнын толтыру және т.б. құқығы да жойылады.
Некенің тоқтатылуы жаңадан некеге тұру құқығын туғызады.
Ажырасу жолымен некенің бұзылуы ата - аналарының балаларына қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтата алмайды. Отбасының заңдық белгілеріне мыналар жатады: адамдардың неке немесе туыстық негізде бірігуі; өзара имандылық және материалдық қолдау; бала туу және оларды тәрбиелеу; өзара жеке басындық және мүліктік құқықтар. Бір негізден немесе ортақ атадан тарайтын адамдардың қандастық - кіндіктестік байланысы, туыстық деп түсініледі. Туыстықтың екі тармағы бар: тікелей және жанама.
Ерлі - зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын, отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасаған ері мен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек. Қазақстанда тек мемлекеттік АХАТ органдарында жасалған адамдардың одағы ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі - зайыптылардың өзара келісімі және олардың неке жасы 18 - ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады. Некелі адамдардың арасындағы қатынастар құқықтары мен міндеттері теңдік қағидаларына негізделеді. Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық салдар туындатпайды.
Елімізде ажырасқандардың 80 пайызы балалы отбасы екен. Егер ұрпақ қамын ойласақ, қазірден бастап ажырасудың алдын алғанымыз дұрыс. Себебі ел іргесіне сызат түсіретін бұл әрекеттің зияны шаш-етектен. Ең бірінші баланы әкесіз яки анасыз қалдырады. Ал әке-шешесіз өскен жас ұрпақ кейін ұлттың, қоғамның алға жылжуына қас болып, қарсы әрекетке бармасына ешкім кепіл болмайды. Сонымен қатар ажырасқан көп әйелдер жүйкелері сыр беріп, жеңіл жүріске салынып кетуі де ғажап емес.
Үйленіпті деген қуанышқа толы сөздің артынан ажырасыпты дегенді де неге жиі еститін болдық?! Кеше ғана ақ көйлек киіп, аймалап сүйіп, өзіңсіз өмір жоқ деп серттескен, пәниден бақиға көшкенге дейін бірге боламыз деп ақ некесін қиғызып, Алланың алдында ант берген жастар неліктен айырылысады? Қасірет осы тұстан өрбіп жатыр. Уақыт өте келе бірге тұра алмайтынына көздері жетіп, көңілдері семіп, ажырасып тынады... Меніңше, отбасын берік ұстап тұратын тек ыстық махаббат емес, өзара түсіністік пен сыйластықтың жиынтығы. Сондықтан көзсіз сезім ойрандап кетпеу үшін ақылдың әрдайым алда жүргені де абзал
1.2 Әлеуметтік мәселелері бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін көмек түрлері
Дағдарысқа қарамастан, ха - лықты әлеуметтік тұрғыдан қол - дау Үкімет тарапынан мүм - кіндігінше жасалып жатыр. Соның бір айғағы, 2010-2012 жылға арналған республикалық бюджеттің 40,4 пайызы әлеу - меттік салаға бағытталып отыр. Үстіміздегі жылмен са - лыстырғанда оған бөлінген қаржы 248 млрд. теңгеге өсіп, 1 трлн. 578 млрд. тең - геге жетіп - ті. Сөйтіп, ішкі жалпы өнімнің 9,1 пайызын қамтыды. Мемлекеттік жәрдемақы ретінде бүгінгі күні көп балалы аналарға 3,9 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде 6427 теңге төленеді. Сондай-ақ, облыс, қала және аудан әкімдерінің жергілікті бюджетте қосымша қаражат болса, көп бала тәрбиелеп өсіріп жат-қан аналарға жәрдемақы төлеуге құқы бар. Қазіргі уақытта аз қамтылған отбасыларын қолдау бағытында мемлекеттік тұрғын үй, әлеуметтік көмек, 18 жасқа толмаған балалар үшін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы жергілікті бюджеттің есебінен төленеді. Коммуналдық төлемдерге жеңілдіктер көлемін де жергілікті атқарушы органдар шешеді. Бұл жерде отбасының ай сайынғы табыс мөлшері де ескеріледі. Егер отбасының күнкөріс деңгейі төмен боса, 18 жасқа толмаған әрбір балаға 1648 теңге көлемінде жәрдемақы тағайындалады. Ал, бірнеше баласы бар жалғызбасты аналарға да әлеуметтік көмек көрсетіледі. Көмек демеушілердің қаражаты есебінен отбасына азық-түлік, киім кешек өзге де қажетті заттарды берумен шектелуі де мүмкін. Ол үшін көмекке зәру отбасы мүшелері аудандардағы немесе қаладағы жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне тіркеуге тұрулары керек.
Біздің елдегі отбасыларға әлеуметтік кө - мектің бірінші жүйесі - ол табысы кедейлік шегінен төмен аз қамтамасыз етілген отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Оның мөл - - шері жан басына шаққанда орташа табысы мен кедейлік шегі (ең төмен күн - көріс деңгейінің 40 пайызын құрайды) ара - сындағы айырма түрінде есептеледі. Бұған қатысты деректерге жүгінсек, 2011 жыл - дың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша рес - пуб - ликада 194,5 мың адамға 2,8 млрд теңге сомаға АӘК тағайындалып, төленіпті. Атау - лы әлеуметтік көмекті алушылардың 60 пайызға жуығын ауыл тұрғындары құ - райды. Демек, бұл - атаулы әлеуметтік кө - мектің жал - пы шығындар сомасының басым бөлігі де ауыл тұрғындарына бағытталды деген сөз. Тағы бір ескерер жайт, қазірде осы атау - лы әлеуметтік көмек енгізілгелі бері оны алушылардың саны шамамен ал - ты есеге төмендеді. Мысалы, 2002 жылы елде атау - лы әлеуметтік көмек алатындардың саны 1 миллионнан астам болса, 2010 жылы 200 мыңға жуық адамды құраған. Аймақтық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының мәліметтері бойынша 2012 жылдың 1 наурызына аз қамтылған отбасылар қатарындағы 64,7 мың азаматтарға мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек тағайындалды. Кедейшілікті төмендетіп, аз қамтамасыз етілген азаматтарды әлеуметтік қолдау мақсатында 2002 жылдан бастап республикада "Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы" Заң қолданылып келеді. Заң жүзеге асырыла бастаған бес жыл ішінде атаулы әлеуметтік көмек алатындар ішіндегі зейнеткерлер саны 16 есе азайды. Бұл зейнетақы мөлшерін жыл сайын өсірудің, базалық әлеуметтік төлемдерді ен - гізудің арқасында мүмкін болып отыр.
Атаулы әлеуметтік көмектің санында 62,6 пайызы балаларға, 10,8 пайызы өздігімен қамтылғандарға, 7,4 пайызы жұмыссыздарға, 0,2 пайызы еңбекке жарамды жастағы адамдарға тағайындалған.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі - атаулы әлеуметтік көмек) - жан басына шаққандағы орташа айлық табысы облыстарда (республикалық маңызы бар қалада, астанада) белгіленген кедейлік шегінен төмен адамдарға (отбасыларына) мемлекет ақшалай нысанда берілетін төлем.
Атаулы әлеуметтік көмек отбасының оны алуға құқығы бар әрбір мүшесіне тағайындалады.
Отбасының құрамына:
1) толық мемлекеттік қамсыздандырудағы балалар;
2) интернат-үйлерде тұрақты тұратын қарттар мен мүгедектер;
3) мерзімді әскери қызметтегі адамдар;
4) бас бостандығынан айыру орындарындағы, мәжбүрлеп емдеудегі адамдар кірмейді.
Кесте 1. Төленген атаулы әлеуметтік көмекті алушылар саны
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Қазақстан Республикасы
349413
231628
246166
24260
196 26
141621
Ақмола
14964
6746
5115
4271
3 599
2 796
Ақтөбе
16834
10405
6792
4435
2 567
1 259
Алматы
26588
14194
13740
13878
10 021
7 573
Атырау
17968
10503
8413
8079
6 021
4 153
БҚО
22038
16235
16761
16398
13 363
7 110
Жамбыл
14782
13925
31598
29590
23 626
15 656
Қарағанды
29842
20609
16746
16551
13 870
10 730
Қостанай
17505
12768
12025
11350
9 685
7 775
Қызылорда
21564
15296
23154
19676
15 994
10 128
Маңғыстау
11255
8414
8459
9237
8 202
7 473
ОҚО
49950
29585
35782
48581
41 520
27 364
Павлодар
21590
17799
11422
8527
5 279
3 040
СҚО
21806
15501
19958
18151
13 699
11 191
ШҚО
54410
33028
29944
28108
23 804
21 462
Астана қаласы
1758
1573
1339
1282
1 109
1 015
Алматы қаласы
6559
5047
4918
4526
3 907
2 896
Атаулы әлеуметтік көмек ағымдағы тоқсанға тағайындалып, ай сайын төленеді. Жан басына шаққандағы орташа табыс атаулы әлеуметтік көмек тағайындауға өтініш жасаған тоқсанның алдындағы тоқсанда алынған жиынтық табысты отбасы мүшелерінің санына және үш айға бөлу арқылы есептеп шығарылады. Адамға (отбасына) атаулы әлеуметтік көмектің мөлшерін уәкілетті орган жан басына шаққандағы орташа табыс пен облыстарда (республикалық маңызы бар қалада, астанада) отбасының әрбір мүшесіне есептелген кедейлік шегінің белгіленген айырмасы түрінде есептейді.
Балалы отбасыларға берiлетiн мемлекеттiк жәрдемақылар:
oo бала тууына байланысты тағайындалатын және төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - бала туғанда берілетiн жәрдемақы);
oo бала бiр жасқа толық толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты тағайындалатын және төленетiн ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын бала күтімi жөнiндегі жәрдемақы);
oo он сегіз жасқа дейiнгі балаларға тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - балаларға арналған жәрдемақы);
oo мүгедек баланы (мүгедек балаларды) тәрбиелеп отырған анаға немесе әкеге, бала асырап алушыға, қорғаншыға (қамқоршыға) тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы) түріндегі ақшалай төлемдер.
Кесте 2. Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар саны.
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Қазақстан Республикасы
773770
764553
74838
756533
767213
767239
682780
Ақмола
40000
39328
37793
37597
36993
36046
31533
Ақтөбе
34967
34378
33206
33232
33511
33221
28536
Алматы
85218
83226
82180
83224
85435
87343
82088
Атырау
26660
26006
25110
25507
25547
25890
21491
БҚО
34259
34046
33483
33168
33212
45745
27217
Жамбыл
53765
53437
52028
52354
53145
52666
44984
Қарағанды
73528
73091
71091
71836
72072
58634
65397
Қостанай
39500
38573
37054
36802
37077
47093
32620
Қызылорда
38956
38455
37232
37222
37163
37032
31974
Маңғыстау
122752
123229
12339
128049
132428
94286
11744
ОҚО
19382
19676
20042
21205
21652
28948
20198
Павлодар
35209
34246
33228
33146
33469
33333
30165
СҚО
37384
36704
35770
35660
35091
34049
30523
ШҚО
76269
74390
72004
71819
72703
95024
63432
Астана қаласы
14197
14606
14941
15918
17192
24377
17806
Алматы қаласы
41724
41162
39837
39794
40523
33552
37362
Кесте 3. Тағайындалған мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа айлық мөлшері
2005
жыл
2006 жыл
2007 жыл
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Қазақстан Республикасы
5562
6360
8366
11319
12888
14037
15523
Ақмола
5451
6229
8134
11011
12541
13696
15254
Ақтөбе
5262
6016
8262
11183
12706
13826
15285
Алматы
5639
6458
8413
11338
12888
14040
15429
Атырау
5281
6035
8471
11459
12987
14141
15545
Батыс Қазақстан
5506
6288
8283
11221
12792
13905
15425
Жамбыл
5518
6291
8552
11552
13155
14333
15864
Қарағанды
5700
6516
8341
11286
12879
14039
15575
Қостанай
5375
6187
8025
10933
12507
13628
15369
Қызылорда
5450
6218
8552
11555
13118
14234
15545
Маңғыстау
5382
6193
8484
11471
13040
14194
15619
Оңтүстік Қазақстан
5488
6184
8608
11622
13222
14381
15703
Павлодар
5626
6431
8201
11146
12707
13857
15404
Солтүстік Қазақстан
5729
6572
8228
11119
12644
13745
15225
Шығыс Қазақстан
5771
6582
8330
11256
12829
13948
15520
Астана қаласы
5765
6577
8280
11224
12805
13964
15551
Алматы қаласы
6003
6812
8448
11468
13063
14270
15745
Әлеуметтік көмек тағы бір түрі - ол аз қамтамасыз етілген отбасыларды әлеуметтік қолдау мақсатында тұрғын жай - ды ұстауға және коммуналдық қызметтердің ақысын төлеуге тұрғын үй көмегін көрсету бойынша жүзеге асады. Бұл Тұрғын үй қа - тынастары туралы заң аясында жүргізіледі. Соған сәйкес, 2010 жылы 184,5 мың отбасыға жалпы көлемі 3,5 млрд тең - ге - нің тұрғын үй көмегі берілді. Ал, жалпы ал - ғанда, дағдарыс жағдайында халықтың аз қамтамасыз етілген тобына уақтылы әлеу - меттік көмек көрсету мақсатында 2008 жылдан бастап жыл сайын республикалық бюджеттен жергілікті бюджеттерге ныса - налы ағымдағы трансферттер бөлінуде.
Аймақтық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының мәліметтері бойынша 2012 жылдың қаңтар айының 1 күніне тұрғын үй көмегі 145 мың отбасына тағайындалды.
Кесте 4. 2012 жылғы мемлекеттен балалары бар отбасыларға төленетін жәрдемақылардың мөлшері.
Реті
Жәрдемақы түрі
Еселенген айлық есептік көрсеткіш
2012ж.01.01. бастап айлық есептік көрсеткіш
2012ж.01.01. бастап мөлшері
1
Бала тууына байланысты төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы
30
1 618
48540
2
Төртінші және одан кейінгі балаларға тууына байланысты төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы
50
1 618
80900
3
Бірінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
5,5
1 618
8899
4
Екінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
6,5
1 618
10517
5
Үшінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
7,5
1 618
12135
6
Төртінші және одан кейінгі балаларға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
8,5
1 618
13753
7
Мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы
1
17 439
17 439
Осыған орай жұмыс істейтін әйел:
а) мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілігі және босануы жөніндегі әлеуметтік төлемді (табысына қарай);
ә) республикалық бюджеттен, жоғарыда көрсетілгендей, әрбір туылған балаға рет санына қарай 30 немесе 50 АЕК мөлше - рінде бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақыны;
б) бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты әлеуметтік төлемді ала - ды, оның мөлшері әлеуметтік аударым - дар есептелген табыстың 40% құ - райды. Ал әлеуметтік төлемдердің ең төмен мөлшері - мемлекеттік сақтандыру қоры - нан берілетін бала бір жасқа толғанға дейін оның күтімі жөніндегі ай сайынғы мемле - кеттік жәрдемақының мөлшерінен кем болмайды. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілігі және босануы жөніндегі әлеуметтік төлемді 2010 жылы 128,9 мың адам 26,0 млрд теңге көлемінде және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты әлеуметтік төлемді 267,6 мың адам, жалпы сомасы 25,7 млрд теңге көле - мінде алды. Сондай-ақ 2010 жылдан бастап көп - балалы аналарды әлеуметтік қолдау жө - нінде қосымша шаралар іске асырылуда.
Сонымен бірге 2011 жылы кадрларды даярлау Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы аясында жалғасын табады.
Жол картасы аясында қабылданған шаралар еңбек нарығындағы жағдайға және жалпы еліміздегі жұмыссыз халық санын тұрақтандыруға оң әсерін тигізді. ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша 2009 жылы жұмыссыздық деңгейі 6,6 пайызды құраса, 2010 жылдың IV тоқсанында алдын ала мәліметтер бойынша бұл көрсеткіш 5,5 пайызды құрап отыр. Бағамдасақ, елдегі жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіші төмендеп келеді. Ендігі кезекте біз ұлттық кәсіби жұмысшы табын қалыптастыруға баса назар аударғанымыз абзал. Елде ұлттық кәсіби жұмысшы табын қалыптастыру еңбек белсенділігін арттырып қана қоймайды, бұл үрдіс қазақ ұлтының ұйысып береке-бірлігінің арта беруіне үлкен ықпал етеді.
Халықтың бала туу деңгейін көтеріп, өлімді азайту мен салауатты өмір салтын қалыптастыру демографиялық саясат пен отбасын нығайтудың 2010-2020 жылдарға арналған тұжырымдамасының негізгі мақсаты болып табылады. Сондай-ақ, онда 2010-2020 жылдар аралығында елімізде бала туу көрсеткішінің артуына қолдау көрсету, өлім көрсеткішін төмендету, миграциялық көрсеткіштерді оңтайландыру, отбасыларға жағдай жасау шарттары көзделген. 2020 жылға қарай балаға босану кезінде қайтыс болатын аналар санын 100 мың адам ішінде 15-ке дейін, сәбилердің шетінеуін 100 мың адамның ішінен 12 оқиғаға дейін төмендету, әйелдер мен еркектердің өмір сүру ұзақтығының ара айырмашылығын биылғы 10,5 жылдан 2020 жылы 8 жылға дейін қықарту көзделген. Сонымен қатар, жәрдемақы көлемін арттыру, жас отбасылардың баспаналы болуы, еліміздегі мүгедектер мәртебесін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру, халық өсімін шет елдегі қандастарымызды тарту есебінен көбейту қарастырылған.
Республика Президенті Н.Назарбаев "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты Қазақстан халқына Жолдауында "Уақыт өтіп, қазына кірісі өскенде мемлекет үшін де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаражат табамыз" деген болатын. 2006 жылдан бастап Мем - лекет басшысының тапсырмасы бойынша балалы отбасыларды қолдаудың тұтас жүйесі жасалды.
Әлеуметтік төлемнің жаңа түрі - мүгедек бала тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға 2010 жылдан бастап ең төмен жалақы мөлшерінде жәрдемақы енгізілді және мұндай мемлекеттік көмек түрі Қазақстан азаматтарына бұрын берілмеген болатын. 2010 жылдан бастап 28 мыңға жуық азамат алатын болады. Отбасында 2 және оданда көп мүгедек бала болған жағдайда жәрдемақы әрбір азаматқа бөлек тағайындалады.
Ата-аналары бар тірі жетім балалардың санының артуының негізгі себептері отбасының әлеуметтік беделінің түсуі, оның материалдық және тұрғын үйге байланысты қиындықтары, некесіз туудың өсуі, өмір салтын қоғамда қалыптасқан имандылық принципін басқаша ұстайтын ата-аналар пайызының жоғарылығы болып табылады. Осыған орай ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстанда өте жоғары маңызға ие болуда, ал мұндай қорғаныс әдістерінің бірі тиісті нормативтік құқықтық база құру болып табылады.
Толық немесе толық емес, отбасындағы ата-аналарының екеуі немесе біреуі алкогольды ішімдіктерді немесе есірткі қолданатын немесе жүйке ауруларымен ауыратын болса, сондай-ақ материалдық тұрмыс жағдайы нашар жалғызбасты аналар, жайсыз әлеуметтік-психологиялық ортадан зардап шегетін, ерте неке құрған және т.б. отбасылар әлеуметтік жағдайы төмен отбасылар қатарына жатады. Әрине, бұған келіспейтін адамдар да болуы мүмкін. Себебі өмірден небір қиыншылық көрсе де азғындық жолға түспей балаларына қамқор болған жалғыз басты аналар мен абзал әкелер аз болмаған.
Әлеуметтік жағдайы төмен отбасында тәрбиеленген балалар көп жағдайларда әлеуметтік-гигиеналық тұрғыдан зардап шегеді, әрі олардың арасынан шыққан баланың денсаулығы да нашар болады. Мұндай отбасындағы баланың құқы да бұзылып жатады. Аурушаңдық, қайтыс болу, отбасында балаларды қатаң ұстау, әлеуметтік жетімдік, қараусыз және қадағалаусыз қалған балалар көп жағдайларда әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларында көбірек орын алады. Осыған орай әлеуметтік тұрғыдан қолайсыз жағдайға тап болған отбасыларды анықтау үшін учаскелік қызмет, аурухана мен емхана, ішкі істер органдары, халықты әлеуметтік қорғау мен білім беру мекемелері өз ара тығыз қарым-қатынаста жұмыс жүргізуі қажет. Осындай жағдайда ғана жетістікке қол жеткізе аламыз. Яғни мәселені асқындырмай әлеуметтік мұқтаждықтың алдын алу үшін санитарлық, профилактикалық - емдеу шаралары бірден қолға алынғаны жөн. Біз дәрігерлер қауымы көп жағдайларда аурудың салдарымен күресуге негізгі күшті жұмсаймыз. Яғни аурудың себебі назардан тыс қалады да келеңсіз жағдайлар қайталана береді.
Енді мына деректерге назар аударып көрейік. Әлем бойынша 5-9 жас аралығындағы балалар арасында жарақат алу, улану, өлім, өзін-өзі өлтіру және өзге де себептер 69 пайызды құрайды екен. Әр 100000 балаға шаққанда 3331-баладан келеді. Ал, жасөспірім жасындағы балалар өлімінің себептері 84 пайыз, әр 100000 балаға 122,4 баладан келеді. Әлеуметтік сауалнама көрсеткендей, көбінесе осындай жағдай 100% қолайсыз отбасыларының кінәсінен болады. Өкінішке орай, осыдай отбасындағы ата-аналардың балалары алдындағы жауапкершілігі әлі де болса төмен. Олар өз жауапкершіліктеріне селқос қарайды.
Отбасы (анасы әсіресе жалғызбасты болса) өзінің заңды құқығы мен әлеуметтік кепілдемесі жөнінен толық хабардар болуы тиіс. Бала туған сәттен бастап педиатрлар мен медбикелер патронажды мақсаттағы жұмыстарды бірінші болып қолға алуға міндетті.
Жалпы алғанда, халыққа ақпарат беруді жақсарту, салауатты өмір салтын қалыптастырудың жаңа технологияларын енгізу, балалар поликлиникасының рөлін арттыру, әлеуметтік тұрғыдан қамқорлықсыз қалған балалардың санын кемітуге оң әсер етеді.
1.3 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама.
Қазақстанда 4 млн.асатын отбасы бар, олардың ішінде 5 және одан асатын адамнан құралған отбасылар көбірек кездеседі (30 %). 5 және одан көп баласы бар аналар саны - 300 мың. Бір үйде тұратындардың саны шамамен 4,1 адамға тең. Отбасыл - ар - дың 70 пайызға жуығының құра - мын - да 3-тен 5-ке дейін адам бар.
Жыл сайын 140 мыңнан аса неке тіркеледі. Әрбір тіркелген некенің төртіншісі бұзылып жатады, олардың саны 40 мыңнан асып түседі. Балалы аналар саны 444,8 мың, бұл жалпы отбасылар санының 10,7% -н құрайды.
Бірінші некелесу бойынша әйелдердің орташа жасы 24,2, ерлерде - 26,9. Некелесу барысындағы әйелдер мен ерлердің жас айырмашылықтары едәуір ерекшеленеді: 19 жасқа дейін әйелдердің 12%-і және ерлердің небәрі 3% -і; 20-25 жаста - әйелдердің 48%-і және ерлердің 32% -і некелеседі. Осылайша, 25 жасқа дейін некелесетін әйелдердің үлестік салмағы 60%-ті, ал осы жастағы ерлердің - 35%-ті құрады.
Ең жоғары бала туу коэффициенті бала туатын жастағы 1000 әйелге шақанда 20-24 жас аралығындағы топтың үлесінде - 136,62 . Қалаларда ол 124,44 - ті құрайды; ауылдық жерлерде -156,42. Республикада бала туу деңгейі өсіп келеді
Кесте 6. Бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы алушылардың саны
Өлшем бірлігі
Жылдар
Жауапты басқарма
Дереккөздер
2011
2012
2013
2014
Жауапты басқарма
Дерексөздер
Қазақстан Республикасы
мың адам
378,6
381,2
391,7
417,8
ӘДСБ
ҚР ДСӘДМ
Бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы алушылардың саны
мың адам
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Қазақстан Республикасы
349 991
351 546
349 209
378 643
381 180
391 689
417 826
Ақмола
12 255
12 997
12 108
12 883
13 202
12 373
13 571
Ақтөбе
15 437
16 160
16 426
17 926
17 987
18 726
20 239
Алматы
42 068
43 375
41 903
45 980
46 062
49 620
51 962
Атырау
13 039
13 750
14 309
15 119
16 373
15 779
17 020
Шығыс Қазақстан
11 021
11 742
11 327
12 175
12 479
13 247
13 245
Жамбыл
28 094
27 122
26 501
29 725
28 122
29 180
31 529
Батыс Қазақстан
22 576
23 000
22 741
24 350
24 995
25 318
25 261
Қарағанды
11 260
12 689
12 463
13 132
12 898
13 166
13 295
Қызылорда
17 937
17 848
18 795
20 499
19 544
20 586
21 500
Қостанай
13 157
13 091
14 775
16 255
17 865
17 062
19 933
Маңғыстау
77 596
73 055
73 458
80 410
79 669
81 917
86 354
Павлодар
12 782
12 646
12 042
12 753
12 815
13 115
13 474
Солтүстік Қазақстан
8 961
8 869
8 407
8 704
8 747
8 624
8 339
Оңтүстік Қазақстан
22 689
24 152
22 132
23 538
23 820
23 991
25 188
Алматы қ.
14 611
14 933
16 202
18 486
21 199
21 555
26 379
Астана қ.
26 508
26 117
25 620
26 708
25 403
27 430
30 537
Статистика мәліметтері бойынша елiмiзде 109 мыңнан астам көп балалы ана бар. Еліміздегі бұл көрсеткіш әлі де аз десе де болады. Мемлекет бұл көп балалы отбасылардың өзін толық қамтамасыз етіп отырған жоқ, осы себептен де, яғни отбасылар толық қамтамасыз етілмегендіктен, көп балалы отбасылар саны артпай жатыр.
Отбасында бала саны азайып қана қоймай, ерлі-зайыптылардың ажырасуы да арта түсуде. Қазір әрбір төртінші отбасы күйреуде. Әрбір төртінші неке ұрпақсыз болса, ерлі-зайыптылардың үштен бірінде бұл ерлердің кінәсінен болған. Әкелердің бала тәрбиесіндегі ықпалы әлсіреуде. Әйел жалғыз өзі баласын асырайтын отбасылар саны өсуде, ондай аналардың саны жарты миллионға жетеді. Ешқашан некеге отырмағандар қатары да көбейіп, әрбір бесінші бала ресми некеден тысқары өмірге келуде. Отбасы институты әлсіреуінің бір тетігі - тұрғындардың денсаулығының нашарлауы деп санайды депутаттар. Мысалы, қазір республикада әйелдер денсаулығының индексі 30 пайыз болса, экологиялық апат аймақтарында бұл көрсеткіш - 10-20 пайыз ғана. Бала туу жасындағы әйелдердің жартысынан астамы анемиядан жапа шегуде. Әйелдердің онкологиялық аурулар құрылымында сүт безі қатерлі ісігі бірінші орынға шыққан. Ерлердің жартысынан астамы несеп жыныс жүйесінің ауруларына шалдыққан.
Отбасындағы зорлық-зомбылық - күрделі мәселелердің бірі. Тек қана былтырғы жылы зорлық-зомбылықтан зардап шеккен 20 мыңға жуық әйелдің өтініші қаралған. Жыл сайын сонша өтініш дағдарыс орталықтарына да түседі екен. Елдегі демографиялық жағдайды жақсарту үшін ең алдымен өмірдің сапасын арттыруға жағдай жасалынуы тиіс. Сонымен бірге бұл мәселе тәрбие, білім беру, құқықтық саладағы шаралармен байланысты. Бүгін Қазақстанда аз балалы отбасылар саны артуда. Үй шаруашылықтарының тек 6 пайызында ғана 4-тен көп бала тәрбиеленсе, тең жартысында жалғыз бала өсуде, үштен бірінде екі бала ғана бар. Ал әрбір бесінші бала ресми некеден тысқары өмірге келуде.
Әлеуметтік жетімдік, яғни тірі ата-аналары тұсында жетім қалған балалар мәселесі де - қазақ қоғамы үшін күрделі тақырып. Қазір Қазақстанда балалар үйінде, интернаттарда және асыранды отбасыларында тәрбиеленіп жатқан 42,5 мың бала бар. Олар үшін балалар үйінен шыққаннан кейін баспаналы болу - күрделі мәселе. Балалар үйін олар 18 жасқа дейін, жасөспірімдер үйін 23 жасқа дейін ғана паналай алады. Тұрғын үй қарым-қатынастары туралы заңнамаға сай балалар үйінің тәрбиеленушілері баспана алу үшін кезекте 23 жасқа дейін ғана тұра алса, онан кейін оларды кезектен алып тастайды.
Қазақстанда 579 мыңдай жұмыссыз бар. Оның көбі әлеуметтік жағдайы нашар отбасылар. Қашанда өзекті мәселелердің бірі жұмыссыздық - еңбек нарығының бөлінбес элементі. Жылдан жылға жұмыссыздық деңгейі әртүрлі болып келеді. Бір жылы жұмыссыздық деңгейі жоғары болса, келесі жылы төмен болады. Бұған себеп не? Бұл мәселеде көптеген себептерді алға тартуға болады. Ол: мемлекеттің экономикалық деңгейі, халқымыздың әлеуметтік жағдайы, білім деңгейі, инфляция, жұмыс орындарының аздығы немесе жұмысшыларға қойылатын талаптардың жоғарылығы, қатаңдығы, тіптен еңбек шартының өзі де жұмыссыздықтың туындауына әсер етеді. Жұмыссыздық әр мемлекетте бар және нарықта белгілі бір көлемде болып жатады. Жұмыссыздықтың шамадан тыс болуы халықтың әл-ауқатына кері әсерін тигізері хақ. Ал бұл жағдай мемлекеттің араласуын талап етеді. Қандай мемлекет болмасын халықтың тұрмысы мен әл-ауқаты деңгейінің жоғары болуы сол елдің экономикасының артып, барлық жағынан дер қарқынмен дәйекті дамып келе жатқандығын көрсетеді. Жұмыссыздық - Қазақстандағы кедейшіліктің басты себебінің бірі болып отыр. Кедейлік себептерінің қатарына жұмыссыздық пен қатар хылықтың шағын бизнеске қатысуының шектеулі қол жеткізуін, жұмыс істейтін кедейлер жалақысының төмен деңгейін, коммуналдық және білім саласындағы қызметтерге қол жеткізудің төмендігін, азаматтардың жекелеген санаттарының масылдық көңіл-күйін, сондай-ақ кедей халықтың қоғам өміріне қатысу дәрежесінің төмендігін жатқызған жөн.
Жұмыссыздықтың деңгейі жылдан жылға әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Мысалы: 2010 жылғы 3 тоқсанда жұмыссыздық деңгейі 0,6 пайызға азайып, ол 6,0 пайызды, ал 2010 жылғы 2 тоқсанда - 6,6 пайызды құрады. 2009 жылы жұмыссыздық деңгейі 6,6%-ға дейін жетті, ал бұл көрсеткіш 2008 жылы 6,6% құрады ал 2007 жылы 7,3% құраған болатын. Яғни, жылдан жылға жұмыссыздық деңгейінің төмендеуін байқауға болады. Жұмыссыздардың жалпы саны 2009 жылы 554,7 мың адамды, 2008 жылы 557,8 мың адамды, ал 2007 жылы 597,2 мың адамды құрады. Оның ішінде жастар жұмыссыздығының деңгейі 2009 жылы 6,7%, 2008 жылы 7,4%, ал 2007 жылы 9,4% құрады. Соның ішінде әсіресе жастар жұмыссыздығы мәселесі өзекті болып отыр.
Қазақстандағы отбасылардың 15-20 пайызы бір перзентке зар екен.
Бедеулік пен белсіздік проблемалары туралы қазір дәрігерлер мәселе көтеріп қана жүрген жоқ. Емдеудің жаңа әдістерін ұсынуда. Астананың өзінде әрбір 3-ші шаңырақ перзент сүю бақытына ие бола алмай жүр. Дәрігерлер неғұрлым ерте қаралса, соғұрлым мүмкіндік мол деген кеңес береді. Мамандардың айтуынша некелескен жұптардың 30%-ы, яғни жылына 7 мың жұп, қосымша репродуктивті технологияны қолдануды қажет етеді. Президенттің айтуы бойынша 2020 жылы мемлекеттің халқы 18 млн. адамды құруы керек, ал осы қосымша репродуктивті технологиялар бұл мәселені шешуде үлкен әсерін тигізеді. Қазасқтан негізінен совет мемлекеттерінің арасында репродуктивті технологияларды қолдану жөніндегі заңды бірінші болып қабылдаған болатын. Оның негізгі қағидалары жақында қабылданған ҚР Халықтың денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекске енгізілді. 2010 жылы Қазасқтанда 3 мыңға жуық ҚРТ қолданған, бірақ мемлекеттегі ҚРТ қолданудың қажеттіліктері одан көп. Емдеудің тиімділігі 40-42% деңгейінде. Емдеудің нәтижесі Қазақстанда орташа еуропалық стандарттарға сай келеді. Сонымен қатар біздің дәрігерлер әлемнің ең ... жалғасы
МИНИСТРЛІГІ
Е. А. БӨКЕТОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Философия және психология
факультеті
Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік
педагогика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Отбасымен әлеуметтік жұмыс өзектілігі мен технологиясы.
Тексерген: Ахметова И.А.
Орындаған: Еркін А.А
Қарағанды - 2016 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыс технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау ... ... ... ... 5
0.2 Қазақстандағы әлеуметтік мәселесі бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін әлеуметтік көмек түрлері ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.3 Қазақстандағы отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...17
ІІ тарау Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешу технологиясын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.1 Отбасының әлеуметтік мәселелерін шешудегі әлеуметтік жұмыстың шетелдік технологияларды ендіру мүмкіндіктері ... ... ... ... ..26
2.2 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін шешуде ұсынылатын модельдер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
КІРІСПЕ
Президентіміз Н.Ә. Назарбаев атап көрсеткендей, ...Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз. Ата-аналар балаларына қамқор болғанда, әйел отбасы мен қоғамда құрметке ие болғанда- еліміз үшін алаңдамауға болады. ( Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Ел Президентінің Қазақстан Халқына Жолдауы Егемен Қазақстан - 1997, 11 қазан.)
Осыған орай, отбасының әлеуметтік мәселелері мен оны шешудегі отбасымен әлеуметтік жұмыс технологияларын және де шетелдік тәжірибесін терең зерттеп, оның жүзеге асырылуындағы принциптері мен бағыттарына талдау жасау тақырыптың өзектілігін аша түседі.
Болашақ әлеуметтік қызметкер ретінде біз, отбасы мәселесінің түрлерін толық анықтап, шеше білуіміз керек. Алдымызға келіп отырған көмекке мұқтаж әр адамның мәселесіне көңіл бөліп, дұрыс шешім қабылдағанымыз жөн. Сондықтан, олардың әлеуметтік мәселелерін қазірден біліп, дұрыс көмек беру жолдарын анықтаймыз.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін теориялық негіздеп, отбасымен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс технологияларын талдау арқылы, отбасы мәселелерін жетілдіруге байланысты ұсыныстар беру.
Осы мақсаттан келіп мынадай міндеттер туындайды:
· Жалпы отбасы ұғымы, құндылығына анықтама беру;
· Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерін талдау және отбасылық мүдделерінің мәнін зерттеу;
· Жұмыссыз отбасылар, көп балалы отбасы және толық емес отбасының мәселелерін жіктеу;
· Кедей, ата-анасы ішімдікке салынған, мүгедектігі, қиын баласы бар отбасылардың жағдайын сипаттау;
· тақырыптың жан-жақты зерттелуін тәжірибелік жағынан қамтамасыз ететін статистикалық материалдарды жинақтап, жүйелік сараптама жүргізу арқылы келелі түйіндер жасау;
· Қазақстандық отбасыларын ажырасу, бедеулік және некесіз балалардың туылуынан әлеуметтік қорғау жүйесіндегі шараларды ұсыну;
· Қазақстандағы отбасы мәселелерін шешу модельдерін көрсету.
Зерттеу жұмысының әдістері: баспа материалдары, жеке бақылау, статистикалық мәліметтерге талдау.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні: Отбасылардың қоғамдық миссиясының орындалуы, тұрақталуына ықпал етеді.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік мәселелері бар отбасылар.
Зерттеу пәні: Әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасылармен әлеуметтік жұмыстың теориялық, әдіснамалық және тәжірибелік аспектілерінің жиынтығы.
Курстық жұмыстын құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, негізгі бөлімнің өзі екі бөлімшеден, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде курстықық жұмыстың тақырыбының өзектілігі, мақсаты мен міндеттері көрсетілсе, бірінші бөлімде, әлеуметтік мәселелердің теориялық аспектілерін қарастырдым. Теориялық бөлімде жалпы отбасы мәселелерінің отандық және шетелдік ғылымда зерттелуі, қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің түрлеріне тоқталып өттім. Ал талдау бөлімнде қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесіне тоқталып, оларға статистикалық сипаттама көрсетіліп, әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасыларына мемлекет тарапынан көрстетіліп жатқан көмек түрлеріне талдау жасалады. Сондай-ақ жетілдіру бөлімінде әлеуметтік мәселелері бар қазақстандық отбасыларына әлеуметтік қолдау шараларын жетілдіру жолдары, оларды психологиялық қолдауға, әлеуметтік алдын алуға байланысты ұсыныстар беріледі. Қорытынды бөлімінде әлеуметтік мәселелері бар отбасыларына әлеуметтік қызмет көрсету және оны жетілдіруге байланысты айтылған ойлар мен пікірлер келтіріледі.
Жұмыстың құрылымы: курстық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, 7 кестеден және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. 1-ші тарауда әлеуметтік қамсыздандырудың қазіргі жағдайын әлеуметтік-экономикалық талдау жасалынған. 2-ші тарауда әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін жетілдіру мен дамытудың шетелдік тәжірибесі және оны елімізде қолдану мәселелері қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ОТБАСЫЛАРДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІН ТАЛДАУДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС ТЕХНОЛОГИЯСЫ
1.1 Қазақстандық отбасылардың ажырасу мәселесін талдау
Жағдайы қолайсыз отбасылармен жұмыс - мемлекеттің басты мәселелерінің бірі. Отбасындағы сәтсіздік баланың психикалық дамуындағы кемшіліктерге алып келеді. Мұның бәрі кейін бала мінезінің жеке тұлға болып қалытасуына зор әсерін тигізеді. Сондықтан сәтсіз отбасылар проблемалары - дұрыс шешілуі барлық азаматтардың жағдайына әсер ететін әлеуметтік мәндегі проблемалар.
Отбасылық қалыптан тыс дағдарыс - отбасы өмірлік циклының кез-келген кезеңінде кездесетін дағдарыс, ол өмірдегі жағымсыз жағдайдағы қобалжу. Р.Хилл отбасының дағдарысын үш факторға бөліп қарастырды:
1. Сыртқы қиындық ( жеке тұрғын үй, жұмыстың болмауы );
2. Күтпеген жағдай, стресстер ( отбасы немесе бір мүшесі жол апаты, зорлану т.б.)
3. Ішкі отбасы жағдайын тепе-теңдікте бағалай және жеңе алмауы қақтығысты немесе стрестік сапалардың қарастырылуы (күрделі ауру, өлім, ерлі-зайыптылардың опасыздығы, ажырасуы).
Ажырасу дегеніміз - некені ресми түрде бұзу. Қазіргі кезде бүкіл әлемде ерлі-зайыптылық пен отбасы мәселелеріне баса көңіл бөлу ажырасу деңгейінің жоғарылауына байланысты болып отыр. Өзгеріп отыратын қоғам жағдайында біздің елімізде ажырасу деңгейіне әсер еткен себептер мынадай: әйелдердің кәсіптік қызметке жаппай кірісуі, діннің өз күшін жоғалтуы, халықтың білімділігінің және жалпы мәдениетінің едәуір артуы, соның нәтижесінде некеге деген талаптың көтерілуі, ажырасуға қатысты заң нормаларының әлсіздігі, жыныстық моральдың бұрмалануы. Ірі өнеркәсіп өндірісінің дамуы және осыған байланысты тұрғындардың едәуір бөлігінің ауылдан қалаға қоныс аудару процесі, сондай-ақ отбасын нуклеаризациялау туыстық жүйе мен қоныстанушы қауымның ерлі-зайыптылардың іс-әрекеттерін әлеуметтік бақылауын әлсіретті. Бұл тұрғыдан ерлі-зайыптылардың, әсіресе, мектеп жасына дейінгі жастағы балалары бар отбасылардың достарымен араласу мүмкіндігі өте шектелген. Алайда аталған өзгерістер әр аймақта әр түрлі жүріп отыр. Мысалы, біздің еліміздің тарихи-мәдени ерекшелігі-туыстық, достық, көршілік байланыстардың өте тығыз болып қала беретіндігінде. Ажырасу алдындағы жағдайдың дамуының басы ерлі-зайыптылардың (немесе олардың бірінің) қарым-қатынасқа және жалпы некеге көңілі толмауынан басталады. Бұл жағдай бірнеше сәттен тұрады:
oo Ерлі-зайыптылардың (немесе олардың бірінің) ажырасу туралы шешім қабылдауы;
oo Ерлі-зайыптылық қатынастарды тоқтату;
oo Қоғамға ерлі-зайыптылық қатынастардың жайсыздығы туралы жариялау (ажырасу жөнінде өтініш беру).
Ажырасу себептері: сотта талқылау барысында 1-ші орында мінез-құлқының сәйкессіздігі, 2-орында-жұбайының адалсыздығы тұр. Тағы бір себеп- ішкілікке салыну. Жиі кездесетін себептер: отбасын құруға мүдделі болмау, жыныстық өмірге қанағаттанбаушылық, бір-біріне нашар қарау, қаржы мәселесі бойынша келіспеушілік, қызғану, балалы болмау, аурулар. Өте сирек кездесетін себептер: ерлі-зайыптылардың саяси немесе діни көзқарастарының келіспеуі. Ажырасудың тағы бір маңызды аспектісі оның салдары болып табылады. Жалпы алғанда, ажырасу салдары жөніндегі мәселе толық зерттелмеген. Алайда қолдағы бар мәліметтер, тәуелсіз үш тобын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: ерлі-зайыптылар үшін, балалар үшін және қоғам үшін. Ажырасудың ерлі-зайыптылар үшін салдарын қарастырсақ, ажырасу алдындағы кезеңнің жарақаттаушы әсерін, ерлі-зайыптылардың жынысына байланысты ажырасуға қатысты әсер етудің түрліше болуын, ажырасудың ішімділікке салыну, психикалық ауытқу, өзін-өзі өлтіру тәрізді бірқатар қоғамдық теріс құбылыстармен тығыз байланысын байқауға болады.
Ата-аналарының ажырасуының балаларына тигізетін әсерін талдау ажырасудың өзі емес, онымен сабақтасқан, ажырасу алдында немесе одан кейін ерлі-зайыптылар арасында болатын келіспеушіліктер, сондай-ақ оның түрі мен ұзақтығы маңызды фактор болып табылатындығын көрсетті. Одан басқа баланың ата-анасымен қарым-қатынас жасау сипаты, баланың ата-анасының ажырасуына дайындығы, балалардың жасы, жынысы, ажырасудан кейін балалармен бірге қалатын ата-ананың жынысы тәрізді ерекшеліктер мен басқа да факторлар маңызды болып табылады. Қоғам үшін ажырасу салдары отбасының екі маңызды функциясының-репродуктивті және тәрбиелеу функцияларының өзгеруімен байланысты. Ажырасқан ерлі-зайыптылардың көпшілігі қайта некеге отырмайды. Ажырасудың отбасылық тәрбиеге тигізетін әсері бірдей емес, себебі әлеуметтік нормалар мен моральдық талаптар бұзылған. Ерлі-зайыптылардың психологиялық келіспеушіліктері салдарынан бұзылған отбасылардың тәрбие беру нәтижесі төмен. Мұндай жағдайда ажырасу тәрбиелеу процесін тиімдірек етуге мүмкіндік береді. Ажырасудың кең тарауы (әсіресе жас отбасылары арасында) жалпы санада ажырасуға деген жаңа қатал емес көзқарасты қалыптастыра отырып, қоғамдық теріс салдарға әкеліп соғады, бұл отбасының тұрақсыздануының қосымша шарты болып табылады. Бүгінде ажырасу көп. Егде жастағылардың ажырасудағы сылтауы жас отаудағы шикі өкпелерден бөлекше. Жас отаудың іргесінің бұзылуына ата мен ененің де кінәсі бар деп есептеледі. Өздерінің жеке отбасы бар басқа жақтағы туыстар екі жастың ісіне жанашырлықпен қатысып жүріп, ең соңында жарықшақты үлкейтіп тынады. Ақырында жетілген эгоизм шарықтау шегіне жеткен кезде жас отау бүлінеді. Сәбилер жетімекке айналады. Бәрінен де қиыны осындай тірі жетімдердің мәселесі. Жетімдерді көбейту мемлекетке де артық салмақ, отбасындағы ата мен ененің жанды жарасы. Ажырасқан ері мен әйелі екі түрлі жағдайды бастан өткереді. Біреуі мұңлы болса, екіншісі қамсыз өмірге ену. Аурушаң сәбиі мен жас келіншегін тастап қойып та шаттыққа бөленіп жүрген санасыздар бар. Тіпті заңды алиментін төлеуге ұяты жетпей қашып жүрген жігітсымақтар қаншама?! Екінші жақтан, көкдолы әйелден запы болған еркек кіндіктілер де жеткілікті. Шаңырақты шайқалтпауға қажетті екінші қамал төркінмен байланысты. Төркіні жақынның-төсегі жиналмас екені рас. Басты пәле-сол жақын жердегі барып-келістен туындайды. Өзің де ақылдысың ғой. Күйеусіз де бір баланы асырау қиын емес деп, бықсыған шаланы үздіксіз үрлейтін қайын ата мен қайын ененің кесірі талай отауға тиіп жатыр. Қыздардың ақылы жігіттерден кем емес екені рас. Ажырасудың себебі өте көп. Оған көбіне отбасындағы әлеуметтік мәсе - лелер - дің шешімін таппауы әсер етеді. Яғни жұмыссыздық, тұрмыс-тіршіліктің қиындауы салдарынан күн көру қиынға айналғанда ажырасуды құп көретіндер жиі кездеседі. Кезінде ипотека арқылы несие алғандардың көпшілігі бүгінде қарыздарынан қалай құтыларын білмей дал болып жүр. Ажырасудың бір себебі осыған да байланысты. Бірақ бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы емес екені белгілі. Одан кейінгі орында психологиялық жа - ғы тұр. Арызданушылар мінез-құлқымыз үйлеспеді дегенді айтады. Түсіне білген адам мұның астарында да қаншама мән жатқанын біледі. Одан кейінгі орында зорлық-зомбылық тұр. Бұған ерінің әйеліне күш көрсетуі, ішімдік ішу, себепсіз тиісу секілді жаман әдеттер жатады.
Ажырасу себептерінің 3 тобы көрсетіледі:
1. Тұрмыстық (тұрғын үй жағдайы, жұбайлардың бiреулерiнiң үй шаруашылығын жүргізудің бiлместiгі немесе қаламауы, материалдық тапшылығы, мәжбүрлі бөлек тұруы).
2. Жеке адам аралық келіспеушілік (махаббат және құштарлық сезімін жоғалтуы, дөрекілік, өмірге деген көзқарастың әртүрлілігі, жұбайлардың біреулерінің ауруы, қызғаныш, күдікшілдік).
3. Сыртқы факторлар (опасыздық, жаңа жанұяның немесе ажырасу бастаушысында жаңа сезімнің пайда болуы, ата-ананың және басқа да адамдардың араласуы).
Сонымен бірге қазіргі қоғамда ажырасудың төмендегідей себеп-салдарлары қалыптасқан:
1) жастардың отбасы мәселесiне жеңiл қарауы. Адам жүре жаман болып, көшедегi, телеарнадағы, шетелдегi терiс қылықтарға елiктеп отбасы ойрандалуы мүмкiн.
2) ерлi-зайыптылардың материалдық жағдайының төмендiгi, басыбайлы баспаналарының жоқтығы. Жұмыссыздықтың өрiс алуы.
3) арларында балаларының жоқтығы. Денсаулықтарының төмендiгi, бiр-бiрiне сәйкес келмеуi.
4) бiр-бiрiн танымай жатып ерте некелесу. Жас айырмашылығы. Статистика бойынша, он сегiзде үйленгендер жиi ажырасып жатыр.
5) жастардың жаман қылықтарға әуестенуi. Олар түсiк тастау, iшiмдiкке, нашақорлыққа салыну.
6) өзге адамдардың екi жастың арасына түсуi. отбасы функциясының өзгеруі, атап айтқанда шаруашылық (экономикалық) жағы;
7) айырылысқандарда негативтік стереотиптердің жоқ болуы;
8) тап, діни және ұлттық нанымның босатуы;
9) миграциялық процестердің күшеюі;
10) Урбанизациялық қоғамда өмір стилінің, екпінінің өзгеруі;
11) өмір ұзақтығының өсу шегі;
12) тағы бір себеп-жұбайды таңдағанда әке-шешлердің ықпал жасауының төмендеуі;
13) мемлекет тарапынан жас отбасына қолдау көрсетiлмеуi. Қолдау демекшi, шет елдерде үйленердiң алдында жастарды әбден електен өткiзедi. Яғни, жастар психологиялық жағынан бiр-бiрiне сәйкес келе ме? Олардың денсаулықтары жақсы ма, жұқпалы ауруы жоқ па? Осы тұрғыда арнайы ұйымдар жұмыс жасайды.
Тұрмыс құруға мотивациялық даярлық дегенге мыналар: отбасын құрудың басты себебі ретінде махаббат, дербестікке даярлық, құрылайын деп жатқан отбасына жауапкершілік сезімі және баланы тууға және тәрбиелеуге даярлық кіреді.
2012 жылдың 1 қаңтардан бастап электронды үкімет порталында Неке бұзуды тіркеуге өтініш беру деп аталатын жаңа қызмет енгізілді. Бұл қызмет бүкіл Қазақстан аумағында қолданылады. Онлайн режимінде некені бұзу кәмелетке толмаған балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі кезінде жүзеге асырылады. Алайда 2008 жылдың 1 маусымынан кейін некеге тіркелген азаматтар ғана ғаламтор арқылы ажыраса алады. Өйткені ақпараттық жүйеде тек осы уақыттан бастап қиылған некелер туралы ғана деректер бар.
Жастардың жарасымдылығын зерттей отырып, оларды таныстыратын, кейін тіпті үйленуіне себеп болатын түрлі көптеген арнайы орталықтар жұмыс істейді. Некені бұзу нәтижесінде ерлі зайыптылардың некеде тұрған кездегі жеке және мүліктік қатынастары тоқтатылады. Мысалы, бірге тұруы, ортақ бірлескен меншік, өзара қамқорлық және асырау. Соның өзінде кейбір құқықтық қатынастар бірден тоқтатылады да, енді біреулерінің сақталуы мүмкін. Некеге тұрған кезінде бірлесіп жиған мүліктері бөлінген жағдайда, әдетте, некенің тоқтатылуымен байланысты ерлі - зайыптылардың ортақ бірлескен меншік тәртібі де тоқтайды, бірақ мүлік бөлінбеген жағдайдағы ажырасу өзінен -өзі жұбайлардың ортақ бірлескен меншігін үлестік меншікке айналдыра алмайды. Некенің бұзылуымен бірге жұбайы қайтыс болғаннан кейін мұрагерлік құқығы, бұрынғы жұбайы - ажырасушысының өліміне байланысты келтірілген зиянның орнын толтыру және т.б. құқығы да жойылады.
Некенің тоқтатылуы жаңадан некеге тұру құқығын туғызады.
Ажырасу жолымен некенің бұзылуы ата - аналарының балаларына қатысты құқықтары мен міндеттерін тоқтата алмайды. Отбасының заңдық белгілеріне мыналар жатады: адамдардың неке немесе туыстық негізде бірігуі; өзара имандылық және материалдық қолдау; бала туу және оларды тәрбиелеу; өзара жеке басындық және мүліктік құқықтар. Бір негізден немесе ортақ атадан тарайтын адамдардың қандастық - кіндіктестік байланысы, туыстық деп түсініледі. Туыстықтың екі тармағы бар: тікелей және жанама.
Ерлі - зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын, отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасаған ері мен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек. Қазақстанда тек мемлекеттік АХАТ органдарында жасалған адамдардың одағы ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі - зайыптылардың өзара келісімі және олардың неке жасы 18 - ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады. Некелі адамдардың арасындағы қатынастар құқықтары мен міндеттері теңдік қағидаларына негізделеді. Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық салдар туындатпайды.
Елімізде ажырасқандардың 80 пайызы балалы отбасы екен. Егер ұрпақ қамын ойласақ, қазірден бастап ажырасудың алдын алғанымыз дұрыс. Себебі ел іргесіне сызат түсіретін бұл әрекеттің зияны шаш-етектен. Ең бірінші баланы әкесіз яки анасыз қалдырады. Ал әке-шешесіз өскен жас ұрпақ кейін ұлттың, қоғамның алға жылжуына қас болып, қарсы әрекетке бармасына ешкім кепіл болмайды. Сонымен қатар ажырасқан көп әйелдер жүйкелері сыр беріп, жеңіл жүріске салынып кетуі де ғажап емес.
Үйленіпті деген қуанышқа толы сөздің артынан ажырасыпты дегенді де неге жиі еститін болдық?! Кеше ғана ақ көйлек киіп, аймалап сүйіп, өзіңсіз өмір жоқ деп серттескен, пәниден бақиға көшкенге дейін бірге боламыз деп ақ некесін қиғызып, Алланың алдында ант берген жастар неліктен айырылысады? Қасірет осы тұстан өрбіп жатыр. Уақыт өте келе бірге тұра алмайтынына көздері жетіп, көңілдері семіп, ажырасып тынады... Меніңше, отбасын берік ұстап тұратын тек ыстық махаббат емес, өзара түсіністік пен сыйластықтың жиынтығы. Сондықтан көзсіз сезім ойрандап кетпеу үшін ақылдың әрдайым алда жүргені де абзал
1.2 Әлеуметтік мәселелері бар отбасыларға мемлекет тарапынан көрсетілетін көмек түрлері
Дағдарысқа қарамастан, ха - лықты әлеуметтік тұрғыдан қол - дау Үкімет тарапынан мүм - кіндігінше жасалып жатыр. Соның бір айғағы, 2010-2012 жылға арналған республикалық бюджеттің 40,4 пайызы әлеу - меттік салаға бағытталып отыр. Үстіміздегі жылмен са - лыстырғанда оған бөлінген қаржы 248 млрд. теңгеге өсіп, 1 трлн. 578 млрд. тең - геге жетіп - ті. Сөйтіп, ішкі жалпы өнімнің 9,1 пайызын қамтыды. Мемлекеттік жәрдемақы ретінде бүгінгі күні көп балалы аналарға 3,9 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде 6427 теңге төленеді. Сондай-ақ, облыс, қала және аудан әкімдерінің жергілікті бюджетте қосымша қаражат болса, көп бала тәрбиелеп өсіріп жат-қан аналарға жәрдемақы төлеуге құқы бар. Қазіргі уақытта аз қамтылған отбасыларын қолдау бағытында мемлекеттік тұрғын үй, әлеуметтік көмек, 18 жасқа толмаған балалар үшін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы жергілікті бюджеттің есебінен төленеді. Коммуналдық төлемдерге жеңілдіктер көлемін де жергілікті атқарушы органдар шешеді. Бұл жерде отбасының ай сайынғы табыс мөлшері де ескеріледі. Егер отбасының күнкөріс деңгейі төмен боса, 18 жасқа толмаған әрбір балаға 1648 теңге көлемінде жәрдемақы тағайындалады. Ал, бірнеше баласы бар жалғызбасты аналарға да әлеуметтік көмек көрсетіледі. Көмек демеушілердің қаражаты есебінен отбасына азық-түлік, киім кешек өзге де қажетті заттарды берумен шектелуі де мүмкін. Ол үшін көмекке зәру отбасы мүшелері аудандардағы немесе қаладағы жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөліміне тіркеуге тұрулары керек.
Біздің елдегі отбасыларға әлеуметтік кө - мектің бірінші жүйесі - ол табысы кедейлік шегінен төмен аз қамтамасыз етілген отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек төленеді. Оның мөл - - шері жан басына шаққанда орташа табысы мен кедейлік шегі (ең төмен күн - көріс деңгейінің 40 пайызын құрайды) ара - сындағы айырма түрінде есептеледі. Бұған қатысты деректерге жүгінсек, 2011 жыл - дың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша рес - пуб - ликада 194,5 мың адамға 2,8 млрд теңге сомаға АӘК тағайындалып, төленіпті. Атау - лы әлеуметтік көмекті алушылардың 60 пайызға жуығын ауыл тұрғындары құ - райды. Демек, бұл - атаулы әлеуметтік кө - мектің жал - пы шығындар сомасының басым бөлігі де ауыл тұрғындарына бағытталды деген сөз. Тағы бір ескерер жайт, қазірде осы атау - лы әлеуметтік көмек енгізілгелі бері оны алушылардың саны шамамен ал - ты есеге төмендеді. Мысалы, 2002 жылы елде атау - лы әлеуметтік көмек алатындардың саны 1 миллионнан астам болса, 2010 жылы 200 мыңға жуық адамды құраған. Аймақтық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының мәліметтері бойынша 2012 жылдың 1 наурызына аз қамтылған отбасылар қатарындағы 64,7 мың азаматтарға мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек тағайындалды. Кедейшілікті төмендетіп, аз қамтамасыз етілген азаматтарды әлеуметтік қолдау мақсатында 2002 жылдан бастап республикада "Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы" Заң қолданылып келеді. Заң жүзеге асырыла бастаған бес жыл ішінде атаулы әлеуметтік көмек алатындар ішіндегі зейнеткерлер саны 16 есе азайды. Бұл зейнетақы мөлшерін жыл сайын өсірудің, базалық әлеуметтік төлемдерді ен - гізудің арқасында мүмкін болып отыр.
Атаулы әлеуметтік көмектің санында 62,6 пайызы балаларға, 10,8 пайызы өздігімен қамтылғандарға, 7,4 пайызы жұмыссыздарға, 0,2 пайызы еңбекке жарамды жастағы адамдарға тағайындалған.
Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек (бұдан әрі - атаулы әлеуметтік көмек) - жан басына шаққандағы орташа айлық табысы облыстарда (республикалық маңызы бар қалада, астанада) белгіленген кедейлік шегінен төмен адамдарға (отбасыларына) мемлекет ақшалай нысанда берілетін төлем.
Атаулы әлеуметтік көмек отбасының оны алуға құқығы бар әрбір мүшесіне тағайындалады.
Отбасының құрамына:
1) толық мемлекеттік қамсыздандырудағы балалар;
2) интернат-үйлерде тұрақты тұратын қарттар мен мүгедектер;
3) мерзімді әскери қызметтегі адамдар;
4) бас бостандығынан айыру орындарындағы, мәжбүрлеп емдеудегі адамдар кірмейді.
Кесте 1. Төленген атаулы әлеуметтік көмекті алушылар саны
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Қазақстан Республикасы
349413
231628
246166
24260
196 26
141621
Ақмола
14964
6746
5115
4271
3 599
2 796
Ақтөбе
16834
10405
6792
4435
2 567
1 259
Алматы
26588
14194
13740
13878
10 021
7 573
Атырау
17968
10503
8413
8079
6 021
4 153
БҚО
22038
16235
16761
16398
13 363
7 110
Жамбыл
14782
13925
31598
29590
23 626
15 656
Қарағанды
29842
20609
16746
16551
13 870
10 730
Қостанай
17505
12768
12025
11350
9 685
7 775
Қызылорда
21564
15296
23154
19676
15 994
10 128
Маңғыстау
11255
8414
8459
9237
8 202
7 473
ОҚО
49950
29585
35782
48581
41 520
27 364
Павлодар
21590
17799
11422
8527
5 279
3 040
СҚО
21806
15501
19958
18151
13 699
11 191
ШҚО
54410
33028
29944
28108
23 804
21 462
Астана қаласы
1758
1573
1339
1282
1 109
1 015
Алматы қаласы
6559
5047
4918
4526
3 907
2 896
Атаулы әлеуметтік көмек ағымдағы тоқсанға тағайындалып, ай сайын төленеді. Жан басына шаққандағы орташа табыс атаулы әлеуметтік көмек тағайындауға өтініш жасаған тоқсанның алдындағы тоқсанда алынған жиынтық табысты отбасы мүшелерінің санына және үш айға бөлу арқылы есептеп шығарылады. Адамға (отбасына) атаулы әлеуметтік көмектің мөлшерін уәкілетті орган жан басына шаққандағы орташа табыс пен облыстарда (республикалық маңызы бар қалада, астанада) отбасының әрбір мүшесіне есептелген кедейлік шегінің белгіленген айырмасы түрінде есептейді.
Балалы отбасыларға берiлетiн мемлекеттiк жәрдемақылар:
oo бала тууына байланысты тағайындалатын және төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - бала туғанда берілетiн жәрдемақы);
oo бала бiр жасқа толық толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты тағайындалатын және төленетiн ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын бала күтімi жөнiндегі жәрдемақы);
oo он сегіз жасқа дейiнгі балаларға тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - балаларға арналған жәрдемақы);
oo мүгедек баланы (мүгедек балаларды) тәрбиелеп отырған анаға немесе әкеге, бала асырап алушыға, қорғаншыға (қамқоршыға) тағайындалатын және төленетін ай сайынғы мемлекеттік жәрдемақы (бұдан бұрын - мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы) түріндегі ақшалай төлемдер.
Кесте 2. Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алушылар саны.
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Қазақстан Республикасы
773770
764553
74838
756533
767213
767239
682780
Ақмола
40000
39328
37793
37597
36993
36046
31533
Ақтөбе
34967
34378
33206
33232
33511
33221
28536
Алматы
85218
83226
82180
83224
85435
87343
82088
Атырау
26660
26006
25110
25507
25547
25890
21491
БҚО
34259
34046
33483
33168
33212
45745
27217
Жамбыл
53765
53437
52028
52354
53145
52666
44984
Қарағанды
73528
73091
71091
71836
72072
58634
65397
Қостанай
39500
38573
37054
36802
37077
47093
32620
Қызылорда
38956
38455
37232
37222
37163
37032
31974
Маңғыстау
122752
123229
12339
128049
132428
94286
11744
ОҚО
19382
19676
20042
21205
21652
28948
20198
Павлодар
35209
34246
33228
33146
33469
33333
30165
СҚО
37384
36704
35770
35660
35091
34049
30523
ШҚО
76269
74390
72004
71819
72703
95024
63432
Астана қаласы
14197
14606
14941
15918
17192
24377
17806
Алматы қаласы
41724
41162
39837
39794
40523
33552
37362
Кесте 3. Тағайындалған мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының орташа айлық мөлшері
2005
жыл
2006 жыл
2007 жыл
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
Қазақстан Республикасы
5562
6360
8366
11319
12888
14037
15523
Ақмола
5451
6229
8134
11011
12541
13696
15254
Ақтөбе
5262
6016
8262
11183
12706
13826
15285
Алматы
5639
6458
8413
11338
12888
14040
15429
Атырау
5281
6035
8471
11459
12987
14141
15545
Батыс Қазақстан
5506
6288
8283
11221
12792
13905
15425
Жамбыл
5518
6291
8552
11552
13155
14333
15864
Қарағанды
5700
6516
8341
11286
12879
14039
15575
Қостанай
5375
6187
8025
10933
12507
13628
15369
Қызылорда
5450
6218
8552
11555
13118
14234
15545
Маңғыстау
5382
6193
8484
11471
13040
14194
15619
Оңтүстік Қазақстан
5488
6184
8608
11622
13222
14381
15703
Павлодар
5626
6431
8201
11146
12707
13857
15404
Солтүстік Қазақстан
5729
6572
8228
11119
12644
13745
15225
Шығыс Қазақстан
5771
6582
8330
11256
12829
13948
15520
Астана қаласы
5765
6577
8280
11224
12805
13964
15551
Алматы қаласы
6003
6812
8448
11468
13063
14270
15745
Әлеуметтік көмек тағы бір түрі - ол аз қамтамасыз етілген отбасыларды әлеуметтік қолдау мақсатында тұрғын жай - ды ұстауға және коммуналдық қызметтердің ақысын төлеуге тұрғын үй көмегін көрсету бойынша жүзеге асады. Бұл Тұрғын үй қа - тынастары туралы заң аясында жүргізіледі. Соған сәйкес, 2010 жылы 184,5 мың отбасыға жалпы көлемі 3,5 млрд тең - ге - нің тұрғын үй көмегі берілді. Ал, жалпы ал - ғанда, дағдарыс жағдайында халықтың аз қамтамасыз етілген тобына уақтылы әлеу - меттік көмек көрсету мақсатында 2008 жылдан бастап жыл сайын республикалық бюджеттен жергілікті бюджеттерге ныса - налы ағымдағы трансферттер бөлінуде.
Аймақтық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларының мәліметтері бойынша 2012 жылдың қаңтар айының 1 күніне тұрғын үй көмегі 145 мың отбасына тағайындалды.
Кесте 4. 2012 жылғы мемлекеттен балалары бар отбасыларға төленетін жәрдемақылардың мөлшері.
Реті
Жәрдемақы түрі
Еселенген айлық есептік көрсеткіш
2012ж.01.01. бастап айлық есептік көрсеткіш
2012ж.01.01. бастап мөлшері
1
Бала тууына байланысты төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы
30
1 618
48540
2
Төртінші және одан кейінгі балаларға тууына байланысты төленетін бiржолғы мемлекеттік жәрдемақы
50
1 618
80900
3
Бірінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
5,5
1 618
8899
4
Екінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
6,5
1 618
10517
5
Үшінші балаға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
7,5
1 618
12135
6
Төртінші және одан кейінгі балаларға күтімі жөніндегі 1 айлық жәрдемақы
8,5
1 618
13753
7
Мүгедек баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақы
1
17 439
17 439
Осыған орай жұмыс істейтін әйел:
а) мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілігі және босануы жөніндегі әлеуметтік төлемді (табысына қарай);
ә) республикалық бюджеттен, жоғарыда көрсетілгендей, әрбір туылған балаға рет санына қарай 30 немесе 50 АЕК мөлше - рінде бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақыны;
б) бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты әлеуметтік төлемді ала - ды, оның мөлшері әлеуметтік аударым - дар есептелген табыстың 40% құ - райды. Ал әлеуметтік төлемдердің ең төмен мөлшері - мемлекеттік сақтандыру қоры - нан берілетін бала бір жасқа толғанға дейін оның күтімі жөніндегі ай сайынғы мемле - кеттік жәрдемақының мөлшерінен кем болмайды. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан жүктілігі және босануы жөніндегі әлеуметтік төлемді 2010 жылы 128,9 мың адам 26,0 млрд теңге көлемінде және бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты әлеуметтік төлемді 267,6 мың адам, жалпы сомасы 25,7 млрд теңге көле - мінде алды. Сондай-ақ 2010 жылдан бастап көп - балалы аналарды әлеуметтік қолдау жө - нінде қосымша шаралар іске асырылуда.
Сонымен бірге 2011 жылы кадрларды даярлау Бизнестің жол картасы - 2020 бағдарламасы аясында жалғасын табады.
Жол картасы аясында қабылданған шаралар еңбек нарығындағы жағдайға және жалпы еліміздегі жұмыссыз халық санын тұрақтандыруға оң әсерін тигізді. ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша 2009 жылы жұмыссыздық деңгейі 6,6 пайызды құраса, 2010 жылдың IV тоқсанында алдын ала мәліметтер бойынша бұл көрсеткіш 5,5 пайызды құрап отыр. Бағамдасақ, елдегі жұмыссыздық деңгейінің көрсеткіші төмендеп келеді. Ендігі кезекте біз ұлттық кәсіби жұмысшы табын қалыптастыруға баса назар аударғанымыз абзал. Елде ұлттық кәсіби жұмысшы табын қалыптастыру еңбек белсенділігін арттырып қана қоймайды, бұл үрдіс қазақ ұлтының ұйысып береке-бірлігінің арта беруіне үлкен ықпал етеді.
Халықтың бала туу деңгейін көтеріп, өлімді азайту мен салауатты өмір салтын қалыптастыру демографиялық саясат пен отбасын нығайтудың 2010-2020 жылдарға арналған тұжырымдамасының негізгі мақсаты болып табылады. Сондай-ақ, онда 2010-2020 жылдар аралығында елімізде бала туу көрсеткішінің артуына қолдау көрсету, өлім көрсеткішін төмендету, миграциялық көрсеткіштерді оңтайландыру, отбасыларға жағдай жасау шарттары көзделген. 2020 жылға қарай балаға босану кезінде қайтыс болатын аналар санын 100 мың адам ішінде 15-ке дейін, сәбилердің шетінеуін 100 мың адамның ішінен 12 оқиғаға дейін төмендету, әйелдер мен еркектердің өмір сүру ұзақтығының ара айырмашылығын биылғы 10,5 жылдан 2020 жылы 8 жылға дейін қықарту көзделген. Сонымен қатар, жәрдемақы көлемін арттыру, жас отбасылардың баспаналы болуы, еліміздегі мүгедектер мәртебесін халықаралық стандарттарға сәйкестендіру, халық өсімін шет елдегі қандастарымызды тарту есебінен көбейту қарастырылған.
Республика Президенті Н.Назарбаев "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты Қазақстан халқына Жолдауында "Уақыт өтіп, қазына кірісі өскенде мемлекет үшін де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаражат табамыз" деген болатын. 2006 жылдан бастап Мем - лекет басшысының тапсырмасы бойынша балалы отбасыларды қолдаудың тұтас жүйесі жасалды.
Әлеуметтік төлемнің жаңа түрі - мүгедек бала тәрбиелеп отырған ата-аналарға, қамқоршыларға 2010 жылдан бастап ең төмен жалақы мөлшерінде жәрдемақы енгізілді және мұндай мемлекеттік көмек түрі Қазақстан азаматтарына бұрын берілмеген болатын. 2010 жылдан бастап 28 мыңға жуық азамат алатын болады. Отбасында 2 және оданда көп мүгедек бала болған жағдайда жәрдемақы әрбір азаматқа бөлек тағайындалады.
Ата-аналары бар тірі жетім балалардың санының артуының негізгі себептері отбасының әлеуметтік беделінің түсуі, оның материалдық және тұрғын үйге байланысты қиындықтары, некесіз туудың өсуі, өмір салтын қоғамда қалыптасқан имандылық принципін басқаша ұстайтын ата-аналар пайызының жоғарылығы болып табылады. Осыған орай ата-аналардың қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстанда өте жоғары маңызға ие болуда, ал мұндай қорғаныс әдістерінің бірі тиісті нормативтік құқықтық база құру болып табылады.
Толық немесе толық емес, отбасындағы ата-аналарының екеуі немесе біреуі алкогольды ішімдіктерді немесе есірткі қолданатын немесе жүйке ауруларымен ауыратын болса, сондай-ақ материалдық тұрмыс жағдайы нашар жалғызбасты аналар, жайсыз әлеуметтік-психологиялық ортадан зардап шегетін, ерте неке құрған және т.б. отбасылар әлеуметтік жағдайы төмен отбасылар қатарына жатады. Әрине, бұған келіспейтін адамдар да болуы мүмкін. Себебі өмірден небір қиыншылық көрсе де азғындық жолға түспей балаларына қамқор болған жалғыз басты аналар мен абзал әкелер аз болмаған.
Әлеуметтік жағдайы төмен отбасында тәрбиеленген балалар көп жағдайларда әлеуметтік-гигиеналық тұрғыдан зардап шегеді, әрі олардың арасынан шыққан баланың денсаулығы да нашар болады. Мұндай отбасындағы баланың құқы да бұзылып жатады. Аурушаңдық, қайтыс болу, отбасында балаларды қатаң ұстау, әлеуметтік жетімдік, қараусыз және қадағалаусыз қалған балалар көп жағдайларда әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларында көбірек орын алады. Осыған орай әлеуметтік тұрғыдан қолайсыз жағдайға тап болған отбасыларды анықтау үшін учаскелік қызмет, аурухана мен емхана, ішкі істер органдары, халықты әлеуметтік қорғау мен білім беру мекемелері өз ара тығыз қарым-қатынаста жұмыс жүргізуі қажет. Осындай жағдайда ғана жетістікке қол жеткізе аламыз. Яғни мәселені асқындырмай әлеуметтік мұқтаждықтың алдын алу үшін санитарлық, профилактикалық - емдеу шаралары бірден қолға алынғаны жөн. Біз дәрігерлер қауымы көп жағдайларда аурудың салдарымен күресуге негізгі күшті жұмсаймыз. Яғни аурудың себебі назардан тыс қалады да келеңсіз жағдайлар қайталана береді.
Енді мына деректерге назар аударып көрейік. Әлем бойынша 5-9 жас аралығындағы балалар арасында жарақат алу, улану, өлім, өзін-өзі өлтіру және өзге де себептер 69 пайызды құрайды екен. Әр 100000 балаға шаққанда 3331-баладан келеді. Ал, жасөспірім жасындағы балалар өлімінің себептері 84 пайыз, әр 100000 балаға 122,4 баладан келеді. Әлеуметтік сауалнама көрсеткендей, көбінесе осындай жағдай 100% қолайсыз отбасыларының кінәсінен болады. Өкінішке орай, осыдай отбасындағы ата-аналардың балалары алдындағы жауапкершілігі әлі де болса төмен. Олар өз жауапкершіліктеріне селқос қарайды.
Отбасы (анасы әсіресе жалғызбасты болса) өзінің заңды құқығы мен әлеуметтік кепілдемесі жөнінен толық хабардар болуы тиіс. Бала туған сәттен бастап педиатрлар мен медбикелер патронажды мақсаттағы жұмыстарды бірінші болып қолға алуға міндетті.
Жалпы алғанда, халыққа ақпарат беруді жақсарту, салауатты өмір салтын қалыптастырудың жаңа технологияларын енгізу, балалар поликлиникасының рөлін арттыру, әлеуметтік тұрғыдан қамқорлықсыз қалған балалардың санын кемітуге оң әсер етеді.
1.3 Қазақстандық отбасылардың әлеуметтік мәселелерінің статистикалық көрсеткіштеріне сипаттама.
Қазақстанда 4 млн.асатын отбасы бар, олардың ішінде 5 және одан асатын адамнан құралған отбасылар көбірек кездеседі (30 %). 5 және одан көп баласы бар аналар саны - 300 мың. Бір үйде тұратындардың саны шамамен 4,1 адамға тең. Отбасыл - ар - дың 70 пайызға жуығының құра - мын - да 3-тен 5-ке дейін адам бар.
Жыл сайын 140 мыңнан аса неке тіркеледі. Әрбір тіркелген некенің төртіншісі бұзылып жатады, олардың саны 40 мыңнан асып түседі. Балалы аналар саны 444,8 мың, бұл жалпы отбасылар санының 10,7% -н құрайды.
Бірінші некелесу бойынша әйелдердің орташа жасы 24,2, ерлерде - 26,9. Некелесу барысындағы әйелдер мен ерлердің жас айырмашылықтары едәуір ерекшеленеді: 19 жасқа дейін әйелдердің 12%-і және ерлердің небәрі 3% -і; 20-25 жаста - әйелдердің 48%-і және ерлердің 32% -і некелеседі. Осылайша, 25 жасқа дейін некелесетін әйелдердің үлестік салмағы 60%-ті, ал осы жастағы ерлердің - 35%-ті құрады.
Ең жоғары бала туу коэффициенті бала туатын жастағы 1000 әйелге шақанда 20-24 жас аралығындағы топтың үлесінде - 136,62 . Қалаларда ол 124,44 - ті құрайды; ауылдық жерлерде -156,42. Республикада бала туу деңгейі өсіп келеді
Кесте 6. Бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы алушылардың саны
Өлшем бірлігі
Жылдар
Жауапты басқарма
Дереккөздер
2011
2012
2013
2014
Жауапты басқарма
Дерексөздер
Қазақстан Республикасы
мың адам
378,6
381,2
391,7
417,8
ӘДСБ
ҚР ДСӘДМ
Бала тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы алушылардың саны
мың адам
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Қазақстан Республикасы
349 991
351 546
349 209
378 643
381 180
391 689
417 826
Ақмола
12 255
12 997
12 108
12 883
13 202
12 373
13 571
Ақтөбе
15 437
16 160
16 426
17 926
17 987
18 726
20 239
Алматы
42 068
43 375
41 903
45 980
46 062
49 620
51 962
Атырау
13 039
13 750
14 309
15 119
16 373
15 779
17 020
Шығыс Қазақстан
11 021
11 742
11 327
12 175
12 479
13 247
13 245
Жамбыл
28 094
27 122
26 501
29 725
28 122
29 180
31 529
Батыс Қазақстан
22 576
23 000
22 741
24 350
24 995
25 318
25 261
Қарағанды
11 260
12 689
12 463
13 132
12 898
13 166
13 295
Қызылорда
17 937
17 848
18 795
20 499
19 544
20 586
21 500
Қостанай
13 157
13 091
14 775
16 255
17 865
17 062
19 933
Маңғыстау
77 596
73 055
73 458
80 410
79 669
81 917
86 354
Павлодар
12 782
12 646
12 042
12 753
12 815
13 115
13 474
Солтүстік Қазақстан
8 961
8 869
8 407
8 704
8 747
8 624
8 339
Оңтүстік Қазақстан
22 689
24 152
22 132
23 538
23 820
23 991
25 188
Алматы қ.
14 611
14 933
16 202
18 486
21 199
21 555
26 379
Астана қ.
26 508
26 117
25 620
26 708
25 403
27 430
30 537
Статистика мәліметтері бойынша елiмiзде 109 мыңнан астам көп балалы ана бар. Еліміздегі бұл көрсеткіш әлі де аз десе де болады. Мемлекет бұл көп балалы отбасылардың өзін толық қамтамасыз етіп отырған жоқ, осы себептен де, яғни отбасылар толық қамтамасыз етілмегендіктен, көп балалы отбасылар саны артпай жатыр.
Отбасында бала саны азайып қана қоймай, ерлі-зайыптылардың ажырасуы да арта түсуде. Қазір әрбір төртінші отбасы күйреуде. Әрбір төртінші неке ұрпақсыз болса, ерлі-зайыптылардың үштен бірінде бұл ерлердің кінәсінен болған. Әкелердің бала тәрбиесіндегі ықпалы әлсіреуде. Әйел жалғыз өзі баласын асырайтын отбасылар саны өсуде, ондай аналардың саны жарты миллионға жетеді. Ешқашан некеге отырмағандар қатары да көбейіп, әрбір бесінші бала ресми некеден тысқары өмірге келуде. Отбасы институты әлсіреуінің бір тетігі - тұрғындардың денсаулығының нашарлауы деп санайды депутаттар. Мысалы, қазір республикада әйелдер денсаулығының индексі 30 пайыз болса, экологиялық апат аймақтарында бұл көрсеткіш - 10-20 пайыз ғана. Бала туу жасындағы әйелдердің жартысынан астамы анемиядан жапа шегуде. Әйелдердің онкологиялық аурулар құрылымында сүт безі қатерлі ісігі бірінші орынға шыққан. Ерлердің жартысынан астамы несеп жыныс жүйесінің ауруларына шалдыққан.
Отбасындағы зорлық-зомбылық - күрделі мәселелердің бірі. Тек қана былтырғы жылы зорлық-зомбылықтан зардап шеккен 20 мыңға жуық әйелдің өтініші қаралған. Жыл сайын сонша өтініш дағдарыс орталықтарына да түседі екен. Елдегі демографиялық жағдайды жақсарту үшін ең алдымен өмірдің сапасын арттыруға жағдай жасалынуы тиіс. Сонымен бірге бұл мәселе тәрбие, білім беру, құқықтық саладағы шаралармен байланысты. Бүгін Қазақстанда аз балалы отбасылар саны артуда. Үй шаруашылықтарының тек 6 пайызында ғана 4-тен көп бала тәрбиеленсе, тең жартысында жалғыз бала өсуде, үштен бірінде екі бала ғана бар. Ал әрбір бесінші бала ресми некеден тысқары өмірге келуде.
Әлеуметтік жетімдік, яғни тірі ата-аналары тұсында жетім қалған балалар мәселесі де - қазақ қоғамы үшін күрделі тақырып. Қазір Қазақстанда балалар үйінде, интернаттарда және асыранды отбасыларында тәрбиеленіп жатқан 42,5 мың бала бар. Олар үшін балалар үйінен шыққаннан кейін баспаналы болу - күрделі мәселе. Балалар үйін олар 18 жасқа дейін, жасөспірімдер үйін 23 жасқа дейін ғана паналай алады. Тұрғын үй қарым-қатынастары туралы заңнамаға сай балалар үйінің тәрбиеленушілері баспана алу үшін кезекте 23 жасқа дейін ғана тұра алса, онан кейін оларды кезектен алып тастайды.
Қазақстанда 579 мыңдай жұмыссыз бар. Оның көбі әлеуметтік жағдайы нашар отбасылар. Қашанда өзекті мәселелердің бірі жұмыссыздық - еңбек нарығының бөлінбес элементі. Жылдан жылға жұмыссыздық деңгейі әртүрлі болып келеді. Бір жылы жұмыссыздық деңгейі жоғары болса, келесі жылы төмен болады. Бұған себеп не? Бұл мәселеде көптеген себептерді алға тартуға болады. Ол: мемлекеттің экономикалық деңгейі, халқымыздың әлеуметтік жағдайы, білім деңгейі, инфляция, жұмыс орындарының аздығы немесе жұмысшыларға қойылатын талаптардың жоғарылығы, қатаңдығы, тіптен еңбек шартының өзі де жұмыссыздықтың туындауына әсер етеді. Жұмыссыздық әр мемлекетте бар және нарықта белгілі бір көлемде болып жатады. Жұмыссыздықтың шамадан тыс болуы халықтың әл-ауқатына кері әсерін тигізері хақ. Ал бұл жағдай мемлекеттің араласуын талап етеді. Қандай мемлекет болмасын халықтың тұрмысы мен әл-ауқаты деңгейінің жоғары болуы сол елдің экономикасының артып, барлық жағынан дер қарқынмен дәйекті дамып келе жатқандығын көрсетеді. Жұмыссыздық - Қазақстандағы кедейшіліктің басты себебінің бірі болып отыр. Кедейлік себептерінің қатарына жұмыссыздық пен қатар хылықтың шағын бизнеске қатысуының шектеулі қол жеткізуін, жұмыс істейтін кедейлер жалақысының төмен деңгейін, коммуналдық және білім саласындағы қызметтерге қол жеткізудің төмендігін, азаматтардың жекелеген санаттарының масылдық көңіл-күйін, сондай-ақ кедей халықтың қоғам өміріне қатысу дәрежесінің төмендігін жатқызған жөн.
Жұмыссыздықтың деңгейі жылдан жылға әртүрлі көрсеткіштермен сипатталады. Мысалы: 2010 жылғы 3 тоқсанда жұмыссыздық деңгейі 0,6 пайызға азайып, ол 6,0 пайызды, ал 2010 жылғы 2 тоқсанда - 6,6 пайызды құрады. 2009 жылы жұмыссыздық деңгейі 6,6%-ға дейін жетті, ал бұл көрсеткіш 2008 жылы 6,6% құрады ал 2007 жылы 7,3% құраған болатын. Яғни, жылдан жылға жұмыссыздық деңгейінің төмендеуін байқауға болады. Жұмыссыздардың жалпы саны 2009 жылы 554,7 мың адамды, 2008 жылы 557,8 мың адамды, ал 2007 жылы 597,2 мың адамды құрады. Оның ішінде жастар жұмыссыздығының деңгейі 2009 жылы 6,7%, 2008 жылы 7,4%, ал 2007 жылы 9,4% құрады. Соның ішінде әсіресе жастар жұмыссыздығы мәселесі өзекті болып отыр.
Қазақстандағы отбасылардың 15-20 пайызы бір перзентке зар екен.
Бедеулік пен белсіздік проблемалары туралы қазір дәрігерлер мәселе көтеріп қана жүрген жоқ. Емдеудің жаңа әдістерін ұсынуда. Астананың өзінде әрбір 3-ші шаңырақ перзент сүю бақытына ие бола алмай жүр. Дәрігерлер неғұрлым ерте қаралса, соғұрлым мүмкіндік мол деген кеңес береді. Мамандардың айтуынша некелескен жұптардың 30%-ы, яғни жылына 7 мың жұп, қосымша репродуктивті технологияны қолдануды қажет етеді. Президенттің айтуы бойынша 2020 жылы мемлекеттің халқы 18 млн. адамды құруы керек, ал осы қосымша репродуктивті технологиялар бұл мәселені шешуде үлкен әсерін тигізеді. Қазасқтан негізінен совет мемлекеттерінің арасында репродуктивті технологияларды қолдану жөніндегі заңды бірінші болып қабылдаған болатын. Оның негізгі қағидалары жақында қабылданған ҚР Халықтың денсаулығы мен денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодекске енгізілді. 2010 жылы Қазасқтанда 3 мыңға жуық ҚРТ қолданған, бірақ мемлекеттегі ҚРТ қолданудың қажеттіліктері одан көп. Емдеудің тиімділігі 40-42% деңгейінде. Емдеудің нәтижесі Қазақстанда орташа еуропалық стандарттарға сай келеді. Сонымен қатар біздің дәрігерлер әлемнің ең ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz