Бейнелеу өнерінен дәрістер кешені
1 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәні, оны оқытудың әдістері, мәні мен міндеттері
2 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы, оның түрлері мен жанрлары.
3 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Батыс Еуропа өнерінің даму кезеңдері
4 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Орыс бейнелеу өнерінің дамуы
Тақырыбы: 5. Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Орта Азия өнері.
Тақырыбы:6 Балалардың бейнелеу іс.әрекетіне басшылық.
Тақырыбы:7 Әртүрлі жас топтарындағы бейнелеу іс.әрекетінің әдістемесі.
Тақырыбы: 8 Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылығы..
Тақырыбы:9 Әртүрлі жас топтарында
мүсіндеуге үйрету және олардың шығармашылықтары.
Тақырыбы: 10 Әртүрлі жас топтарында жапсырмалауға үйрету және олардың шығармашылықтары
Тақырыбы: 11 Әртүрлі жас топтарында құрастыруға үйрету және олапрдың шығармашылықтары.
Тақырыбы: 12 Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың бейнелеу іс.әрекетін ұйымдастыру
2 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы, оның түрлері мен жанрлары.
3 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Батыс Еуропа өнерінің даму кезеңдері
4 Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Орыс бейнелеу өнерінің дамуы
Тақырыбы: 5. Бейнелеу өнерінің тарихына қысқаша шолу. Орта Азия өнері.
Тақырыбы:6 Балалардың бейнелеу іс.әрекетіне басшылық.
Тақырыбы:7 Әртүрлі жас топтарындағы бейнелеу іс.әрекетінің әдістемесі.
Тақырыбы: 8 Әртүрлі жас топтарында сурет салуға үйрету және олардың шығармашылығы..
Тақырыбы:9 Әртүрлі жас топтарында
мүсіндеуге үйрету және олардың шығармашылықтары.
Тақырыбы: 10 Әртүрлі жас топтарында жапсырмалауға үйрету және олардың шығармашылықтары
Тақырыбы: 11 Әртүрлі жас топтарында құрастыруға үйрету және олапрдың шығармашылықтары.
Тақырыбы: 12 Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың бейнелеу іс.әрекетін ұйымдастыру
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері және олардың мектеп жасына дейінгі балаларды жан-жақты дамытудағы маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас топтарында аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі.Сабақтардың мазмұны тәрбиеші сол жасқа арналған бағдарламаның талаптарына сәйкес және балаларда бар білім мен бейнелеу іскерліктерін ескере отырып жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-әрекетімен жалпы топтық сабақтардан тыс та, ойынға бөлінген уақыт кезінде де шұғылдануы мүмкін. Педагог бұл ынтаны әрдайым қолдап, алынған бейнелеу дағдыларын қолдануда инициативалар мен дербестіктің пайда болуын көтермелеп отыруға тиіс.
Сәбилерде сурет салуға, мүсіндеуге, конструкциялауға деген ынта қысқа мерзімді әрә тұрақсыз болады. Мектепке дейінгі ересек балалар творчесволық іс-әрекетке деген белгілі бір қажеттілікті бастан кешіреді, мұның өзі оларда пеагог тарапынан көңіл аударудыжәне дұрыс басшылық жасауды талап ететін қабілеттердің бар екенін дәлелдейді.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері
Балабақшада бейнелеу іс-әрекеті сабақта сурет салу, мүсін жасау, аппликация және констукциялау сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы дүние туралы әсерлерін бейнелеуде осы түрлердің әрқайсысының өз мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында тұрған жалпы міндеттер әрбір түрдің ерекшіліктеріне, материялдың және онымен жұмыс істеу тәсілдерінің өзгешіліктерін қарай нақтылайды.
Сурет салу. Сурет салу- балалардың өздерінің творчестволық белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сүйікті сабақтарының бірі. Суреттердің тақырыбы алуан түрлі болуы мүмкін. Балалар өздері қызықтырған нәрселерді бәрін салады: жекелеген заттарды және айналадағы өмірден алынған көріністерді, әдеби кейіпкерлерді мен декортивті ою-өрнектерді және тағы басқа. Сурет салудың әсерлігі құралдардың пайдалану олардың қолынан келеді. Мысалы, нақты затпен ұқсастықты беру үшін, сурет салушының бейнелуші обьектіге қатынасын білдіру үшін және декортивті планда түс пайдаланылады. Композиция тәсілдерін пайдалана отырып, балалар сюжетті жұмыстарда өз ойларын толығырақ әрі байрақ бейнелей бастайды. Алайда сурет салуды жете түсініп, оның тәсілдерін техникалық жағынан меңгеру кішкентай бала үшін айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші жұмыстардың тақырыбына баса назар аударуға тиіс. Балалабақшада негізінен түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар түрлі-түсті қарандаштар, акварель және гуашь бояулар пайдаланылады. Қарандашпен сызықтық форма жасалады. Оның өзінде бір бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп салынып, алуан детальдар қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет жасаудың мұндай бір ізгілігі баланың аналитикалық ойлау қызметін жөнелтеді.
Бір боліктің суретін салып алынған кейін, ол онан әрі қандай бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді. Оның үстіне, сызықтық нұсқаулар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға көмектеседі.
Бір бөліктің суретін салып алыннған кейін, ол оннан әрі қандай бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді.Оның үстіне, сызықтық нұсқалар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға көмектеседі.
Бояулармен (гуашпен және акварельмен) сурет салғанда форма бояу арқылы жасалады.Осы тұрғыдан алып қарағанда бояулардың түс пен форманы сезінуді дамыту үшін үлкен маңызы бар.
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас топтарында аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі.Сабақтардың мазмұны тәрбиеші сол жасқа арналған бағдарламаның талаптарына сәйкес және балаларда бар білім мен бейнелеу іскерліктерін ескере отырып жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-әрекетімен жалпы топтық сабақтардан тыс та, ойынға бөлінген уақыт кезінде де шұғылдануы мүмкін. Педагог бұл ынтаны әрдайым қолдап, алынған бейнелеу дағдыларын қолдануда инициативалар мен дербестіктің пайда болуын көтермелеп отыруға тиіс.
Сәбилерде сурет салуға, мүсіндеуге, конструкциялауға деген ынта қысқа мерзімді әрә тұрақсыз болады. Мектепке дейінгі ересек балалар творчесволық іс-әрекетке деген белгілі бір қажеттілікті бастан кешіреді, мұның өзі оларда пеагог тарапынан көңіл аударудыжәне дұрыс басшылық жасауды талап ететін қабілеттердің бар екенін дәлелдейді.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері
Балабақшада бейнелеу іс-әрекеті сабақта сурет салу, мүсін жасау, аппликация және констукциялау сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы дүние туралы әсерлерін бейнелеуде осы түрлердің әрқайсысының өз мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында тұрған жалпы міндеттер әрбір түрдің ерекшіліктеріне, материялдың және онымен жұмыс істеу тәсілдерінің өзгешіліктерін қарай нақтылайды.
Сурет салу. Сурет салу- балалардың өздерінің творчестволық белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сүйікті сабақтарының бірі. Суреттердің тақырыбы алуан түрлі болуы мүмкін. Балалар өздері қызықтырған нәрселерді бәрін салады: жекелеген заттарды және айналадағы өмірден алынған көріністерді, әдеби кейіпкерлерді мен декортивті ою-өрнектерді және тағы басқа. Сурет салудың әсерлігі құралдардың пайдалану олардың қолынан келеді. Мысалы, нақты затпен ұқсастықты беру үшін, сурет салушының бейнелуші обьектіге қатынасын білдіру үшін және декортивті планда түс пайдаланылады. Композиция тәсілдерін пайдалана отырып, балалар сюжетті жұмыстарда өз ойларын толығырақ әрі байрақ бейнелей бастайды. Алайда сурет салуды жете түсініп, оның тәсілдерін техникалық жағынан меңгеру кішкентай бала үшін айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші жұмыстардың тақырыбына баса назар аударуға тиіс. Балалабақшада негізінен түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар түрлі-түсті қарандаштар, акварель және гуашь бояулар пайдаланылады. Қарандашпен сызықтық форма жасалады. Оның өзінде бір бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп салынып, алуан детальдар қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет жасаудың мұндай бір ізгілігі баланың аналитикалық ойлау қызметін жөнелтеді.
Бір боліктің суретін салып алынған кейін, ол онан әрі қандай бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді. Оның үстіне, сызықтық нұсқаулар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға көмектеседі.
Бір бөліктің суретін салып алыннған кейін, ол оннан әрі қандай бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді.Оның үстіне, сызықтық нұсқалар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға көмектеседі.
Бояулармен (гуашпен және акварельмен) сурет салғанда форма бояу арқылы жасалады.Осы тұрғыдан алып қарағанда бояулардың түс пен форманы сезінуді дамыту үшін үлкен маңызы бар.
1. Теория и методика изобразительной деятельности в детском саду. / под ред. В.Б.Косминской, Е.И.Васильевой и др. М., 1985 г.
2. «Бейнелеу өнері негіздері және балалардың бейнелеу іс-әрекетін басқару методикасы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1989 ж.
3. Мухина В.С. Изобразительная деятельность ребенка как форма усвоения социального опыта. М., 1988 г.
4. «Балалар бақшасындағы бейнелеу жұмысы». / Н.П.Сакулина және Т.С.Комарова ред. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1999ж
5. Костерин В.И. «Учебное рисование». М., Просвещение. 1990 г.
6. Холезова Н.Б. Балалар бақшасындағы пішіндеу жұмыстары. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1987ж.
7. Копышева Лепка начальных классах. М., Провещение. 1990 г.
8. Григорьева Г.Г. Развитие дошкольника в изобразительной деятельности. М., 1991 г.
2. «Бейнелеу өнері негіздері және балалардың бейнелеу іс-әрекетін басқару методикасы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1989 ж.
3. Мухина В.С. Изобразительная деятельность ребенка как форма усвоения социального опыта. М., 1988 г.
4. «Балалар бақшасындағы бейнелеу жұмысы». / Н.П.Сакулина және Т.С.Комарова ред. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1999ж
5. Костерин В.И. «Учебное рисование». М., Просвещение. 1990 г.
6. Холезова Н.Б. Балалар бақшасындағы пішіндеу жұмыстары. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1987ж.
7. Копышева Лепка начальных классах. М., Провещение. 1990 г.
8. Григорьева Г.Г. Развитие дошкольника в изобразительной деятельности. М., 1991 г.
Лекция
тезистері
Лекция № 1-2
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәні, оны оқытудың
әдістері, мәні мен міндеттері.
Лекция жоспары:
1. Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәнінің объектісі,
міндеттері
2. Пәннің басқа пәндермен байланысы
3. Бейнелеу өнерін оқыту әдістері
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері және олардың мектеп жасына дейінгі
балаларды жан-жақты дамытудағы маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас
топтарында аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі.Сабақтардың мазмұны
тәрбиеші сол жасқа арналған бағдарламаның талаптарына сәйкес және
балаларда бар білім мен бейнелеу іскерліктерін ескере отырып жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-әрекетімен жалпы топтық
сабақтардан тыс та, ойынға бөлінген уақыт кезінде де шұғылдануы мүмкін.
Педагог бұл ынтаны әрдайым қолдап, алынған бейнелеу дағдыларын қолдануда
инициативалар мен дербестіктің пайда болуын көтермелеп отыруға тиіс.
Сәбилерде сурет салуға, мүсіндеуге, конструкциялауға деген ынта
қысқа мерзімді әрә тұрақсыз болады. Мектепке дейінгі ересек балалар
творчесволық іс-әрекетке деген белгілі бір қажеттілікті бастан кешіреді,
мұның өзі оларда пеагог тарапынан көңіл аударудыжәне дұрыс басшылық
жасауды талап ететін қабілеттердің бар екенін дәлелдейді.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері
Балабақшада бейнелеу іс-әрекеті сабақта сурет салу, мүсін жасау,
аппликация және констукциялау сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы
дүние туралы әсерлерін бейнелеуде осы түрлердің әрқайсысының өз
мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында тұрған жалпы
міндеттер әрбір түрдің ерекшіліктеріне, материялдың және онымен жұмыс
істеу тәсілдерінің өзгешіліктерін қарай нақтылайды.
Сурет салу. Сурет салу- балалардың өздерінің творчестволық
белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сүйікті сабақтарының
бірі. Суреттердің тақырыбы алуан түрлі болуы мүмкін. Балалар өздері
қызықтырған нәрселерді бәрін салады: жекелеген заттарды және айналадағы
өмірден алынған көріністерді, әдеби кейіпкерлерді мен декортивті ою-
өрнектерді және тағы басқа. Сурет салудың әсерлігі құралдардың пайдалану
олардың қолынан келеді. Мысалы, нақты затпен ұқсастықты беру үшін, сурет
салушының бейнелуші обьектіге қатынасын білдіру үшін және декортивті
планда түс пайдаланылады. Композиция тәсілдерін пайдалана отырып, балалар
сюжетті жұмыстарда өз ойларын толығырақ әрі байрақ бейнелей бастайды.
Алайда сурет салуды жете түсініп, оның тәсілдерін техникалық жағынан
меңгеру кішкентай бала үшін айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші
жұмыстардың тақырыбына баса назар аударуға тиіс. Балалабақшада негізінен
түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар түрлі-түсті қарандаштар, акварель және
гуашь бояулар пайдаланылады. Қарандашпен сызықтық форма жасалады. Оның
өзінде бір бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп салынып, алуан детальдар
қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет жасаудың мұндай
бір ізгілігі баланың аналитикалық ойлау қызметін жөнелтеді.
Бір боліктің суретін салып алынған кейін, ол онан әрі қандай
бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді. Оның үстіне,
сызықтық нұсқаулар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті
бояуға көмектеседі.
Бір бөліктің суретін салып алыннған кейін, ол оннан әрі қандай
бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді.Оның үстіне,
сызықтық нұсқалар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға
көмектеседі.
Бояулармен (гуашпен және акварельмен) сурет салғанда форма бояу
арқылы жасалады.Осы тұрғыдан алып қарағанда бояулардың түс пен форманы
сезінуді дамыту үшін үлкен маңызы бар. Бояулармен айналадағы өмірдің алуан
түрлі бай түстерін беру онай: ашық аспан, күннің батуы мен шығуы, көк
теңіз және т.б. Бұл тақырыптарды қарандаштармен орындағанда көп еңбек,
жақсы дамыған техникалық дағдыларды талап етеді.
Бала бақшада бағдарлама арқылы әрбір жас тобы үшін графикалық
материялдардың түрлері белгіленеді. Ересек және мектепке даярлық топтар
үшін қосымша көмір қарындашын, түрлі түсті борларды, пастельді, сангинаны
пайдалану ұсынылады. Бұл материялдар балалардың бейнелеу мүмкіндігін
кеңейтеді. Көмір мен сангина мен жұмыс жасаған кезде сурет бір түсті боып
шығады, мұның өзі заттың формасына және факурасын бере білуіне барлық
назарды жұмылдыруға мүмкіндік береді: Түрлі түстер борлар көлемді беттер
мен ірі формаладды бояу жеңілдетеді; Пастель түстің алуан түрлі ренкін
беруге мүмкіндік жасайды.
Мүсіндеу. Бейнелеу іс-әрекет түрлерінің бірі ретінде мүсін жасаудың
ерекшелігі- бейнелеу аумақтық әдіспен жасалады. Мүсіндеу жұмсақ
материалмен ғана емес, сонымен қатар қатты материалмен (мрамор, гранит
және т.б.) де жұмыс жасауды қамтитын скульптураның бір түрі болып
табылады.. Мектеп жасына дейінгі балалар қолдың әсерінен тез икемделетін
жұмсақ пластикалық материалдамен- саз балшықпен, ермексазбен пластелинмен
жұмыс істеу тәсілдерін меңгере алады.
Балалар адамдардың, хайуанаттардың, ыдыс-аяқтың, көкеністердің,
жемістердің, ойыншықтардың мүсіндердің жасайды. Тақырыптардың алуан
түрлілігі мынаған байланысты: мүсіндеу, бейнелеу іс-әрекеттерінің басқа
түрлері сияқты, баланың танымдық және творчесвалық қажетсіну
қаннағатындыра отырып, тәрбие міндеттерін орындайды.
Мүсіндеуде заттардың кеңістік арақатынасын беру оңайтылады-
обьектілер, нақты өмірдегідей, бірінен соң бірі, композиция ортасына жақын
не алыс қойылады. Перерспективті мәселелері мүсіндеуге болмайды.
Мүсіндеуде бейне жасаудың негізгі формасы- ауқымды форманы беру.
Түс шектеулі түрде пайдаланылады. Әдетте кейін балалар ойындарында
пайдаланылатын жұмыстар боялады. Мүсіндеу сабақтарда неғұрлым пластикалық
материал ретінде саз балшық негізгі орын алады. Жақсы дайындалған саз
балшық тіпті 2-3 жастағы баланың қолының илеуіне тез көнеді. Кептірілген
саз балшық жұмыстар ұзақ уақыт сақталынады.
Ермексаздың пластилинің иілімділік мүмкіндігі аз. Ол алдын ала
қыздыруды қажет етеді, сонымен бір мезгілде қатты қыздырылған ол өзінің
созылымдылығын жоғалтады, қолға жабысып, жағымсыз тері сезу түйсіктерін
туғызады. Мектепке дейінгі балалар пластилинмен негізінен топ сабақтарынан
тыс кезде жұмыс істейді.
Аппликация. Аппликация сабақтарында балалар өздері бөліктері мен
силуэттерін қиып, жапсыратын алуан түрлі заттардың қарапайым да күрделі
формаларымен танысады. Силуэтте кескінді жасау үлкен ой мен қиял жұмысын
талап етеді, өйткені силуэтте кейде заттың негізгі белгілері болып
табылатын детальдар болмайды.
Аппликация сабақтары математикалық түсініктердің дамуына мүмкіндік
туғызады. Мектепке дейінгі балалар аса қарапайым геометриялық формаларының
аттарымен, белгілерімен танысады, заттардың және олардың бөліктерінің
кеңестікте орналасуы (сол жақта, оң жақта, бұрышта, ортада және т.б.) мен
көлемі (үлкен кіші) туралы түсінік алады. Осы күрделі ұғымдарды балалар
сәндік ою-өрнек жасау процесінде немесе затты бөлік- бөлігі бойынша
бейнеленген кезде оңай ұғып алады.
Сабақтардың барсында мекетепке дейінгі балалардың бойнда түсті
ритімді симметрияның сезу дамиды және осының негізінде көркемдік талғам
қалыптасады. Оларға түсті өздері жасау немесе форманы бояу керек емес.
Балаларға түрлі түстермен реңтегі қағаздарды бере отырып оларды әдемі
үйлесімді таңдай білуге тәрбиелейді. Рейтім мен симметрияның ұғымен
балалар сәби жастың өзінде-ақ сәндік ою-өрнек, элементтерін жасау кезінде
танысады.
Аппликация сабақтары бөбектерді жұмысты жоспарлы ұйымдастыруға
(мұның өзі бұл жерде өте маңызды) үйретеді, өйткені өнердің бұл түрінде
композитция жасау үшін бөліктерді жүйелі жапсырудың үлкен маңызы бар
(алдымен ірі формалар, одан кейін детальдар жабыстырылады, сюжетті
жұмыстарда – алдымен фон негізгі түс, содан соң бірінің үстіне бірі түскен
екінші қатардағы заттар және ең соңында бірінші қатардағы заттар
жабыстырылады.)
Аппликациялық бейнелерді орындау қол бұлшық еттерін дамытуға,
қыймылдарды үйлестіруге жәрдемдеседі. Бала қайшы ұстауға, қағаз парағын
бұра отырып, формаларды дұрыс қыйып алуға формаларды қағаз бетіне бір –
біріне бірдей қашықтықта орналастырға үйренеді.
Констукциялау. Констукциялау алуан түрлі материялдардан
констукциялау бейнелеу іс-әрекетінің басқа түрлеріне қарағанда ойынмен
көбірек байланысты. Ойын көбіне констукциялау прцесімен қатар жүреді, ал
балалардың жасап шығарғандары әдетте ойындарда пайдаланылады.
Балабақшада констукциялаудың мынадай түрлері қолданылады: құрылыс
материалдарынан констукциялау жиынтығынан, қағаздан, табиғи және басқа
материалдардан констукциялау .
Констукциялау процесін мектеп жасына дейінгі балалар білімге,
дағдыға және іскерлікке ие болады. Құрылыс материялдарыннан констукциялай
отырып, олар геометиялық ауқымды формаларымен танысады, семметрияның, тепе-
теңдіктіп, пропорцияның маңызы туралы түсінік алады. Қағаздан
констукциялау кезінде балалардың геометиялық жазық фигуралар туралы
білімі, жақ, бұрыштар нүктесі туралы ұғымы нақтылана түседі. Балалар
қағазды майыстыру, жинау, кесу, желімдеу жолымен жалпақ формалардың түрін
өзгерту (осының нәтижесінде жаңа ауқымды форма жасау) тәсілдерімен
танысады.
Табиғи және басқа мат ериалмен жұмыс істеу балаларға өздерінің
творчесволық қабілеттерін көрсете білуіне, жаңа бейнелеу дағдыларына ие
болуға мүмкіндік береді. Конструкциялау жұмыстары үшін, әдеттегідей, дайын
формалар пайдаланылады, балалар оларды қажетті кескінді алады.
Конструкциялаудың барлық түрлері балалардың конструкциялық ойы мен
творчествалық қабілетін дамытады. Балаға жасалатын затты (ойша немесе
қолда бар үлгі негізінде), оның бөліктерінің формаларын алдын ала
елестетіп, өзінде бар дайын формаларымен ойша салыстыру, оның жарамдылығын
анықтауы, содан кейін пайдалануы (жекелеген бөліктерін біріктіру,
детальдар қосу, егер қажет болса бояу қолдану ) керек. Конструкторлық ойды
қалыптастырудың күрделі процесі тәрбиеші жағынан зейін аударып, дұрыс
басшылық жасауды талап етеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлерінің өзара байланысы. Бейнелеу
іс-әрекетінің жоғарыда қарастырлып кеткен түрлі өзара тығыз байланыста.
Бұл байланыс ең алдымен жұмыстарды мазмұны арқылы жүзеге асады. Кейбір
тақырыптар – үйлердің, транспорттың, хайуанаттардың және т.б. бейнесі
барлық түрлері үшін ортақ болып табылады. Мысалы, егер мектеп жасына
дейінгі ересек және мектепке даярлық топтарының балалар мүсіндеу немесе
аппликация жасау кезінде қоянды бейнелесе, онда осы сабақтардан оның
формасы, көлемі, бөліктерінің ара қатынасы туралы алған білімдерін олар
арнайы оқу сабағынсыз-ақ сюжетті сурет салғанда пайдалана алады. Оның
өзінде мектеп жасына дейінгі балалар бұл жұмысқа қажетті бейнелеу және
техникалық тәсілдерін- дөңгелек формаларды салып, заттарды парақ бетіне
орналастыра білу тәсілдерін меңгере алған- алмағанын ескеру маңызды.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлі арасындағы байланыс түрлі
материалдармен жұмыс істегенде форма түзуші қимылдарды дәйекті түрде
меңгеру жолмен жүзеге асырлады. Мысалы, дөңгелек формамен танысуды ауқымды
берілетін мүсіндеуден бастаған жақсы. Аппликацияда бала шеңбердің жазықтық
формасымен танысады. Сурет салғанда сызықтық котур жасалады.
Сонымен, жұмысты жоспарлаған кезде тәрбиеші қандай материалды
пайдалану балаларда бейнелеу дағдыларын шапшаң әрі оңай меңгеруне
мүмкіндік беретін мұхият ойластырып алуға тиіс. Мектеп жасына дейінгі
балалар бейнелеу іс-әрекетінің бір түрі бойынша өткен сабақтарында алған
білімдерін жұмыстың басқа түрлері мен және басқа материалдарымен
өткізілетін басқа сабақтарда ойдағыдай пайдалана алады.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар, оқу тапсырмаларын
орындаудан басқа, балаларды жан-жақты дамытудың маңызды құралы болып
табылады. Сурет салуға, мүсіндеуге, аппликацияға конструкиялауға үйрету
мектеп жасына дейінгі балаларға ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық және
дене тәрбиесін беруге жәрдемдеседі.
Ақыл-ой тәрбиесі үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу іс-
әрекеті қоршаған өмірді танып білумен тығыз байланысты. Мұның өзі алдымен
материалдардың (қағаз,қарандаш, бояулар, саз балшық және т.б.)
қасиеттерімен тікелей танысудан, әрекетің алынған нәтижемен байланысын
танып білуден басталады. Онан әрі қарай бала айналадағы заттар туралы,
материалдармен жабдықтар туралы білім алуын жалғастыра береді, алайда оның
материалға деген ынтасы өз ойын, айналадағы дүниеден алған әсерін бейнелеу
формасында беруге ұмтылумен сабақтасып жатады.
Ақыл-ойды дамыту үшін сурет салудың маңызы туралы: сурет салуды
үйреніп, әдеттенген адам әр бір жаңа затқа ерекше көзбен қарайды. Ол
барлық жағынан шамалап байқап, сондай заттың суретін салады, және оның
басында соның өзінде ақ образ болады. Ал бұл заттың мәнінің өзіне ол терең
енеді деген сөз,- деген пікірді алдыға тартуға болды.
Затты дұрыс бейнелеу үшін ол туралы айқын түсініп болуы, яғни
заттың сипаты белгілердің олардың бір-біріменара қатынасын, формасын,
түсін көре білу керек. Мектепке дейінгі сәби жастағы бала өз суреттерінде
бар болған (кейде онша елеулі емес) неғұрлым ашық бірнеше белгілерін бөліп
алады. Мысалы, адамның суретін сала отырып балалар кейде көзде
көзілдірікті жоқ көйлектің түймесін салып, оларды негізгі детальдар деп
есептейді, мақсатты үйрету нәтижесінде балалар бейнеленіп отырған нәрсенің
басты, елеулі белгілерін бөліп алады.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде балалардың айналадағы заттар туралы
көзбен көріп ұғынуы нақтыланып терендей түседі бала суреті кейде баланың
зат туралы ұғымы дұрыс емес екенін дәлелдейді, бірақ суретке, мүсінге
қарап бала ұғымының дұрыс бұрыстығын кесіп айту әр дайым мүмкін бола
бермейді. Баланың ойы оның бейнелеу мүмкіндігінен ауқымды да бай өйткені
ұғымдардың дамуы бейнелеу іскерліктерімен дағдылардың дамуынан басым
болады оның үстінен, кейде мектеп жасына дейінгі балалар обьектіге өзінің
эмоцилық қатынасын беруге ұмытыла отырып, бейненің көлемі мен түсін саналы
түрде бұзады. Мәселен, бала әскерлердің алдында кетіп бара жатқан
командирдің маңызын көрсету үшін оның көлемін үлкейтеді жақсы көретін
затарын ашық түске бояйды және т.б.
Бала бір обьектінің суретін салған кезде ие болған іскерлігін
біртектес обьектілер қатарын бейнелегенде өз бетімен пайдалана алу үшін,
ол ұғымдарды жалпылап, реттей білуге тиіс. Қазіргі кезде іс-әрекеттің
алуан түрлерімен байланысты баланың ойлау қабілеттін дамытудың
ерекшіліктері туралы мәселе айтарлықтай терең зертелген. Мектепке дейінгі
жаста, практикалық жұмыс процесімен тікелей байланысты ойлаудың көрнекі-
әрекетті формаларынан басқа, ойлаудың неғұрлым жоғары дәрежеде даму
ретінде көрнекі-образды ойлау да негізінде өз жұмысының нәтижесін ойша
елестетіп алып, содан кейін әрекет ете бастайды.
Көрнекі-обьразды ойлау қабілеті дамыту үйрету процесі кезінде
жүреді. Белгілі педагог Н.П.Сакулинаның зерттеулері мынаны көрсетті:
бейнелеу тәсілдерін ойдағыдай меңгеру және әсерлі образды жасау кейбір
заттар туралы айқын ұғымдарды ғана емес, сонымен бірге заттың сыртқы
түрінің, оның заттар немесе құбылыстар қатарындағы қызыметімен байланысын
белгілеуді де талап етеді. Сондықтан балалар сурет салуды бастар алдында
өздерінде қалыптасқан түсініктердің негізінде ақыл-ой міндеттерін шешеді,
содан кейін осы міндетті жүзеге асырудың әдістерін іздестіреді. Мектепке
дейінді ересек жастағы ересек бала өзі сезім жолымен қабылдамаған нақты
және фантастикалық образдар жасауға қабілетті болады. Балалар
суреттеріндегі образды бастама тиісті тәрбие жұмысы жүргізілген кезде
мектепке дейінгі кішкентай жастың өзінде-ақ пайда болатын бұл саладағы
соңғы зерттеулер көрсетіп отыр. В.А. Езикееваның зерттеулері 5-7 жастағы
балалардың жасағант образы олардың тәжірибе жинақтауы мен творчество
процесінде ақыл-ой белсенділігін арттырумен қалай өзгеретінін көрсетіп
берді.
Адамгершілік тәрбие үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу іс-
әрекеті адамгершілік тәрбие міндеттерін шешумен тығыз байланысты. Бұл
байланыс қоршаған болмысқа белгілі тбір қатынасты нығайтатын балалар
жұмыстарының мазмұны және балалардың бойында байқампаздықты, табандылықты,
белсенділікті, инициативаны, тапсырманы тыңдап, орындай білуге, бастаған
жұмысты аяғына дейін жеткізе білуге тәрбиелеу арқылы жүзеге асады.
Айналадағы өмір балаларға көп әсер етеді де, олардың суреттерінде,
аппликациялардв және т.б бейнеленеді. Сурет салу процесінде бейнеленіп
отырған құбылысқа деген қатынас беки түседі, өйткені бала бұл құбылысты
қабылдағанда өткерген сезімді тағы да бастап кетеді. Сондықтан баланың
жеке басының қалыптасуына жұмыс мазмұны үлкен ықпал жасайды. балаға өнер
арқылы өз ойлары мен сезімін тереңірек аңғаруға, айқынырақ ойлап,
тереңірек сезінуге көмектесу керек; балаға бұл өзін-өзі танып білуді,
басқаларды танып білу құралы, коллективпен неғұрлым тығыз жақындасу
құралы, коллектив арқылы басқалармен бірге өсу және мүлдем жаңа, терең де
елеулі толқыныстарға толы өмірге бірлесіп бару құралы етуге көмектесу
керек деп жазған Н.К. Крупскаяның пікірі маңызды орынға ие. Этикалық және
эстетикалық толғаныстар үшін табиғат бай материал береді: түстердің
қызылды жасылды үйлесімі, формалардың әр- түрлілігі, көптеген
құбылыстардың ғажайып сұлулығы(нөсер, теңіз толқынының шарпыны, бұрқасын
және т.б)
Бейнелеу әрекеті адамдардың еңбегі мен олардың тұрмыс тіршілігі
туралы балалардың ұғымын нығайтуға көмектеседі. Мысалы, қаламен тьаныса
отырып, балалар кешені, ондағы сап түзеген үйлерді жол бойымен түрлі
бағытқа тәртіппен жүріп жатқан машиналарды, тротуармен жүрген адамдарды
салады. Сюжетті суреттерде балалар жаңа құрылыстардан алған әсерлерін
көрсетіп, түрлі еңбек процестерін бейнелейді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың аппликация құралдарын
көкеністерден, жемістерден, гүлдерден жасалған декоративтік ою-өрнектер
құрайды. Педагог осы тақырыптар бойынша өткен сабақтарда бейнеленіп
отырған обьектілердің конструкциясы, формасы олардың түсі жөнінде ғана
емес, сонымен бірге адамның жаңа үйлер салуға, ауыл шаруашылық өнімдерін
өсіруге және т.б. жұмсауына тура келетін үлкен еңбегі туралы да әңгімелеп
береді. Мұның бәрі адамның еңбек қызметі туралы бала ұғымын анағұрлым
кеңейтіп, мектеп жасына дейінгі баланы еңбекке тәрбиелеуге жәрдемдеседі.
Сурет салу, мүсіндеу конструкциялау процесінде творчестволық ,
қызметінің негізгі компоненттері болып табылатын белсенділік, дербестік,
инициатива сияқты жеке бастың маңызды сапалары қалыптасады. Бола
бақылауда, жұмысты орындауда белсенді болуға, мазмұнды ойластыруда,
материалды іріктеуде, алуан түрлі көркемдік әсерлік құралдарын пайдалануда
дербестік пен инициатива көрсетуге үйренеді. Жұмыста мақсаттылыққа, оны
ақырына дейін жеткізе білуге тәрбиелеудің маңыздылығы бұдан кем емес. Бұл
моралдық сапаларды қалыптастыруға тәрбиеші сабақ үстінде пайдаланылатын
барлық методикалық тәсілдерді бағыттауға тиіс.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде мектеп жасына дейінгі балаларда
жолдастық, өзара көмек сезімі тәрбиеленеді. Сурет салу кезінде, балалар
көбіне бір – бірінен ақыл – кеңес сұрап отырады. Сабақтың соңында
балалардың жұмыстарына коллективтік талдау жүргізіледі, бұл өз суреттері
мен жолдастарының суреттерін обьективті бағалай білудің қалыптасуына
жәрдемдеседі.
Кейбір жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысы
коллективтік орындалатын тапсырма ретінде ұйымдастырылады, осының
барысында олар тату – тәтті жұмыс істей білуде, бір – біріне көмек беруге
тәрбеленеді.
Эстетикалық тәрбие үшін бейнелеу іс- әрекетінің маңызы.
Эстетикалық тәрбие міндеттерін шешуде бейнелеу іс- әрекетінің маңызы
үлкен, өйткені өщінің сипаты жағынан ол көркемдік іс- әрекет болып
табылады.
Балалардын бойында айналадағыларына эстетикалық қатынасты,
әсемдікті көріп, сезіне білуді, көркемдік талғаммен творчествалық
қабілетін дамытудың тәрбиелеу маңызды. 2-3 жастағы баланың қоршаған
болмысқа қатынасы туатын сезімдердің жеткілікті дәрежеде жіктеуімен
сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланы ашық түсті, дыбыс шығаратын,
қозғалмалы нәрселерге еліктейді. Бұл еліктеуде танымдық қызығуда,
обьектіге эстетикалық қатынас та үйлесіп жатады; бұлар қабылдаған
құбылыстарға баға берген пікірлерден де сондай- ақ балалардың іс-
әрекетінен де көрінеді. Көбінесе мектеп жасына дейінгі кішкентай балалар
өзі үшін тартымды, жақсы көретіндерінің бәріне олардың эстетикалық
құндылығын ескермей, жағымды баға береді. Мысалы, ескі ойыншықты бала өте
әдемі деп есептейді, өйткені ол ойын кезінде жиі пайдаланылады. Сондай-ақ
ашық түске боялған, серпінді, үстіңгі беті жылтыр немесе үлпілдек
ойыншықтарға балалар жоғары баға береді.
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалар заттардың эстетикалық,
сапаларын неғұрлым саналы түрде бөліп көрсетеді. Оның мынау неліктен
әдемі? деген сұраққа берген жауабында обьектілердің эстетикалық
ерекшеліктерін (формалар көлемнің шамаластығы, пропорциялығы, түрлі түсті
реңктерге бай екені) көрсететін дәлелдер басым болады.
Бейнелеу іс-әрекеті мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық
сезімін тәрбиелеуде үлкен роль атқарады. Сурет салу, мүсін жасау,
аппликация, конструкциялау сабақтарының спецификациясы әсемдікті танып-
білу үшін, балалардың бойында болмысқа эмоциялық-эстетикалық қатынастарды
дамыту үшін кең мүмкіндіктер береді. Бейнелеу өнері нақта бар әсемдікті
адамға көрсетеді, оның нанымын қалыптастырып, мінез-құлқына оң ықпал
жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық сезімддерді ойдағыдай
дамыту үшін педагог сабаққа даярлану кезінде тапсырма балалардың
мүдделеріне, олардың бейіміне, қандай дәрежеде жауап беретінін, олардың
эмоциялық жағынан қаншалықты баурап алатынын ескеуге тиіс
Тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп отырған обьектінің
эстетикалық мазмұнын нақты ашудың маңызы өте зор. Оның үстіне обьектідегі
немесе құбылыстағы әсемдік элементтері туралы педагог эмоциялы, әсерлі
формада әңгімелеп беруге тиіс. Егер тәрбиеші, сурет салу үшін натура
ретінде ашық түстермен боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі бірлікті
дауыспен талдау жасаса және натураның ашық жарқындығын, әсемдігін,
бірегейлігін білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне
қозғау салмайды, олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта
қоймай, оө суреттерін асықпай боямалай бастайды.
Моралдық сезімдерді орнықтырып, эстетикалық толғанысты тереңдету
үшін сабақ процесінде белгілі бір эмоциялық көңіл күй қалыптастыру керек.
Мысалы, көктем тақырыбында сурет салу, кезінде көктем туралы өлеңді
пайдаланып, П. И. Чайковскидің жыл мезгілі пьесасын тыңдаған жақсы.
Бейнелеу іс-әрекеті балалардың білімді, іскерлік пен дағдыларды игеру және
практикада қолдану процесінде ғана мүмкін болатың творчестволық
қабілеттерін дамытуға септігін тигізеді.
Балалардың бойында көркемдік қабілеттерін дамытуға қамқорлық жасай
отырып, педагог балалардың сурет салуға, мүсін жасауға және тағы
басқаларға назарын, ықыласын, аударудың алғашқы қозғау салушы факторлары
болып табылатын сәттерді білуі тиіс. Затты немесе құбылысты, ашық түті
картинкаларды кітапшаларды, ойыешықтарды, мерекелік көріністерді
қабылдаған кездегі баланың терең эмоциялық тебіреністері көбіне осындай
факторлардың бір қызыметін атқарады. Эмоциялық тебіреніс баланың бойында
белгілі бір құбылыс туралы маңындағыларға әңгімелеп беруге және мұны
бейнелеу құралдарымен көрсетуге деген қажетсінуді тудырады. Суретті сала
отырып, бала бақылау кезінде пайда болған эмоциялық көңіл күйді тағы да
бастан кешіреді. Ол сурет салу процесінен орасаң зор ләззат алады. Бала
күн сайын айналасында көргендерінің бәрін бейнелей білуге деген тілек
пайда болады. Сурет салушы, немесе мүсін жасаумен, конструкциялаумен
айналысушының бақылау көбіне бейнелеу іс-әрекетіне қызығушылықтың пайда
болуына түрткі болады. Ересек адамдардың суретте, мүсінде, живописте айқын
обьраздарды жасау процесі балаларға өшпес әсер қалдырып, олардың өз
күштерін байқап көруге деген тілегін тудырады. Сондықтан, Б.В Иогансон:
адам өз бейімін айқын сезінуі үшін адам қабілетті тек қозғау салуды
күтеді деп көрсетеді.
Педагогтың жеке басының үлгісі, көмегі, көрсетуі, түсіндіруі
баланың көркемдік қабілетін дамытуға орасан зор ықпал жасайды. Мектеп
жасына дейіегі ересек бала суретші пайдаланған көптеген әсерлілік
құралдарын түсіне алады. Мысалы, Ақшақар ертегісіне салынған
иллюстрацияларды суретші А.Ф. Пахомов Ақшақардың образын бояу түсінің
көмегімен бөліп көрсетеді- Ақшақар көгілдір түспен бейнеленсе, ал оның
айналасындағы адамдар мен заттардың бәрі нақты өмірдегідей түспен боялады.
Мұндай тәсіл Ақшақардың нәзіктігін, ғажайыптығын баса көрсетуге
көмектеседі. Балалар қиял ғажайып образды ерекше бейнелеу формаларын,
түстерін талап ететінін түсіне алады.
Сондай-ақ картиналар арқылы балалар, суретті құрудың түрлі
композициялық тәсілдер мен бірінші және екінші қатардағы берумен, форматты
таңдап алумен және т.б танысады. Балалардың бейнелеу іс-әрекетінде олардың
творчестволық қабілеті дамиды, мұның өзі тәрбиешінің маңызды эстетикалық
міндеттерінің бірі болып табылады.
Сабақтарды ұйымдастыру және жабдықтауда балаларға эстетикалық
тәрбие беруге жәрдемдесуге тиіс. Ең алдымен тазалық, тәртіп болуы,
материалдар ұқыпты орналасуы тиіс: қарындаштар мұқият ұшталып, қағаздар
түзу кесілуі, саз балшық белгілі бір формада( дөңгелек немесе білік
тәріздес) иленуі және т.б болуы тиіс. Керек жарақтар стол үстінде
пайдалануға ыңғайлы болатындай етіп орналастырылуға тиіс. Бояуларға немесе
қағаз кесінділеріне арналған подностарды, қарындаштар немесе қыл қаламдар
салынатын стакандарды әдемі безендіру қажет. Мұндай жағдайда мектеп жасына
дейінгі балалардың шұғылдануға ықыласын тудырып, олар әсемдік пен тәртіпті
сақтауға тырысады. Көрнекі құралдар да жоғары көркемдік дәрежеде жасалған
болуы тиіс.
Дене тәрбиесін дамыту үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу
іс- әрекеті сабақтарының барлық түрлері дұрыс ұйымдастырылған жағдайда
баланың дене тәрбиесін дамытуға дұрыс ықпал жасалынады. Олар жалпы өмірлік
тонустың көтерілуіне, ширақ көңіл күйдің қалыптасуына жәрдемдеседі.
Сурет салу және мүсін жасау үшін көздің қырағылығының маңызы зор.
Заттың суретін салып, мүсінін жасау үшін оны көріп, білу жеткіліксіз.
Заттың бейнесін салу оның түсі, формасы, констукциясы туралы айқын түсінік
болуын талап етеді, бұл түсінікті сурет салушы алдын- ала мақсатты бақылау
нәтижесінде ала алады. Бұл жұмыста көру аппаратының рөлі ерекше маңызды.
Баланың көренін есте сақтау қабілеті бейнелеу іс-әрекеті процесінде
белсенді түрде қалыптасады. Есте сақтау қабілетінің жақсы дамуы болмысты
ойдағыдай танып- білудің қажетті шартты екені, өйткені есте сақтау процесі
арқасында еске түсіру, білу, танып- білген заттар мен құбылыстарды қайта
жаңғырту, өткен тәжірибені орнықтыру жүріп жататыны мәлім. Баланың сурет
салу, мүсін жасау және т.б процесінде алынған ес және қимыл образдарын
пайдаланбай бейнелеу творчествосы болуы мүмкін емес. Мектеп жасына дейінгі
бала үшін затты елестету, бойынша оны барынша, еркін бейнелей білуді
игеруге мүмкіндік беретіндей дәрежеде білу негізгі мақсат болып табылады.
Сурет салу, мүсін жасау, аппликация, конструкциялаумен шұғылдану
баланың қолын, әсіресе білек пен саусақтардың бұлшық еттерін дамытуға
жәрдемдеседі, мұның өзі мектепте жазуға онан әрі үйрену үшін соншалықты
маңызды.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде балалар ие болған еңбек дағдылары
сондай-ақ баланың қолы менг көзін дамытады, сөйтіп олар алуан түрлі
еңбекке пайдалануы мүмкін. Сабақ кезінде балалар дұрыс отыруға
дағдылынады, өйткені бейнелеу іс- әрекеті барлық уақытта дерлік түзу және
белгі бір қалыпта отырумен байланысты.
Сонымен, бейнелеу өнер сабақтары балалардың жан- жақты дамуының
маңызды құралы болып табылады.
Семинар сабағына тапсырмалар мен сұрақтар:
1. Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәнінің объектісі,
міндеттерін анықтау
2. Балаларды бейнелеу іс-әрекетіне оқытудың теориялық мәселелеріне шолу
жасау.
3. Пәннің басқа пәндермен байланысын көрсету. Бейнелеу өнерін оқыту
әдістерін сипаттау.
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Казакова Т.Г. Изобразительная деятельность младщих дошкольников.
М.1989 г.
2. Костерин В.И. Учебное рисование. М., Просвещение. 1990 г.
3. Холезова Н.Б. Балалар бақшасындағы пішіндеу жұмыстары. Оқу-әдістемелік
құрал. Алматы. 1987ж.
4. Мухина В.С. Изобразительная деятельность ребенка как форма усвоения
социального опыта. М., 1988 г.
5. Копышева Лепка начальных классах. М., Провещение. 1990 г.
6. Григорьева Г.Г. Развитие дошкольника в изобразительной деятельности.
М., 1991 г.
7. Волков Н.Н. Восприятие картины. М., 1986 г.
8. Гусакова М.А. Аппликация. М., 1997 г.
9. Теория и методика изобразительной деятельности в детском саду. под
ред. В.Б.Косминской, Е.И.Васильевой и др. М., 1985 г.
10. Бейнелеу өнері негіздері және балалардың бейнелеу іс-әрекетін басқару
методикасы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1989 ж.
11. Балалар бақшасындағы бейнелеу жұмысы . Н.П.Сакулина және
Т.С.Комарова ред. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1999ж
Лекция № 3-4
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы, оның түрлері мен жанрлары.
Лекция жоспары:
4. Бейнелеу өнерінің қоғамдағы алатын ролі, пайда болуы мен дамуы.
5. Өнердегі көркемдік бейнелер. Өнердегі мазмұн, форма және үйлесім
(композиция).
6. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары. Кескіндеме, Графика, оның
түрлері мен бейнелеу құралдары. Мүсінннің техникасы мен материалдары.
Сәулет өнері, оның өзіндік ерекшеліктері, әсерлі құралдары.
Мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие біздің елімізде жалпы мемлекеттік
іске айналған. Жеткіншек үрпаққа жан-жақты, кең мағынасындағы тәрбие
берудің мақсаттары мен міндеттерін педагогика белгілеп берді. Балалардң
жаңа жағдайдағы даму ерекшеліктерін зерттеу, оқу құралдарын жасау,жетік
педагогикалық мамандарды даярлау қажеттілігі болды.Кеңестік мектепке
дейінгі педагогиканың жалпы мәселелерін талдап жасаумен қатар балала іс-
әрекетке үйретудің жекелеген арнаулы әдістемесі бөлінеді, олардың бейнелеу
іс-әрекетіне маңызды орын беріледі. Кеңес өкіметінің алғашқы он жылында
бейнелеу іс-әрекеті әдістемесінің қалыптасу жолы ауыр болды идеалистік
теориялармен шиеленіскен күреспен өтті. Бұл кезеңде Фридрих Фребель жүйесі
кең тараған болатын. Ол жүйе баланың дамуын идеалистік түрғыдан түсінуге
негізделген еді. Фребель даму-әрі адам бойында туа біткен қүдіретті мәннің
ашылуының үздіксіз үдерісі алуан түрлі бейнелеу материалдарының көп
мөлшерін үсынды, бүл материалдармен іс-әрекет жасауы қатаң шектеулі
болды.
Осы кезге қарай кеңестік мектепке дейінгі педагогика өнертану
педагогикалық жэне психологиялық жалған позицияларға қүрделі жүйеден
іргесін аулақ сала бастады.
1941 жылғы Көркемдік тәрбие жөніндегі бүкіл россиялық конференция
балаларды сурет салуға үйретудің алғашқы тәжірибесі мен нәтижелері
көрсетеді. 1943 жылы Балаларды сурет салуға үйретудің элементтері деген
Е.А.Флерина эксперименттік жүмыстың нэтижелерін қорыта отырып,
үйретудің мазмұны мен оның алғы шарттары туралы шығарған негізгі
қорытындыларын баяндады. Ол үш жас топтары үшін бейнелей мен сурет
тақырыбьіна қойылатын талаптар шеңбері мен міндеп берді. Үсынылған
бағдарламада кішкентай тобындағыларға арналған мүлдем жаңаша берілді. Ол
талдап жасаған ойын жаттығулары жүйесі оның кейінгі барлық бағдарламаларға
еніп, балабақшаның практикалы мықтап орын тепті. Естиярлар жэне ересектер
тобы үшін баланы қарай өзіндік даму ерекшеліктерін ескере отырып, заттық,
сюжетік декоративтік (сәндік) сурет салу жөніндегі сабақтардың кең тақырып
Е.А.Флерина сондай-ақ бейнелеу іс-әрекетіне оқытудың заттар N қүбылыстарды
бақылау, үлгіні қарау, бейнелеу тәсілдері мен жұмыс техникасы көрсету
сықылДы негізгі тәсілдерін талдап жасады. Е.А.Флерина бала қиялына ықпал
ететін және бейнелерге әсерлілік беретін бейнелей сөздеріне үлкен маңыз
берді. Мұнан басқа, ол балалардың шамасы келетін қимылының орнығуына,
олардың өзіне-өзі бақылау жасау және өз тапқырлығын мен жолдастарының
жүмысына объективті баға беру сезімінін жәрдемдесетін ойындық жаттығулар
мен үйрету тәсілдеріне бел бөлді.
1945 жылы басылып шыққан Балабақшаның тэрбиешісін басшылықта оқу
материалының міндеттері мен мазмүны тарау тұжырымдалды. Әрбір жас мөлшері
тобы үшін бейнелеу іскерлі және әдістемелік нүсқаулар берілді. 1948 жылы
бұл бағдарлама аздаған түзетулермен қайта басылып шығады: түрлі типтегі
(заттық, сюжеттік, декоративтік) тапсырмалар еніп, осы тапсырмалардың
тақырыбымен байланысты іскерліктер мен дағдылардың көмегімен анықталады.
Жаңа Балабақшаның тәрбиешісіне арналған басшылық 1953 жылы шықты
және 1954 жылы қайта басылды. Бүл жерде жүмыс міндеттері мен мазмұны
неғұрлым нақты анықталып, сабақтарда іскерлік пен дағдыларға үйрету
турралы мәселе қойылды. Мүның өзі міндетті түрде орындалуға тиісті бірден-
бір құжат болады. Онда техникалық дағдылар саласындағы ғана емес, сонымен
бірге бейнелеу іскерлігі саласындағы бағдарламалық талаптар берілді.
Бірақ сонда да болса Басшылықта бейнелеу іс-әрекетінің міндеттері мен
ерекшеліктері бөлшектеліп берілмеді; кейде бағдарламалық материалға
әдістемелік нүсқаулар еніп кетті; кіші топтағы балаларға арналған
материал, бүл кездің өзінде-ақ балабақшада бірінші және екінші
кішкентайлар тобы болса да, бір тараумен берілді. 40—50-жылдарда бейнелеу
іс-әрекетінің алуан түрлерінде балалардың шығармашылық белсенділігін
тәрбиелеу әдістері мен тәсілдерін ғылыми зерттеудің нәтижелері бойынша
бағдарламаларды жетілдіру жалғастырыла берді. Зерттеу жүмысын
Е.А.Флеринаның басшылығымен; Н.П.Сакулианың басшылығымен РСФСР Педагогика
ғылымдары академиясының педагогика теориясы мен тарих институты жанындағы
мектепке дейінгі сектор қызметкерлері; Көркемдік тәрбие беру институтының
және кейін СССРПедагогика ғылымдары академиясының ғылыми-зерттеу институты
қызметкерлері; педагогикалық институттар кафедраларының қызметкерлері
жүргізді.
Бейнелеу іс-әрекетіне үйретудің мазмұны, балабақша мен мектепке
көркемдік тәрбие беру міндеттерінің сабақтастығы, балаларға арналған
көркем материалға қойылар талаптар, көркемдік-шығармашылық кабілеттерді
дамыту әдістері талдап жасалып, нақтыланды. Бүл көркемдік тәрбие берудің
түрлі салаларындағы мамандардың педагог-практиктерді тарта отырып жасаған
үжымдық зертеулер болды. Бірқатар зерттеулер кеңінен қорытындылаушы
сипатта болды. Мысалы, Н.П.Сакулина жүргізген зерттеулерде бақылаудың
балалар творчествасын дамытудағы ролі көрсетілді, балалар суретінің
болмыспен байлан ысы туралы кағида нактыланып, бейнелеу іс-әрекетімен
байланысты бақылауларға басшылық жасау әдістері ашып көрсетілді. Зерттеу
балалар тәжірибесін байыту- балалар шығармашылығын дамытудың маңызды
кайнар көзі екенін көрсе тіп берді. Балалардың сәндік шығармашылығы
мәселелері зерттеушілердің аударды. Бүл жүмысты 40-жылдары Москва
балабақшаларының тәрбиешілері тобымен бірге Е.А.Флерина жэне Москвадағы
балаларға көркемдік тәрбие берудің Орталық үйінде Н.П.Сакулинаньщ
басшылығымен жүргізді. Сәндік суреттер жөнінде арнаулы зерттеулерді
Ленинградтың және Москваның педагогика институттарының оқытушылары
Е.И.Ковальская және Е.И. Васильева жүргізді. Олар халықтық сәндік өнердің
балалардың эстетикалық дамуына үлкен ықпал жасайтынын атап көрсетіп,
мектеп жасына дейінгі ересек топтағы балалардың қызықты сюжеті жоқ
сәндік өнерді қаншалықты толық қабылдайтынын, бұл шығармаларға деген ынта
қаншалықты берік әрі терең болатынын анықтады.
Зерттеулердің нәтижелері, халықтық сәндік өнер балалардың мүддесіне
сай келеді, олардың көркемдік қабылдаулары үшін қорек болып табылады,
эстетикалық көңіл күйінің дамуына жәрдемдеседі деген сенімге аілып
келеді.Халық өнерінің үлгілерімен танысу Отанға, оның мәдениетіне, өнеріне
деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге жәрдемдеседі, балалардың бейнелеу
шығармашылығына ықпал етіп, олардың қиялын, орындау техникасын байытады.
Зерттеулер нәтижелерін жаппай практикада тексеру жасалған қортындыларын
дүрыстығын көрсетті және балабақшадағы жұмысты жетілдіруге жәрдемдесті.
50—60-жылдардың шебінде балабақшада сурет салуға, мүсін жасауға үйретуде
мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік қабылдауын және шығармашылық
қабілетін дамытудағы сөз бен көрнекі тәсілдердің ролін зерттеуге едәуір
орын бөлінді. Бүл зерттеулер Н.П.Сакулинаның басшылығымен жүргізілді. Бұл
кезеңдегі кеңестік мектепке дейінгі педагогика жетістіктерінің бірі
сенсорлық тәрбие проблемасын талдап жасау болып табылды.
Н.П.Сакулинаның жүмыстарында сенсорлық қабілеттерді қалыптастыру үшін
үлкен мүмкіндіктер жасайтын бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында оның қалай
жүзеге асырлатыны және осы қабілеттер ез кезегінде бейнелеу іс-әрекетінің
өзін қалайша жетілдіретіні көрсетілді.
Н.П.Сакулина Мектепке дейінгі балалық шақтағы сурет атты кітабында
балалар суретінің алуан түрлі салаларын зерттеу жөніндегі көп жылдық
жұмыстың қорытындыларын шығарып берді1. (Сакулина Н.П.Рисование в
дошкольном детстве. М, 1965).
Бүл еңбекте мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретудің:
бір жастан үш жасқа дейінгі балаларда сурет салуға құмарлықтың пайда болуы
және оның даму сипаты, 3—7 жастағы балалардың суреттерінде бейнелеудін
қалыптаса бастауы сияқты неғүрлым маңызды мәселелер қаралады. Балалар
сурет салу процесіндегі көркемдік-шығармашылық дамуы жөніндегі
педагогикалық зерттеулер қорытындыланады. Бүл жұмыс мектеп жасына дейінгі
балаларға көркемдік тәрбие беру теориясы мен әдістемесін байытты.
Эстетикалық тәрбие беру теориясы мен әдістемесі саласындағы ғылым мен
практика жетістіктері мектепке дейінгі мекемелерде эстетикалық жүйесін
жасауға алып келді. Мұны Балабақшада эстетикалық тәрби беру жүйесі
деген кітапты даярлаған авторлар тобы (Н.П.Сакулина, Н.А. Ветлугина.
Н.С.Карпинская, В.А.Езикеева, И.А.Дзержинская, ХГ.Казакова) жасады. Бұл
кітапта балабақшада эстетикалық тәрбие берудің негізгі теориялық
мәселелері қаралып, көркемдік тәрбие берудің және сабақтарда өнердің алуа
түрлеріне үйретудің бағдарламасы, әдістері мен мазмұны ашып көрсетіледі.
КСРО Педагогика ғылымдар академиясының мектепке дейінгі тәрбие ғылыми
зерттеу институтының қызметкерлері мектепке бейнелеу іс-әрекет саласы
оқытуға баланың даярлығы проблемаларын жасаумен айналысады проблеманы
зерттеудің бірқатар нәтижелері Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой
тәрбиесі деген кітапта берілген. Өзінің мақаласында Н.П. Сакулина
бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында ақыл-ой тәрбиесі міндеттерін ашып береді.
Ол былай деп атап көрсетеді: мектеп жасына дейінгі балалар жалпы
сипатаған құбылыстарды, білімнің, жалпы сипаттағы мәліметтердің күрделі
емес жүйесін игеруге қабілетті, мүның өзі өз кезегінде олардың бейнелеу іс-
әректі сабақтарындағы мінез-қүлықтарының сипатын өзгертеді: олар алдымен
бейнеленетін обьектіні талдау қатынасады, содан кейін тапсырманы
сенімді орындайды.
Сәби жастағы балалардын, бейнелеу іс-әрекетіне басшылық жасау
әдістерін талдап жасауға да көп көңіл белінді. Кіші жастағы балалардың
бейнелеу әрекетін зерттеу жөніндегі алғашқы жұмыс 40-жылдардың аяқ кезінің
өзінде-ақ пайда болды. Бұл А.А.Волкованың диссертациясы еді. Ол жасаған
зертеулердің нәтижесінде кіші жастағы балаларды оқытудың бағдарламасы
нақтыланып, сәбилердің бейнелеу іс-әрекетіне басшылық жасаудың бірқатар
тәсілдерді жасалды.
Онан әрі сәби жастағы балалардың бейнелеу іс-әрекеті және оларды оқыту
әдістемесі мәселелері жөнінде В.Н.Аванесова (Ең кішкентайлардың балалар
бақшасында үйрету, М., 1968), Т.Г.Казакова (Мектеп жасына дейінгі
кішкентайлар сурет салады. М., 1971), Н.Я.Шибанова (Мектеп жасына
дейінгі сәби жастағы балаларды өз бетімен сурет салуға тәрбиелеу. Пермь)
зерттеулер жүргізді.
50 жылдарда бейнелеу іс- әрекетінің алуан түрлеріндегі балалар
шығармашылығын зерттеу басталды. А.И.Герцен атындағы Ленинград мемлекеттік
педагогика институтының оқытушысы И.Л.Гусарова балаларды аппликациялық
жүмыстарға үйрету жөнінде егжей-тегжейлі зерттеу жүргізді. Оның 1968 жылы
басылып шыққан кітабында үш жас мөлшеріндегі топтарда аппликация бойынша
балалармен жүмыс істеу программасы мен жұмыс методтары ашылады. 60-
жылдарда И.Л.Гусарованың басшылығымен аппликация саласында сондай-ақ екі
зерттеуі мектеп жасына дейінгі ересек балалардың декоративтік-өрнектік
іс-әрекетінің қалыптасуы туралы З.А.Богатаееваның және декоративтік
аппликациялық жұмыстардың материалында 6—7 жастағы балалардың бейнелеу
ісәэрекетінің сенсорлық негіздері мәселелері бойыеша Е.С.Рогалеваның
зерттеулері орындалды.
Практикалық қызметкерлерге көмек ретінде көрнекі құралдар - барлық жас
топтары үшін аппликация бойынша альбомдар жасалды. 60-аяғына қарай
мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың мүсін жасаудағы творчестволық
қабілеттерін дамыту мәселесі женінде (Н.Б.Халезова) балалардың мүсін
жасауының сенсорлық негіздері туралы (Н.А.Курочкина, Е.И. Корзакова
арнаулы эксперименттік зерттеулер жүргізілді. В.Г.Нечаеваның диссертациясы
түрлі материалдан конструкциялаудағы балалар творчествосын зерттеу
мәселесіне арналды. Балалардың құрылыс салу ойындары материалы негізінде
үш жас мөллшеріне қарай бөлінген топтар бойынша жүргізілген
эксперименттік зертеулердің нәтижелері З.В.Лиштван диссертациясында сөз
болады. Оның жұмысында қүрылыс материалдарынан конструкциалаудағы балалар
творчестосын дамытудың заңдылықтары белгіленіп, оларға басшылық жасау
методтары ашып көрсетіледі. 70-жылдарда балалардың конструкциялық творчес
твосын дамыту құралдарының бірі ретінде КСРО Педагогика ғылымдары
акедемиасының мектепке дейінгі тәрбие ғылыми-зерттеу институтының
қызметкерлері. Н.Н.Поддьяков, А.Н.Давидчук зерттеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлеріндегі балалар творчествосының кең
проблемаларын қамтитын зерттеулермен қатар 60-70 жылдарда методиканың
жекелеген мәеелелері күшті қарқынмен талданып жасалды: Т.С.Комарова -
сурет салудағы графикалық іскерліктің қалыптасуы туралы. Р.Г.Казакова
мектеп жасына дейінгі ересек балалардың натурадан сурет салу ерекшеліктері
және оларға басшылық жасау методтары туралы; Л.В.Компанцева мектеп жасына
дейінгі ересек балалардың сурет салудағы творчествосын табиғаттың
поэтикалық образдарының ықпалы туралы мәселелерді зерттеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің методикасы мәселелері жөніндегі тс
педагогикалық зерттеулермен катар балалар творчествосына псих зерттеулер
де жүргізілді. Көркемдік тәрбие мен дамудың жалпы п (40-жылдардың өзінде-
ақ қабілеттердің және олардыдамыту, толық және дүрыс анықтамасын берген)
Б.М.Теплов зерттеді. В.Й Е.И.Игнатьевтің жұмыстарында әр түрлі жас
сатыларында бейнел дамытудың жолдары қарастырылды.
Мектеп жасына дейінгі бала творчествосы саласындағы зерттеулерді 50-60-
жылдары Б.А.Сазо Н.И.Стрелянова, В.С.Мухина және басқалар жүргізді.
Психолоғиз оқытудың және балалардың творчествосын қалыптастырудың меп
ұсынылған тәсілдерін, методтарын теориялық жағынан негіздеуге берді.
Мектепке дейінгі педагогика, балалар психологиясын және әрекетінің
методикасын дамытудағы үлкен табыстар мектепке деі практикасы үшін
неғұрлым жетілдірілген документ жасауға алып жылы Балабақшада тәрбие беру
программасы басылып шықты. іс-әрекеті бөлімі ғылыми позициядан талдап
жасадды. Бүл програ бүрынғы программалардан айырмашылығы — бір жастан жеті
жг балаларды тэрбиелеуге есептелген. Мұның өзі барлық жас сатысыі
балалармен жұмыс жүргізуде сабақтастықты жүйелі түрде жүзеге мүмкіндік
жасайды.
Сәби жастағы бірінші және екінші топтарға арналған программалық
материал іс-әрекет түрлері бойынша орналасқан және бір жылға тұтас
беріледі, бірінші кіші топтағылар үшін жартыжылдық бойынша; қалған барлық
топтар үшін — тоқсан бойынша орналасқан. Материалдың бұлай орналасуы кіші
топтарда бүкіл жыл бойына дағдыларды орнықтыру жөнінде ұзак жұмыс жүргізу
қажеттігімен байланысты, ал басқа топтар үшін материалдың тоқсандар
бойынша орналасуы бүкіл оқу процесі құрылысында үлкен жүйеліліктің болуына
қамтамасыз етеді.
Программада әрбір жас мөлшеріне қарай бөлінген топтарға арналған
көркемдік қабілетін дамыту жөніндегі міндеттер нақты анықталған.
Балалардың мектепке даярлауға және балабақша мен мектептің тәрбиелік-білі
жүмысындағы сабақтастықты орнатуға ерекше көңіл бөлінеді. Мысалы,
балабақшадағы мектепке даярлық тобында натурадан сурет салуға бөлінеді.
Балаларда байқампаздық, заттың ерекшелігін көре білу және оны өз
суретінде бере білу дамиды. Мұның өзі мектепте бейнелеу міндетін
күрделілендіруге — көлемін және әр түрлі қалыптағы көрінісін бере білуге
мүмкіндік жасайды.
Соңғы жылдары Балабақшада тәрбие беру программасы біршама нақтыланып
бірнеше рет басылды, бірақ оның құрылу принципі бұрынғысынша қалып қойды.
60—70-жылдарда КСРО Педагогика ғылымдар академиясы мектепке дейінгі
педагогика ғылыми-зерттеу институтында көркемдік іс- әрекеттің ретінде
түсіндірілді. Осы зерттеулердің бәрі балалар творчесвосының шынайы мәнін
ашып бермеді және көп жағдайда оларға басшылық жасауда балалардың
шығармашылық үдерісіне араласпауды талап етті, бұл үрдіс ішкі биологиялық
заңдылықтар мен алдын - ала белгіленіп отырады деп есептеледі.
Балалар шығармашылығының дамуы туралы шетел теорияларының пайда
болуымен бір мезгілде дерлік балалар суреттеріне деген ынта Россияда да
туды. 1909 жылы Москвада Бала өміріндегі өнер атты көрме ашылды.көркем
өнер тәрбиесі туралы мақалалар мен лекциялар оқылды.
1911 жылы К.Риччидің Суретші балалар атты кітабы орыс тілінде
аударылды. Оның алғы сөзінде Л.Г.
Оршанский бұл кітаптың шығуы балалардың бейнелеу шығармашылығына деген
үлкен ынтаның Россияда пайда болуымен сәйкес келіп отырғанын ескертіп,
балалар шығармашылығына көңіл аударатын, оны танып, балаларды не нәрсеге
үйрету керектігін анықтайтын,олардың бойына көркемдік талғамды сіңіретін
мезгіл жетті деп есептеді.
Орыс ғалымдарының балалар суреттеріне арналған еңбектері жарық көрді
(Л.Г.Оршанский, А.А.Рыбников, К.М.Лепилов, Ф.И.Шмит және басқалар.
Балалардың бейнелеу іс-әрекетінің нәтижелерін педагогикалық позициялардан
балаларда байқампаздық, есте сақтау, зейін қою, эстетикалық сезімдердің
тұрғысынан қарау орыс авторларының жұмыстарына тән болды.
В.М.Бехтеревтің күні бүгінге дейін маңызын жоғалтпаған обьективті
зерттеудегі балалар суреттерінің бастапқы эволюциясы (1910 ерекше
қызығушылық тудырады. В.М.Бехтерев ең сәби кезеңдегі 3-4 жастағы
балалардың суреттерін алып қарастырды. Ол шетел авторларының қағидаларына
сынай баға берді. Атап айтқанда, ол баланың субьективті дүниесіне ену және
осының негізінде оның сезімі мен қиялдарының ерекшіліктерін анықтау
мүмкіндігі туралы қорытындыны ғылыми емес деп есептеді. Ол бастапқы
сызықтары мен шимайларында бала әлі ештеңені бейнелемейді көрсетті.
Сәбилердің суреттеріндегі сызықтар мен формалар сипатын зерттей
отырып, В.М.Бехтерев бала бейнелеуге өте ерте ұмтылады деген қортынды
жасады. Бала айналасынан нені көрсе, соны салады, сондықтан
шығармашылығына дұрыс баға беру үшін оның түрған жағдайын анықтау қажет.
В.М.Бехтерев балаларды сурет салу техникасына үйретудің қажеттілігін
мойындады, ересектерге саналы еліктеу, оның пікірінше, баланың
ерекшелігінің де, жеке даралығының пайда болуына да кедергі бола алмайды.
В.М.Бехтеревтің бұл қағидалары, оның еңбегінің суреттемелік сипатына
қарамастан, қарамастан, сол кез үшін жаңашыл болып табылды.
Балалар суреттерінің кейбір орыс суретшілері балалардың әрекетінің
қайнар көздерін және оның даму жолдарын түсінуде идеалистік Алуға болады.
Оған жабыстырылатын формаларды жұқа, ең дұрыс жылтыр ағаздардан кесу
керек. Ол ашық түсті және қолмен ұстағанда жұмсақ болады, бұл әсіресе
кішкентай жастағы балалармен жүмыс істегенде өте маңызды.
Бейнелеу өнері - жалпы өнердің бір бөлігі. Негізінде жалпы өнер
атаулыѓа ауыз әдебиеті мен көркем әдебиетті, ән-күйді, театр мен киноны,
бейнелеу өнері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тезистері
Лекция № 1-2
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәні, оны оқытудың
әдістері, мәні мен міндеттері.
Лекция жоспары:
1. Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәнінің объектісі,
міндеттері
2. Пәннің басқа пәндермен байланысы
3. Бейнелеу өнерін оқыту әдістері
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері және олардың мектеп жасына дейінгі
балаларды жан-жақты дамытудағы маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас
топтарында аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі.Сабақтардың мазмұны
тәрбиеші сол жасқа арналған бағдарламаның талаптарына сәйкес және
балаларда бар білім мен бейнелеу іскерліктерін ескере отырып жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-әрекетімен жалпы топтық
сабақтардан тыс та, ойынға бөлінген уақыт кезінде де шұғылдануы мүмкін.
Педагог бұл ынтаны әрдайым қолдап, алынған бейнелеу дағдыларын қолдануда
инициативалар мен дербестіктің пайда болуын көтермелеп отыруға тиіс.
Сәбилерде сурет салуға, мүсіндеуге, конструкциялауға деген ынта
қысқа мерзімді әрә тұрақсыз болады. Мектепке дейінгі ересек балалар
творчесволық іс-әрекетке деген белгілі бір қажеттілікті бастан кешіреді,
мұның өзі оларда пеагог тарапынан көңіл аударудыжәне дұрыс басшылық
жасауды талап ететін қабілеттердің бар екенін дәлелдейді.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері
Балабақшада бейнелеу іс-әрекеті сабақта сурет салу, мүсін жасау,
аппликация және констукциялау сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы
дүние туралы әсерлерін бейнелеуде осы түрлердің әрқайсысының өз
мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында тұрған жалпы
міндеттер әрбір түрдің ерекшіліктеріне, материялдың және онымен жұмыс
істеу тәсілдерінің өзгешіліктерін қарай нақтылайды.
Сурет салу. Сурет салу- балалардың өздерінің творчестволық
белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сүйікті сабақтарының
бірі. Суреттердің тақырыбы алуан түрлі болуы мүмкін. Балалар өздері
қызықтырған нәрселерді бәрін салады: жекелеген заттарды және айналадағы
өмірден алынған көріністерді, әдеби кейіпкерлерді мен декортивті ою-
өрнектерді және тағы басқа. Сурет салудың әсерлігі құралдардың пайдалану
олардың қолынан келеді. Мысалы, нақты затпен ұқсастықты беру үшін, сурет
салушының бейнелуші обьектіге қатынасын білдіру үшін және декортивті
планда түс пайдаланылады. Композиция тәсілдерін пайдалана отырып, балалар
сюжетті жұмыстарда өз ойларын толығырақ әрі байрақ бейнелей бастайды.
Алайда сурет салуды жете түсініп, оның тәсілдерін техникалық жағынан
меңгеру кішкентай бала үшін айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші
жұмыстардың тақырыбына баса назар аударуға тиіс. Балалабақшада негізінен
түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар түрлі-түсті қарандаштар, акварель және
гуашь бояулар пайдаланылады. Қарандашпен сызықтық форма жасалады. Оның
өзінде бір бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп салынып, алуан детальдар
қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет жасаудың мұндай
бір ізгілігі баланың аналитикалық ойлау қызметін жөнелтеді.
Бір боліктің суретін салып алынған кейін, ол онан әрі қандай
бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді. Оның үстіне,
сызықтық нұсқаулар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті
бояуға көмектеседі.
Бір бөліктің суретін салып алыннған кейін, ол оннан әрі қандай
бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді.Оның үстіне,
сызықтық нұсқалар бөліктердің шекарасын анық көрсете отырып суретті бояуға
көмектеседі.
Бояулармен (гуашпен және акварельмен) сурет салғанда форма бояу
арқылы жасалады.Осы тұрғыдан алып қарағанда бояулардың түс пен форманы
сезінуді дамыту үшін үлкен маңызы бар. Бояулармен айналадағы өмірдің алуан
түрлі бай түстерін беру онай: ашық аспан, күннің батуы мен шығуы, көк
теңіз және т.б. Бұл тақырыптарды қарандаштармен орындағанда көп еңбек,
жақсы дамыған техникалық дағдыларды талап етеді.
Бала бақшада бағдарлама арқылы әрбір жас тобы үшін графикалық
материялдардың түрлері белгіленеді. Ересек және мектепке даярлық топтар
үшін қосымша көмір қарындашын, түрлі түсті борларды, пастельді, сангинаны
пайдалану ұсынылады. Бұл материялдар балалардың бейнелеу мүмкіндігін
кеңейтеді. Көмір мен сангина мен жұмыс жасаған кезде сурет бір түсті боып
шығады, мұның өзі заттың формасына және факурасын бере білуіне барлық
назарды жұмылдыруға мүмкіндік береді: Түрлі түстер борлар көлемді беттер
мен ірі формаладды бояу жеңілдетеді; Пастель түстің алуан түрлі ренкін
беруге мүмкіндік жасайды.
Мүсіндеу. Бейнелеу іс-әрекет түрлерінің бірі ретінде мүсін жасаудың
ерекшелігі- бейнелеу аумақтық әдіспен жасалады. Мүсіндеу жұмсақ
материалмен ғана емес, сонымен қатар қатты материалмен (мрамор, гранит
және т.б.) де жұмыс жасауды қамтитын скульптураның бір түрі болып
табылады.. Мектеп жасына дейінгі балалар қолдың әсерінен тез икемделетін
жұмсақ пластикалық материалдамен- саз балшықпен, ермексазбен пластелинмен
жұмыс істеу тәсілдерін меңгере алады.
Балалар адамдардың, хайуанаттардың, ыдыс-аяқтың, көкеністердің,
жемістердің, ойыншықтардың мүсіндердің жасайды. Тақырыптардың алуан
түрлілігі мынаған байланысты: мүсіндеу, бейнелеу іс-әрекеттерінің басқа
түрлері сияқты, баланың танымдық және творчесвалық қажетсіну
қаннағатындыра отырып, тәрбие міндеттерін орындайды.
Мүсіндеуде заттардың кеңістік арақатынасын беру оңайтылады-
обьектілер, нақты өмірдегідей, бірінен соң бірі, композиция ортасына жақын
не алыс қойылады. Перерспективті мәселелері мүсіндеуге болмайды.
Мүсіндеуде бейне жасаудың негізгі формасы- ауқымды форманы беру.
Түс шектеулі түрде пайдаланылады. Әдетте кейін балалар ойындарында
пайдаланылатын жұмыстар боялады. Мүсіндеу сабақтарда неғұрлым пластикалық
материал ретінде саз балшық негізгі орын алады. Жақсы дайындалған саз
балшық тіпті 2-3 жастағы баланың қолының илеуіне тез көнеді. Кептірілген
саз балшық жұмыстар ұзақ уақыт сақталынады.
Ермексаздың пластилинің иілімділік мүмкіндігі аз. Ол алдын ала
қыздыруды қажет етеді, сонымен бір мезгілде қатты қыздырылған ол өзінің
созылымдылығын жоғалтады, қолға жабысып, жағымсыз тері сезу түйсіктерін
туғызады. Мектепке дейінгі балалар пластилинмен негізінен топ сабақтарынан
тыс кезде жұмыс істейді.
Аппликация. Аппликация сабақтарында балалар өздері бөліктері мен
силуэттерін қиып, жапсыратын алуан түрлі заттардың қарапайым да күрделі
формаларымен танысады. Силуэтте кескінді жасау үлкен ой мен қиял жұмысын
талап етеді, өйткені силуэтте кейде заттың негізгі белгілері болып
табылатын детальдар болмайды.
Аппликация сабақтары математикалық түсініктердің дамуына мүмкіндік
туғызады. Мектепке дейінгі балалар аса қарапайым геометриялық формаларының
аттарымен, белгілерімен танысады, заттардың және олардың бөліктерінің
кеңестікте орналасуы (сол жақта, оң жақта, бұрышта, ортада және т.б.) мен
көлемі (үлкен кіші) туралы түсінік алады. Осы күрделі ұғымдарды балалар
сәндік ою-өрнек жасау процесінде немесе затты бөлік- бөлігі бойынша
бейнеленген кезде оңай ұғып алады.
Сабақтардың барсында мекетепке дейінгі балалардың бойнда түсті
ритімді симметрияның сезу дамиды және осының негізінде көркемдік талғам
қалыптасады. Оларға түсті өздері жасау немесе форманы бояу керек емес.
Балаларға түрлі түстермен реңтегі қағаздарды бере отырып оларды әдемі
үйлесімді таңдай білуге тәрбиелейді. Рейтім мен симметрияның ұғымен
балалар сәби жастың өзінде-ақ сәндік ою-өрнек, элементтерін жасау кезінде
танысады.
Аппликация сабақтары бөбектерді жұмысты жоспарлы ұйымдастыруға
(мұның өзі бұл жерде өте маңызды) үйретеді, өйткені өнердің бұл түрінде
композитция жасау үшін бөліктерді жүйелі жапсырудың үлкен маңызы бар
(алдымен ірі формалар, одан кейін детальдар жабыстырылады, сюжетті
жұмыстарда – алдымен фон негізгі түс, содан соң бірінің үстіне бірі түскен
екінші қатардағы заттар және ең соңында бірінші қатардағы заттар
жабыстырылады.)
Аппликациялық бейнелерді орындау қол бұлшық еттерін дамытуға,
қыймылдарды үйлестіруге жәрдемдеседі. Бала қайшы ұстауға, қағаз парағын
бұра отырып, формаларды дұрыс қыйып алуға формаларды қағаз бетіне бір –
біріне бірдей қашықтықта орналастырға үйренеді.
Констукциялау. Констукциялау алуан түрлі материялдардан
констукциялау бейнелеу іс-әрекетінің басқа түрлеріне қарағанда ойынмен
көбірек байланысты. Ойын көбіне констукциялау прцесімен қатар жүреді, ал
балалардың жасап шығарғандары әдетте ойындарда пайдаланылады.
Балабақшада констукциялаудың мынадай түрлері қолданылады: құрылыс
материалдарынан констукциялау жиынтығынан, қағаздан, табиғи және басқа
материалдардан констукциялау .
Констукциялау процесін мектеп жасына дейінгі балалар білімге,
дағдыға және іскерлікке ие болады. Құрылыс материялдарыннан констукциялай
отырып, олар геометиялық ауқымды формаларымен танысады, семметрияның, тепе-
теңдіктіп, пропорцияның маңызы туралы түсінік алады. Қағаздан
констукциялау кезінде балалардың геометиялық жазық фигуралар туралы
білімі, жақ, бұрыштар нүктесі туралы ұғымы нақтылана түседі. Балалар
қағазды майыстыру, жинау, кесу, желімдеу жолымен жалпақ формалардың түрін
өзгерту (осының нәтижесінде жаңа ауқымды форма жасау) тәсілдерімен
танысады.
Табиғи және басқа мат ериалмен жұмыс істеу балаларға өздерінің
творчесволық қабілеттерін көрсете білуіне, жаңа бейнелеу дағдыларына ие
болуға мүмкіндік береді. Конструкциялау жұмыстары үшін, әдеттегідей, дайын
формалар пайдаланылады, балалар оларды қажетті кескінді алады.
Конструкциялаудың барлық түрлері балалардың конструкциялық ойы мен
творчествалық қабілетін дамытады. Балаға жасалатын затты (ойша немесе
қолда бар үлгі негізінде), оның бөліктерінің формаларын алдын ала
елестетіп, өзінде бар дайын формаларымен ойша салыстыру, оның жарамдылығын
анықтауы, содан кейін пайдалануы (жекелеген бөліктерін біріктіру,
детальдар қосу, егер қажет болса бояу қолдану ) керек. Конструкторлық ойды
қалыптастырудың күрделі процесі тәрбиеші жағынан зейін аударып, дұрыс
басшылық жасауды талап етеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлерінің өзара байланысы. Бейнелеу
іс-әрекетінің жоғарыда қарастырлып кеткен түрлі өзара тығыз байланыста.
Бұл байланыс ең алдымен жұмыстарды мазмұны арқылы жүзеге асады. Кейбір
тақырыптар – үйлердің, транспорттың, хайуанаттардың және т.б. бейнесі
барлық түрлері үшін ортақ болып табылады. Мысалы, егер мектеп жасына
дейінгі ересек және мектепке даярлық топтарының балалар мүсіндеу немесе
аппликация жасау кезінде қоянды бейнелесе, онда осы сабақтардан оның
формасы, көлемі, бөліктерінің ара қатынасы туралы алған білімдерін олар
арнайы оқу сабағынсыз-ақ сюжетті сурет салғанда пайдалана алады. Оның
өзінде мектеп жасына дейінгі балалар бұл жұмысқа қажетті бейнелеу және
техникалық тәсілдерін- дөңгелек формаларды салып, заттарды парақ бетіне
орналастыра білу тәсілдерін меңгере алған- алмағанын ескеру маңызды.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлі арасындағы байланыс түрлі
материалдармен жұмыс істегенде форма түзуші қимылдарды дәйекті түрде
меңгеру жолмен жүзеге асырлады. Мысалы, дөңгелек формамен танысуды ауқымды
берілетін мүсіндеуден бастаған жақсы. Аппликацияда бала шеңбердің жазықтық
формасымен танысады. Сурет салғанда сызықтық котур жасалады.
Сонымен, жұмысты жоспарлаған кезде тәрбиеші қандай материалды
пайдалану балаларда бейнелеу дағдыларын шапшаң әрі оңай меңгеруне
мүмкіндік беретін мұхият ойластырып алуға тиіс. Мектеп жасына дейінгі
балалар бейнелеу іс-әрекетінің бір түрі бойынша өткен сабақтарында алған
білімдерін жұмыстың басқа түрлері мен және басқа материалдарымен
өткізілетін басқа сабақтарда ойдағыдай пайдалана алады.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар, оқу тапсырмаларын
орындаудан басқа, балаларды жан-жақты дамытудың маңызды құралы болып
табылады. Сурет салуға, мүсіндеуге, аппликацияға конструкиялауға үйрету
мектеп жасына дейінгі балаларға ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық және
дене тәрбиесін беруге жәрдемдеседі.
Ақыл-ой тәрбиесі үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу іс-
әрекеті қоршаған өмірді танып білумен тығыз байланысты. Мұның өзі алдымен
материалдардың (қағаз,қарандаш, бояулар, саз балшық және т.б.)
қасиеттерімен тікелей танысудан, әрекетің алынған нәтижемен байланысын
танып білуден басталады. Онан әрі қарай бала айналадағы заттар туралы,
материалдармен жабдықтар туралы білім алуын жалғастыра береді, алайда оның
материалға деген ынтасы өз ойын, айналадағы дүниеден алған әсерін бейнелеу
формасында беруге ұмтылумен сабақтасып жатады.
Ақыл-ойды дамыту үшін сурет салудың маңызы туралы: сурет салуды
үйреніп, әдеттенген адам әр бір жаңа затқа ерекше көзбен қарайды. Ол
барлық жағынан шамалап байқап, сондай заттың суретін салады, және оның
басында соның өзінде ақ образ болады. Ал бұл заттың мәнінің өзіне ол терең
енеді деген сөз,- деген пікірді алдыға тартуға болды.
Затты дұрыс бейнелеу үшін ол туралы айқын түсініп болуы, яғни
заттың сипаты белгілердің олардың бір-біріменара қатынасын, формасын,
түсін көре білу керек. Мектепке дейінгі сәби жастағы бала өз суреттерінде
бар болған (кейде онша елеулі емес) неғұрлым ашық бірнеше белгілерін бөліп
алады. Мысалы, адамның суретін сала отырып балалар кейде көзде
көзілдірікті жоқ көйлектің түймесін салып, оларды негізгі детальдар деп
есептейді, мақсатты үйрету нәтижесінде балалар бейнеленіп отырған нәрсенің
басты, елеулі белгілерін бөліп алады.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде балалардың айналадағы заттар туралы
көзбен көріп ұғынуы нақтыланып терендей түседі бала суреті кейде баланың
зат туралы ұғымы дұрыс емес екенін дәлелдейді, бірақ суретке, мүсінге
қарап бала ұғымының дұрыс бұрыстығын кесіп айту әр дайым мүмкін бола
бермейді. Баланың ойы оның бейнелеу мүмкіндігінен ауқымды да бай өйткені
ұғымдардың дамуы бейнелеу іскерліктерімен дағдылардың дамуынан басым
болады оның үстінен, кейде мектеп жасына дейінгі балалар обьектіге өзінің
эмоцилық қатынасын беруге ұмытыла отырып, бейненің көлемі мен түсін саналы
түрде бұзады. Мәселен, бала әскерлердің алдында кетіп бара жатқан
командирдің маңызын көрсету үшін оның көлемін үлкейтеді жақсы көретін
затарын ашық түске бояйды және т.б.
Бала бір обьектінің суретін салған кезде ие болған іскерлігін
біртектес обьектілер қатарын бейнелегенде өз бетімен пайдалана алу үшін,
ол ұғымдарды жалпылап, реттей білуге тиіс. Қазіргі кезде іс-әрекеттің
алуан түрлерімен байланысты баланың ойлау қабілеттін дамытудың
ерекшіліктері туралы мәселе айтарлықтай терең зертелген. Мектепке дейінгі
жаста, практикалық жұмыс процесімен тікелей байланысты ойлаудың көрнекі-
әрекетті формаларынан басқа, ойлаудың неғұрлым жоғары дәрежеде даму
ретінде көрнекі-образды ойлау да негізінде өз жұмысының нәтижесін ойша
елестетіп алып, содан кейін әрекет ете бастайды.
Көрнекі-обьразды ойлау қабілеті дамыту үйрету процесі кезінде
жүреді. Белгілі педагог Н.П.Сакулинаның зерттеулері мынаны көрсетті:
бейнелеу тәсілдерін ойдағыдай меңгеру және әсерлі образды жасау кейбір
заттар туралы айқын ұғымдарды ғана емес, сонымен бірге заттың сыртқы
түрінің, оның заттар немесе құбылыстар қатарындағы қызыметімен байланысын
белгілеуді де талап етеді. Сондықтан балалар сурет салуды бастар алдында
өздерінде қалыптасқан түсініктердің негізінде ақыл-ой міндеттерін шешеді,
содан кейін осы міндетті жүзеге асырудың әдістерін іздестіреді. Мектепке
дейінді ересек жастағы ересек бала өзі сезім жолымен қабылдамаған нақты
және фантастикалық образдар жасауға қабілетті болады. Балалар
суреттеріндегі образды бастама тиісті тәрбие жұмысы жүргізілген кезде
мектепке дейінгі кішкентай жастың өзінде-ақ пайда болатын бұл саладағы
соңғы зерттеулер көрсетіп отыр. В.А. Езикееваның зерттеулері 5-7 жастағы
балалардың жасағант образы олардың тәжірибе жинақтауы мен творчество
процесінде ақыл-ой белсенділігін арттырумен қалай өзгеретінін көрсетіп
берді.
Адамгершілік тәрбие үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу іс-
әрекеті адамгершілік тәрбие міндеттерін шешумен тығыз байланысты. Бұл
байланыс қоршаған болмысқа белгілі тбір қатынасты нығайтатын балалар
жұмыстарының мазмұны және балалардың бойында байқампаздықты, табандылықты,
белсенділікті, инициативаны, тапсырманы тыңдап, орындай білуге, бастаған
жұмысты аяғына дейін жеткізе білуге тәрбиелеу арқылы жүзеге асады.
Айналадағы өмір балаларға көп әсер етеді де, олардың суреттерінде,
аппликациялардв және т.б бейнеленеді. Сурет салу процесінде бейнеленіп
отырған құбылысқа деген қатынас беки түседі, өйткені бала бұл құбылысты
қабылдағанда өткерген сезімді тағы да бастап кетеді. Сондықтан баланың
жеке басының қалыптасуына жұмыс мазмұны үлкен ықпал жасайды. балаға өнер
арқылы өз ойлары мен сезімін тереңірек аңғаруға, айқынырақ ойлап,
тереңірек сезінуге көмектесу керек; балаға бұл өзін-өзі танып білуді,
басқаларды танып білу құралы, коллективпен неғұрлым тығыз жақындасу
құралы, коллектив арқылы басқалармен бірге өсу және мүлдем жаңа, терең де
елеулі толқыныстарға толы өмірге бірлесіп бару құралы етуге көмектесу
керек деп жазған Н.К. Крупскаяның пікірі маңызды орынға ие. Этикалық және
эстетикалық толғаныстар үшін табиғат бай материал береді: түстердің
қызылды жасылды үйлесімі, формалардың әр- түрлілігі, көптеген
құбылыстардың ғажайып сұлулығы(нөсер, теңіз толқынының шарпыны, бұрқасын
және т.б)
Бейнелеу әрекеті адамдардың еңбегі мен олардың тұрмыс тіршілігі
туралы балалардың ұғымын нығайтуға көмектеседі. Мысалы, қаламен тьаныса
отырып, балалар кешені, ондағы сап түзеген үйлерді жол бойымен түрлі
бағытқа тәртіппен жүріп жатқан машиналарды, тротуармен жүрген адамдарды
салады. Сюжетті суреттерде балалар жаңа құрылыстардан алған әсерлерін
көрсетіп, түрлі еңбек процестерін бейнелейді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың аппликация құралдарын
көкеністерден, жемістерден, гүлдерден жасалған декоративтік ою-өрнектер
құрайды. Педагог осы тақырыптар бойынша өткен сабақтарда бейнеленіп
отырған обьектілердің конструкциясы, формасы олардың түсі жөнінде ғана
емес, сонымен бірге адамның жаңа үйлер салуға, ауыл шаруашылық өнімдерін
өсіруге және т.б. жұмсауына тура келетін үлкен еңбегі туралы да әңгімелеп
береді. Мұның бәрі адамның еңбек қызметі туралы бала ұғымын анағұрлым
кеңейтіп, мектеп жасына дейінгі баланы еңбекке тәрбиелеуге жәрдемдеседі.
Сурет салу, мүсіндеу конструкциялау процесінде творчестволық ,
қызметінің негізгі компоненттері болып табылатын белсенділік, дербестік,
инициатива сияқты жеке бастың маңызды сапалары қалыптасады. Бола
бақылауда, жұмысты орындауда белсенді болуға, мазмұнды ойластыруда,
материалды іріктеуде, алуан түрлі көркемдік әсерлік құралдарын пайдалануда
дербестік пен инициатива көрсетуге үйренеді. Жұмыста мақсаттылыққа, оны
ақырына дейін жеткізе білуге тәрбиелеудің маңыздылығы бұдан кем емес. Бұл
моралдық сапаларды қалыптастыруға тәрбиеші сабақ үстінде пайдаланылатын
барлық методикалық тәсілдерді бағыттауға тиіс.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде мектеп жасына дейінгі балаларда
жолдастық, өзара көмек сезімі тәрбиеленеді. Сурет салу кезінде, балалар
көбіне бір – бірінен ақыл – кеңес сұрап отырады. Сабақтың соңында
балалардың жұмыстарына коллективтік талдау жүргізіледі, бұл өз суреттері
мен жолдастарының суреттерін обьективті бағалай білудің қалыптасуына
жәрдемдеседі.
Кейбір жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалардың жұмысы
коллективтік орындалатын тапсырма ретінде ұйымдастырылады, осының
барысында олар тату – тәтті жұмыс істей білуде, бір – біріне көмек беруге
тәрбеленеді.
Эстетикалық тәрбие үшін бейнелеу іс- әрекетінің маңызы.
Эстетикалық тәрбие міндеттерін шешуде бейнелеу іс- әрекетінің маңызы
үлкен, өйткені өщінің сипаты жағынан ол көркемдік іс- әрекет болып
табылады.
Балалардын бойында айналадағыларына эстетикалық қатынасты,
әсемдікті көріп, сезіне білуді, көркемдік талғаммен творчествалық
қабілетін дамытудың тәрбиелеу маңызды. 2-3 жастағы баланың қоршаған
болмысқа қатынасы туатын сезімдердің жеткілікті дәрежеде жіктеуімен
сипатталады. Мектеп жасына дейінгі баланы ашық түсті, дыбыс шығаратын,
қозғалмалы нәрселерге еліктейді. Бұл еліктеуде танымдық қызығуда,
обьектіге эстетикалық қатынас та үйлесіп жатады; бұлар қабылдаған
құбылыстарға баға берген пікірлерден де сондай- ақ балалардың іс-
әрекетінен де көрінеді. Көбінесе мектеп жасына дейінгі кішкентай балалар
өзі үшін тартымды, жақсы көретіндерінің бәріне олардың эстетикалық
құндылығын ескермей, жағымды баға береді. Мысалы, ескі ойыншықты бала өте
әдемі деп есептейді, өйткені ол ойын кезінде жиі пайдаланылады. Сондай-ақ
ашық түске боялған, серпінді, үстіңгі беті жылтыр немесе үлпілдек
ойыншықтарға балалар жоғары баға береді.
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалар заттардың эстетикалық,
сапаларын неғұрлым саналы түрде бөліп көрсетеді. Оның мынау неліктен
әдемі? деген сұраққа берген жауабында обьектілердің эстетикалық
ерекшеліктерін (формалар көлемнің шамаластығы, пропорциялығы, түрлі түсті
реңктерге бай екені) көрсететін дәлелдер басым болады.
Бейнелеу іс-әрекеті мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық
сезімін тәрбиелеуде үлкен роль атқарады. Сурет салу, мүсін жасау,
аппликация, конструкциялау сабақтарының спецификациясы әсемдікті танып-
білу үшін, балалардың бойында болмысқа эмоциялық-эстетикалық қатынастарды
дамыту үшін кең мүмкіндіктер береді. Бейнелеу өнері нақта бар әсемдікті
адамға көрсетеді, оның нанымын қалыптастырып, мінез-құлқына оң ықпал
жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық сезімддерді ойдағыдай
дамыту үшін педагог сабаққа даярлану кезінде тапсырма балалардың
мүдделеріне, олардың бейіміне, қандай дәрежеде жауап беретінін, олардың
эмоциялық жағынан қаншалықты баурап алатынын ескеуге тиіс
Тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп отырған обьектінің
эстетикалық мазмұнын нақты ашудың маңызы өте зор. Оның үстіне обьектідегі
немесе құбылыстағы әсемдік элементтері туралы педагог эмоциялы, әсерлі
формада әңгімелеп беруге тиіс. Егер тәрбиеші, сурет салу үшін натура
ретінде ашық түстермен боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі бірлікті
дауыспен талдау жасаса және натураның ашық жарқындығын, әсемдігін,
бірегейлігін білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне
қозғау салмайды, олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта
қоймай, оө суреттерін асықпай боямалай бастайды.
Моралдық сезімдерді орнықтырып, эстетикалық толғанысты тереңдету
үшін сабақ процесінде белгілі бір эмоциялық көңіл күй қалыптастыру керек.
Мысалы, көктем тақырыбында сурет салу, кезінде көктем туралы өлеңді
пайдаланып, П. И. Чайковскидің жыл мезгілі пьесасын тыңдаған жақсы.
Бейнелеу іс-әрекеті балалардың білімді, іскерлік пен дағдыларды игеру және
практикада қолдану процесінде ғана мүмкін болатың творчестволық
қабілеттерін дамытуға септігін тигізеді.
Балалардың бойында көркемдік қабілеттерін дамытуға қамқорлық жасай
отырып, педагог балалардың сурет салуға, мүсін жасауға және тағы
басқаларға назарын, ықыласын, аударудың алғашқы қозғау салушы факторлары
болып табылатын сәттерді білуі тиіс. Затты немесе құбылысты, ашық түті
картинкаларды кітапшаларды, ойыешықтарды, мерекелік көріністерді
қабылдаған кездегі баланың терең эмоциялық тебіреністері көбіне осындай
факторлардың бір қызыметін атқарады. Эмоциялық тебіреніс баланың бойында
белгілі бір құбылыс туралы маңындағыларға әңгімелеп беруге және мұны
бейнелеу құралдарымен көрсетуге деген қажетсінуді тудырады. Суретті сала
отырып, бала бақылау кезінде пайда болған эмоциялық көңіл күйді тағы да
бастан кешіреді. Ол сурет салу процесінен орасаң зор ләззат алады. Бала
күн сайын айналасында көргендерінің бәрін бейнелей білуге деген тілек
пайда болады. Сурет салушы, немесе мүсін жасаумен, конструкциялаумен
айналысушының бақылау көбіне бейнелеу іс-әрекетіне қызығушылықтың пайда
болуына түрткі болады. Ересек адамдардың суретте, мүсінде, живописте айқын
обьраздарды жасау процесі балаларға өшпес әсер қалдырып, олардың өз
күштерін байқап көруге деген тілегін тудырады. Сондықтан, Б.В Иогансон:
адам өз бейімін айқын сезінуі үшін адам қабілетті тек қозғау салуды
күтеді деп көрсетеді.
Педагогтың жеке басының үлгісі, көмегі, көрсетуі, түсіндіруі
баланың көркемдік қабілетін дамытуға орасан зор ықпал жасайды. Мектеп
жасына дейіегі ересек бала суретші пайдаланған көптеген әсерлілік
құралдарын түсіне алады. Мысалы, Ақшақар ертегісіне салынған
иллюстрацияларды суретші А.Ф. Пахомов Ақшақардың образын бояу түсінің
көмегімен бөліп көрсетеді- Ақшақар көгілдір түспен бейнеленсе, ал оның
айналасындағы адамдар мен заттардың бәрі нақты өмірдегідей түспен боялады.
Мұндай тәсіл Ақшақардың нәзіктігін, ғажайыптығын баса көрсетуге
көмектеседі. Балалар қиял ғажайып образды ерекше бейнелеу формаларын,
түстерін талап ететінін түсіне алады.
Сондай-ақ картиналар арқылы балалар, суретті құрудың түрлі
композициялық тәсілдер мен бірінші және екінші қатардағы берумен, форматты
таңдап алумен және т.б танысады. Балалардың бейнелеу іс-әрекетінде олардың
творчестволық қабілеті дамиды, мұның өзі тәрбиешінің маңызды эстетикалық
міндеттерінің бірі болып табылады.
Сабақтарды ұйымдастыру және жабдықтауда балаларға эстетикалық
тәрбие беруге жәрдемдесуге тиіс. Ең алдымен тазалық, тәртіп болуы,
материалдар ұқыпты орналасуы тиіс: қарындаштар мұқият ұшталып, қағаздар
түзу кесілуі, саз балшық белгілі бір формада( дөңгелек немесе білік
тәріздес) иленуі және т.б болуы тиіс. Керек жарақтар стол үстінде
пайдалануға ыңғайлы болатындай етіп орналастырылуға тиіс. Бояуларға немесе
қағаз кесінділеріне арналған подностарды, қарындаштар немесе қыл қаламдар
салынатын стакандарды әдемі безендіру қажет. Мұндай жағдайда мектеп жасына
дейінгі балалардың шұғылдануға ықыласын тудырып, олар әсемдік пен тәртіпті
сақтауға тырысады. Көрнекі құралдар да жоғары көркемдік дәрежеде жасалған
болуы тиіс.
Дене тәрбиесін дамыту үшін бейнелеу іс-әрекетінің маңызы. Бейнелеу
іс- әрекеті сабақтарының барлық түрлері дұрыс ұйымдастырылған жағдайда
баланың дене тәрбиесін дамытуға дұрыс ықпал жасалынады. Олар жалпы өмірлік
тонустың көтерілуіне, ширақ көңіл күйдің қалыптасуына жәрдемдеседі.
Сурет салу және мүсін жасау үшін көздің қырағылығының маңызы зор.
Заттың суретін салып, мүсінін жасау үшін оны көріп, білу жеткіліксіз.
Заттың бейнесін салу оның түсі, формасы, констукциясы туралы айқын түсінік
болуын талап етеді, бұл түсінікті сурет салушы алдын- ала мақсатты бақылау
нәтижесінде ала алады. Бұл жұмыста көру аппаратының рөлі ерекше маңызды.
Баланың көренін есте сақтау қабілеті бейнелеу іс-әрекеті процесінде
белсенді түрде қалыптасады. Есте сақтау қабілетінің жақсы дамуы болмысты
ойдағыдай танып- білудің қажетті шартты екені, өйткені есте сақтау процесі
арқасында еске түсіру, білу, танып- білген заттар мен құбылыстарды қайта
жаңғырту, өткен тәжірибені орнықтыру жүріп жататыны мәлім. Баланың сурет
салу, мүсін жасау және т.б процесінде алынған ес және қимыл образдарын
пайдаланбай бейнелеу творчествосы болуы мүмкін емес. Мектеп жасына дейінгі
бала үшін затты елестету, бойынша оны барынша, еркін бейнелей білуді
игеруге мүмкіндік беретіндей дәрежеде білу негізгі мақсат болып табылады.
Сурет салу, мүсін жасау, аппликация, конструкциялаумен шұғылдану
баланың қолын, әсіресе білек пен саусақтардың бұлшық еттерін дамытуға
жәрдемдеседі, мұның өзі мектепте жазуға онан әрі үйрену үшін соншалықты
маңызды.
Бейнелеу іс-әрекеті процесінде балалар ие болған еңбек дағдылары
сондай-ақ баланың қолы менг көзін дамытады, сөйтіп олар алуан түрлі
еңбекке пайдалануы мүмкін. Сабақ кезінде балалар дұрыс отыруға
дағдылынады, өйткені бейнелеу іс- әрекеті барлық уақытта дерлік түзу және
белгі бір қалыпта отырумен байланысты.
Сонымен, бейнелеу өнер сабақтары балалардың жан- жақты дамуының
маңызды құралы болып табылады.
Семинар сабағына тапсырмалар мен сұрақтар:
1. Бейнелеу өнерінің теориясы мен әдістемесі пәнінің объектісі,
міндеттерін анықтау
2. Балаларды бейнелеу іс-әрекетіне оқытудың теориялық мәселелеріне шолу
жасау.
3. Пәннің басқа пәндермен байланысын көрсету. Бейнелеу өнерін оқыту
әдістерін сипаттау.
Ұсынылған әдебиеттер:
1. Казакова Т.Г. Изобразительная деятельность младщих дошкольников.
М.1989 г.
2. Костерин В.И. Учебное рисование. М., Просвещение. 1990 г.
3. Холезова Н.Б. Балалар бақшасындағы пішіндеу жұмыстары. Оқу-әдістемелік
құрал. Алматы. 1987ж.
4. Мухина В.С. Изобразительная деятельность ребенка как форма усвоения
социального опыта. М., 1988 г.
5. Копышева Лепка начальных классах. М., Провещение. 1990 г.
6. Григорьева Г.Г. Развитие дошкольника в изобразительной деятельности.
М., 1991 г.
7. Волков Н.Н. Восприятие картины. М., 1986 г.
8. Гусакова М.А. Аппликация. М., 1997 г.
9. Теория и методика изобразительной деятельности в детском саду. под
ред. В.Б.Косминской, Е.И.Васильевой и др. М., 1985 г.
10. Бейнелеу өнері негіздері және балалардың бейнелеу іс-әрекетін басқару
методикасы. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1989 ж.
11. Балалар бақшасындағы бейнелеу жұмысы . Н.П.Сакулина және
Т.С.Комарова ред. Оқу-әдістемелік құрал. Алматы. 1999ж
Лекция № 3-4
Тақырыбы: Бейнелеу өнерінің теориясы, оның түрлері мен жанрлары.
Лекция жоспары:
4. Бейнелеу өнерінің қоғамдағы алатын ролі, пайда болуы мен дамуы.
5. Өнердегі көркемдік бейнелер. Өнердегі мазмұн, форма және үйлесім
(композиция).
6. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары. Кескіндеме, Графика, оның
түрлері мен бейнелеу құралдары. Мүсінннің техникасы мен материалдары.
Сәулет өнері, оның өзіндік ерекшеліктері, әсерлі құралдары.
Мектепке дейінгі қоғамдық тәрбие біздің елімізде жалпы мемлекеттік
іске айналған. Жеткіншек үрпаққа жан-жақты, кең мағынасындағы тәрбие
берудің мақсаттары мен міндеттерін педагогика белгілеп берді. Балалардң
жаңа жағдайдағы даму ерекшеліктерін зерттеу, оқу құралдарын жасау,жетік
педагогикалық мамандарды даярлау қажеттілігі болды.Кеңестік мектепке
дейінгі педагогиканың жалпы мәселелерін талдап жасаумен қатар балала іс-
әрекетке үйретудің жекелеген арнаулы әдістемесі бөлінеді, олардың бейнелеу
іс-әрекетіне маңызды орын беріледі. Кеңес өкіметінің алғашқы он жылында
бейнелеу іс-әрекеті әдістемесінің қалыптасу жолы ауыр болды идеалистік
теориялармен шиеленіскен күреспен өтті. Бұл кезеңде Фридрих Фребель жүйесі
кең тараған болатын. Ол жүйе баланың дамуын идеалистік түрғыдан түсінуге
негізделген еді. Фребель даму-әрі адам бойында туа біткен қүдіретті мәннің
ашылуының үздіксіз үдерісі алуан түрлі бейнелеу материалдарының көп
мөлшерін үсынды, бүл материалдармен іс-әрекет жасауы қатаң шектеулі
болды.
Осы кезге қарай кеңестік мектепке дейінгі педагогика өнертану
педагогикалық жэне психологиялық жалған позицияларға қүрделі жүйеден
іргесін аулақ сала бастады.
1941 жылғы Көркемдік тәрбие жөніндегі бүкіл россиялық конференция
балаларды сурет салуға үйретудің алғашқы тәжірибесі мен нәтижелері
көрсетеді. 1943 жылы Балаларды сурет салуға үйретудің элементтері деген
Е.А.Флерина эксперименттік жүмыстың нэтижелерін қорыта отырып,
үйретудің мазмұны мен оның алғы шарттары туралы шығарған негізгі
қорытындыларын баяндады. Ол үш жас топтары үшін бейнелей мен сурет
тақырыбьіна қойылатын талаптар шеңбері мен міндеп берді. Үсынылған
бағдарламада кішкентай тобындағыларға арналған мүлдем жаңаша берілді. Ол
талдап жасаған ойын жаттығулары жүйесі оның кейінгі барлық бағдарламаларға
еніп, балабақшаның практикалы мықтап орын тепті. Естиярлар жэне ересектер
тобы үшін баланы қарай өзіндік даму ерекшеліктерін ескере отырып, заттық,
сюжетік декоративтік (сәндік) сурет салу жөніндегі сабақтардың кең тақырып
Е.А.Флерина сондай-ақ бейнелеу іс-әрекетіне оқытудың заттар N қүбылыстарды
бақылау, үлгіні қарау, бейнелеу тәсілдері мен жұмыс техникасы көрсету
сықылДы негізгі тәсілдерін талдап жасады. Е.А.Флерина бала қиялына ықпал
ететін және бейнелерге әсерлілік беретін бейнелей сөздеріне үлкен маңыз
берді. Мұнан басқа, ол балалардың шамасы келетін қимылының орнығуына,
олардың өзіне-өзі бақылау жасау және өз тапқырлығын мен жолдастарының
жүмысына объективті баға беру сезімінін жәрдемдесетін ойындық жаттығулар
мен үйрету тәсілдеріне бел бөлді.
1945 жылы басылып шыққан Балабақшаның тэрбиешісін басшылықта оқу
материалының міндеттері мен мазмүны тарау тұжырымдалды. Әрбір жас мөлшері
тобы үшін бейнелеу іскерлі және әдістемелік нүсқаулар берілді. 1948 жылы
бұл бағдарлама аздаған түзетулермен қайта басылып шығады: түрлі типтегі
(заттық, сюжеттік, декоративтік) тапсырмалар еніп, осы тапсырмалардың
тақырыбымен байланысты іскерліктер мен дағдылардың көмегімен анықталады.
Жаңа Балабақшаның тәрбиешісіне арналған басшылық 1953 жылы шықты
және 1954 жылы қайта басылды. Бүл жерде жүмыс міндеттері мен мазмұны
неғұрлым нақты анықталып, сабақтарда іскерлік пен дағдыларға үйрету
турралы мәселе қойылды. Мүның өзі міндетті түрде орындалуға тиісті бірден-
бір құжат болады. Онда техникалық дағдылар саласындағы ғана емес, сонымен
бірге бейнелеу іскерлігі саласындағы бағдарламалық талаптар берілді.
Бірақ сонда да болса Басшылықта бейнелеу іс-әрекетінің міндеттері мен
ерекшеліктері бөлшектеліп берілмеді; кейде бағдарламалық материалға
әдістемелік нүсқаулар еніп кетті; кіші топтағы балаларға арналған
материал, бүл кездің өзінде-ақ балабақшада бірінші және екінші
кішкентайлар тобы болса да, бір тараумен берілді. 40—50-жылдарда бейнелеу
іс-әрекетінің алуан түрлерінде балалардың шығармашылық белсенділігін
тәрбиелеу әдістері мен тәсілдерін ғылыми зерттеудің нәтижелері бойынша
бағдарламаларды жетілдіру жалғастырыла берді. Зерттеу жүмысын
Е.А.Флеринаның басшылығымен; Н.П.Сакулианың басшылығымен РСФСР Педагогика
ғылымдары академиясының педагогика теориясы мен тарих институты жанындағы
мектепке дейінгі сектор қызметкерлері; Көркемдік тәрбие беру институтының
және кейін СССРПедагогика ғылымдары академиясының ғылыми-зерттеу институты
қызметкерлері; педагогикалық институттар кафедраларының қызметкерлері
жүргізді.
Бейнелеу іс-әрекетіне үйретудің мазмұны, балабақша мен мектепке
көркемдік тәрбие беру міндеттерінің сабақтастығы, балаларға арналған
көркем материалға қойылар талаптар, көркемдік-шығармашылық кабілеттерді
дамыту әдістері талдап жасалып, нақтыланды. Бүл көркемдік тәрбие берудің
түрлі салаларындағы мамандардың педагог-практиктерді тарта отырып жасаған
үжымдық зертеулер болды. Бірқатар зерттеулер кеңінен қорытындылаушы
сипатта болды. Мысалы, Н.П.Сакулина жүргізген зерттеулерде бақылаудың
балалар творчествасын дамытудағы ролі көрсетілді, балалар суретінің
болмыспен байлан ысы туралы кағида нактыланып, бейнелеу іс-әрекетімен
байланысты бақылауларға басшылық жасау әдістері ашып көрсетілді. Зерттеу
балалар тәжірибесін байыту- балалар шығармашылығын дамытудың маңызды
кайнар көзі екенін көрсе тіп берді. Балалардың сәндік шығармашылығы
мәселелері зерттеушілердің аударды. Бүл жүмысты 40-жылдары Москва
балабақшаларының тәрбиешілері тобымен бірге Е.А.Флерина жэне Москвадағы
балаларға көркемдік тәрбие берудің Орталық үйінде Н.П.Сакулинаньщ
басшылығымен жүргізді. Сәндік суреттер жөнінде арнаулы зерттеулерді
Ленинградтың және Москваның педагогика институттарының оқытушылары
Е.И.Ковальская және Е.И. Васильева жүргізді. Олар халықтық сәндік өнердің
балалардың эстетикалық дамуына үлкен ықпал жасайтынын атап көрсетіп,
мектеп жасына дейінгі ересек топтағы балалардың қызықты сюжеті жоқ
сәндік өнерді қаншалықты толық қабылдайтынын, бұл шығармаларға деген ынта
қаншалықты берік әрі терең болатынын анықтады.
Зерттеулердің нәтижелері, халықтық сәндік өнер балалардың мүддесіне
сай келеді, олардың көркемдік қабылдаулары үшін қорек болып табылады,
эстетикалық көңіл күйінің дамуына жәрдемдеседі деген сенімге аілып
келеді.Халық өнерінің үлгілерімен танысу Отанға, оның мәдениетіне, өнеріне
деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге жәрдемдеседі, балалардың бейнелеу
шығармашылығына ықпал етіп, олардың қиялын, орындау техникасын байытады.
Зерттеулер нәтижелерін жаппай практикада тексеру жасалған қортындыларын
дүрыстығын көрсетті және балабақшадағы жұмысты жетілдіруге жәрдемдесті.
50—60-жылдардың шебінде балабақшада сурет салуға, мүсін жасауға үйретуде
мектеп жасына дейінгі балалардың көркемдік қабылдауын және шығармашылық
қабілетін дамытудағы сөз бен көрнекі тәсілдердің ролін зерттеуге едәуір
орын бөлінді. Бүл зерттеулер Н.П.Сакулинаның басшылығымен жүргізілді. Бұл
кезеңдегі кеңестік мектепке дейінгі педагогика жетістіктерінің бірі
сенсорлық тәрбие проблемасын талдап жасау болып табылды.
Н.П.Сакулинаның жүмыстарында сенсорлық қабілеттерді қалыптастыру үшін
үлкен мүмкіндіктер жасайтын бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында оның қалай
жүзеге асырлатыны және осы қабілеттер ез кезегінде бейнелеу іс-әрекетінің
өзін қалайша жетілдіретіні көрсетілді.
Н.П.Сакулина Мектепке дейінгі балалық шақтағы сурет атты кітабында
балалар суретінің алуан түрлі салаларын зерттеу жөніндегі көп жылдық
жұмыстың қорытындыларын шығарып берді1. (Сакулина Н.П.Рисование в
дошкольном детстве. М, 1965).
Бүл еңбекте мектеп жасына дейінгі балаларды сурет салуға үйретудің:
бір жастан үш жасқа дейінгі балаларда сурет салуға құмарлықтың пайда болуы
және оның даму сипаты, 3—7 жастағы балалардың суреттерінде бейнелеудін
қалыптаса бастауы сияқты неғүрлым маңызды мәселелер қаралады. Балалар
сурет салу процесіндегі көркемдік-шығармашылық дамуы жөніндегі
педагогикалық зерттеулер қорытындыланады. Бүл жұмыс мектеп жасына дейінгі
балаларға көркемдік тәрбие беру теориясы мен әдістемесін байытты.
Эстетикалық тәрбие беру теориясы мен әдістемесі саласындағы ғылым мен
практика жетістіктері мектепке дейінгі мекемелерде эстетикалық жүйесін
жасауға алып келді. Мұны Балабақшада эстетикалық тәрби беру жүйесі
деген кітапты даярлаған авторлар тобы (Н.П.Сакулина, Н.А. Ветлугина.
Н.С.Карпинская, В.А.Езикеева, И.А.Дзержинская, ХГ.Казакова) жасады. Бұл
кітапта балабақшада эстетикалық тәрбие берудің негізгі теориялық
мәселелері қаралып, көркемдік тәрбие берудің және сабақтарда өнердің алуа
түрлеріне үйретудің бағдарламасы, әдістері мен мазмұны ашып көрсетіледі.
КСРО Педагогика ғылымдар академиясының мектепке дейінгі тәрбие ғылыми
зерттеу институтының қызметкерлері мектепке бейнелеу іс-әрекет саласы
оқытуға баланың даярлығы проблемаларын жасаумен айналысады проблеманы
зерттеудің бірқатар нәтижелері Мектеп жасына дейінгі балалардың ақыл-ой
тәрбиесі деген кітапта берілген. Өзінің мақаласында Н.П. Сакулина
бейнелеу іс-әрекеті сабақтарында ақыл-ой тәрбиесі міндеттерін ашып береді.
Ол былай деп атап көрсетеді: мектеп жасына дейінгі балалар жалпы
сипатаған құбылыстарды, білімнің, жалпы сипаттағы мәліметтердің күрделі
емес жүйесін игеруге қабілетті, мүның өзі өз кезегінде олардың бейнелеу іс-
әректі сабақтарындағы мінез-қүлықтарының сипатын өзгертеді: олар алдымен
бейнеленетін обьектіні талдау қатынасады, содан кейін тапсырманы
сенімді орындайды.
Сәби жастағы балалардын, бейнелеу іс-әрекетіне басшылық жасау
әдістерін талдап жасауға да көп көңіл белінді. Кіші жастағы балалардың
бейнелеу әрекетін зерттеу жөніндегі алғашқы жұмыс 40-жылдардың аяқ кезінің
өзінде-ақ пайда болды. Бұл А.А.Волкованың диссертациясы еді. Ол жасаған
зертеулердің нәтижесінде кіші жастағы балаларды оқытудың бағдарламасы
нақтыланып, сәбилердің бейнелеу іс-әрекетіне басшылық жасаудың бірқатар
тәсілдерді жасалды.
Онан әрі сәби жастағы балалардың бейнелеу іс-әрекеті және оларды оқыту
әдістемесі мәселелері жөнінде В.Н.Аванесова (Ең кішкентайлардың балалар
бақшасында үйрету, М., 1968), Т.Г.Казакова (Мектеп жасына дейінгі
кішкентайлар сурет салады. М., 1971), Н.Я.Шибанова (Мектеп жасына
дейінгі сәби жастағы балаларды өз бетімен сурет салуға тәрбиелеу. Пермь)
зерттеулер жүргізді.
50 жылдарда бейнелеу іс- әрекетінің алуан түрлеріндегі балалар
шығармашылығын зерттеу басталды. А.И.Герцен атындағы Ленинград мемлекеттік
педагогика институтының оқытушысы И.Л.Гусарова балаларды аппликациялық
жүмыстарға үйрету жөнінде егжей-тегжейлі зерттеу жүргізді. Оның 1968 жылы
басылып шыққан кітабында үш жас мөлшеріндегі топтарда аппликация бойынша
балалармен жүмыс істеу программасы мен жұмыс методтары ашылады. 60-
жылдарда И.Л.Гусарованың басшылығымен аппликация саласында сондай-ақ екі
зерттеуі мектеп жасына дейінгі ересек балалардың декоративтік-өрнектік
іс-әрекетінің қалыптасуы туралы З.А.Богатаееваның және декоративтік
аппликациялық жұмыстардың материалында 6—7 жастағы балалардың бейнелеу
ісәэрекетінің сенсорлық негіздері мәселелері бойыеша Е.С.Рогалеваның
зерттеулері орындалды.
Практикалық қызметкерлерге көмек ретінде көрнекі құралдар - барлық жас
топтары үшін аппликация бойынша альбомдар жасалды. 60-аяғына қарай
мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың мүсін жасаудағы творчестволық
қабілеттерін дамыту мәселесі женінде (Н.Б.Халезова) балалардың мүсін
жасауының сенсорлық негіздері туралы (Н.А.Курочкина, Е.И. Корзакова
арнаулы эксперименттік зерттеулер жүргізілді. В.Г.Нечаеваның диссертациясы
түрлі материалдан конструкциялаудағы балалар творчествосын зерттеу
мәселесіне арналды. Балалардың құрылыс салу ойындары материалы негізінде
үш жас мөллшеріне қарай бөлінген топтар бойынша жүргізілген
эксперименттік зертеулердің нәтижелері З.В.Лиштван диссертациясында сөз
болады. Оның жұмысында қүрылыс материалдарынан конструкциалаудағы балалар
творчестосын дамытудың заңдылықтары белгіленіп, оларға басшылық жасау
методтары ашып көрсетіледі. 70-жылдарда балалардың конструкциялық творчес
твосын дамыту құралдарының бірі ретінде КСРО Педагогика ғылымдары
акедемиасының мектепке дейінгі тәрбие ғылыми-зерттеу институтының
қызметкерлері. Н.Н.Поддьяков, А.Н.Давидчук зерттеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрлеріндегі балалар творчествосының кең
проблемаларын қамтитын зерттеулермен қатар 60-70 жылдарда методиканың
жекелеген мәеелелері күшті қарқынмен талданып жасалды: Т.С.Комарова -
сурет салудағы графикалық іскерліктің қалыптасуы туралы. Р.Г.Казакова
мектеп жасына дейінгі ересек балалардың натурадан сурет салу ерекшеліктері
және оларға басшылық жасау методтары туралы; Л.В.Компанцева мектеп жасына
дейінгі ересек балалардың сурет салудағы творчествосын табиғаттың
поэтикалық образдарының ықпалы туралы мәселелерді зерттеді.
Бейнелеу іс-әрекетінің методикасы мәселелері жөніндегі тс
педагогикалық зерттеулермен катар балалар творчествосына псих зерттеулер
де жүргізілді. Көркемдік тәрбие мен дамудың жалпы п (40-жылдардың өзінде-
ақ қабілеттердің және олардыдамыту, толық және дүрыс анықтамасын берген)
Б.М.Теплов зерттеді. В.Й Е.И.Игнатьевтің жұмыстарында әр түрлі жас
сатыларында бейнел дамытудың жолдары қарастырылды.
Мектеп жасына дейінгі бала творчествосы саласындағы зерттеулерді 50-60-
жылдары Б.А.Сазо Н.И.Стрелянова, В.С.Мухина және басқалар жүргізді.
Психолоғиз оқытудың және балалардың творчествосын қалыптастырудың меп
ұсынылған тәсілдерін, методтарын теориялық жағынан негіздеуге берді.
Мектепке дейінгі педагогика, балалар психологиясын және әрекетінің
методикасын дамытудағы үлкен табыстар мектепке деі практикасы үшін
неғұрлым жетілдірілген документ жасауға алып жылы Балабақшада тәрбие беру
программасы басылып шықты. іс-әрекеті бөлімі ғылыми позициядан талдап
жасадды. Бүл програ бүрынғы программалардан айырмашылығы — бір жастан жеті
жг балаларды тэрбиелеуге есептелген. Мұның өзі барлық жас сатысыі
балалармен жұмыс жүргізуде сабақтастықты жүйелі түрде жүзеге мүмкіндік
жасайды.
Сәби жастағы бірінші және екінші топтарға арналған программалық
материал іс-әрекет түрлері бойынша орналасқан және бір жылға тұтас
беріледі, бірінші кіші топтағылар үшін жартыжылдық бойынша; қалған барлық
топтар үшін — тоқсан бойынша орналасқан. Материалдың бұлай орналасуы кіші
топтарда бүкіл жыл бойына дағдыларды орнықтыру жөнінде ұзак жұмыс жүргізу
қажеттігімен байланысты, ал басқа топтар үшін материалдың тоқсандар
бойынша орналасуы бүкіл оқу процесі құрылысында үлкен жүйеліліктің болуына
қамтамасыз етеді.
Программада әрбір жас мөлшеріне қарай бөлінген топтарға арналған
көркемдік қабілетін дамыту жөніндегі міндеттер нақты анықталған.
Балалардың мектепке даярлауға және балабақша мен мектептің тәрбиелік-білі
жүмысындағы сабақтастықты орнатуға ерекше көңіл бөлінеді. Мысалы,
балабақшадағы мектепке даярлық тобында натурадан сурет салуға бөлінеді.
Балаларда байқампаздық, заттың ерекшелігін көре білу және оны өз
суретінде бере білу дамиды. Мұның өзі мектепте бейнелеу міндетін
күрделілендіруге — көлемін және әр түрлі қалыптағы көрінісін бере білуге
мүмкіндік жасайды.
Соңғы жылдары Балабақшада тәрбие беру программасы біршама нақтыланып
бірнеше рет басылды, бірақ оның құрылу принципі бұрынғысынша қалып қойды.
60—70-жылдарда КСРО Педагогика ғылымдар академиясы мектепке дейінгі
педагогика ғылыми-зерттеу институтында көркемдік іс- әрекеттің ретінде
түсіндірілді. Осы зерттеулердің бәрі балалар творчесвосының шынайы мәнін
ашып бермеді және көп жағдайда оларға басшылық жасауда балалардың
шығармашылық үдерісіне араласпауды талап етті, бұл үрдіс ішкі биологиялық
заңдылықтар мен алдын - ала белгіленіп отырады деп есептеледі.
Балалар шығармашылығының дамуы туралы шетел теорияларының пайда
болуымен бір мезгілде дерлік балалар суреттеріне деген ынта Россияда да
туды. 1909 жылы Москвада Бала өміріндегі өнер атты көрме ашылды.көркем
өнер тәрбиесі туралы мақалалар мен лекциялар оқылды.
1911 жылы К.Риччидің Суретші балалар атты кітабы орыс тілінде
аударылды. Оның алғы сөзінде Л.Г.
Оршанский бұл кітаптың шығуы балалардың бейнелеу шығармашылығына деген
үлкен ынтаның Россияда пайда болуымен сәйкес келіп отырғанын ескертіп,
балалар шығармашылығына көңіл аударатын, оны танып, балаларды не нәрсеге
үйрету керектігін анықтайтын,олардың бойына көркемдік талғамды сіңіретін
мезгіл жетті деп есептеді.
Орыс ғалымдарының балалар суреттеріне арналған еңбектері жарық көрді
(Л.Г.Оршанский, А.А.Рыбников, К.М.Лепилов, Ф.И.Шмит және басқалар.
Балалардың бейнелеу іс-әрекетінің нәтижелерін педагогикалық позициялардан
балаларда байқампаздық, есте сақтау, зейін қою, эстетикалық сезімдердің
тұрғысынан қарау орыс авторларының жұмыстарына тән болды.
В.М.Бехтеревтің күні бүгінге дейін маңызын жоғалтпаған обьективті
зерттеудегі балалар суреттерінің бастапқы эволюциясы (1910 ерекше
қызығушылық тудырады. В.М.Бехтерев ең сәби кезеңдегі 3-4 жастағы
балалардың суреттерін алып қарастырды. Ол шетел авторларының қағидаларына
сынай баға берді. Атап айтқанда, ол баланың субьективті дүниесіне ену және
осының негізінде оның сезімі мен қиялдарының ерекшіліктерін анықтау
мүмкіндігі туралы қорытындыны ғылыми емес деп есептеді. Ол бастапқы
сызықтары мен шимайларында бала әлі ештеңені бейнелемейді көрсетті.
Сәбилердің суреттеріндегі сызықтар мен формалар сипатын зерттей
отырып, В.М.Бехтерев бала бейнелеуге өте ерте ұмтылады деген қортынды
жасады. Бала айналасынан нені көрсе, соны салады, сондықтан
шығармашылығына дұрыс баға беру үшін оның түрған жағдайын анықтау қажет.
В.М.Бехтерев балаларды сурет салу техникасына үйретудің қажеттілігін
мойындады, ересектерге саналы еліктеу, оның пікірінше, баланың
ерекшелігінің де, жеке даралығының пайда болуына да кедергі бола алмайды.
В.М.Бехтеревтің бұл қағидалары, оның еңбегінің суреттемелік сипатына
қарамастан, қарамастан, сол кез үшін жаңашыл болып табылды.
Балалар суреттерінің кейбір орыс суретшілері балалардың әрекетінің
қайнар көздерін және оның даму жолдарын түсінуде идеалистік Алуға болады.
Оған жабыстырылатын формаларды жұқа, ең дұрыс жылтыр ағаздардан кесу
керек. Ол ашық түсті және қолмен ұстағанда жұмсақ болады, бұл әсіресе
кішкентай жастағы балалармен жүмыс істегенде өте маңызды.
Бейнелеу өнері - жалпы өнердің бір бөлігі. Негізінде жалпы өнер
атаулыѓа ауыз әдебиеті мен көркем әдебиетті, ән-күйді, театр мен киноны,
бейнелеу өнері мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz