Математика сабақтарында пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС . ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс ұғымы, оның мәні және білім мазмұны 7
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлері, типтері 9
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
2.1 Озат мұғалімдердің іс . тәжірибелеріне талдау 16
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау 24
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық . психологиялық ерекшеліктері 29
2.4 Пәнаралық байланыс тиімділігін арттырыу 34
2.5 Эксперимент жұмыстары және оның нәтижесі 49
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ТІРКЕМЕ А 65
ТІРКЕМЕ Ә 67
ТІРКЕМЕ Б 68
ТІРКЕМЕ В 69
ТІРКЕМЕ Г 70
ТІРКЕМЕ Д 72
КІРІСПЕ 3
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС . ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс ұғымы, оның мәні және білім мазмұны 7
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлері, типтері 9
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
2.1 Озат мұғалімдердің іс . тәжірибелеріне талдау 16
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау 24
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық . психологиялық ерекшеліктері 29
2.4 Пәнаралық байланыс тиімділігін арттырыу 34
2.5 Эксперимент жұмыстары және оның нәтижесі 49
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
ТІРКЕМЕ А 65
ТІРКЕМЕ Ә 67
ТІРКЕМЕ Б 68
ТІРКЕМЕ В 69
ТІРКЕМЕ Г 70
ТІРКЕМЕ Д 72
КІРІСПЕ
Егеменді еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, оған жетудің бірден – бір жолы әлемдік білім кеңістігінен орын алу болып табылады. Мұның өзі ұлттық білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оны тың арнаға, жаңа сапаға жеткізу қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан – жақты дамыған, рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру - өз шешімін қажет ететін, кезек күттірмейтін мәселе.
Осы орайда, Елбасы Н.Назарбаевтың: «...Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай етіу қажет» деген сөзі Егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөліп отырғанын дәлелдейді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымының, мәдениеттің, ғылыми техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет. Білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы ықпал жасайды. Осыған байланысты қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш мектептегі оқыту үрдісінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық маңызды мәнге ие болуда [43, 25 б].
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар Я.А.Коменский, Дж .Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, И.Ф.Гербарт пәнаралық байланысты педагогика ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызады. Олар жас буынға, келешек ұрпаққа білім беруде табиғат құбылыстарының өзара байланысы жөніндегі көзқарастарын қалыптастыру керек екендігіне баса назар аударған [12, 24 б].
Ендігі біздің мақсатымыз - келешек ұрпаққа жан – жақты сапалы білім беру. Соның ішінде математика пәнінен.
«Математика» (грекше mathematike – білім, ғылым) - ақиқат дүниенің сандық қатынастары мен кеңістік формалары жайлы ғылым [27, 509 б].
Математикалық білімнің құдіретті күштерін негізге алып, біз дидактиканың негізгі – орнықты принциптерінің қатарына «Математика мен пәнаралық байланысты» жаңа принцип ретінде ендіруді қажет етеді. «Неге?» деген сауалға бүкіл дүниежүзілік, тарихи дәуірлердегі ғұлама ғалымдардың пікірлері арқылы жауап бергіміз келеді: «Математикалық дәлелдеуден өтпеген зерттеу жұмысы шын ғылым деп атала алмайды» Леонардо да Винчи [46, 27 б].
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Математика сабақтарында пәнаралық байланыс арқылы берілетін білімнің салмағын арттыру. Бұл өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі пәнаралық байланыстың орнын дәлелдейді.
Математиканы басқа пәндермен байланыстыра оқыту білім тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын тигізеді. Әсіресе, 2 сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жүйелі түрде, бірлікте, бір мақсатта жүргізу жақсы нәтиже береді.
Зерттеу мақсаты: Математика сабағында пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы бастауыш сыныптарда қолданудың мүмкіндіктерін және жолдарын айқындау.
Зерттеу объектісі: Пәнаралық байланыс арқылы 2 сыныпта математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сынып оқушыларына математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқытудың барысы.
Зерттеу міндеттері:
- математика пәнін пәнаралық байланыс арқылы оқытудың мазмұнын айқындау;
- білім беру үрдісін пәнаралық байланыс қағидаларын және математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқыту мүмкіншіліктерінің негізін қалаушыларын сараптау;
- эксперимент жұмысын ұйымдастырып, оның нәтижесін жинақтау;
- бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу әдістері:
- зерттеу жұмысында педагогика, психология ғылымдарындағы теориялық, әдістемелік еңбектерді салыстырмалы талдау, сараптау, қорытындылау әдістері іске асырылады. Жаңашыл ізденістерді, ұстаздар іс – тәжірибесін зерттеп, олардың өнімді, тиімді жолдарын жинақтау; пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың білімін көтеру мақсатында тестер мен бақылау жұмыстарын, логикалық жаттығулар, дидактикалық ойындарды жүргізу;
- «Бастауыш мектеп», «Қазақстан мектебі» журналдарына шолу жасау;
- эксперимент жүргізу, тәжірибе нәтижелерін қорыту.
Зерттеу болжамы:
Егер екінші сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыс арқылы оқыту оқушылардың саналы түрде терең де сапалы математикалық біліммен қарулануына, алған білімдерін іс – жүзінде қолдана алуына ықпал жасайды және олардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Диплом жұмысында ұсынылған ғылыми – теориялық және ғылыми практикалық зерттеу жұмыс түрлерін бастауыш білім беретін мектеп мұғалімдері өз сабақтарында қолдануға, дидактикалық материалдар ретінде, студенттер курстық жұмыс жазғанда, педагогикалық практиканы өткенде пайдалануға болады.
Апробация:
Осы тақырып бойынша курстық жұмыс талданып, қорғалды.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2004 – 2005) зерттеу тақырыбы анықталып, педагогикалық – психологиялық әдебиеттерге талдау жасалынды, зерттеу проблемасы бойынша материалдар жинастырылды, оның мақсаты, міндеті, әдістері айқындалды.
Егеменді еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, оған жетудің бірден – бір жолы әлемдік білім кеңістігінен орын алу болып табылады. Мұның өзі ұлттық білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оны тың арнаға, жаңа сапаға жеткізу қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан – жақты дамыған, рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру - өз шешімін қажет ететін, кезек күттірмейтін мәселе.
Осы орайда, Елбасы Н.Назарбаевтың: «...Бізге бұрынғы қай кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша арттыру, оны қазіргі заманға сай етіу қажет» деген сөзі Егеменді елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөліп отырғанын дәлелдейді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымының, мәдениеттің, ғылыми техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет. Білімнің мазмұны ғылымдардың өзара байланысы ықпал жасайды. Осыған байланысты қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш мектептегі оқыту үрдісінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық маңызды мәнге ие болуда [43, 25 б].
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар Я.А.Коменский, Дж .Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, И.Ф.Гербарт пәнаралық байланысты педагогика ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызады. Олар жас буынға, келешек ұрпаққа білім беруде табиғат құбылыстарының өзара байланысы жөніндегі көзқарастарын қалыптастыру керек екендігіне баса назар аударған [12, 24 б].
Ендігі біздің мақсатымыз - келешек ұрпаққа жан – жақты сапалы білім беру. Соның ішінде математика пәнінен.
«Математика» (грекше mathematike – білім, ғылым) - ақиқат дүниенің сандық қатынастары мен кеңістік формалары жайлы ғылым [27, 509 б].
Математикалық білімнің құдіретті күштерін негізге алып, біз дидактиканың негізгі – орнықты принциптерінің қатарына «Математика мен пәнаралық байланысты» жаңа принцип ретінде ендіруді қажет етеді. «Неге?» деген сауалға бүкіл дүниежүзілік, тарихи дәуірлердегі ғұлама ғалымдардың пікірлері арқылы жауап бергіміз келеді: «Математикалық дәлелдеуден өтпеген зерттеу жұмысы шын ғылым деп атала алмайды» Леонардо да Винчи [46, 27 б].
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Математика сабақтарында пәнаралық байланыс арқылы берілетін білімнің салмағын арттыру. Бұл өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі пәнаралық байланыстың орнын дәлелдейді.
Математиканы басқа пәндермен байланыстыра оқыту білім тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын тигізеді. Әсіресе, 2 сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру жүйелі түрде, бірлікте, бір мақсатта жүргізу жақсы нәтиже береді.
Зерттеу мақсаты: Математика сабағында пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы бастауыш сыныптарда қолданудың мүмкіндіктерін және жолдарын айқындау.
Зерттеу объектісі: Пәнаралық байланыс арқылы 2 сыныпта математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сынып оқушыларына математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқытудың барысы.
Зерттеу міндеттері:
- математика пәнін пәнаралық байланыс арқылы оқытудың мазмұнын айқындау;
- білім беру үрдісін пәнаралық байланыс қағидаларын және математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқыту мүмкіншіліктерінің негізін қалаушыларын сараптау;
- эксперимент жұмысын ұйымдастырып, оның нәтижесін жинақтау;
- бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу әдістері:
- зерттеу жұмысында педагогика, психология ғылымдарындағы теориялық, әдістемелік еңбектерді салыстырмалы талдау, сараптау, қорытындылау әдістері іске асырылады. Жаңашыл ізденістерді, ұстаздар іс – тәжірибесін зерттеп, олардың өнімді, тиімді жолдарын жинақтау; пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың білімін көтеру мақсатында тестер мен бақылау жұмыстарын, логикалық жаттығулар, дидактикалық ойындарды жүргізу;
- «Бастауыш мектеп», «Қазақстан мектебі» журналдарына шолу жасау;
- эксперимент жүргізу, тәжірибе нәтижелерін қорыту.
Зерттеу болжамы:
Егер екінші сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыс арқылы оқыту оқушылардың саналы түрде терең де сапалы математикалық біліммен қарулануына, алған білімдерін іс – жүзінде қолдана алуына ықпал жасайды және олардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Диплом жұмысында ұсынылған ғылыми – теориялық және ғылыми практикалық зерттеу жұмыс түрлерін бастауыш білім беретін мектеп мұғалімдері өз сабақтарында қолдануға, дидактикалық материалдар ретінде, студенттер курстық жұмыс жазғанда, педагогикалық практиканы өткенде пайдалануға болады.
Апробация:
Осы тақырып бойынша курстық жұмыс талданып, қорғалды.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2004 – 2005) зерттеу тақырыбы анықталып, педагогикалық – психологиялық әдебиеттерге талдау жасалынды, зерттеу проблемасы бойынша материалдар жинастырылды, оның мақсаты, міндеті, әдістері айқындалды.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Абдуллина Г. Оқыту әрекетінің дамытушылық сипаты / Г. Абдуллина // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 4. – 67 – 69 бет
2 Абсатова М. А. Межпредметные связи и их виды в содержании обучения / Абсатова М. А // Үздіксіз білім беру: қазіргі жағдайы, мәселелері және болашағы, - 2000. - № 1. – 194 – 197 стр
3 Арынова Г. Математика сабақтарында сөздік әдістерді қолдану жолдары / Г. Арынова // Сынып жетекшісі, - 2004. - № 4. – 42 – 43 бет
4 Ахметов Е. Математика - ғылымның күре тамыры / Е. Ахметов // Дидар. – 2003. – 4 – бет
5 Әбдіқасымова Ш. Математика / Ш.Әбдіқасымова // Бастауыш білім, - 2005. - № 6. – 13 – 14 бет
6 Әбиев Ж. Педагогика / Ж. Әбиев, С. Бабаев. – Алматы: Дарын, 2004 – 195 бет
7 Әуелбаев А. Бейнелеу өнерінің пәнаралық байланысы оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың маңызды құралы / А. Әуелбаев // Ұлт тағылымы, - 2005. - № 4. – 38 – 40 бет
8 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыс және оқушылардың дүниетанымы / Е. Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 10. – 16 – 18 бет
9 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыстың маңызы үлкен / Е.Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 4. – 49 – 51 бет
10 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыстың тиімділігін арттыру / Е. Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 7. – 11 бет
11 Бабашева Г. Қызықты математика жарысы / Г. Бабашева // Бастауыш мектеп, - 2002. - № 11. – 30 бет
12 Бейсенбаева А. Пәнаралық байланыс негізінде оқыту процесін ұйымдастыру /А. Бейсенбаева . – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1995. - 116
13 Бекбаева З. А. Пути использования межпредметных связей в формировании самостоятельной учебно – познавательной деятельности учащихся при обучении математике / Бекбаева З. А // Үздіксіз білім беру: қазіргі жағдайы, мәселелері және болашағы, - 200. - № 1. – 122 – 127 стр
14 Бидосов А. А. Математиканы оқыту методикасы / А. А. Бидосов. – Астана: Мектеп, 1989 – 224 бет
15 Бимашева С. Оқушы психологиясын ескере отырып тиянақты білім беру / С. Бимашев // Білім әлемі. – 2005. – 3 бет
16 Демесінова С. Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы анықтау / С. Демесінова // Информатика. Физика. Математика. – 2000. - № 3. – 28 – 30 бет
17 Дүмшебаева Г. Балалардың есін дамытудың психологиялық ерекшеліктері / Г. Дүмшебаева // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 7. – 23 – 24 бет
18 Ералиева М. Е. Жаңа буын оқулықтарын енгізу жағдайында мектептің бастауыш сатысында «Математика» пәнін оқыту сапасын жетілдірудің ғылыми - әдістемелік мәселелері / М. Е. Ералиева // Білім. Образование, - 2005. - № 3. – 44 – 46 бет
19 Жайлауова М. Пәнаралық байланыс / М. Жайлауова // Бастауыш мектеп, - 2004. - № 5. – 22- 24 бет
20 Жанабилова А. К. Қазақ тілін әдебиетпен байланыстыра оқытуда шығармашылық жұмыстар арқылы тіл дамыту технологиясы / А. К. Жанабилова Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертацияның авторефераты. – Алматы. – 2005. – 28 бет
21 Жененова А. Қызықты есептер жинағы / А. Жененова // Бастауыш мектеп, - 1999. - № 5. – 63 бет
22 Жонтаева Г. Н. Математиканы оқыту әдістемесі бойынша терминологиялық түсіндірме сөздік / Г. Н. Жонтаева, А. Нұғысова, С. М. Сейітова. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993. – 47 бет
23 Иманбекова И. Бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру / И. Иманбекова, Т. Сәметова. – Алматы: Алишер, 2004 – 125 бет
24 Кененбаева М. А. Бастауыш және негізгі мектепте математиканы дамыта оқытудағы сабақтастық мәселелері / М. А. Кененбаева. – Астана: Рауан, 2005 – 30 бет
25 Кішібаева Д. Пәнаралық байланыс арқылы тұлғаны қалыптастыру / Д. Кішібаева // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 8. – 34 бет
26 Кішібаева Д. Пәнаралық байланыстар / Д. Кішібаева // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 1. – 31 – 33 бет
27 Қазақ Совет Энциклопедиясы. – Алматы, Қазақ Совет Энциклопедиясының Бас редакциясы. – 1975. – 509 бет
28 Қайыңбаев Ж. Математиканы оқыту ерекшеліктері / Ж. Қайыңбаев // Бастауыш мектеп, - 1999. - № 5. – 63 бет
29 Қайыпова Ш. Танымдық белсенділік тәсілдері / Ш. Қайыпова // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 2. – 32 – 33 бет
30 Қоянбаев Ж. Б. Педагогика / Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев. – Алматы: Рауан, 2004 – 535 бет
31 Маушанова Б. Ойын арқылы пәнаралық байланысты жолға қою / Б. Маушанова // Бастауыш мектеп, - 1996. - № 5. – 12 – 15 бет
32 Молдабек Қ. Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптар / Қ. Молдабек // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 12. – 53 – 55 бет
33 Мұқанов М. М. Жас және педагогикалық психология / М. М. Мұқанов. – Алматы: Рауан, 1982 – 325 бет
34 Нағымжанова Қ. М. Инновациялы – креативті технологиялар / Қ. М. Нағымнанова. - Өскемен: Медиа – Альянс, 2005 – 191 бет
35 Нақысқожаева Ж. Озат тәжірибе – көпке ортақ / Ж. Нақысқожаева // Қазақстан мұғалімі, - 2004. - № 9. – 10 бет
36 Нұрсұлтанов Қ. Математикалық логика бастамалары / Қ. Нұрсұлтанов. – Алматы: РБК, 1995 – 173 бет
37 Ортаев Б. Пәнаралық байланыс негізінде / Б Ортаев // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 3. – 42 44 бет
38 Орынбаев Ш. Халықтық педагогика математика сабағында / Ш. Орынбаев // Сынып жетекшісі, - 2005. - № 2. – 46 бет
39 Петровский А. В. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы / А. В. Петровский. – Алматы: Мектеп, 1987 – 365 бет
40 Сабыров А. Жас ерекшеліктері ескерілсін / А. Сабыров // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 1. – 24 – 25 бет
41 Садыкова Д. Жас ерекшеліктеріне байланысты баланың жеке психологиячын зерттеу / Д. Садыков // Сынып жетекшісі, - 2005. - № 1. – 3 – 5 бет
42 Самаева Д. Пәнаралық байланыс арқылы оқыту / Д. Самаева // Бастауыш білім, - 2003 . - № 4 – 5. – 18 – 20 бет
43 Сейілова З. Д. Негізгі мектеп математика курсын ізгілік бағытта оқытудың әдістемелік ерекшеліктері / З. Д. Сейілова Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертацияның авторефераты. – Алматы. – 2004. – 25 бет
44 Сейілханова Г. Оқулық туралы / Г. Сейілханова // Әдіскер мұғалім, - 2005. - № 4. – 13 бет
45 Сейітқазиева О. Математикалық ойын / О. Сейітқазиева // Бастауыш білім, - 2003. - № 3. – 33 – 34 бет
46 Тәжмағанбетұлы Ә. Математикалық білімге басымдылық қажет / Ә. Тәжмағанбетұлы // Қазақстан мұғалімі. – 2001. – 27 бет
47 Тожыбаева Р. Дидактикалық ойындар / Р. Тожыбаева // Бастауыш білім, - 2005. - № 3 . – 27 - 29 бет
48 Тоқбергенов Ә. Пәнаралық байланыс / Ә. Тоқбергенов // Бастауыш мектеп, - 2004. - № 12. – 4 – 7 бет
49 Тұрбекова А. Пәнаралық байланыс / А. Тұрбекова // Бастауыш білім, - 2005. - № 2. – 7 – 9 бет
50 Ізғұттынова Р. О. Білімнің сапалық деңгейін қамтамасыз ету мәселелері / Р. О. Ізғұттынова // Білім. Образование, - 2004. - № 3. – 142 бет
1 Абдуллина Г. Оқыту әрекетінің дамытушылық сипаты / Г. Абдуллина // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 4. – 67 – 69 бет
2 Абсатова М. А. Межпредметные связи и их виды в содержании обучения / Абсатова М. А // Үздіксіз білім беру: қазіргі жағдайы, мәселелері және болашағы, - 2000. - № 1. – 194 – 197 стр
3 Арынова Г. Математика сабақтарында сөздік әдістерді қолдану жолдары / Г. Арынова // Сынып жетекшісі, - 2004. - № 4. – 42 – 43 бет
4 Ахметов Е. Математика - ғылымның күре тамыры / Е. Ахметов // Дидар. – 2003. – 4 – бет
5 Әбдіқасымова Ш. Математика / Ш.Әбдіқасымова // Бастауыш білім, - 2005. - № 6. – 13 – 14 бет
6 Әбиев Ж. Педагогика / Ж. Әбиев, С. Бабаев. – Алматы: Дарын, 2004 – 195 бет
7 Әуелбаев А. Бейнелеу өнерінің пәнаралық байланысы оқушылардың дүниетанымын қалыптастырудың маңызды құралы / А. Әуелбаев // Ұлт тағылымы, - 2005. - № 4. – 38 – 40 бет
8 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыс және оқушылардың дүниетанымы / Е. Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 10. – 16 – 18 бет
9 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыстың маңызы үлкен / Е.Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 4. – 49 – 51 бет
10 Әуелбеков Е. Пәнаралық байланыстың тиімділігін арттыру / Е. Әуелбеков // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 7. – 11 бет
11 Бабашева Г. Қызықты математика жарысы / Г. Бабашева // Бастауыш мектеп, - 2002. - № 11. – 30 бет
12 Бейсенбаева А. Пәнаралық байланыс негізінде оқыту процесін ұйымдастыру /А. Бейсенбаева . – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1995. - 116
13 Бекбаева З. А. Пути использования межпредметных связей в формировании самостоятельной учебно – познавательной деятельности учащихся при обучении математике / Бекбаева З. А // Үздіксіз білім беру: қазіргі жағдайы, мәселелері және болашағы, - 200. - № 1. – 122 – 127 стр
14 Бидосов А. А. Математиканы оқыту методикасы / А. А. Бидосов. – Астана: Мектеп, 1989 – 224 бет
15 Бимашева С. Оқушы психологиясын ескере отырып тиянақты білім беру / С. Бимашев // Білім әлемі. – 2005. – 3 бет
16 Демесінова С. Оқушылардың ойлау қабілетін логикалық есептер арқылы анықтау / С. Демесінова // Информатика. Физика. Математика. – 2000. - № 3. – 28 – 30 бет
17 Дүмшебаева Г. Балалардың есін дамытудың психологиялық ерекшеліктері / Г. Дүмшебаева // Бастауыш мектеп, - 2005. - № 7. – 23 – 24 бет
18 Ералиева М. Е. Жаңа буын оқулықтарын енгізу жағдайында мектептің бастауыш сатысында «Математика» пәнін оқыту сапасын жетілдірудің ғылыми - әдістемелік мәселелері / М. Е. Ералиева // Білім. Образование, - 2005. - № 3. – 44 – 46 бет
19 Жайлауова М. Пәнаралық байланыс / М. Жайлауова // Бастауыш мектеп, - 2004. - № 5. – 22- 24 бет
20 Жанабилова А. К. Қазақ тілін әдебиетпен байланыстыра оқытуда шығармашылық жұмыстар арқылы тіл дамыту технологиясы / А. К. Жанабилова Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертацияның авторефераты. – Алматы. – 2005. – 28 бет
21 Жененова А. Қызықты есептер жинағы / А. Жененова // Бастауыш мектеп, - 1999. - № 5. – 63 бет
22 Жонтаева Г. Н. Математиканы оқыту әдістемесі бойынша терминологиялық түсіндірме сөздік / Г. Н. Жонтаева, А. Нұғысова, С. М. Сейітова. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1993. – 47 бет
23 Иманбекова И. Бастауыш мектепте оқу - тәрбие үрдісін ұйымдастыру / И. Иманбекова, Т. Сәметова. – Алматы: Алишер, 2004 – 125 бет
24 Кененбаева М. А. Бастауыш және негізгі мектепте математиканы дамыта оқытудағы сабақтастық мәселелері / М. А. Кененбаева. – Астана: Рауан, 2005 – 30 бет
25 Кішібаева Д. Пәнаралық байланыс арқылы тұлғаны қалыптастыру / Д. Кішібаева // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 8. – 34 бет
26 Кішібаева Д. Пәнаралық байланыстар / Д. Кішібаева // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 1. – 31 – 33 бет
27 Қазақ Совет Энциклопедиясы. – Алматы, Қазақ Совет Энциклопедиясының Бас редакциясы. – 1975. – 509 бет
28 Қайыңбаев Ж. Математиканы оқыту ерекшеліктері / Ж. Қайыңбаев // Бастауыш мектеп, - 1999. - № 5. – 63 бет
29 Қайыпова Ш. Танымдық белсенділік тәсілдері / Ш. Қайыпова // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 2. – 32 – 33 бет
30 Қоянбаев Ж. Б. Педагогика / Ж. Б. Қоянбаев, Р. М. Қоянбаев. – Алматы: Рауан, 2004 – 535 бет
31 Маушанова Б. Ойын арқылы пәнаралық байланысты жолға қою / Б. Маушанова // Бастауыш мектеп, - 1996. - № 5. – 12 – 15 бет
32 Молдабек Қ. Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптар / Қ. Молдабек // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 12. – 53 – 55 бет
33 Мұқанов М. М. Жас және педагогикалық психология / М. М. Мұқанов. – Алматы: Рауан, 1982 – 325 бет
34 Нағымжанова Қ. М. Инновациялы – креативті технологиялар / Қ. М. Нағымнанова. - Өскемен: Медиа – Альянс, 2005 – 191 бет
35 Нақысқожаева Ж. Озат тәжірибе – көпке ортақ / Ж. Нақысқожаева // Қазақстан мұғалімі, - 2004. - № 9. – 10 бет
36 Нұрсұлтанов Қ. Математикалық логика бастамалары / Қ. Нұрсұлтанов. – Алматы: РБК, 1995 – 173 бет
37 Ортаев Б. Пәнаралық байланыс негізінде / Б Ортаев // Қазақстан мектебі, - 2004. - № 3. – 42 44 бет
38 Орынбаев Ш. Халықтық педагогика математика сабағында / Ш. Орынбаев // Сынып жетекшісі, - 2005. - № 2. – 46 бет
39 Петровский А. В. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы / А. В. Петровский. – Алматы: Мектеп, 1987 – 365 бет
40 Сабыров А. Жас ерекшеліктері ескерілсін / А. Сабыров // Қазақстан мектебі, - 2005. - № 1. – 24 – 25 бет
41 Садыкова Д. Жас ерекшеліктеріне байланысты баланың жеке психологиячын зерттеу / Д. Садыков // Сынып жетекшісі, - 2005. - № 1. – 3 – 5 бет
42 Самаева Д. Пәнаралық байланыс арқылы оқыту / Д. Самаева // Бастауыш білім, - 2003 . - № 4 – 5. – 18 – 20 бет
43 Сейілова З. Д. Негізгі мектеп математика курсын ізгілік бағытта оқытудың әдістемелік ерекшеліктері / З. Д. Сейілова Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындаған диссертацияның авторефераты. – Алматы. – 2004. – 25 бет
44 Сейілханова Г. Оқулық туралы / Г. Сейілханова // Әдіскер мұғалім, - 2005. - № 4. – 13 бет
45 Сейітқазиева О. Математикалық ойын / О. Сейітқазиева // Бастауыш білім, - 2003. - № 3. – 33 – 34 бет
46 Тәжмағанбетұлы Ә. Математикалық білімге басымдылық қажет / Ә. Тәжмағанбетұлы // Қазақстан мұғалімі. – 2001. – 27 бет
47 Тожыбаева Р. Дидактикалық ойындар / Р. Тожыбаева // Бастауыш білім, - 2005. - № 3 . – 27 - 29 бет
48 Тоқбергенов Ә. Пәнаралық байланыс / Ә. Тоқбергенов // Бастауыш мектеп, - 2004. - № 12. – 4 – 7 бет
49 Тұрбекова А. Пәнаралық байланыс / А. Тұрбекова // Бастауыш білім, - 2005. - № 2. – 7 – 9 бет
50 Ізғұттынова Р. О. Білімнің сапалық деңгейін қамтамасыз ету мәселелері / Р. О. Ізғұттынова // Білім. Образование, - 2004. - № 3. – 142 бет
Пән: Математика, Геометрия
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС – ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс ұғымы, оның мәні және білім мазмұны 7
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлері, типтері
9
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
2.1 Озат мұғалімдердің іс – тәжірибелеріне талдау
16
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау
24
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық – психологиялық
ерекшеліктері
29
2.4 Пәнаралық байланыс тиімділігін арттырыу
34
2.5 Эксперимент жұмыстары және оның нәтижесі
49
ҚОРЫТЫНДЫ
59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
61
ТІРКЕМЕ А
65
ТІРКЕМЕ Ә
67
ТІРКЕМЕ Б
68
ТІРКЕМЕ В
69
ТІРКЕМЕ Г
70
ТІРКЕМЕ Д
72
КІРІСПЕ
Егеменді еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты өркениетті
елдер қатарына көтерілу болса, оған жетудің бірден – бір жолы
әлемдік білім кеңістігінен орын алу болып табылады. Мұның өзі
ұлттық білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оны тың
арнаға, жаңа сапаға жеткізу қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да
білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан – жақты дамыған,
рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру - өз шешімін қажет ететін,
кезек күттірмейтін мәселе.
Осы орайда, Елбасы Н.Назарбаевтың: ...Бізге бұрынғы қай
кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша
арттыру, оны қазіргі заманға сай етіу қажет деген сөзі Егеменді
елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөліп
отырғанын дәлелдейді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымының, мәдениеттің, ғылыми
техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет. Білімнің
мазмұны ғылымдардың өзара байланысы ықпал жасайды. Осыған байланысты
қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш мектептегі оқыту
үрдісінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық маңызды мәнге ие
болуда [43, 25 б].
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында
қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы
педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар
Я.А.Коменский, Дж .Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, И.Ф.Гербарт пәнаралық
байланысты педагогика ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызады. Олар
жас буынға, келешек ұрпаққа білім беруде табиғат құбылыстарының
өзара байланысы жөніндегі көзқарастарын қалыптастыру керек екендігіне
баса назар аударған [12, 24 б].
Ендігі біздің мақсатымыз - келешек ұрпаққа жан – жақты сапалы
білім беру. Соның ішінде математика пәнінен.
Математика (грекше mathematike – білім, ғылым) - ақиқат дүниенің
сандық қатынастары мен кеңістік формалары жайлы ғылым [27, 509 б].
Математикалық білімнің құдіретті күштерін негізге алып, біз
дидактиканың негізгі – орнықты принциптерінің қатарына Математика мен
пәнаралық байланысты жаңа принцип ретінде ендіруді қажет етеді.
Неге? деген сауалға бүкіл дүниежүзілік, тарихи дәуірлердегі ғұлама
ғалымдардың пікірлері арқылы жауап бергіміз келеді: Математикалық
дәлелдеуден өтпеген зерттеу жұмысы шын ғылым деп атала алмайды
Леонардо да Винчи [46, 27 б].
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Математика сабақтарында
пәнаралық байланыс арқылы берілетін білімнің салмағын арттыру. Бұл
өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі пәнаралық
байланыстың орнын дәлелдейді.
Математиканы басқа пәндермен байланыстыра оқыту білім
тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын
тигізеді. Әсіресе, 2 сыныптың математика сабақтарында пәнаралық
байланыстарды жүзеге асыру жүйелі түрде, бірлікте, бір мақсатта
жүргізу жақсы нәтиже береді.
Зерттеу мақсаты: Математика сабағында пәнаралық байланысқа
негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы бастауыш сыныптарда
қолданудың мүмкіндіктерін және жолдарын айқындау.
Зерттеу объектісі: Пәнаралық байланыс арқылы 2 сыныпта
математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сынып оқушыларына математиканы пәнаралық
байланыс арқылы оқытудың барысы.
Зерттеу міндеттері:
- математика пәнін пәнаралық байланыс арқылы оқытудың мазмұнын
айқындау;
- білім беру үрдісін пәнаралық байланыс қағидаларын және
математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқыту мүмкіншіліктерінің
негізін қалаушыларын сараптау;
- эксперимент жұмысын ұйымдастырып, оның нәтижесін жинақтау;
- бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық
ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу әдістері:
- зерттеу жұмысында педагогика, психология ғылымдарындағы
теориялық, әдістемелік еңбектерді салыстырмалы талдау, сараптау,
қорытындылау әдістері іске асырылады. Жаңашыл ізденістерді, ұстаздар
іс – тәжірибесін зерттеп, олардың өнімді, тиімді жолдарын жинақтау;
пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы
оқушылардың білімін көтеру мақсатында тестер мен бақылау жұмыстарын,
логикалық жаттығулар, дидактикалық ойындарды жүргізу;
- Бастауыш мектеп, Қазақстан мектебі журналдарына шолу жасау;
- эксперимент жүргізу, тәжірибе нәтижелерін қорыту.
Зерттеу болжамы:
Егер екінші сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыс
арқылы оқыту оқушылардың саналы түрде терең де сапалы математикалық
біліммен қарулануына, алған білімдерін іс – жүзінде қолдана алуына
ықпал жасайды және олардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Диплом жұмысында ұсынылған ғылыми – теориялық және ғылыми
практикалық зерттеу жұмыс түрлерін бастауыш білім беретін мектеп
мұғалімдері өз сабақтарында қолдануға, дидактикалық материалдар
ретінде, студенттер курстық жұмыс жазғанда, педагогикалық практиканы
өткенде пайдалануға болады.
Апробация:
Осы тақырып бойынша курстық жұмыс талданып, қорғалды.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2004 – 2005) зерттеу тақырыбы анықталып,
педагогикалық – психологиялық әдебиеттерге талдау жасалынды, зерттеу
проблемасы бойынша материалдар жинастырылды, оның мақсаты, міндеті,
әдістері айқындалды.
Екінші кезеңде (2005 – 2006) осы тақырып бойынша педагогикалық
іс – тәжірибе барысында эксперимент жұмысы жүргізілді және оның
нәтижесіне талдау жасалынды. Осы жылы диплом жұмысының техникалық
даярлығы аяқталды.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, тарау бойынша
тармақтардан, жалпы қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және
тіркемелерден тұрады.
Көлемі - 72 бет.
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС – ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс туралы ұғым оның мәні және білім
мазмұны.
Педагогикалық сөздікте - жалпы ғылымдар жүйесінің негізінде
дидактикалық мақсаттардан туындайтын оқу бағдарламаларының өзара
шартты байланыстар пәнаралық байланыс - деп аталған.
Педагогикалық ой – пікірлердің дамуына және мектеп тәжірибесінде
пәнаралық байланыс проблемасы көптеген педагогтарды толғандырған.
Ұлы педагогтар Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский,
Л.Н.Толстой бұл мәселелермен арнайы шұғылданған.
Сонымен бірге шығыстың ұлы ойшылдары Әл – Фарабидің, Ибн –
Синаның, Жүсіп Баласағұнидің мұраларында, ал бертін келе А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин еңбектерінде пәнаралық байланыс идеяларына мән бергенін
көреміз.
Пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болумен
бірге қазіргі заманғы ғылымдардың интеграциялану тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты
шарты болып саналады.
Мектепте әр пәндерді жеке – жеке оқыту қазіргі кезде білімді
меңгерудің қалыпты амалына айналып отыр, ал бұл оқу пәндерінің
мәнін, мазмұнын терең қабылдауға, түсіндіруге кедергі жасайды.
Ақиқатына келсек, оқушылардың әр пәннен білімі тұтас жүйелі болмай,
жеке бір үзінділерден ғана құрылған. Жаттап алған ережелер бір –
бірімен байланысы жоқ заңдылықтар, анықтамалар жалаң білім деңгейінде
болғандықтан өмірлік тәжірибеде, нақтылы жағдайларда қолданылмай
отыр. Осыған шығармашылықпен еңбек ететін мұғалімдерді, педагогтерді
оқу - тәрбие үрдісін көтеру мәселесі оларды толғандыра бастады [48,
4 – 5 б].
Осы кезде Қазақстан республикасы Білім беру заңы, Қазақстан
Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы, Қазақстан
Республикасы жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамасы
талаптарына сай ғалымдармен бірге мектептің тәжірибелі ұстаздарының
қатысуы мен барлық оқу пәндері бойынша жаңа оқулықтар жазылуда.
Пәнаралық байланыс туралы Н.К.Крупская Жеке пәндерді оқып
үйренуге диалектика тұрғысынан қарау, Методикалық мақалалар,
Математика оқытудағы басты мәселе, Бейнелеу өнерінің программасының
жобасына пікір тағы басқа еңбектерімен мақалаларында пәнаралық
байланыс проблемаларының теориялық және іс – тәжірибелік маңыздылығын
ашып береді. Н.К.Крупская математика мен ана тілі, дүниетану, беенелеу
өнері, қазақ тілі пәндерінің арасында байланыс болуы қажет деп
есептейді.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық –
психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңызы
беріліп отыр. Бұл мәселемен көптеген ғалымдар М.А.Данилов,
В.В.Давыдов, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Д.Б.Эльконин тағы басқалар
шұғылданып келеді. Олар пәнаралық байланыстың психологиялық,
педагогикалық, құрылымын, әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, іс – тәжірибелік,
мақсатты – бағдарлы іс - әрекеттермен шұғылданады.Осы іс - әрекеттердің
нәтижесінде оқушыда пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
Пәнаралық іскерлік оқушының бір пәннен меңгерген білім іскерлік
дағдыларын, екінші жақын пәндердімеңгеруді пайдалана білу қабілетінен
көрінеді. Мәселен, математика пәнін меңгерген кітапты пайдалану
іскерліктері, ана тілі, дүниетану тағы басқа пәндерді оқып үйренуде
қолданылады. Сол сияқты оқушының бір пәннен үйренген еңбек
іскерліктері, екінші пәнді терең жан – жақты меңгеруге ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті – оқыту
үрдісінің білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру болып есептеледі.
Сонымен, пәнаралық байланыстың маңызына мыналар жатады:
1) оқу пәндер арасындағы өзара байланыстың болуы – ғылымдар
негізін меңгерудің және білім жүйесінің дамуының қажетті шарты.
2) пәнаралық байланыс жан – жақты тәрбие беру жүйесінің барлық
салаларын кешенді жүзеге асыруға ықпал жасайды.
3) пәнаралық байланыс педагогикалық еңбектің ғылыми негізде
тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі [12, 35 б].
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлнрі, типтері
Пәнаралық байланыс – түрлі оқу пәндерінің арасындағы өзара
байланысын айқындау шарты және білім беру мен оқыту талаптарының
бірі. Әлемнің бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдер мен сенімдер
жүйесін қалыптастыру міндеттерінің шартынан пәнаралық байланыс
қажеттігі туындайды.
В.Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістері мен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық
идеясын ашуға, оқушылардың танымдық белсенділігін, өз бетінше жұмыс
жасауын дамытуға көп мән береді. Пәнаралық байланыстардың тәрбиелеу
функциясы оқушыларда диалектикалық - материалистік дүниетанымды, дұрыс
дүниеге көзқарасты қалыптастыруды көздейді.
Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие
берудің, дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі –
пәнаралық байланыс болғандықтан, пәнаралық байланыстың негізгі
міндеттерін көрсетсек:
1) Оқушылардың оқыту үрдісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін,
саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын
ұйымдастыру.
2) Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру, пәнаралық
байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау мақсатында білім беретін
орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау.Барлық
мұғалімдердің пәнаралық байланысты іс – тәжірибелік қызметінде әрдайым
пайдалану;
3) Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізілуі. Бұл міндетті шешу озық тәжірбиелерді
жинақтауды, жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін іс – тәжірибеде
пайдалануды қажет етуі;
4) Мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екенін білуі.
Бастауыш мектеп оқушыларының жеке тұлғалық қасиеттерін
қалыптастыруда дамушы жеке бастың психологиялық құрылымының ішіндегі,
оның тұқым қуалаушылық арқылы берілетін қасиеттер, нақты айтқанда,
көңіл – күй, ерік, зейін, сол сияқты қоғам тәжірибесі, білім, білік,
дағдылар, әлеуметтік бағыт, қызығушылық, қабілет, түрткі, сенімдермен
бірге дүниетаным да ерекше құрылым бөлігі болып саналады [37, 18 –
20 б].
Дүниетану пәнінің қазіргі мазмұнымен тұспа – тұс келетін
Ж.Аймауытовтың оқудың күнделікті өмірмен, қоршаған ортамен байланысына
қатысты тұжырымдамалары көрсетілген еңбектерінде де балалар
дүниетанымын қалыптастыру сипаты анықталған.Ол бастауыш мектеп
оқушыларына арнап оқулық, әдістемелік нұсқау жазды.Оқушыларды оқытып,
тәрбиелегенде затты, құбылысты көрсете, бақылата отырып, табиғат
аясында берген білімнің тиянақты әрі мәнді болатындығын дәлелдеді.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруда
және оларды оқыту барысындағы білімділік, тәрбиелік, дамытушылық
міндеттерді шешуде пәнаралық байланыстың маңыздылығы мынадан
көрінеді:
- пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың
дамуына және танымдық іс - әрекеттің белсенді, ауқымды болуына жол
ашады;
- бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымының қалыптасуына білім
мазмұнындағы барлық құрамдас бөліктерінің байланыста болуы пәрменді
ықпал етеді,
- толыққанды тәрбие беру жүйесінің барлық сапаларын кешенді
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
- пәнаралық байланыс бастауыш мектеп мұғалімінің жүргізетін
педагогикалық әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер
болады,
- пәнаралық байланыс көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші
ұғымдар мен қағидалар, деректер, ғылым таным әдістері арасында өзара
байланыс орнықтырып, оқушылар да дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық
білімдер мен көзқарастардың пайда болуына жәрдемдеседі [29, 32 – 33
б].
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ертегілер, батырлар жыры, мақал
– мәтелдер, жұмбақтар, әңгімелер мен аңыздар арқылы дүниетанымын
қалыптастыру кезінде пәнаралық байланыс негізгі орын алады.
Қазақстан тарихындағы терең әлеуметтік – саяси, экономикалық және
мәдени тарихи өзгерістермен сипатталатын қазіргі кезеңде жалпы білім
беретін мектептегі оқу - тәрбие үрдісіне жоғарғы талаптар қояды,
әсіресе білім берудің демократизациялау, гуманизациялау және
гуманитарлау саласына.
Қоғам құндылықтарын түбегейлі өзгерту, оларға жаңа көзқараспен
қарау тұлғаның тәрбиесі, білімі мен жан – жақты болып дамуына жаңаша
қатынасты талап етеді.Адамзат факторының білім берудегі маңызының
өсуі мектеп оқушысының мәдени дамуын, өздігінен жұмыс істей алуын,
шығармашылығын, белсенділігін, интеллектуалдығын белсендіреді.
Қазіргі гуманистік психология өзінің негізгі пәні ретінде өзін
- өзі дамыту, өзінің әсіресе шығармашылық мүмкіндіктері мен
қабілеттерін еркін жүзеге асыру үрдісіндегі тұтас жеке тұлғаны
қарастырады .Бұл идеяларды жүзеге асыру гуманистік педагогика
шеңберінде өтеді.
Осылайша, білім берудің ең негізгі міндеті – оқушылардың тұлғалық
қалыптасуы білім мазмұнын жалпы мәдени компоненттерінің приоритеті
дамуына бағытталған шаралар жүйесінде жүзеге асырылуы мүмкін, яғни
оның гуманизациялануында.
Бұл сұрақтардың шешуі білім беру жүйесіндегі, оқу – тәрбие
үрдісіндегі жиналған тәжірибені қолдану мен оқытудың әдіс
–тәсіл,қалыпты емес формаларын іздеуді жаңартуды талап етеді [9, 49
– 51 б].
Қазақстандағы жалпы білім берудің жаңа реформалық концепциясы
пәнаралық байланыстың маңызын жоғарылатып отыр.Ол оқу – тәрбие
үрдісінің мәнін жоғарылатады, білім беру мен тәрбиелеу мәселесінің
жаңа перспективаларын ашады.
Білім беруді реформалаудың негізгі мақсаты оның мазмұнын
жаңарту, оқушылардың өздігінен білім алуға талпынысы, шығармашылығы,
пікір алмасуы, ойлау қабілеті дамып отыратын пәнаралық байланысты
тереңдету, әлемнің біршама дамыған елдер арасынан білім беру
саласындағы позициясының жайылуына жол бермеу болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыс пен оның жіктелуіне
түрліше анықтамалар берілген.
Уақытша критерилер бойынша, пәнаралық байланыстың келесі түрлері
көрсетіледі: бір уақыттағы жекелей және кезектеп
(Н.А.Сорокин,Н.И.Кувшин), орын басушы, жалғастырушы және қорытындылаушы
(И.А.Андреев,Н.Н.Андреева), орын басушы, жанында жүруші, перспективалы
(Г.Н.Бодрикова), синхронды, перспективалы және ретроспективті
(Р.Б.Лотштейн).
Ал мазмұны жағынан келесі тип байланыстары болады:
лингво- теориялық, функционалды – мазмұнды, логика – теориялық
(Р.Б.Лонтштейн), ұғымдық - арнайы, ұғымды - уақытша, концентрлік,
интегралды (С.Ф.Ансфрикова), құрамы, тәсілі бағыты бойынша (А.А.Кантеро –
Зайас).
М.И.Алиев пәнаралық байланыстың келесі типтерін көрсетті:
1) Мазмұны бойынша. 2) Әрекет бағыты бойынша. 3) Оқыту кезектілігі
бойынша. 4) Оқытуды ұйымдастыру түрі бойынша. Автор бөліп көрсеткен
әр тип оқыту үрдісінде байқалады. Мазмұны бойынша байланыс түрлері
мынандай: а) туыстық ұғымдар бойынша, ә) таным әрекетінің ортақ
тәсілдері бойынша, әрекет бағыты бойынша: біржақты, екіжақты, көпжақты,
кезектеп оқыту бойынша: орын басушы, жанында жүруші, перспективті,
оқытуды ұйымдастыру формалары бойынша: конференция, пәнаралық
семинарлар, консультациялар.
Автордың пәнаралық байланыс түрі мен түрлерін ажыратуды
психология – педагогика циклында қолдануға болады.
Пәнаралық байланыстар бар білімді логикалық ойлаудың дамуына,
себеп – салдар қарым – қатынастың тереңдеуіне жол ашады.Оққушыларда
ойлау қызметі, логикалық ес, байқағыштық, зейіннің жинақталуы дамып,
таным әрекетінің реттелу сипаты өзгереді.
С.В.Тадиянның кандидаттық диссертациясында пәнаралық байланыстың
4 түрі көрсетілген:
- теория, заң, ұғымдардың бірлігі бойынша.
- зерттеу объектісіне қатысты ғылыми фактілер бірлігі бойынша.
- ғылыми әдісті қолдану бірлігі бойынша.
- ойлау әрекеті тәсілдерінің бірлігі бойынша.
Оларды қолдану уақыты бойынша келесі байланыстарды ажыратуға
болады:
1) синхронды байланысты (мұндай байланыстар заттарды бір уақытта
зерттеу кезінде жүзеге асырылады. Мұғалім мұндай байланыстарды ана
тілі және қазақ тілін оқытуда, оқу, жазудың ортақ ережелерін тауып,
қолдануға үйрете алады).
2) перспективті байланыстар (мұғалім математика мен еңбек
сабағын өткенде белгілейді).
3) Ретроспективті байланыстар (өткен материалмен байланыс).
Пәнаралық байланыстардың бұлайша бөлінуі олардың дидактикалық
маңызын жеңілдетіп, қолдану орны мен тәсілін анықтайды.
Оқу процесінің құрылымына қарап,И.Д.Зверев және В.Н.Максимова
оларды келесі үлгіде жіктеді: мазмұнды – ақпаратты, операциялық -
әдістемелік.
Әр түрлі төмендегі байланыстарға бөлінеді:
- ғылыми білім құрамы бойынша,
- таным жайлы білімі бойынша,
- рухани құндылықтар жайлы маңызы бойынша.
Пәнаралық байланысқа деген мұндай қатынас оларды қазіргі
ғылымның әдістемелік тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік береді.Ол өз
кезегінде оқушылардың ғылыми көзқарастарын дұрыс қалыптастыруға
жәрдем болады. Пәнаралық байланыстың М.Н.Скаткин мен Г.И.Батурина
ұсынған жіктелу негізінде екі бастама жатыр, олар – білім мен әрекет
түрлері. Бірінші жағдайда – бұл жалпыланған білім жүйесін құру,
екіншісінде – түрлі пәндер үшін ортақ жүйе болып табылады.
Гуманитарлы пәндердің өзара байланысына арналған зерттеулерге
ерекше көңіл бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген байланыс түрлеріне енді
эвристикалық, эмоционалды – эстетикалық және әдістемелік түрлер
қосылды. Олардың оқушыларды тәрбиелеуде маңызы зор.(Г.И.Беленький).
Н.А.Лошкарева байланыстың келесі түрлерін бөліп көрсетеді.
1) Оқу тәртібінің мазмұны бойынша пәнаралық байланыстар.
2) қалыптасқан іскерліктер бойынша пәнаралық байланыстар.
3) оқыту әдістері бойынша пәнаралық байланыстар.
Бірінші байланыс түріне аралас тәртіп материалдары жататын
міндеттерді шешу жатады, кештер мен конференциялар өткізу жатады, оқу
үрдісіндегі пәнаралық байланыстың сипаттағы білім, іскерлік,
дағдылардың жүзеге асырылуы жатады.
Екінші түрге өлшемнің ортақ бірлігін жасау, қолдану және ұстану
жатады [12, 72 – 78 б].
Келесі түрдің негізіне оқушыларды пәндердің оқу бағдарламасының
жеке тарауларын ұғынуға даярлау жатады, көрнекіліктерді жақын
пәндерге қолдану жатады, бір пәннен екінші пәнге оқудың әдіс –
тәсілдерін көшіре пайдалану жатады.
Оқыту процесінде пәнаралық байланыстардың көп түрлілігі
көрсеткендей осы ұғымның анықтамасы бірегей анықталмайды, ол оқытуды
ұйымдастыру түрі, әдісі, мазмұны шеңберінен шектелмейді.
Берілген феноменнің сипаттамасына берілген қатынастарды
жалпылай келе, негізгі А.А.Бейсенбаеваның жасаған келесі қатынасын
аламыз. Оның ойынша пәнаралық байланыстарды жүйелі ойлаудың ерекше
түрін қалыптастыруын біршама толық көрсететін дидактикалық принцип
деп қарастыруға болмайды. Ал жүйелі ойлау іс - әрекеттің шынайы әр
түрлі байланыстарын тануға мүмкіндік береді.
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Озат мұғалімдердің іс – тәжірибелерінен
Пәнаралық байланыстың әр жақтылы міндеті оқу – тәрбие үрдісі
арқылы жүзеге асырылады. Пәнаралық байланыс оқытудың мазмұны,
әдістері, оқытудың ұйымдастыру түрлерімен ғана шектеліп қоймайды. Ол
оқушы мен мұғалімнің оқу – таным іс - әрекетінің бір бөлігі болып
саналады.
Пәнаралық сабақ. Оқу бағдарламаларында жеке пәндердің оқу
материалдары басқа кейбір пәндердің тақырыптарымен өте тығыз
байланысты болып келеді. Бұл жағдайда сабақтың өн бойында пәнаралық
байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік туады. Мұндай сабақтардың
танымдық міндеттері, басқа пәндердің мазмұнын пайдалануды қажет
етеді. Сондықтан сабақтар пәнаралық сабақ деп аталған.
Пәнаралық байланыс оқушылардыңтанымдық іс - әрекеті негізінде
басқа пәндерден алған білімдерін еске түсіру арқылы ойлау қабілетін
арттырады [35, 10 б].
Математика сабағында оқушылардың ойлау белсенділігін, сөздік
қорларын дамыту жолдары әр сыныпта әр түрлі. Сабақты түрлендіре
отырып, оқушы қызығушылығын арттыруда ғана жүзеге аспай, оқушы
деңгейін салыстыра білуді де естен шығармау керектігін үнемі
жадымда сақтауға тырысамын.
Осындай жұмыстарды өткізуді 2 – ші сыныпта да жалғастырып, ашық
сабақ өткіздім.
Сабақтың тақырыбы: дамытпалы саяхат сабақ.
Сабақтың мақсаты: өткен материалды қайталай отырып, оқушылардың
ойлау қабілеттерін дамыту, ауызша және жазбаша есептеу дағдыларын
жетілдіру.
Көрнекілігі: топжорық схемасы, жалаушалар, карточкалар.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, қазақ тілі, геометрия, музыка,
дүниетану, бейнелеу өнері.
Сабақтың түрі: саяхат.
Сабақтың өту тәсілі: сұрақ – жауап, ойын ретінде.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру. А) Сынып оқушыларын сабаққа әзірлеу;
Б) оқушыларды сабақты өткізілу жоспарымен, мақсатымен таныстыру;
В) психологиялық дайындық.
1. Мұғалімнің кіріспесі.
- құрметті оқушылар, бүгін біз математика сабағын күндегіден
ерекшелеу жүргіземіз.
Бұл сабақ Дамытпалы саяхат сабақ деп аталады. Жылдың қай
мезгілі? Ендеше балалар, көктемгі күн нұрына, анамыздың мейірімді
құшағына бөлену үшін жол жүріп, саяхатқа шығамыз. Мейірімді ана
еліне жету үшін талай елдерден өтеміз. Біздің отырған жерімізде
үлкен ақылгөй, данышпан қария отыр екен. Ол атайдың есімі – Білгіш.
Білгіш атай балаларға сұрақ беріп, қай бала табатынын білгісі
келеді. Ол атамыздың елі, тұрған жері Арифметика деп аталады.
(Қуыршақ болып киінген атайдың қалтасынан карточка алып,
тапсырмасын оқимын).
- Қосудың қандай қасиеттерін білесіңдер? Мысал келтір
(ауыстырымдылық, терімділік).
Үндемес ойыны (плакатқа жазылған). Өрнектің мәнін табу:
40+20= 60+30=
80-30= 70-40=
100-50= 100-25=
45+23= 26+24=
60-24= 90-62=
Жазбаша: теңдеуді шешіп, мәнін тап:
85-х=32 х+32=85
Балалар тапсырманы орындап болған соң, Ата балаларға:
- Сапарларың оң болсын! Жолда жүргенде абай болыңдар, бір –
біріңді сыйлап, қамқоршы болыңдар, - деп шығарып салады.
- Мұғалім:
- Бәріміз, биік тауға өрмелеп жүріп келеміз (түрлі қимыл
жасатамын). Қане, артымызға қарайық. Артымызда міне, мынандай із
( ... .) қалыпты. Олар қалай деп аталады?
Нүктелер тізіле, тізіле, әдемі із қалдырыпты. Ол қалай аталмақ
(түзу)? Содан соң біз әндете отырып (до, ре, ми, фа, соль, ля, си)
қозғаламыз (қисық сызық). Бұл не болды екен? Енді керемет тау
шыңындағы айнадай көлге, елге кез болдық. Бұл не? (Шеңбер). Иә,
балалар, бұл ел – геометрия елі деп аталады екен.
Суретте көрсетілген фигуралардың аттары аталып, қасиеттері
айтылады.
Сүйір бұрыш тік бұрыштан кіші; доғал бұрыш тік бұрыштан үлкен.
Карточкамен жұмыс: қабырғалары 3 см, 4 см, 5 см және 3 дм, 3 дм
және 3 дм болатын үшбұрыштың периметрін тап [21, 63 б].
Сергіту сәті:
Көзімізді жұмайық,
Қолымызды созайық,
Жайнап тұрған гүлдерге,
Көбелекше қонайық, - деп (табиғат бейнесі салынған әсем елге
келеміз). Міне, балалар, біз демалыс еліне келдік, мұнда
математикалық сандарға байланысты жұмбақ есепті шешейік, есепті
шешкен оқушы есепші болады.
Үнтаспадан: Тал басында тізіліп,
10 апырақ тұр еді.
Жел соқты да үзіліп,
Ұшып кетті біреуі.
Түсті тағы біреуі,
Тұр әлі де ілініп,
Жапырақтың нешеуі.
(10-1-5)=4
Жауабы:4жапырақ.
- Жапырақ сөзінде неше буын бар? (3)
Ол қай сөз табына жатады (зат есім).
Логикалық сұрақ: 4 жұмыртқа 4 минутта піседі. Бір жұмыртқа пісу
үшін неше минут керек?
- Өздерің санға байланысты қандай мақал – мәтел білесіңдер?
(Бірнеше оқушы білгенін айтады). Мысалы:
Бірінші байлық – денсаулық.
Екінше байлық – он саулық.
Алыстан алты жасар бала келсе,
Алпыстағы шал сәлемдеседі.
Ребус шешу: Ел (ел құлағы – елу (50))
40 – тың 1 – і (қырықтың бірі
қыдыр).
- Өте жақсы. Алғыр, білгіш балалар екенсіңдер. Енді тағы да
жолға шығайық, бұл жүрген жеріміздің ерекшелігі, әрбір жүрген
ізімізді қарыстап, сүйемдеп, адымдап, өлшеп жатыр екен, ендеше
өздерің ойлаңдар, қандай елге тап болдық?
- Ұзындық бірліктері еліне.
Шарты: мұғалімнің ауызша қойған сұрағына жауап береді. Мысалы:
I. 10 см = дм; 10 дм = м; 1 м = см
II. Жазбаша (тақтада жазулы дайын тұрады).
8 дм 30 см + 2 м 9 см * 9 м 8 дм – 3 м 2 дм
2 м 3 дм + 3 м 5 дм * 3 м 5 дм + 2 м 3 дм
III. Жеке оқушымен тақтамен жұмыс (айтып жазғызам).
1 м 0 дм 0 см 100 см
- 9 дм 9 см - 26 см
Балалардың шығарғандарын тексеріп, салыстырамын.
- Бұл тапсырманы қарап шықтық, өте жақсы. Ой, ананы қара,
алыстан көреген көз көрінеді. Қане, барлығымыз соған жетейік.
Бұл елдің аты – Қарап ал да, ойлап қал деп аталады [45,
33 – 34 б].
Тақтаға екі оқушы шығып, карточка бойынша есеп құрастырып,
шығарады. Ал, қалған балалар есептің қысқаша жазуы бойынша есеп
құрастырып, шығарады.
Барлығы: 10 кг.
Алмадан – 40 кг. сатылды.
Алмұрттан – 48 кг сатылды.
Қалғаны - ? кг
- Уақыт таяп қалды, мына ілулі тұрған сағаттан сұрағын алайық.
1 сағ 20 мин = мин
2 сағ = мин.
Тақтадағы балалардың есебін тексеріп, қорытындылаймын.
Хор: анамның тілі – аяулы үні (бір шумағын).
- Міне, балалар, көгілдір көктемнің бірде қарлы, бірде ашық,
жаңбырлы күндерінен қорықпай өтіп, мейірімді апаға келдік.
Апа:
- Менің ұрпақтарым, елін, жерін қорғай алатын азамат болып
өсіп, табиғатты қорғағысы келсе, менің шартымды орындасын.
- Көктем белгісін немен суреттер ең? Соның суретін сал:
а) құс; ә) төл; б) гүл; в) күн; г) ана.
Балалар өз ойынша суреттер салады.
Сабақты қорытындылап, балалардың еңбектерін бағалау.
Үйге тапсырма. Уақыт бірлігін еске түсіру. Әр мұғалім өміріне
жетерлік білімді өз тәжірибесі арқылы жинақтайды. Мұндай сабақтарды
түрлендіріп өткізу, бастауыш сыныптың әрбір пәнінде әр түрлі болып
өтеді. Заман талабына сай мұғалім өз сабағын жаңаша ұйымдастырып,
шығармашылық ізденіспен өткізуге талпынады.
Балаларды әріп танытып, сауатты жазуға, сөздік қорын дамытуға,
тағы басқаға көңіл бөлу үшін пәнаралық байланысқа көңіл бөліп
отыру керек [42, 18 – 20 б].
Оқудың нәтижесін білу, бағалау кезінде тест жүргізу әдісі бала
бойында өз бетінше жұмыс істеу белсенділігін, ойлау қабілетін
жетілдіретінін анықтаса, алған білімділігі олқылықтарды да есепке ала
отырып, нашар оқушылармен жұмыс жүргізуді, немесе тереңдету керектігі
жеке дараланып ерекшеленеді. Әрі бала зейінінің, ойлау қабілетінің,
есте сақтауының тұрақты, тұрақсыздығын, яғни психологиялық
ерекшеліктерін де ерекше бақылауға болатындығын аңғаруға болады.
Математиканы оқытудың педагогикалық бағдарын күшейтудің өте
маңызды жолдарының бірі – оқу үрдісінде пәнаралық байланыстарды
орнату болып табылады.
Пәнаралық байланыстар мұғалімдерді ғылымның әртүрлі шеңберіндегі
зерттеулерімен және оқу жұмыстарының, сол сияқты танымның жалпы
әдістерімен қаруландырады, мектеп пәндерімен оған жақын (шектес)
пәндердің негізгі идеяларына, мектеп білімдерінің жиынтығына тұтас
көзқарастарды қамтамасыз етеді. Сөйтіп, мектептердің оқу үрдісінде
пәнаралық байланыстар оқыту, тәрбиелеу және дамыту функцияларын
атқара отырып жалпы педагогикалық мәнге ие болады [8, 16 – 18 б].
Қазіргі таңда ұстаз алдына қойылып отырған негізгі міндет
стандартқа сай білім беру, ғылыми жаңалықтарды меңгере алатын жан –
жақты дамыған, дені сау ұрпақты тәрбиелеу. Осы мақсатты орындау
барысында оқытудың тиімді әдіс – тәсілдерін қолдана отырып, өзі сабақ
беретін пәнге деген оқушылардың қызығушылығын арттырыу әрбір пән
мұғалімінің қасиетті борышы. Математика қатып қалған теориялар мен
өзгермейтін формулалар жиынтығынан тұратын, оқып үйренуге қиын тиетін
пән ретінде есептеледі. Оның өзіндік себебі де бар: кейбір пәндер
сияқты таңдап алуға көнбейтінін терең ойлауды, көп еңбектенуді қажет
етеді. Алайда, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады. Ол
үшін сабақты үнемі түрлендіріп отыру қажет.
Еліміз егемендік алып, тіліміз – дініміз, әдет – ғұрып, салт –
санамыздың қайтып оралуы, халқымыздың кейбір жақсы салт – дәстүрін
сабаққа пайдалануға мүмкіндік береді. Екінші сыныпта математиканы
оқытуда халықтық методиканың мұрасын кең қолдану оқушылардың сапасын
жақсартады. Халық педагогикасының тиімді әдістерін пайдалану арқылы
оқушы бойында өз халқына деген сүйіспеншілік пен мақтаныш сезімін
оятып, ұлттық танымын тереңдетуге болдаы. Осы орайда математика
сабақтарында қолданылатын халықтық педагогика элементтері: ауыз
әдебиеті (мақал – мәтелдердің), Қазақтың байырғы өлінеулік терминдері
(қолдың қыры, бармақ, шақырым, қадақ(, тұрмыс салты (ұлттық тағамдарды
дайындау технологиясының математикасы), қазақ ұлттық киімінің үлгісі.
Мақал – мәтелдер тәрбиелік қызметімен бірге дидактикалық қызметін
атқарады. Көптеген мақалдардың матеметикалық мәнінің, моральдық мәнін
ашуға болады.
Мысалы: Төртеу түгел болса, төбедегі келеді - деп ауыз бірлікке
шақырса, Көп ойлаған табар, көп үрлеген жағар деп оқушыны ойлай
білуге үйретеді.
Халқымыздың жақсы дәстүрінің бірі жұмбақ жасыру мен шешуді
математика сабағында кеңінен қолдануға болады. Ата бабамыздың табиғат
құбылыстары, төрт түлік мал, күнделікті қолданылатын еңбек құралдары
туралы жұмбақтар қарастырып, оны шешуге балаларын ынталандырып
отырған. Бұл арқылы терең ойлауға, тез шешуге баулыған. Математика
сабағында әрбір тарауда, кейбір тақырыптарды өткенде, соларға қатысты
жұмбақ құрастырып, оны шешкізуге болады.
Математиканы оқыту үрдісін халық элементтерін қолдануда,
оқушыларды ұлттық рухта тәрбиелеуге халық мұрасын қалыптастыруға, өз
ұлтымыздың ерекшеліктерімен таныстыруға, оқушылардың көзқарастарын
кеңейтуге тәрбиелейді. Осындай әдіс – тәсілдердің негізінде
ізгілендіруінен, жақсы нәтижелер береді.
Ғылым мен техниканың дамуына, өркендеуіне байланысты математика
қоғам өмірінің дамуына, эстетикалық білім мен тәрбие беруге елеулі
әсерін тигізеді [38, 46 б].
Математика сабақтарында қазақ тілінен сөздік әдістерді қолдану
нақты оқу пәнінің ішкі мазмұнына, ерекшелігіне, ғылым саласы ретінде
өзіндік әдіс – тәсіліне тәуелділік тұрғысынан саралануы тиіс.
Сонау 20 – ғасырдың көрнекі қайраткерлері А.Байтұрсынов,
М.Жұмабаев, М.Дулатов, Ж.Аймауытов әдістерді қарастыра отырып, оқыту
үрдісінде оларды қолдану ерекшеліктерін анықтады.
Атап айтқанда, математика сабағын қазақ тілі, ана тілі және
тағы басқа да пәндерді оқыту әдістерін ұлттық ерекшеліктермен
сәйкестендіре қолдануға бетбұрыс жасады. Мәселен, А.Байтұрсынов
(ауызша, әңгімелеу, түсіндіру, индуктивтік және дедуктивтік әдіс,
тәжірибелік, шығармашылық әңгіме, мақалалар), М.Дулатов (ауызша
әңгімелеу, түсіндіру), М.Жұмабаев (әңгімелеу, әңгіме, түсіндіру,
индуктивтік, дедуктивтік), Ж.Аймауытов (ауызша, диалог, өзіндік жұмыс)
сияқты оқыту әдістерін атап көрсетті.
М.Дулатовтың Арифметиканы оқыту атты еңбегінде: арифметика және
математика сабақтарында қазақтың ұлттық қолданбалы өнерін
пайдалануды ұсынғанын көріп отырмыз.
Геометриялық түсініктермен байланысты математикалық тапсырмалардың
шешімін шығарып үйрену – қолданбалы өнер үлгілерін қолданумен
ұштастырылды).
Мысалға, а) Шәйнек сыртындағы өрнекте неше үшбұрыш, шаршы,
дөңгелек бар? б) Суреттегі сұрақ көрпешенің және ондағы әріптердің
пішіні қандай?
Тұрмыстық көрнекілік түрін қолдану балалардың көру, қабылдау
түйсіктерін таныс пәндерде қолдану тірегі болып табылады. Осы
тапсырмалар балалардың логикалық ойлау, сөйлеу тілін дамыту және
баланың басқа да қасиеттерін жетілдіруге, қалыптастыруға мүмкіндік
туғызады.
Сонымен, сол жылдардағы педагогтар оқу үрдісін өмірмен, еңбекпен
қарым , қатынас арқылы ұштастырды. Мәселен, М.Дулатов өзінің
мұғалімдерге атты еңбегінде кіші жастағы балаларды қалай оқыту
керектігін көрсетеді, ал А.Байтұрсынов Қай әдіс жақсы деген
еңбегінде оқыту әдістерін қолданудың ерекшеліктеріне тоқталды. Сонда
жиіректеу қолданылатын әдістердің қатарында сөздік әдістер бар.
Сөздік әдістердің дамуының екінші шартты кезеңі 20 – ғасырдың
30 – 90 – шы жылдарындағы мектептің, жалпы алғанда оқыту жүйесінің
біртіндей жетілдірілуімен байланысты.
Өйткені, осы уақытқа дейін педагогикалық теория мен тәжірибеде
белгілі болған, тіпті дәстүрлі әдіс деңгейіне көтерілген әңгімелеу,
түсіндіру, әңгіме (сұрақ – жауап) сияқты сөздік әдістермен қоса
проблемалы баяндау әдісі, ішінара іздену немесе эвристикалық әдіс,
сөз бен көрнекіліктің арақатынасы және алмасуы сияқты сөздік
әдістің түрлері өмірге келді. Дегенмен де сөздік әдістердің пәннен
өткізілетін нақты сабақтың типіне тәуелді қолданылуы аясы жаңа
материалды түсіндірумен шектеледі. Демек, бастауыш буында кез – келген
пәннен жүргізілетін сабақта сөздік әдістерге назар аударған жөн.
Сонда пәндік білім, білік және дағдыны оқушылардың игеру үрдісі,
олардың өзіндік іс - әрекетінің басым болуына бағытталады, яғни оқыту
әдісі оқушы мен мұғалімнің көздеген мақсатқа жету жолындағы
міндеттің оң шешілуіне және жоспарланған нәтиженің талапқа сай
болуына қызмет етеді [3, 42 – 43 б].
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
экономикалық және саяси жаңару жолында атты Қазақстан халқына
Жолдауында 21 ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа
тірелері анық деп атап көрсетті. Онда педагогтардың кәсіптік
деңгейін, оқулықтар мен оқу бағдарламасының сапасын арттыру
қажеттілігі айтылған.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасында оқушыларды сапалы білім алуға, функциональдық
сауаттылыққа үйрету, нәтижеге бағдарланған толыққанды, сапалы, бәсекеге
қабілетті білім беру міндеттері атап көрсетілген.
Білім мазмұнында жаңа процессуальдық біліктілікке, ақпаратты
алдын ала болжау қабілеттеріне және қойылған міндетті
шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Бастауыш саты үздіксіз білімнің үздіксіз білімнің барлық
кезеңдерімен тығыз байланыстағы оқыту қызметін қалыптастыруға
көмектеседі, жеке тұлғаның жан – жақты дамуына және жеке мүмкіндігін
ашуға, білім алуға жағымды жағдай жасайды [32, 53 – 55 б].
Жалпы орта білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдары қызметінің үлгі ережесінде (11.03.2005 жылы
Қазақстан Республикасы қаулысымен бекітілген) мектептің бастауыш
сатысына арналған төмендегідей жалпы ережелер айқындалған: жалпы
бастауыш білім беру (2 – сынып) оқушылардың оқу, оқу қызметінің
негізгі машықтары мен дағдыларын, теориялық ойлау элементтерін, оқу
әрекеттерін өз бетінше бақылаудың қарапайым дағдыларын, мінез – құлық
және сөйлеу мәдениетін, жеке гигиена мен салауатты өмір салтының
негіздерін меңгеруін қамтамасыз етеді; оқушылардың оқу жүктемесі мен
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттар, денсаулық сақтау және білім
беру органдарының оқу жоспары мен ұсыныстары негізінде дайындалған
ұйым бекіткен ережелермен айқындалады; ұйымдағы сабақ ұзақтығы – 45
минут (орнын толтыра оқыту сыныптарында – 40 минуттан аспайды).
Мектептің бастауыш сатысында Математика пәнін оқытудың
мақсаты: математикалық білім, білік және дағдыларды игеру; математика
курсының мазмұны арқылы баланы тұлға ретінде қалыптастыру; танымдық
және коммунативтік іс - әрекетке қалыптастыру; өздігінен білім алуға
бейімдеу, еңбекке баулу. Математика пәні бойынша оқу жүктемесінің
көлемі 1 – 2 сыныптарда аптасына 4 сағатты (оқу жылында – 136 сағат)
құрайды. Мектептің бастауыш сатысында Математика пәні бойынша
базалық білім мазмұны: 1) теріс емес бүтін сандардың арифметикасы;
2) алгебра элементтері; 3) геометрия элементтері блоктарынан тұрады.
Оқушылардың білімін тексеру ауызша сұрау, тақырыптық және қорытынды
жазбаша бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар арқылы жүзеге
асырылады.
Математика пәні бойынша оқушылардың міндетті (минимум)
дайындық деңгейіне жетуін тексеру және оқушы дайындығының міндетті
(минимум) деңгейіне қойылатын талаптар Қазақстан Республикасы жалпы
орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарында және
бағдарламаларында көрсетілген [49, 7 – 9 б].
Барлық типтегі бастауыш сатысының 1 – 4 сыныптарында 2005 – 2006
оқу жылына пайдаланылатын Математика оқулықтар тізбесі төменде
беріліп отыр.
2 – сынып математика. Оспанов.Т.Қ, Құрманалина.Ш.Х, Қайықбаев.Ж.Т,
Ерешева.К. Алматы: Атамұра, 2002.
Аптасына математика 4 сағаттан, барлығы 136 сағат.
Жүз көлеміндегі сандар. Сандарды оқу, жазу, салыстыру, қосу және
азайту (12 сағат); Ондықтан аттап ауызша қосу және азайту (24
сағат); Ондықтан аттап жазбаша қосу және азайту (20 сағат); Кестелік
қосу және азайту (28 сағат); Ондықтан аттап ауызша қосу және азайту
(20 сағат);
Мың көлеміндегі сандар. Сандарды оқу, жазу және салыстыру (12
сағат); Қосу және азайту (12 сағат); Қайталау (8 сағат).
Жүз көлеміндегі сандар. Бірліктермен және ондықтармен санау. 0 –
ден 100 – ге дейінгі сандардың аталуы, реті және жазылуы. Екі
таңбалы сандар. Екі таңбалы сандарды салыстыру. Екі таңбалы сандардың
ондық құрамы және олардың сәйкес жіктелуі.
Амалдардың орындаудың рет – тәртібі. Жақшалар. Екі амалдан (қосу
және азайту) тұратын санды өрнекті құру, жазу, оқу, мәнін табу.
Өрнектерді салыстыру. Қосу және азайту - өзара кері амалдар. Қосудың
қасиеттері (ауыстырымдылық, терімділік).
100 көлеміндегі сандарды және сәйкес шамаларды ауызша және
жазбаша қосу мен азайту. Қосуды және азайтуды тексеру. Есептеу
тәсілдері: санды бөліктері бойынша қосу және азайту; сандардың ондық
құрамы жайындағы білімге негізделген қосу және азайту; санның бір
таңбалы екі санның қосындысы түріндегі құрамы жайындағы білімге
негізделген қосу және азайту; қосудың сәйкес жағдайы жайындағы
білімге негізделген азайту; сандардың разряд бірліктері бойынша қосу
және азайту.
20 көлеміндегі сандарды қосу кестесі және азайтудың сәйкес
жағдайлары. Бір таңбалы санды немесе ондықтарды және екі таңбалы
санды қосу және азайту. Ондықтан аттамайтын және аттайтын
жағдайлардағы ауызша және жазбаша қосу мен азайту.
Қосу мен азайтуға берілген жай есептерді құру және шығару
(бұрыннан белгілі негізгі түрлері және белгісіз қосылғышты, азайғышты
және азайтқышты табуды қосындыны және қалдықты табу есептеріне
кері есептер ретінде қарастыру). Өзара кері жай есептер құру және
шығару. Олардың шешулерін салыстыру. Екі амалмен шығарылатын есептерді
салыстыру және түрлендіру.
Бір әріпі бар құрылысы күрделірек өрнек және оның мәнін табу.
Осындай өрнектерді салыстыру. Теңдеу. Қарапайым теңдеулер құру және
шешу.
Геометриялық фигуралар (тік, сүйір, және доғал бұрыштар,
көпбұрыш, тік төртбұрыш, шаршы, сынық сызық тұйықталған және
тұйықталмаған сынық сызықтар) және оларды салу. Көпбұрыштың
периметрі.
Тік төртбұрышты (шаршыны) геометриялық ұғым ретінде анықтау
және оның қасиеттері.
Уақыт аралығы туралы қарапайым түсінік. Минут, сағат, тәулік,
апта, ай, жыл, мүшел, ғасыр және олардың ара – қатынасы.
Сыйымдылық туралы түсінік. Литр.
Масса туралы түсінік. Килограмм.
Ұзындықты өлшеу. Метр, оның дециметрмен және сантиметрмен ара –
қатынасы.
Қарапайым шамаларды (масса, ұзындық, сыйымдылық) салыстыру.
Мың көлеміндегі сандар.
Жүздікті шығарып алу. Жүздіктердің санаудың жаңа бірлігі
екендігі жайында түсінік. Жүздіктермен санау. Толық жүздіктердің
атаулары, реті, оқылуы және жазылуы. Жүздіктермен, ондықтармен және
бірліктермен санау. Үш таңбалы сан және оның ондық құрамы. Үш
таңбалы сандарды салыстыру. 1000 көлеміндегі сандарды оқу және жазу.
Үш таңбалы сандарды және сәйкес шамаларды қосу мен азайту.
Қосу және азайту - өзара кері амалдар. Қосуды, азайтуды тексеру.
Есептеу тәсілдері: 100 көлеміндегі сандармен орындалатын
амалдарға келтіру арқылы қосу және азайту; кестелік жағдайларға
келтіру арқылы қосу және азайту; разряд бірліктері бойынша қосу
және азайту; сандардың ондық құрамы жайындағы білімге негізделген
қосу және азайту.
Шамалар, оларды өлшеу және салыстыру (өлшем бірліктері: уақыт –
секунд, ұзындық – километр, масса – грамм, центнер, тонна); бір ғана
шаманың өлшем бірліктерінің ара қатынасы.
Теңдеу. Қарапайым теңдеулер құру және оларды тура теңдіктердің,
өзара кері амалдардың қасиеттеріне сүйеніп шешу.
Көбейту және бөлу амалдарын енгізуге дайындық (бірдей
қосылғыштардың қосындысын табумен, тиісінше және теңдей бөлумен
байланысты практикалық жұмыстар).
Қайталау.
Сандарды оқу, жазу, салыстыру және жіктеу; шамалар және оларды
салыстыру, өлшеу; кестелік қосу және азайту; кестеден тыс қосу және
азайту; есеп және оны шығару тәсілдері; алгебраның және геометрияның
элементтері; оқушылардың білім деңгейін анықтау [18, 44 – 46 б].
Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарға Д.Зуев
мыналарды жатқызады: идеологиялық, психологиялық, логикалық,
лингвистикалық, әдістемелік, дидактикалық, эстетикалық, полиграфиялық,
гигиеналық, экономикалық. Сондықтан қазіргі кезде кейбір талаптар
біріктіріліп оқулыққа қойылатын талаптар мынандай жүйеге
негізделінеді [44, 13 б].
Кесте 2.1 Оқулықтарды салыстыру
Аударма бағдарлама бойынша Төл бағдарлама бойынша
Аптасына 5 – сағат, барлығы 170 Аптасына 4 – сағат, барлығы 136
1. 11 – 20 – ға дейінгі сандар. 1. Жүз көлеміндегі сандар – 12
Қосу және азайту – 45 сағат. сағат.
2. Жүздік – 115 сағат. 2. Ондықтан аттап ауызша қосу
а) 1 – ден 100 – ге дейінгі сандаржәне азайту – 24 сағат.
– 17 сағат. 3. Ондықтан аттап жазбаша қосу
ә) Қосу және азайту – 68 сағат және азайту – 22 сағат.
б) Көбейту. Бөлу – 30 сағат. 4. Кестелік қосу және азайту – 28
3. Өткен материалдардың негізгі сағат.
сұрақтары – 10 сағат. 5. Ондықтан аттап ауызша қосу
және азайту – 20 сағат.
6. Мың көлеміндегі сандар – 12
сағат.
7. Қосу және азайту – 12 сағат.
8. Қайталау – 8 сағат.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық - психологиялық
ерекшеліктері
Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу оқыту жүйесіндегі
негізгі принциптерінің бірі. Оқыту және тәрбие беру ісінде осы
принципті мұғалім әр уақытта басшылыққа алады. Балалардың жас
ерекшеліктеріне сай мектептің ішкі тәртіп ережелері, сабақ және
тәрбие жұмыстарының кестелері, оқу жоспарлары мен бағдарламалары және
тәрбие жұмысының бағдарламасы жасалынады [30, 305 б].
Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай айырып оқыту – оқушыларды
білім деңгейіне, қызығушылығына қарай топтарға бөліп, олардың оқу,
үйрену әрекетін ұйымдастыру.Әрбір оқушы өз ерекшеліктеріне қарай
жеке тапсырма алады. Топқа бөліп оқыту, нашар үлгіретін оқушыларды
ілгері бастыруға ықпал етеді.Топқа бөліп оқыту ұдайы қолданыла
бермейді, жұмысын түрлеріне қарай топтар да өзгеріп отыруы мүмкін.
Топқа бөліп оқыту оқушылардың білім, іскерлік, машықтарына қойылатын
бірыңғай талаптардың орындалуына нұқсан келтірмейді.
Қазіргі педагогика және психология ғылымдары балалар мен
жеткіншектердің дамуындағы биологиялық фактордың ролін айрықша
көрсетеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
3
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС – ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕСІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс ұғымы, оның мәні және білім мазмұны 7
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлері, типтері
9
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
2.1 Озат мұғалімдердің іс – тәжірибелеріне талдау
16
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау
24
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық – психологиялық
ерекшеліктері
29
2.4 Пәнаралық байланыс тиімділігін арттырыу
34
2.5 Эксперимент жұмыстары және оның нәтижесі
49
ҚОРЫТЫНДЫ
59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
61
ТІРКЕМЕ А
65
ТІРКЕМЕ Ә
67
ТІРКЕМЕ Б
68
ТІРКЕМЕ В
69
ТІРКЕМЕ Г
70
ТІРКЕМЕ Д
72
КІРІСПЕ
Егеменді еліміздің бүгінгі таңдағы ең басты мақсаты өркениетті
елдер қатарына көтерілу болса, оған жетудің бірден – бір жолы
әлемдік білім кеңістігінен орын алу болып табылады. Мұның өзі
ұлттық білім беру жүйесінің даму бағыттарын айқындап, оны тың
арнаға, жаңа сапаға жеткізу қажеттілігін міндеттейді. Сондықтан да
білім мазмұнын байыту, оқыту үрдісін жетілдіру, жан – жақты дамыған,
рухани жетілген жас ұрпақты қалыптастыру - өз шешімін қажет ететін,
кезек күттірмейтін мәселе.
Осы орайда, Елбасы Н.Назарбаевтың: ...Бізге бұрынғы қай
кездегіден де білім мен ғылымның баға жеткісіз қорын барынша
арттыру, оны қазіргі заманға сай етіу қажет деген сөзі Егеменді
елімізде білім мәселесіне мемлекет тарапынан қаншалықты көңіл бөліп
отырғанын дәлелдейді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымының, мәдениеттің, ғылыми
техникалық прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет. Білімнің
мазмұны ғылымдардың өзара байланысы ықпал жасайды. Осыған байланысты
қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш мектептегі оқыту
үрдісінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық маңызды мәнге ие
болуда [43, 25 б].
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында
қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы
педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар
Я.А.Коменский, Дж .Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Пестолоцци, И.Ф.Гербарт пәнаралық
байланысты педагогика ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызады. Олар
жас буынға, келешек ұрпаққа білім беруде табиғат құбылыстарының
өзара байланысы жөніндегі көзқарастарын қалыптастыру керек екендігіне
баса назар аударған [12, 24 б].
Ендігі біздің мақсатымыз - келешек ұрпаққа жан – жақты сапалы
білім беру. Соның ішінде математика пәнінен.
Математика (грекше mathematike – білім, ғылым) - ақиқат дүниенің
сандық қатынастары мен кеңістік формалары жайлы ғылым [27, 509 б].
Математикалық білімнің құдіретті күштерін негізге алып, біз
дидактиканың негізгі – орнықты принциптерінің қатарына Математика мен
пәнаралық байланысты жаңа принцип ретінде ендіруді қажет етеді.
Неге? деген сауалға бүкіл дүниежүзілік, тарихи дәуірлердегі ғұлама
ғалымдардың пікірлері арқылы жауап бергіміз келеді: Математикалық
дәлелдеуден өтпеген зерттеу жұмысы шын ғылым деп атала алмайды
Леонардо да Винчи [46, 27 б].
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі: Математика сабақтарында
пәнаралық байланыс арқылы берілетін білімнің салмағын арттыру. Бұл
өзекжарды мәселелер қазіргі білім беру үрдісіндегі пәнаралық
байланыстың орнын дәлелдейді.
Математиканы басқа пәндермен байланыстыра оқыту білім
тұжырымдамасында айтылған басты қағидалардың орындалуына игі ықпалын
тигізеді. Әсіресе, 2 сыныптың математика сабақтарында пәнаралық
байланыстарды жүзеге асыру жүйелі түрде, бірлікте, бір мақсатта
жүргізу жақсы нәтиже береді.
Зерттеу мақсаты: Математика сабағында пәнаралық байланысқа
негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы бастауыш сыныптарда
қолданудың мүмкіндіктерін және жолдарын айқындау.
Зерттеу объектісі: Пәнаралық байланыс арқылы 2 сыныпта
математиканы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Бастауыш сынып оқушыларына математиканы пәнаралық
байланыс арқылы оқытудың барысы.
Зерттеу міндеттері:
- математика пәнін пәнаралық байланыс арқылы оқытудың мазмұнын
айқындау;
- білім беру үрдісін пәнаралық байланыс қағидаларын және
математиканы пәнаралық байланыс арқылы оқыту мүмкіншіліктерінің
негізін қалаушыларын сараптау;
- эксперимент жұмысын ұйымдастырып, оның нәтижесін жинақтау;
- бастауыш сынып оқушыларының психологиялық – педагогикалық
ерекшеліктерін айқындау.
Зерттеу әдістері:
- зерттеу жұмысында педагогика, психология ғылымдарындағы
теориялық, әдістемелік еңбектерді салыстырмалы талдау, сараптау,
қорытындылау әдістері іске асырылады. Жаңашыл ізденістерді, ұстаздар
іс – тәжірибесін зерттеп, олардың өнімді, тиімді жолдарын жинақтау;
пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстар арқылы
оқушылардың білімін көтеру мақсатында тестер мен бақылау жұмыстарын,
логикалық жаттығулар, дидактикалық ойындарды жүргізу;
- Бастауыш мектеп, Қазақстан мектебі журналдарына шолу жасау;
- эксперимент жүргізу, тәжірибе нәтижелерін қорыту.
Зерттеу болжамы:
Егер екінші сыныптың математика сабақтарында пәнаралық байланыс
арқылы оқыту оқушылардың саналы түрде терең де сапалы математикалық
біліммен қарулануына, алған білімдерін іс – жүзінде қолдана алуына
ықпал жасайды және олардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:
Диплом жұмысында ұсынылған ғылыми – теориялық және ғылыми
практикалық зерттеу жұмыс түрлерін бастауыш білім беретін мектеп
мұғалімдері өз сабақтарында қолдануға, дидактикалық материалдар
ретінде, студенттер курстық жұмыс жазғанда, педагогикалық практиканы
өткенде пайдалануға болады.
Апробация:
Осы тақырып бойынша курстық жұмыс талданып, қорғалды.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезеңде (2004 – 2005) зерттеу тақырыбы анықталып,
педагогикалық – психологиялық әдебиеттерге талдау жасалынды, зерттеу
проблемасы бойынша материалдар жинастырылды, оның мақсаты, міндеті,
әдістері айқындалды.
Екінші кезеңде (2005 – 2006) осы тақырып бойынша педагогикалық
іс – тәжірибе барысында эксперимент жұмысы жүргізілді және оның
нәтижесіне талдау жасалынды. Осы жылы диплом жұмысының техникалық
даярлығы аяқталды.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Бітіру жұмысы кіріспеден, екі тараудан, тарау бойынша
тармақтардан, жалпы қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және
тіркемелерден тұрады.
Көлемі - 72 бет.
1 ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС – ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ БАСТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ БІРІ
1.1 Пәнаралық байланыс туралы ұғым оның мәні және білім
мазмұны.
Педагогикалық сөздікте - жалпы ғылымдар жүйесінің негізінде
дидактикалық мақсаттардан туындайтын оқу бағдарламаларының өзара
шартты байланыстар пәнаралық байланыс - деп аталған.
Педагогикалық ой – пікірлердің дамуына және мектеп тәжірибесінде
пәнаралық байланыс проблемасы көптеген педагогтарды толғандырған.
Ұлы педагогтар Я.А.Коменский, И.Г.Песталоцци, К.Д.Ушинский,
Л.Н.Толстой бұл мәселелермен арнайы шұғылданған.
Сонымен бірге шығыстың ұлы ойшылдары Әл – Фарабидің, Ибн –
Синаның, Жүсіп Баласағұнидің мұраларында, ал бертін келе А.Құнанбаев,
Ы.Алтынсарин еңбектерінде пәнаралық байланыс идеяларына мән бергенін
көреміз.
Пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болумен
бірге қазіргі заманғы ғылымдардың интеграциялану тенденциясы
жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты
шарты болып саналады.
Мектепте әр пәндерді жеке – жеке оқыту қазіргі кезде білімді
меңгерудің қалыпты амалына айналып отыр, ал бұл оқу пәндерінің
мәнін, мазмұнын терең қабылдауға, түсіндіруге кедергі жасайды.
Ақиқатына келсек, оқушылардың әр пәннен білімі тұтас жүйелі болмай,
жеке бір үзінділерден ғана құрылған. Жаттап алған ережелер бір –
бірімен байланысы жоқ заңдылықтар, анықтамалар жалаң білім деңгейінде
болғандықтан өмірлік тәжірибеде, нақтылы жағдайларда қолданылмай
отыр. Осыған шығармашылықпен еңбек ететін мұғалімдерді, педагогтерді
оқу - тәрбие үрдісін көтеру мәселесі оларды толғандыра бастады [48,
4 – 5 б].
Осы кезде Қазақстан республикасы Білім беру заңы, Қазақстан
Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы, Қазақстан
Республикасы жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамасы
талаптарына сай ғалымдармен бірге мектептің тәжірибелі ұстаздарының
қатысуы мен барлық оқу пәндері бойынша жаңа оқулықтар жазылуда.
Пәнаралық байланыс туралы Н.К.Крупская Жеке пәндерді оқып
үйренуге диалектика тұрғысынан қарау, Методикалық мақалалар,
Математика оқытудағы басты мәселе, Бейнелеу өнерінің программасының
жобасына пікір тағы басқа еңбектерімен мақалаларында пәнаралық
байланыс проблемаларының теориялық және іс – тәжірибелік маңыздылығын
ашып береді. Н.К.Крупская математика мен ана тілі, дүниетану, беенелеу
өнері, қазақ тілі пәндерінің арасында байланыс болуы қажет деп
есептейді.
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық –
психологиялық, әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңызы
беріліп отыр. Бұл мәселемен көптеген ғалымдар М.А.Данилов,
В.В.Давыдов, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Д.Б.Эльконин тағы басқалар
шұғылданып келеді. Олар пәнаралық байланыстың психологиялық,
педагогикалық, құрылымын, әдіснамалық деңгейде қарастырған.
Оқу үрдісінің барысында оқушылар танымдық, іс – тәжірибелік,
мақсатты – бағдарлы іс - әрекеттермен шұғылданады.Осы іс - әрекеттердің
нәтижесінде оқушыда пәнаралық байланыс іскерлігі қалыптасады.
Пәнаралық іскерлік оқушының бір пәннен меңгерген білім іскерлік
дағдыларын, екінші жақын пәндердімеңгеруді пайдалана білу қабілетінен
көрінеді. Мәселен, математика пәнін меңгерген кітапты пайдалану
іскерліктері, ана тілі, дүниетану тағы басқа пәндерді оқып үйренуде
қолданылады. Сол сияқты оқушының бір пәннен үйренген еңбек
іскерліктері, екінші пәнді терең жан – жақты меңгеруге ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың ең негізгі дидактикалық міндеті – оқыту
үрдісінің білім беру, тәрбие беру, дамытушылық сипатының арасындағы
байланысты құру болып есептеледі.
Сонымен, пәнаралық байланыстың маңызына мыналар жатады:
1) оқу пәндер арасындағы өзара байланыстың болуы – ғылымдар
негізін меңгерудің және білім жүйесінің дамуының қажетті шарты.
2) пәнаралық байланыс жан – жақты тәрбие беру жүйесінің барлық
салаларын кешенді жүзеге асыруға ықпал жасайды.
3) пәнаралық байланыс педагогикалық еңбектің ғылыми негізде
тиімді ұйымдастырылуына көмектеседі [12, 35 б].
1.2 Пәнаралық байланыс, оның маңызы, түрлнрі, типтері
Пәнаралық байланыс – түрлі оқу пәндерінің арасындағы өзара
байланысын айқындау шарты және білім беру мен оқыту талаптарының
бірі. Әлемнің бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдер мен сенімдер
жүйесін қалыптастыру міндеттерінің шартынан пәнаралық байланыс
қажеттігі туындайды.
В.Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістері мен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық
идеясын ашуға, оқушылардың танымдық белсенділігін, өз бетінше жұмыс
жасауын дамытуға көп мән береді. Пәнаралық байланыстардың тәрбиелеу
функциясы оқушыларда диалектикалық - материалистік дүниетанымды, дұрыс
дүниеге көзқарасты қалыптастыруды көздейді.
Осыған сәйкес бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие
берудің, дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі –
пәнаралық байланыс болғандықтан, пәнаралық байланыстың негізгі
міндеттерін көрсетсек:
1) Оқушылардың оқыту үрдісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін,
саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын
ұйымдастыру.
2) Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру, пәнаралық
байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау мақсатында білім беретін
орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау.Барлық
мұғалімдердің пәнаралық байланысты іс – тәжірибелік қызметінде әрдайым
пайдалану;
3) Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізілуі. Бұл міндетті шешу озық тәжірбиелерді
жинақтауды, жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін іс – тәжірибеде
пайдалануды қажет етуі;
4) Мұғалімдердің оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екенін білуі.
Бастауыш мектеп оқушыларының жеке тұлғалық қасиеттерін
қалыптастыруда дамушы жеке бастың психологиялық құрылымының ішіндегі,
оның тұқым қуалаушылық арқылы берілетін қасиеттер, нақты айтқанда,
көңіл – күй, ерік, зейін, сол сияқты қоғам тәжірибесі, білім, білік,
дағдылар, әлеуметтік бағыт, қызығушылық, қабілет, түрткі, сенімдермен
бірге дүниетаным да ерекше құрылым бөлігі болып саналады [37, 18 –
20 б].
Дүниетану пәнінің қазіргі мазмұнымен тұспа – тұс келетін
Ж.Аймауытовтың оқудың күнделікті өмірмен, қоршаған ортамен байланысына
қатысты тұжырымдамалары көрсетілген еңбектерінде де балалар
дүниетанымын қалыптастыру сипаты анықталған.Ол бастауыш мектеп
оқушыларына арнап оқулық, әдістемелік нұсқау жазды.Оқушыларды оқытып,
тәрбиелегенде затты, құбылысты көрсете, бақылата отырып, табиғат
аясында берген білімнің тиянақты әрі мәнді болатындығын дәлелдеді.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруда
және оларды оқыту барысындағы білімділік, тәрбиелік, дамытушылық
міндеттерді шешуде пәнаралық байланыстың маңыздылығы мынадан
көрінеді:
- пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың
дамуына және танымдық іс - әрекеттің белсенді, ауқымды болуына жол
ашады;
- бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымының қалыптасуына білім
мазмұнындағы барлық құрамдас бөліктерінің байланыста болуы пәрменді
ықпал етеді,
- толыққанды тәрбие беру жүйесінің барлық сапаларын кешенді
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді;
- пәнаралық байланыс бастауыш мектеп мұғалімінің жүргізетін
педагогикалық әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер
болады,
- пәнаралық байланыс көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші
ұғымдар мен қағидалар, деректер, ғылым таным әдістері арасында өзара
байланыс орнықтырып, оқушылар да дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық
білімдер мен көзқарастардың пайда болуына жәрдемдеседі [29, 32 – 33
б].
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды ертегілер, батырлар жыры, мақал
– мәтелдер, жұмбақтар, әңгімелер мен аңыздар арқылы дүниетанымын
қалыптастыру кезінде пәнаралық байланыс негізгі орын алады.
Қазақстан тарихындағы терең әлеуметтік – саяси, экономикалық және
мәдени тарихи өзгерістермен сипатталатын қазіргі кезеңде жалпы білім
беретін мектептегі оқу - тәрбие үрдісіне жоғарғы талаптар қояды,
әсіресе білім берудің демократизациялау, гуманизациялау және
гуманитарлау саласына.
Қоғам құндылықтарын түбегейлі өзгерту, оларға жаңа көзқараспен
қарау тұлғаның тәрбиесі, білімі мен жан – жақты болып дамуына жаңаша
қатынасты талап етеді.Адамзат факторының білім берудегі маңызының
өсуі мектеп оқушысының мәдени дамуын, өздігінен жұмыс істей алуын,
шығармашылығын, белсенділігін, интеллектуалдығын белсендіреді.
Қазіргі гуманистік психология өзінің негізгі пәні ретінде өзін
- өзі дамыту, өзінің әсіресе шығармашылық мүмкіндіктері мен
қабілеттерін еркін жүзеге асыру үрдісіндегі тұтас жеке тұлғаны
қарастырады .Бұл идеяларды жүзеге асыру гуманистік педагогика
шеңберінде өтеді.
Осылайша, білім берудің ең негізгі міндеті – оқушылардың тұлғалық
қалыптасуы білім мазмұнын жалпы мәдени компоненттерінің приоритеті
дамуына бағытталған шаралар жүйесінде жүзеге асырылуы мүмкін, яғни
оның гуманизациялануында.
Бұл сұрақтардың шешуі білім беру жүйесіндегі, оқу – тәрбие
үрдісіндегі жиналған тәжірибені қолдану мен оқытудың әдіс
–тәсіл,қалыпты емес формаларын іздеуді жаңартуды талап етеді [9, 49
– 51 б].
Қазақстандағы жалпы білім берудің жаңа реформалық концепциясы
пәнаралық байланыстың маңызын жоғарылатып отыр.Ол оқу – тәрбие
үрдісінің мәнін жоғарылатады, білім беру мен тәрбиелеу мәселесінің
жаңа перспективаларын ашады.
Білім беруді реформалаудың негізгі мақсаты оның мазмұнын
жаңарту, оқушылардың өздігінен білім алуға талпынысы, шығармашылығы,
пікір алмасуы, ойлау қабілеті дамып отыратын пәнаралық байланысты
тереңдету, әлемнің біршама дамыған елдер арасынан білім беру
саласындағы позициясының жайылуына жол бермеу болып табылады.
Ғылыми әдебиеттерде пәнаралық байланыс пен оның жіктелуіне
түрліше анықтамалар берілген.
Уақытша критерилер бойынша, пәнаралық байланыстың келесі түрлері
көрсетіледі: бір уақыттағы жекелей және кезектеп
(Н.А.Сорокин,Н.И.Кувшин), орын басушы, жалғастырушы және қорытындылаушы
(И.А.Андреев,Н.Н.Андреева), орын басушы, жанында жүруші, перспективалы
(Г.Н.Бодрикова), синхронды, перспективалы және ретроспективті
(Р.Б.Лотштейн).
Ал мазмұны жағынан келесі тип байланыстары болады:
лингво- теориялық, функционалды – мазмұнды, логика – теориялық
(Р.Б.Лонтштейн), ұғымдық - арнайы, ұғымды - уақытша, концентрлік,
интегралды (С.Ф.Ансфрикова), құрамы, тәсілі бағыты бойынша (А.А.Кантеро –
Зайас).
М.И.Алиев пәнаралық байланыстың келесі типтерін көрсетті:
1) Мазмұны бойынша. 2) Әрекет бағыты бойынша. 3) Оқыту кезектілігі
бойынша. 4) Оқытуды ұйымдастыру түрі бойынша. Автор бөліп көрсеткен
әр тип оқыту үрдісінде байқалады. Мазмұны бойынша байланыс түрлері
мынандай: а) туыстық ұғымдар бойынша, ә) таным әрекетінің ортақ
тәсілдері бойынша, әрекет бағыты бойынша: біржақты, екіжақты, көпжақты,
кезектеп оқыту бойынша: орын басушы, жанында жүруші, перспективті,
оқытуды ұйымдастыру формалары бойынша: конференция, пәнаралық
семинарлар, консультациялар.
Автордың пәнаралық байланыс түрі мен түрлерін ажыратуды
психология – педагогика циклында қолдануға болады.
Пәнаралық байланыстар бар білімді логикалық ойлаудың дамуына,
себеп – салдар қарым – қатынастың тереңдеуіне жол ашады.Оққушыларда
ойлау қызметі, логикалық ес, байқағыштық, зейіннің жинақталуы дамып,
таным әрекетінің реттелу сипаты өзгереді.
С.В.Тадиянның кандидаттық диссертациясында пәнаралық байланыстың
4 түрі көрсетілген:
- теория, заң, ұғымдардың бірлігі бойынша.
- зерттеу объектісіне қатысты ғылыми фактілер бірлігі бойынша.
- ғылыми әдісті қолдану бірлігі бойынша.
- ойлау әрекеті тәсілдерінің бірлігі бойынша.
Оларды қолдану уақыты бойынша келесі байланыстарды ажыратуға
болады:
1) синхронды байланысты (мұндай байланыстар заттарды бір уақытта
зерттеу кезінде жүзеге асырылады. Мұғалім мұндай байланыстарды ана
тілі және қазақ тілін оқытуда, оқу, жазудың ортақ ережелерін тауып,
қолдануға үйрете алады).
2) перспективті байланыстар (мұғалім математика мен еңбек
сабағын өткенде белгілейді).
3) Ретроспективті байланыстар (өткен материалмен байланыс).
Пәнаралық байланыстардың бұлайша бөлінуі олардың дидактикалық
маңызын жеңілдетіп, қолдану орны мен тәсілін анықтайды.
Оқу процесінің құрылымына қарап,И.Д.Зверев және В.Н.Максимова
оларды келесі үлгіде жіктеді: мазмұнды – ақпаратты, операциялық -
әдістемелік.
Әр түрлі төмендегі байланыстарға бөлінеді:
- ғылыми білім құрамы бойынша,
- таным жайлы білімі бойынша,
- рухани құндылықтар жайлы маңызы бойынша.
Пәнаралық байланысқа деген мұндай қатынас оларды қазіргі
ғылымның әдістемелік тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік береді.Ол өз
кезегінде оқушылардың ғылыми көзқарастарын дұрыс қалыптастыруға
жәрдем болады. Пәнаралық байланыстың М.Н.Скаткин мен Г.И.Батурина
ұсынған жіктелу негізінде екі бастама жатыр, олар – білім мен әрекет
түрлері. Бірінші жағдайда – бұл жалпыланған білім жүйесін құру,
екіншісінде – түрлі пәндер үшін ортақ жүйе болып табылады.
Гуманитарлы пәндердің өзара байланысына арналған зерттеулерге
ерекше көңіл бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген байланыс түрлеріне енді
эвристикалық, эмоционалды – эстетикалық және әдістемелік түрлер
қосылды. Олардың оқушыларды тәрбиелеуде маңызы зор.(Г.И.Беленький).
Н.А.Лошкарева байланыстың келесі түрлерін бөліп көрсетеді.
1) Оқу тәртібінің мазмұны бойынша пәнаралық байланыстар.
2) қалыптасқан іскерліктер бойынша пәнаралық байланыстар.
3) оқыту әдістері бойынша пәнаралық байланыстар.
Бірінші байланыс түріне аралас тәртіп материалдары жататын
міндеттерді шешу жатады, кештер мен конференциялар өткізу жатады, оқу
үрдісіндегі пәнаралық байланыстың сипаттағы білім, іскерлік,
дағдылардың жүзеге асырылуы жатады.
Екінші түрге өлшемнің ортақ бірлігін жасау, қолдану және ұстану
жатады [12, 72 – 78 б].
Келесі түрдің негізіне оқушыларды пәндердің оқу бағдарламасының
жеке тарауларын ұғынуға даярлау жатады, көрнекіліктерді жақын
пәндерге қолдану жатады, бір пәннен екінші пәнге оқудың әдіс –
тәсілдерін көшіре пайдалану жатады.
Оқыту процесінде пәнаралық байланыстардың көп түрлілігі
көрсеткендей осы ұғымның анықтамасы бірегей анықталмайды, ол оқытуды
ұйымдастыру түрі, әдісі, мазмұны шеңберінен шектелмейді.
Берілген феноменнің сипаттамасына берілген қатынастарды
жалпылай келе, негізгі А.А.Бейсенбаеваның жасаған келесі қатынасын
аламыз. Оның ойынша пәнаралық байланыстарды жүйелі ойлаудың ерекше
түрін қалыптастыруын біршама толық көрсететін дидактикалық принцип
деп қарастыруға болмайды. Ал жүйелі ойлау іс - әрекеттің шынайы әр
түрлі байланыстарын тануға мүмкіндік береді.
2 МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТАРДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ
ЖОЛДАРЫ
2.1 Озат мұғалімдердің іс – тәжірибелерінен
Пәнаралық байланыстың әр жақтылы міндеті оқу – тәрбие үрдісі
арқылы жүзеге асырылады. Пәнаралық байланыс оқытудың мазмұны,
әдістері, оқытудың ұйымдастыру түрлерімен ғана шектеліп қоймайды. Ол
оқушы мен мұғалімнің оқу – таным іс - әрекетінің бір бөлігі болып
саналады.
Пәнаралық сабақ. Оқу бағдарламаларында жеке пәндердің оқу
материалдары басқа кейбір пәндердің тақырыптарымен өте тығыз
байланысты болып келеді. Бұл жағдайда сабақтың өн бойында пәнаралық
байланысты жүзеге асыруға мүмкіндік туады. Мұндай сабақтардың
танымдық міндеттері, басқа пәндердің мазмұнын пайдалануды қажет
етеді. Сондықтан сабақтар пәнаралық сабақ деп аталған.
Пәнаралық байланыс оқушылардыңтанымдық іс - әрекеті негізінде
басқа пәндерден алған білімдерін еске түсіру арқылы ойлау қабілетін
арттырады [35, 10 б].
Математика сабағында оқушылардың ойлау белсенділігін, сөздік
қорларын дамыту жолдары әр сыныпта әр түрлі. Сабақты түрлендіре
отырып, оқушы қызығушылығын арттыруда ғана жүзеге аспай, оқушы
деңгейін салыстыра білуді де естен шығармау керектігін үнемі
жадымда сақтауға тырысамын.
Осындай жұмыстарды өткізуді 2 – ші сыныпта да жалғастырып, ашық
сабақ өткіздім.
Сабақтың тақырыбы: дамытпалы саяхат сабақ.
Сабақтың мақсаты: өткен материалды қайталай отырып, оқушылардың
ойлау қабілеттерін дамыту, ауызша және жазбаша есептеу дағдыларын
жетілдіру.
Көрнекілігі: топжорық схемасы, жалаушалар, карточкалар.
Пәнаралық байланыс: ана тілі, қазақ тілі, геометрия, музыка,
дүниетану, бейнелеу өнері.
Сабақтың түрі: саяхат.
Сабақтың өту тәсілі: сұрақ – жауап, ойын ретінде.
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру. А) Сынып оқушыларын сабаққа әзірлеу;
Б) оқушыларды сабақты өткізілу жоспарымен, мақсатымен таныстыру;
В) психологиялық дайындық.
1. Мұғалімнің кіріспесі.
- құрметті оқушылар, бүгін біз математика сабағын күндегіден
ерекшелеу жүргіземіз.
Бұл сабақ Дамытпалы саяхат сабақ деп аталады. Жылдың қай
мезгілі? Ендеше балалар, көктемгі күн нұрына, анамыздың мейірімді
құшағына бөлену үшін жол жүріп, саяхатқа шығамыз. Мейірімді ана
еліне жету үшін талай елдерден өтеміз. Біздің отырған жерімізде
үлкен ақылгөй, данышпан қария отыр екен. Ол атайдың есімі – Білгіш.
Білгіш атай балаларға сұрақ беріп, қай бала табатынын білгісі
келеді. Ол атамыздың елі, тұрған жері Арифметика деп аталады.
(Қуыршақ болып киінген атайдың қалтасынан карточка алып,
тапсырмасын оқимын).
- Қосудың қандай қасиеттерін білесіңдер? Мысал келтір
(ауыстырымдылық, терімділік).
Үндемес ойыны (плакатқа жазылған). Өрнектің мәнін табу:
40+20= 60+30=
80-30= 70-40=
100-50= 100-25=
45+23= 26+24=
60-24= 90-62=
Жазбаша: теңдеуді шешіп, мәнін тап:
85-х=32 х+32=85
Балалар тапсырманы орындап болған соң, Ата балаларға:
- Сапарларың оң болсын! Жолда жүргенде абай болыңдар, бір –
біріңді сыйлап, қамқоршы болыңдар, - деп шығарып салады.
- Мұғалім:
- Бәріміз, биік тауға өрмелеп жүріп келеміз (түрлі қимыл
жасатамын). Қане, артымызға қарайық. Артымызда міне, мынандай із
( ... .) қалыпты. Олар қалай деп аталады?
Нүктелер тізіле, тізіле, әдемі із қалдырыпты. Ол қалай аталмақ
(түзу)? Содан соң біз әндете отырып (до, ре, ми, фа, соль, ля, си)
қозғаламыз (қисық сызық). Бұл не болды екен? Енді керемет тау
шыңындағы айнадай көлге, елге кез болдық. Бұл не? (Шеңбер). Иә,
балалар, бұл ел – геометрия елі деп аталады екен.
Суретте көрсетілген фигуралардың аттары аталып, қасиеттері
айтылады.
Сүйір бұрыш тік бұрыштан кіші; доғал бұрыш тік бұрыштан үлкен.
Карточкамен жұмыс: қабырғалары 3 см, 4 см, 5 см және 3 дм, 3 дм
және 3 дм болатын үшбұрыштың периметрін тап [21, 63 б].
Сергіту сәті:
Көзімізді жұмайық,
Қолымызды созайық,
Жайнап тұрған гүлдерге,
Көбелекше қонайық, - деп (табиғат бейнесі салынған әсем елге
келеміз). Міне, балалар, біз демалыс еліне келдік, мұнда
математикалық сандарға байланысты жұмбақ есепті шешейік, есепті
шешкен оқушы есепші болады.
Үнтаспадан: Тал басында тізіліп,
10 апырақ тұр еді.
Жел соқты да үзіліп,
Ұшып кетті біреуі.
Түсті тағы біреуі,
Тұр әлі де ілініп,
Жапырақтың нешеуі.
(10-1-5)=4
Жауабы:4жапырақ.
- Жапырақ сөзінде неше буын бар? (3)
Ол қай сөз табына жатады (зат есім).
Логикалық сұрақ: 4 жұмыртқа 4 минутта піседі. Бір жұмыртқа пісу
үшін неше минут керек?
- Өздерің санға байланысты қандай мақал – мәтел білесіңдер?
(Бірнеше оқушы білгенін айтады). Мысалы:
Бірінші байлық – денсаулық.
Екінше байлық – он саулық.
Алыстан алты жасар бала келсе,
Алпыстағы шал сәлемдеседі.
Ребус шешу: Ел (ел құлағы – елу (50))
40 – тың 1 – і (қырықтың бірі
қыдыр).
- Өте жақсы. Алғыр, білгіш балалар екенсіңдер. Енді тағы да
жолға шығайық, бұл жүрген жеріміздің ерекшелігі, әрбір жүрген
ізімізді қарыстап, сүйемдеп, адымдап, өлшеп жатыр екен, ендеше
өздерің ойлаңдар, қандай елге тап болдық?
- Ұзындық бірліктері еліне.
Шарты: мұғалімнің ауызша қойған сұрағына жауап береді. Мысалы:
I. 10 см = дм; 10 дм = м; 1 м = см
II. Жазбаша (тақтада жазулы дайын тұрады).
8 дм 30 см + 2 м 9 см * 9 м 8 дм – 3 м 2 дм
2 м 3 дм + 3 м 5 дм * 3 м 5 дм + 2 м 3 дм
III. Жеке оқушымен тақтамен жұмыс (айтып жазғызам).
1 м 0 дм 0 см 100 см
- 9 дм 9 см - 26 см
Балалардың шығарғандарын тексеріп, салыстырамын.
- Бұл тапсырманы қарап шықтық, өте жақсы. Ой, ананы қара,
алыстан көреген көз көрінеді. Қане, барлығымыз соған жетейік.
Бұл елдің аты – Қарап ал да, ойлап қал деп аталады [45,
33 – 34 б].
Тақтаға екі оқушы шығып, карточка бойынша есеп құрастырып,
шығарады. Ал, қалған балалар есептің қысқаша жазуы бойынша есеп
құрастырып, шығарады.
Барлығы: 10 кг.
Алмадан – 40 кг. сатылды.
Алмұрттан – 48 кг сатылды.
Қалғаны - ? кг
- Уақыт таяп қалды, мына ілулі тұрған сағаттан сұрағын алайық.
1 сағ 20 мин = мин
2 сағ = мин.
Тақтадағы балалардың есебін тексеріп, қорытындылаймын.
Хор: анамның тілі – аяулы үні (бір шумағын).
- Міне, балалар, көгілдір көктемнің бірде қарлы, бірде ашық,
жаңбырлы күндерінен қорықпай өтіп, мейірімді апаға келдік.
Апа:
- Менің ұрпақтарым, елін, жерін қорғай алатын азамат болып
өсіп, табиғатты қорғағысы келсе, менің шартымды орындасын.
- Көктем белгісін немен суреттер ең? Соның суретін сал:
а) құс; ә) төл; б) гүл; в) күн; г) ана.
Балалар өз ойынша суреттер салады.
Сабақты қорытындылап, балалардың еңбектерін бағалау.
Үйге тапсырма. Уақыт бірлігін еске түсіру. Әр мұғалім өміріне
жетерлік білімді өз тәжірибесі арқылы жинақтайды. Мұндай сабақтарды
түрлендіріп өткізу, бастауыш сыныптың әрбір пәнінде әр түрлі болып
өтеді. Заман талабына сай мұғалім өз сабағын жаңаша ұйымдастырып,
шығармашылық ізденіспен өткізуге талпынады.
Балаларды әріп танытып, сауатты жазуға, сөздік қорын дамытуға,
тағы басқаға көңіл бөлу үшін пәнаралық байланысқа көңіл бөліп
отыру керек [42, 18 – 20 б].
Оқудың нәтижесін білу, бағалау кезінде тест жүргізу әдісі бала
бойында өз бетінше жұмыс істеу белсенділігін, ойлау қабілетін
жетілдіретінін анықтаса, алған білімділігі олқылықтарды да есепке ала
отырып, нашар оқушылармен жұмыс жүргізуді, немесе тереңдету керектігі
жеке дараланып ерекшеленеді. Әрі бала зейінінің, ойлау қабілетінің,
есте сақтауының тұрақты, тұрақсыздығын, яғни психологиялық
ерекшеліктерін де ерекше бақылауға болатындығын аңғаруға болады.
Математиканы оқытудың педагогикалық бағдарын күшейтудің өте
маңызды жолдарының бірі – оқу үрдісінде пәнаралық байланыстарды
орнату болып табылады.
Пәнаралық байланыстар мұғалімдерді ғылымның әртүрлі шеңберіндегі
зерттеулерімен және оқу жұмыстарының, сол сияқты танымның жалпы
әдістерімен қаруландырады, мектеп пәндерімен оған жақын (шектес)
пәндердің негізгі идеяларына, мектеп білімдерінің жиынтығына тұтас
көзқарастарды қамтамасыз етеді. Сөйтіп, мектептердің оқу үрдісінде
пәнаралық байланыстар оқыту, тәрбиелеу және дамыту функцияларын
атқара отырып жалпы педагогикалық мәнге ие болады [8, 16 – 18 б].
Қазіргі таңда ұстаз алдына қойылып отырған негізгі міндет
стандартқа сай білім беру, ғылыми жаңалықтарды меңгере алатын жан –
жақты дамыған, дені сау ұрпақты тәрбиелеу. Осы мақсатты орындау
барысында оқытудың тиімді әдіс – тәсілдерін қолдана отырып, өзі сабақ
беретін пәнге деген оқушылардың қызығушылығын арттырыу әрбір пән
мұғалімінің қасиетті борышы. Математика қатып қалған теориялар мен
өзгермейтін формулалар жиынтығынан тұратын, оқып үйренуге қиын тиетін
пән ретінде есептеледі. Оның өзіндік себебі де бар: кейбір пәндер
сияқты таңдап алуға көнбейтінін терең ойлауды, көп еңбектенуді қажет
етеді. Алайда, оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыруға болады. Ол
үшін сабақты үнемі түрлендіріп отыру қажет.
Еліміз егемендік алып, тіліміз – дініміз, әдет – ғұрып, салт –
санамыздың қайтып оралуы, халқымыздың кейбір жақсы салт – дәстүрін
сабаққа пайдалануға мүмкіндік береді. Екінші сыныпта математиканы
оқытуда халықтық методиканың мұрасын кең қолдану оқушылардың сапасын
жақсартады. Халық педагогикасының тиімді әдістерін пайдалану арқылы
оқушы бойында өз халқына деген сүйіспеншілік пен мақтаныш сезімін
оятып, ұлттық танымын тереңдетуге болдаы. Осы орайда математика
сабақтарында қолданылатын халықтық педагогика элементтері: ауыз
әдебиеті (мақал – мәтелдердің), Қазақтың байырғы өлінеулік терминдері
(қолдың қыры, бармақ, шақырым, қадақ(, тұрмыс салты (ұлттық тағамдарды
дайындау технологиясының математикасы), қазақ ұлттық киімінің үлгісі.
Мақал – мәтелдер тәрбиелік қызметімен бірге дидактикалық қызметін
атқарады. Көптеген мақалдардың матеметикалық мәнінің, моральдық мәнін
ашуға болады.
Мысалы: Төртеу түгел болса, төбедегі келеді - деп ауыз бірлікке
шақырса, Көп ойлаған табар, көп үрлеген жағар деп оқушыны ойлай
білуге үйретеді.
Халқымыздың жақсы дәстүрінің бірі жұмбақ жасыру мен шешуді
математика сабағында кеңінен қолдануға болады. Ата бабамыздың табиғат
құбылыстары, төрт түлік мал, күнделікті қолданылатын еңбек құралдары
туралы жұмбақтар қарастырып, оны шешуге балаларын ынталандырып
отырған. Бұл арқылы терең ойлауға, тез шешуге баулыған. Математика
сабағында әрбір тарауда, кейбір тақырыптарды өткенде, соларға қатысты
жұмбақ құрастырып, оны шешкізуге болады.
Математиканы оқыту үрдісін халық элементтерін қолдануда,
оқушыларды ұлттық рухта тәрбиелеуге халық мұрасын қалыптастыруға, өз
ұлтымыздың ерекшеліктерімен таныстыруға, оқушылардың көзқарастарын
кеңейтуге тәрбиелейді. Осындай әдіс – тәсілдердің негізінде
ізгілендіруінен, жақсы нәтижелер береді.
Ғылым мен техниканың дамуына, өркендеуіне байланысты математика
қоғам өмірінің дамуына, эстетикалық білім мен тәрбие беруге елеулі
әсерін тигізеді [38, 46 б].
Математика сабақтарында қазақ тілінен сөздік әдістерді қолдану
нақты оқу пәнінің ішкі мазмұнына, ерекшелігіне, ғылым саласы ретінде
өзіндік әдіс – тәсіліне тәуелділік тұрғысынан саралануы тиіс.
Сонау 20 – ғасырдың көрнекі қайраткерлері А.Байтұрсынов,
М.Жұмабаев, М.Дулатов, Ж.Аймауытов әдістерді қарастыра отырып, оқыту
үрдісінде оларды қолдану ерекшеліктерін анықтады.
Атап айтқанда, математика сабағын қазақ тілі, ана тілі және
тағы басқа да пәндерді оқыту әдістерін ұлттық ерекшеліктермен
сәйкестендіре қолдануға бетбұрыс жасады. Мәселен, А.Байтұрсынов
(ауызша, әңгімелеу, түсіндіру, индуктивтік және дедуктивтік әдіс,
тәжірибелік, шығармашылық әңгіме, мақалалар), М.Дулатов (ауызша
әңгімелеу, түсіндіру), М.Жұмабаев (әңгімелеу, әңгіме, түсіндіру,
индуктивтік, дедуктивтік), Ж.Аймауытов (ауызша, диалог, өзіндік жұмыс)
сияқты оқыту әдістерін атап көрсетті.
М.Дулатовтың Арифметиканы оқыту атты еңбегінде: арифметика және
математика сабақтарында қазақтың ұлттық қолданбалы өнерін
пайдалануды ұсынғанын көріп отырмыз.
Геометриялық түсініктермен байланысты математикалық тапсырмалардың
шешімін шығарып үйрену – қолданбалы өнер үлгілерін қолданумен
ұштастырылды).
Мысалға, а) Шәйнек сыртындағы өрнекте неше үшбұрыш, шаршы,
дөңгелек бар? б) Суреттегі сұрақ көрпешенің және ондағы әріптердің
пішіні қандай?
Тұрмыстық көрнекілік түрін қолдану балалардың көру, қабылдау
түйсіктерін таныс пәндерде қолдану тірегі болып табылады. Осы
тапсырмалар балалардың логикалық ойлау, сөйлеу тілін дамыту және
баланың басқа да қасиеттерін жетілдіруге, қалыптастыруға мүмкіндік
туғызады.
Сонымен, сол жылдардағы педагогтар оқу үрдісін өмірмен, еңбекпен
қарым , қатынас арқылы ұштастырды. Мәселен, М.Дулатов өзінің
мұғалімдерге атты еңбегінде кіші жастағы балаларды қалай оқыту
керектігін көрсетеді, ал А.Байтұрсынов Қай әдіс жақсы деген
еңбегінде оқыту әдістерін қолданудың ерекшеліктеріне тоқталды. Сонда
жиіректеу қолданылатын әдістердің қатарында сөздік әдістер бар.
Сөздік әдістердің дамуының екінші шартты кезеңі 20 – ғасырдың
30 – 90 – шы жылдарындағы мектептің, жалпы алғанда оқыту жүйесінің
біртіндей жетілдірілуімен байланысты.
Өйткені, осы уақытқа дейін педагогикалық теория мен тәжірибеде
белгілі болған, тіпті дәстүрлі әдіс деңгейіне көтерілген әңгімелеу,
түсіндіру, әңгіме (сұрақ – жауап) сияқты сөздік әдістермен қоса
проблемалы баяндау әдісі, ішінара іздену немесе эвристикалық әдіс,
сөз бен көрнекіліктің арақатынасы және алмасуы сияқты сөздік
әдістің түрлері өмірге келді. Дегенмен де сөздік әдістердің пәннен
өткізілетін нақты сабақтың типіне тәуелді қолданылуы аясы жаңа
материалды түсіндірумен шектеледі. Демек, бастауыш буында кез – келген
пәннен жүргізілетін сабақта сөздік әдістерге назар аударған жөн.
Сонда пәндік білім, білік және дағдыны оқушылардың игеру үрдісі,
олардың өзіндік іс - әрекетінің басым болуына бағытталады, яғни оқыту
әдісі оқушы мен мұғалімнің көздеген мақсатқа жету жолындағы
міндеттің оң шешілуіне және жоспарланған нәтиженің талапқа сай
болуына қызмет етеді [3, 42 – 43 б].
2.2 Оқулыққа, бағдарламаға талдау жасау
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан
экономикалық және саяси жаңару жолында атты Қазақстан халқына
Жолдауында 21 ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа
тірелері анық деп атап көрсетті. Онда педагогтардың кәсіптік
деңгейін, оқулықтар мен оқу бағдарламасының сапасын арттыру
қажеттілігі айтылған.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді
дамыту тұжырымдамасында оқушыларды сапалы білім алуға, функциональдық
сауаттылыққа үйрету, нәтижеге бағдарланған толыққанды, сапалы, бәсекеге
қабілетті білім беру міндеттері атап көрсетілген.
Білім мазмұнында жаңа процессуальдық біліктілікке, ақпаратты
алдын ала болжау қабілеттеріне және қойылған міндетті
шығармашылықпен дамытуға көңіл бөлінеді.
Бастауыш саты үздіксіз білімнің үздіксіз білімнің барлық
кезеңдерімен тығыз байланыстағы оқыту қызметін қалыптастыруға
көмектеседі, жеке тұлғаның жан – жақты дамуына және жеке мүмкіндігін
ашуға, білім алуға жағымды жағдай жасайды [32, 53 – 55 б].
Жалпы орта білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын
білім беру ұйымдары қызметінің үлгі ережесінде (11.03.2005 жылы
Қазақстан Республикасы қаулысымен бекітілген) мектептің бастауыш
сатысына арналған төмендегідей жалпы ережелер айқындалған: жалпы
бастауыш білім беру (2 – сынып) оқушылардың оқу, оқу қызметінің
негізгі машықтары мен дағдыларын, теориялық ойлау элементтерін, оқу
әрекеттерін өз бетінше бақылаудың қарапайым дағдыларын, мінез – құлық
және сөйлеу мәдениетін, жеке гигиена мен салауатты өмір салтының
негіздерін меңгеруін қамтамасыз етеді; оқушылардың оқу жүктемесі мен
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттар, денсаулық сақтау және білім
беру органдарының оқу жоспары мен ұсыныстары негізінде дайындалған
ұйым бекіткен ережелермен айқындалады; ұйымдағы сабақ ұзақтығы – 45
минут (орнын толтыра оқыту сыныптарында – 40 минуттан аспайды).
Мектептің бастауыш сатысында Математика пәнін оқытудың
мақсаты: математикалық білім, білік және дағдыларды игеру; математика
курсының мазмұны арқылы баланы тұлға ретінде қалыптастыру; танымдық
және коммунативтік іс - әрекетке қалыптастыру; өздігінен білім алуға
бейімдеу, еңбекке баулу. Математика пәні бойынша оқу жүктемесінің
көлемі 1 – 2 сыныптарда аптасына 4 сағатты (оқу жылында – 136 сағат)
құрайды. Мектептің бастауыш сатысында Математика пәні бойынша
базалық білім мазмұны: 1) теріс емес бүтін сандардың арифметикасы;
2) алгебра элементтері; 3) геометрия элементтері блоктарынан тұрады.
Оқушылардың білімін тексеру ауызша сұрау, тақырыптық және қорытынды
жазбаша бақылау жұмыстары, тестік тапсырмалар арқылы жүзеге
асырылады.
Математика пәні бойынша оқушылардың міндетті (минимум)
дайындық деңгейіне жетуін тексеру және оқушы дайындығының міндетті
(минимум) деңгейіне қойылатын талаптар Қазақстан Республикасы жалпы
орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарында және
бағдарламаларында көрсетілген [49, 7 – 9 б].
Барлық типтегі бастауыш сатысының 1 – 4 сыныптарында 2005 – 2006
оқу жылына пайдаланылатын Математика оқулықтар тізбесі төменде
беріліп отыр.
2 – сынып математика. Оспанов.Т.Қ, Құрманалина.Ш.Х, Қайықбаев.Ж.Т,
Ерешева.К. Алматы: Атамұра, 2002.
Аптасына математика 4 сағаттан, барлығы 136 сағат.
Жүз көлеміндегі сандар. Сандарды оқу, жазу, салыстыру, қосу және
азайту (12 сағат); Ондықтан аттап ауызша қосу және азайту (24
сағат); Ондықтан аттап жазбаша қосу және азайту (20 сағат); Кестелік
қосу және азайту (28 сағат); Ондықтан аттап ауызша қосу және азайту
(20 сағат);
Мың көлеміндегі сандар. Сандарды оқу, жазу және салыстыру (12
сағат); Қосу және азайту (12 сағат); Қайталау (8 сағат).
Жүз көлеміндегі сандар. Бірліктермен және ондықтармен санау. 0 –
ден 100 – ге дейінгі сандардың аталуы, реті және жазылуы. Екі
таңбалы сандар. Екі таңбалы сандарды салыстыру. Екі таңбалы сандардың
ондық құрамы және олардың сәйкес жіктелуі.
Амалдардың орындаудың рет – тәртібі. Жақшалар. Екі амалдан (қосу
және азайту) тұратын санды өрнекті құру, жазу, оқу, мәнін табу.
Өрнектерді салыстыру. Қосу және азайту - өзара кері амалдар. Қосудың
қасиеттері (ауыстырымдылық, терімділік).
100 көлеміндегі сандарды және сәйкес шамаларды ауызша және
жазбаша қосу мен азайту. Қосуды және азайтуды тексеру. Есептеу
тәсілдері: санды бөліктері бойынша қосу және азайту; сандардың ондық
құрамы жайындағы білімге негізделген қосу және азайту; санның бір
таңбалы екі санның қосындысы түріндегі құрамы жайындағы білімге
негізделген қосу және азайту; қосудың сәйкес жағдайы жайындағы
білімге негізделген азайту; сандардың разряд бірліктері бойынша қосу
және азайту.
20 көлеміндегі сандарды қосу кестесі және азайтудың сәйкес
жағдайлары. Бір таңбалы санды немесе ондықтарды және екі таңбалы
санды қосу және азайту. Ондықтан аттамайтын және аттайтын
жағдайлардағы ауызша және жазбаша қосу мен азайту.
Қосу мен азайтуға берілген жай есептерді құру және шығару
(бұрыннан белгілі негізгі түрлері және белгісіз қосылғышты, азайғышты
және азайтқышты табуды қосындыны және қалдықты табу есептеріне
кері есептер ретінде қарастыру). Өзара кері жай есептер құру және
шығару. Олардың шешулерін салыстыру. Екі амалмен шығарылатын есептерді
салыстыру және түрлендіру.
Бір әріпі бар құрылысы күрделірек өрнек және оның мәнін табу.
Осындай өрнектерді салыстыру. Теңдеу. Қарапайым теңдеулер құру және
шешу.
Геометриялық фигуралар (тік, сүйір, және доғал бұрыштар,
көпбұрыш, тік төртбұрыш, шаршы, сынық сызық тұйықталған және
тұйықталмаған сынық сызықтар) және оларды салу. Көпбұрыштың
периметрі.
Тік төртбұрышты (шаршыны) геометриялық ұғым ретінде анықтау
және оның қасиеттері.
Уақыт аралығы туралы қарапайым түсінік. Минут, сағат, тәулік,
апта, ай, жыл, мүшел, ғасыр және олардың ара – қатынасы.
Сыйымдылық туралы түсінік. Литр.
Масса туралы түсінік. Килограмм.
Ұзындықты өлшеу. Метр, оның дециметрмен және сантиметрмен ара –
қатынасы.
Қарапайым шамаларды (масса, ұзындық, сыйымдылық) салыстыру.
Мың көлеміндегі сандар.
Жүздікті шығарып алу. Жүздіктердің санаудың жаңа бірлігі
екендігі жайында түсінік. Жүздіктермен санау. Толық жүздіктердің
атаулары, реті, оқылуы және жазылуы. Жүздіктермен, ондықтармен және
бірліктермен санау. Үш таңбалы сан және оның ондық құрамы. Үш
таңбалы сандарды салыстыру. 1000 көлеміндегі сандарды оқу және жазу.
Үш таңбалы сандарды және сәйкес шамаларды қосу мен азайту.
Қосу және азайту - өзара кері амалдар. Қосуды, азайтуды тексеру.
Есептеу тәсілдері: 100 көлеміндегі сандармен орындалатын
амалдарға келтіру арқылы қосу және азайту; кестелік жағдайларға
келтіру арқылы қосу және азайту; разряд бірліктері бойынша қосу
және азайту; сандардың ондық құрамы жайындағы білімге негізделген
қосу және азайту.
Шамалар, оларды өлшеу және салыстыру (өлшем бірліктері: уақыт –
секунд, ұзындық – километр, масса – грамм, центнер, тонна); бір ғана
шаманың өлшем бірліктерінің ара қатынасы.
Теңдеу. Қарапайым теңдеулер құру және оларды тура теңдіктердің,
өзара кері амалдардың қасиеттеріне сүйеніп шешу.
Көбейту және бөлу амалдарын енгізуге дайындық (бірдей
қосылғыштардың қосындысын табумен, тиісінше және теңдей бөлумен
байланысты практикалық жұмыстар).
Қайталау.
Сандарды оқу, жазу, салыстыру және жіктеу; шамалар және оларды
салыстыру, өлшеу; кестелік қосу және азайту; кестеден тыс қосу және
азайту; есеп және оны шығару тәсілдері; алгебраның және геометрияның
элементтері; оқушылардың білім деңгейін анықтау [18, 44 – 46 б].
Оқулық мазмұны мен құрылымына қойылатын талаптарға Д.Зуев
мыналарды жатқызады: идеологиялық, психологиялық, логикалық,
лингвистикалық, әдістемелік, дидактикалық, эстетикалық, полиграфиялық,
гигиеналық, экономикалық. Сондықтан қазіргі кезде кейбір талаптар
біріктіріліп оқулыққа қойылатын талаптар мынандай жүйеге
негізделінеді [44, 13 б].
Кесте 2.1 Оқулықтарды салыстыру
Аударма бағдарлама бойынша Төл бағдарлама бойынша
Аптасына 5 – сағат, барлығы 170 Аптасына 4 – сағат, барлығы 136
1. 11 – 20 – ға дейінгі сандар. 1. Жүз көлеміндегі сандар – 12
Қосу және азайту – 45 сағат. сағат.
2. Жүздік – 115 сағат. 2. Ондықтан аттап ауызша қосу
а) 1 – ден 100 – ге дейінгі сандаржәне азайту – 24 сағат.
– 17 сағат. 3. Ондықтан аттап жазбаша қосу
ә) Қосу және азайту – 68 сағат және азайту – 22 сағат.
б) Көбейту. Бөлу – 30 сағат. 4. Кестелік қосу және азайту – 28
3. Өткен материалдардың негізгі сағат.
сұрақтары – 10 сағат. 5. Ондықтан аттап ауызша қосу
және азайту – 20 сағат.
6. Мың көлеміндегі сандар – 12
сағат.
7. Қосу және азайту – 12 сағат.
8. Қайталау – 8 сағат.
2.3 Бастауыш сынып оқушыларының педагогикалық - психологиялық
ерекшеліктері
Балалардың жас ерекшеліктерін есепке алу оқыту жүйесіндегі
негізгі принциптерінің бірі. Оқыту және тәрбие беру ісінде осы
принципті мұғалім әр уақытта басшылыққа алады. Балалардың жас
ерекшеліктеріне сай мектептің ішкі тәртіп ережелері, сабақ және
тәрбие жұмыстарының кестелері, оқу жоспарлары мен бағдарламалары және
тәрбие жұмысының бағдарламасы жасалынады [30, 305 б].
Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай айырып оқыту – оқушыларды
білім деңгейіне, қызығушылығына қарай топтарға бөліп, олардың оқу,
үйрену әрекетін ұйымдастыру.Әрбір оқушы өз ерекшеліктеріне қарай
жеке тапсырма алады. Топқа бөліп оқыту, нашар үлгіретін оқушыларды
ілгері бастыруға ықпал етеді.Топқа бөліп оқыту ұдайы қолданыла
бермейді, жұмысын түрлеріне қарай топтар да өзгеріп отыруы мүмкін.
Топқа бөліп оқыту оқушылардың білім, іскерлік, машықтарына қойылатын
бірыңғай талаптардың орындалуына нұқсан келтірмейді.
Қазіргі педагогика және психология ғылымдары балалар мен
жеткіншектердің дамуындағы биологиялық фактордың ролін айрықша
көрсетеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz