Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс туралы ақпарат

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс

Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі 1914ж. басталған және оған патшалық Ресей де қатысқан бірінші дүниежүзілік соғыс оның халықтарына аса ауыр қайғы-қасіреттер әкелді:әлеуметтік және ұлттық езгі күшейді, империяның шет аймақтарында патша шенеуіктерінің басынушылығы мен зорлық-зомбылығы өлшеусіз артты. Қазақстанда бірінші кезекте Сырдария облысының солтүстік-шығыс аудандарында, Жетісу облысының онтүстігінде және басқа бірқатар облыстарда қазақтартардың жерлерін жаппай тартып алу жалғасып жатты. Тек Жетісу облысының бір өзінен ғана соғыстың алғашқы үш жылы ішінде 1800мың десятина ең таңдаулы жайылымдылық және егістік жерлер тартып алынды, ал осы жерлердің шын қожалары -қазақтар шаруашылық жүргізуге жарамдылығы аз немесе мүлде жарамсыз шөл және шөлейт аудандарға күштеп көшіріліп жіберілді. Қазақтардан тартып алынған жерлер патша офицерлеріне, шенеуніктерге, дін басыларына, қазақ әскерлері мен Ресейден және Украйнадан қоныс аударған шаруларға үлестірілді. 1916 ж. ортасына таман қазақ халқынан тартып алынған жерлердің көлемі 45млн. десятинаға жетті. Соғыс шикізатты, азық-түлікті, малдың және басқа материалдың байлықтардың орасан зор мөлшерін жұтып жатты. Осыған байланысты қазақ халқының иығына жаңа ауырпалықтар түсті:міндетті түрде ет тапсырылды, мемлекет керегіне мал жаппай еріксіз алынды, әрбір үйден жаңа соғыс салығын алу енгізілді земстволық салымдар және болыс басқарушыларын бағып-қағуға арналған бай-болыстық алымдар, сондай-ақ жол үшін төленетін және басқа салықтар мөлшері артты. Жергілікті халыққа салынатын салықтар соғыстың басталуымен 3-4есе, ал жекелеген жағдайларда -15есеге дейін өсті. 1916ж. таптық және ұлттық езушіліктің, соғысқа деген өшпенділіктің күшеюі жаппай құблысқа айналды. Соғыс елдегі жалпы-ұлттық дағдарыстың пісіп-жетілу процесін тездете түсті . Соның жарқын бір көрінісі Қазақстан мен Орта Азияның барлық аймақтарын дерлік қамтыған 1916ж. ұлт азаттық көтеріліс болды. Көтерістің шығуының басты себебі әлеуметтік -экономикалық және саяси сипаттағы факторлар еді . Яғни отарлық езгінің күшеюі, жерді тартып алу, салықтар мен алымдардың өсуі, еңбекшілерді канау, өлкенің қазақ және басқа бұрыннан тұрғын жергілікті халықтары жөнінде царизмнің жүргізіп жатқан орыстандыру сая-саты, соғысқа байланысты қалың халық бұқарасы жағдайының күртнашарлап кетуі, міне осыған алып келді. Көтерілістің бұрқ ете қалуына патшанын 1916ж. 25 маусымдағы армияның тыл жұмыстарына Қазақстанның, Орта Азияның және ішінара Сібірдің 19-дан 43 жасқа дейінгі "бұратаналық"еркек халықтарын шақыру жөніндегі арлығы тікелей сылтау болды. Мемлекет әжетіне еріксіз алынғандарды әрекеттегі армия қимыл жасап жатқан аудандарда қорғаныс құрылыстары мен әскери байланыс жолдарын салу жұмыстарына пайдалану жоспарланды. Қазақстан мен Орта Азиядан 400мың адам, соның ішінде Қазақстанның далалық облыстарынан -100 мыңнан астам, Жетісудан -87 мың адам еріксіз алынуға тиісті болды. Шілденің басында Қаақстанның барлық аймақтарында дерлік көп кешікпей қарулы көтеріліске айналған стихиялық бас көтерулер басталды. Халық қаһарының соққысын алдымен тылдық жұмыстарға баратындардың тізімін тікелей жасаушы болыс басқарушылары, ауыл ағамандары және патша әкімшілігінің басқа да төменгі қызметкерлері алды. Қазақтардың метрика куәлігінің жоқтығын пайдаланып, олар тізімге жасы нешеде екеніне қарамай, өз беттерінше кедейлерді енгізіп, ал байлардың балаларын пара бергені үшін шақырудан, босатып отырған. Тізімдер жасау жүйес3 іс жүзінде осындай жаппай парақорлық пен қызмет бабын теріс пайдаланушылық туғызды. Оның үстінде патша өкімет орындары лауазымды адамдарды, болыстық, селолық және ауылдық басқарушыларды, жергілікті тұрғындардан шыққан полицейлік шендегілерді, имамдарды, молдаларды, майда несие мекемелерінің есепшілері мен бухгалтерлерін, жоғары және орта оқу орындарының оқушыларын, үкіметтік мекемел шенеуніктерін және дворяндық, құрметті азаматтық құқықпен пайдаланатын адамдарды армияға алудан босатты Патшаның қатал жарлығына және жер-жерде оны орындаудағы әділетсіздік тәсілдерге қатты ашынған еңбекшілер қолдарына не түссе, сонымен қаруланып, патша өкіметінің өкілдеріне, болыстық басқарушыларға, ауылдық ағамандарға, полицейлерге, қазақтарға шенеуніктерге ; "адамдар бермейміз" деген айқаймен тарпа бас салып, сазайын тарттырды. Олар болыс басқарушыларының ауыл ағамандарының кеңселері мен үйлерін өртеді, осылай ету арқылы тылдық жұиыстарға алынудан арыламыз деп аңғырт ойлап, іс жүргізу қағаздары мен әскерге шақырылатындардың тізімдерін жойды. Стихиялық қозғалыстар бірте-бірте ұйымдасқан сипат ала бастады. Торғай мен Жетісуда оның танылған жетекшілері; А. Иманов, Ә. Жангелдин, Т. Бокин, Б. Әшекеев, Ө. Саурықов, Ж. Мәмбетов, ж. б басшылық еткен ірі ошақтары пайда болды Көтеріліс бүкіл Қазақстанды қамтып, царизмнің әскери-отар- лаушылық және кең көлемді орыстандыру саясатына қарсы әрі белгілі бір дәрежеде ауылдардың бай-федолдық басшы топтарына қарсы бағытталған ұлт-азаттық қозғалысына ұласты. Осымен бірге бұл көтеріліс халық шаруашылығының дағдарысына және халықтың қайыршылануының ең шеткі шегіне алып келген периалистік соғысқа қарсы бағытталды. Осы жағынан ол Ресей жұмысшы табы мен шаруаларының революциялық күресімен қабысты. 1916ж. көтерілістің басты мақсаты қазақ халқының бостандық пен тәуелсіздік жолындағы бұдан бұрынғы барлық күресіне қорытынды жасайтын ұлттық және саяси азаттыққа жетуболды. Көтерілістің негізгі қозғаушы күші ұлттық шаруалардың қалың топтары, сондай-ақ

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.