Сана және өзіндік сана пайда болуы



1. Жануарлар мен адам психикасындағы айырмашылықтар.
2. Еңбек және саналы іс.әрекет. Сана және бейсана
3. Өзіндік сана.
Жануарлар әрекет-қылығының бәрі адам іс-әрекетінен өзінің тікелей биологиялық, табиғи сипатымен ажыратылады, яғни жануар әрекеті тек тіршілікке қажет затқа байланысты өрбіп, табиғатта болған инстинктік қатынас шеңберінен аса алмайды. Осыған орай тіршілік иесінің шындықты психиқалық бейнелеу мүмкіндігі шектеліп, өзіне биологиялық тараптан қажет болған заттардың қасиеттері мен сапаларын ғана қабылдау қабілеттеріне ие. Сондықтан да жануарларда заттарды сол күйінде тұрақты, объектив бейнелеу тәсілі қалыптаспаған. Қоршаған ортаның барша заттары олар үшін инстинктік қажет аймағында ғана танылуы мүмкін.
Жануардың өзі тектес тіршілік түрлеріне қатынасы басқа тысқы объекттерге, нысандарға қатынасынан бөлектенбейді, яғни жануарларда қоғамдық сезімнің болмауына байланысты бұл қатынас та биологиялық инстинкт сипатында болады. Жануарларда шын мәніндегі еңбек бөлісі атымен жоқ, ал олардың әр түрлі қызметті шеберлікпен орындай алуы табиғи жағдай қажеттіліктеріне орай тума берілген қасиет.
Жануарлардың өзара қатынас түрлері олардың «тіліндегі» ерекшеліктерді де анықтап отырады. Көбіне жануарлар бір-біріне дыбыстар көмегімен әсер етеді. Мұндай процестің адамдардың тілдесу қатынастарына ұқсастығы қандай? Әлбетте, қандай да бір сыртқы ұқсастық бар. Бірақ олар ішкі мағыналық тарапынан бір бірінен мүлде басқаша. Адам тілдесу барысында объектив мазмұнды білдіріп, өзіне қаратылған ауызша сөзді әншейін бір дыбыс ретінде қабылдап қоймастан, қоршаған болмыс шындығын бейнелеген ақпарат деп таниды. Ал жануарлардың дыбыстық әрекеті белгілі мазмұнға сай сараланбай, барша биологиялық қажеттіліктің бәріне бірдей қолданылады (коректі қажетсіну, үрку, қорғаныс т.б.) да, инстинктік, тума бекіген қылықтар шегінен аса алмайды.
Адамның санасының пайда болуы мен оның сипаты психика дамуының ең жоғары, жаңа сатысынан дерек береді. Жануарларға тән психиқалық бейнелеуден саналық бейнелеудің айырмашылығы бұл заттасқан шындық болмысты бейнелеу. Ішкі психиқалық құбылыситардың болуы, әлемнің субъектив бейнеге енуі адам психикасының мәнгі зерттелетін сыры (А.Н.Леонтьев).
Сана психикасының ерекше сапалық формасы тіршілік эволюциясында өзінің ұзаққа созылған тарихына ие болғанымен, ол алғашқы рет еңбек пен қоғамдық қатынастарға түскен адамда ғана пайда болды. Адамның саналы әрекетінің үш айрықша белгісі бар. Олар: 1) адамның саналы іс-әрекеті биологиялық себеп-салдарымен байланысы жоқ. Кейбір жағдайларда адам биологиялық қажеттікке бойұсынбай, оған қарсы шығады. Мысалы, ерлік пен жан пидалыққа бару; 2) Адамның саналы әрекеті жануарлардағыдай заттың сыртқы көрінісімен ғана қанағаттанбастан, оны тереңірек, жан-жақты тануға бағытталады. Адам нақты көрнекіліктен абстрактық бейнелеуге өтіп, объектердің астарлы байланыстарына ұңіле көз жіберіп, тысқы бейне формасын ғана емес, тереңдегі заңдылықтарын тануға ұмтылады да соларға орай өз әрекет-қылығына бағыт таңдайды; 3) Жануар әрекет-қылықтары биологиялық байланыспен бірге, туа беріліп отырса, адамның бірліктері мен ептіліктері қоғамдық-тарих желісінде топталған адамзаттық тәжірибені игеру үйрену негізінде қалыптасып, олар оқу арқылы ұрпақтан ұрпаққа жеткізіледі. Яғни адам иелігіндегі әрекет-қылық тәсілдері оның өз тәжірибесінің өнімі емес, өткен әулеттің тарихи-қоғамдық іс-әрекетін игеруден. Адамдағы бұл құбылыс жануарлар болмысында тіпті де болуы мүмкін емес.
Жануар қылығынан мүлде өзгеше, адамның саналы әрекетін қалыптастыратын шарттар: 1) тіршіліктің әлуметтік-тарихи сипаты; 2) өмірдің қоғамдық еңбекпен байланысы; 3) еңбек құралдарын дайындап, пайдалана білу; 4) тілдік қатынастың пайда болуы.

Пән: Философия
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Сана және өзіндік сана пайда болуы

1. Жануарлар мен адам психикасындағы айырмашылықтар.
2. Еңбек және саналы іс-әрекет. Сана және бейсана
3. Өзіндік сана.

Жануар психикасы мен әрекетінің және адам іс-әрекеті мен санасының
1сапалық ерекшеліктері төмендегідей:
Жануарлар әрекет-қылығының бәрі адам іс-әрекетінен өзінің тікелей
биологиялық, табиғи сипатымен ажыратылады, яғни жануар әрекеті тек
тіршілікке қажет затқа байланысты өрбіп, табиғатта болған инстинктік
қатынас шеңберінен аса алмайды. Осыған орай тіршілік иесінің шындықты
психиқалық бейнелеу мүмкіндігі шектеліп, өзіне биологиялық тараптан қажет
болған заттардың қасиеттері мен сапаларын ғана қабылдау қабілеттеріне ие.
Сондықтан да жануарларда заттарды сол күйінде тұрақты, объектив бейнелеу
тәсілі қалыптаспаған. Қоршаған ортаның барша заттары олар үшін инстинктік
қажет аймағында ғана танылуы мүмкін.
Жануардың өзі тектес тіршілік түрлеріне қатынасы басқа тысқы объекттерге,
нысандарға қатынасынан бөлектенбейді, яғни жануарларда қоғамдық сезімнің
болмауына байланысты бұл қатынас та биологиялық инстинкт сипатында болады.
Жануарларда шын мәніндегі еңбек бөлісі атымен жоқ, ал олардың әр түрлі
қызметті шеберлікпен орындай алуы табиғи жағдай қажеттіліктеріне орай тума
берілген қасиет.
Жануарлардың өзара қатынас түрлері олардың тіліндегі ерекшеліктерді де
анықтап отырады. Көбіне жануарлар бір-біріне дыбыстар көмегімен әсер етеді.
Мұндай процестің адамдардың тілдесу қатынастарына ұқсастығы қандай?
Әлбетте, қандай да бір сыртқы ұқсастық бар. Бірақ олар ішкі мағыналық
тарапынан бір бірінен мүлде басқаша. Адам тілдесу барысында объектив
мазмұнды білдіріп, өзіне қаратылған ауызша сөзді әншейін бір дыбыс ретінде
қабылдап қоймастан, қоршаған болмыс шындығын бейнелеген ақпарат деп таниды.
Ал жануарлардың дыбыстық әрекеті белгілі мазмұнға сай сараланбай, барша
биологиялық қажеттіліктің бәріне бірдей қолданылады (коректі қажетсіну,
үрку, қорғаныс т.б.) да, инстинктік, тума бекіген қылықтар шегінен аса
алмайды.
Адамның санасының пайда болуы мен оның сипаты психика дамуының ең жоғары,
жаңа сатысынан дерек береді. Жануарларға тән психиқалық бейнелеуден саналық
бейнелеудің айырмашылығы бұл заттасқан шындық болмысты бейнелеу. Ішкі
психиқалық құбылыситардың болуы, әлемнің субъектив бейнеге енуі адам
психикасының мәнгі зерттелетін сыры (А.Н.Леонтьев).
Сана психикасының ерекше сапалық формасы тіршілік эволюциясында өзінің
ұзаққа созылған тарихына ие болғанымен, ол алғашқы рет еңбек пен қоғамдық
қатынастарға түскен адамда ғана пайда болды. Адамның саналы әрекетінің үш
айрықша белгісі бар. Олар: 1) адамның саналы іс-әрекеті биологиялық себеп-
салдарымен байланысы жоқ. Кейбір жағдайларда адам биологиялық қажеттікке
бойұсынбай, оған қарсы шығады. Мысалы, ерлік пен жан пидалыққа бару; 2)
Адамның саналы әрекеті жануарлардағыдай заттың сыртқы көрінісімен ғана
қанағаттанбастан, оны тереңірек, жан-жақты тануға бағытталады. Адам нақты
көрнекіліктен абстрактық бейнелеуге өтіп, объектердің астарлы
байланыстарына ұңіле көз жіберіп, тысқы бейне формасын ғана емес, тереңдегі
заңдылықтарын тануға ұмтылады да соларға орай өз әрекет-қылығына бағыт
таңдайды; 3) Жануар әрекет-қылықтары биологиялық байланыспен бірге, туа
беріліп отырса, адамның бірліктері мен ептіліктері қоғамдық-тарих желісінде
топталған адамзаттық тәжірибені игеру үйрену негізінде қалыптасып, олар оқу
арқылы ұрпақтан ұрпаққа жеткізіледі. Яғни адам иелігіндегі әрекет-қылық
тәсілдері оның өз тәжірибесінің өнімі емес, өткен әулеттің тарихи-қоғамдық
іс-әрекетін игеруден. Адамдағы бұл құбылыс жануарлар болмысында тіпті де
болуы мүмкін емес.
Жануар қылығынан мүлде өзгеше, адамның саналы әрекетін қалыптастыратын
шарттар: 1) тіршіліктің әлуметтік-тарихи сипаты; 2) өмірдің қоғамдық
еңбекпен байланысы; 3) еңбек құралдарын дайындап, пайдалана білу; 4) тілдік
қатынастың пайда болуы.
2. Сана - адамның барша психикалық қызметіне ортақ қасиетті бейнелеудің
ерекше формасы.
Адамның жануардан түпкі ерекшелігі ол қаруды қолданып қана қоймастан, оны
дайындау қабілетіне ие. Қару дайындаудың өзі-ақ ежелгі адамның іс-әрекетін
түбегейлі өзгертіп жібереді. Қарау дайындау үшін болған әрекет енді
биологиялық қажеттілікпен (қорек, жем қабылдау) ғана анықталмайды. Бұл
тұрғыдан ол қажетсіз, ал қару дайындаудың шын мән-мағынасы кейінгі аң аулау
қажеттілігінен туындайды, яғни бұл іс орындалып жатқан әрекеттің тәсілін
білумен ғана емес, сол қарудың болашақта қолданылуын болжай алуға да
байланысты. Қару дайындаудың қажетті шарты бола тұра, сол білік
(болжастыру) сананың ең алғашқы көрінісі ретінде танылады, яғни саналы іс-
әрекеттің бірінші формасы.
Адамның күрделі құралған саналы әрекетінің қалыптасуына себепші болған –
бұл тілдің туындауы еді. Тіл деп қоршаған дүние заттарын, олардың әрекетін,
сапасын және объектілер арасындағы қатынастарды бейнелейтін белгілер
жүйесін айтамыз. Сөз сөйлеуге қосыла, тілдесудің негізгі құралына айналды,
соның арқасында адам ақпарат топтайды, білдіреді, адамдар әулетінің
тәжірибесін үйреніп, игереді. Тілдің келіп шығуы жөнінде талай болжамдар
мен теориялар айтылған. Біреулер оны рухани өмір көрінісі дей келе, бір
Алланың ісі деп таниды. Екіншілер тілді тіршілік дүние эволюциясының
нәтежесі деп қарастырады.Ал, енді ғылыми түрде алатын болсақ, тілдің шығу
негізін адамның қоғамдық еңбек қатынастарынан іздеген жөн.
Тіл алғашқыда адамдардың еңбек процесінде қарым-қатынас жасау қажеттілігіне
байланысты қалыптасады. Бірлікті тұрмыстық іс-әрекетке қатысты екінші
біреуге көңіл-күй ғана емес, еңбекке байланысты заттар жөнінде де ақпарат
білдіру қажеттігі туды. Ақпараттардың осы алғашқы белгілері: интонация,
ишаралар және қарапайым дыбыстар болды. Тек көп мыңдаған жылдардың өтуімен
дыбыс, тіл жалпы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Философияда сана мәселесі
Сана - объективті дүниенің бейнесі
Философия сана мәселесі
Сана және тілдің өзара байланысы
Этникалық өзіндік сана және қарым - қатынас ерекшеліктері
Сана туралы жалпы түсінік
Философиядағы сана мәселесі
Сана - философия мәселесі ретінде
Психологиядағы қарым-қатынас пен этникалық өзіндік сананың теориялық мәселелері
Өзіндік сананың қалыптасуы мен құқықтық жауапкершілігі
Пәндер