Металдар мен қорытпалардың физикалық қасиеттері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім
1. Балқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Беріктік ... ... ... ... ... ... ... .5
3. Ерігіштік ... ... ... ... ... ... ..6
4. Қаттылық ... ... ... ... ... .7
Қорытынды ... 12
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1. Балқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Беріктік ... ... ... ... ... ... ... .5
3. Ерігіштік ... ... ... ... ... ... ..6
4. Қаттылық ... ... ... ... ... .7
Қорытынды ... 12
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Физикалық қасиеттер — қорытпалардың құрамы мен құрылысына байланысты болады. Физикалық қасиеттеріне металдар мен қорытпалардың балқу температурасы, тығыздығы, көлденең және көлемді ұлғаю коэффициенті, электр-өткізгіштігі, жылу өткізгіштігі жатады.
Заттардың физикалық қасиеттері — заттың құрам және құрылыс ерекшеліктерімен анықтала отырып, сырт ортаның нақтылы жағдайында тұрақты қалпын сақтайтын яки барша өзгерістері сол сырт орта өзгерістеріне тәуелді болып келетін сапалық қасиеттер жиынтығы. Заттардың тығыздығы, қаттылығы және аққыштығы деген ұғымдар бағзы заманнан бері белгілі; XVI-XVIII ғасырлар аралығында олардың электрлік, серпінділік т.с.с. қасиеттері белгілі болды; XIX ғасырда ажыратқыш микроскоптың жасақталуына байланысты, заттардың өте маңызды қасиеттерінің бірі — оптикалық қасиеттері жан-жақты зерттеліп, петрографияның негізі қаланды. Қазіргі кезде заттардың меншікті салмағын, кеуектілігін, бүкіл механикалық қасиеттерін зерттеу істері де маңызды рөл атқарады. XX ғасырдың 20-сыншы жылдарынан бастап заттардың геофизикалық тұрғыдан саралауға керекті қасиеттері дәйекті түрде зерттеле бастады (петрофизика); геофизикалық зерттеулер барысында заттардың төменде келтірілген қасиеттері сараланады: тығыздық; кеуектілік; өткізгіштік; электрлік кедергі; сәуле ажырату (дербестеу) қабілеті; диэлектрлік өткізгіштік; магниттелу қабілеті; магниттік сезімталдық; серпінді толқындарды тарату жылдамдығы; табиғи радиоактивтілік; термикалық қасиеттері т.с.с.
Заттардың физикалық қасиеттері — заттың құрам және құрылыс ерекшеліктерімен анықтала отырып, сырт ортаның нақтылы жағдайында тұрақты қалпын сақтайтын яки барша өзгерістері сол сырт орта өзгерістеріне тәуелді болып келетін сапалық қасиеттер жиынтығы. Заттардың тығыздығы, қаттылығы және аққыштығы деген ұғымдар бағзы заманнан бері белгілі; XVI-XVIII ғасырлар аралығында олардың электрлік, серпінділік т.с.с. қасиеттері белгілі болды; XIX ғасырда ажыратқыш микроскоптың жасақталуына байланысты, заттардың өте маңызды қасиеттерінің бірі — оптикалық қасиеттері жан-жақты зерттеліп, петрографияның негізі қаланды. Қазіргі кезде заттардың меншікті салмағын, кеуектілігін, бүкіл механикалық қасиеттерін зерттеу істері де маңызды рөл атқарады. XX ғасырдың 20-сыншы жылдарынан бастап заттардың геофизикалық тұрғыдан саралауға керекті қасиеттері дәйекті түрде зерттеле бастады (петрофизика); геофизикалық зерттеулер барысында заттардың төменде келтірілген қасиеттері сараланады: тығыздық; кеуектілік; өткізгіштік; электрлік кедергі; сәуле ажырату (дербестеу) қабілеті; диэлектрлік өткізгіштік; магниттелу қабілеті; магниттік сезімталдық; серпінді толқындарды тарату жылдамдығы; табиғи радиоактивтілік; термикалық қасиеттері т.с.с.
1. Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006.
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
4. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б.
5. Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990.
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Физика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д,, профессор Е. Арын – Павлодар: С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2006.
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Машинажасау. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
4. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б.
5. Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім
1.
Балқу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2.
Беріктік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
3.
Ерігіштік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
4.
Қаттылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..13
Кіріспе
Физикалық қасиеттер — қорытпалардың құрамы мен құрылысына байланысты
болады. Физикалық қасиеттеріне металдар мен қорытпалардың балқу
температурасы, тығыздығы, көлденең және көлемді ұлғаю коэффициенті, электр-
өткізгіштігі, жылу өткізгіштігі жатады.
Заттардың физикалық қасиеттері — заттың құрам және құрылыс
ерекшеліктерімен анықтала отырып, сырт ортаның нақтылы жағдайында тұрақты
қалпын сақтайтын яки барша өзгерістері сол сырт орта өзгерістеріне тәуелді
болып келетін сапалық қасиеттер жиынтығы. Заттардың тығыздығы, қаттылығы
және аққыштығы деген ұғымдар бағзы заманнан бері белгілі; XVI-XVIII
ғасырлар аралығында олардың электрлік, серпінділік т.с.с. қасиеттері
белгілі болды; XIX ғасырда ажыратқыш микроскоптың жасақталуына
байланысты, заттардың өте маңызды қасиеттерінің бірі — оптикалық қасиеттері
жан-жақты зерттеліп, петрографияның негізі қаланды. Қазіргі кезде
заттардың меншікті салмағын, кеуектілігін, бүкіл механикалық қасиеттерін
зерттеу істері де маңызды рөл атқарады. XX ғасырдың 20-сыншы жылдарынан
бастап заттардың геофизикалық тұрғыдан саралауға керекті қасиеттері дәйекті
түрде зерттеле бастады (петрофизика); геофизикалық зерттеулер барысында
заттардың төменде келтірілген қасиеттері сараланады: тығыздық;
кеуектілік; өткізгіштік; электрлік кедергі; сәуле ажырату (дербестеу)
қабілеті; диэлектрлік өткізгіштік; магниттелу қабілеті; магниттік
сезімталдық; серпінді толқындарды тарату жылдамдығы; табиғи
радиоактивтілік; термикалық қасиеттері т.с.с.
Балқу
Қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысуы (І текті фазалық ауысу).
Таза заттар балқуының басты сипаттамалары — балқу температурасы және балқу
жылуы. Белгілі бір сыртқы қысымда қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысу
температурасы балқу температурасы деп, ал тұрақты қысымда қатты кристалдық
затты толықтай сұйық күйге ауыстыруға қажет жылу мөлшері балқу жылуы деп
аталады. Балқу температурасы сыртқы қысымға тәуелді.
Қалыпты атмосфералық қысымдағы (1013, 25 гПа немесе 760 мм сын. бағ.)
Балқу температурасын балқу нүктесі деп атайды. Қыздыру кезінде
қатты кристалдық заттың температурасы, әуелі балқу температурасына дейін
көтеріледі, сосын балқу басталып, зат толық балқып біткенге
дейін температура өзгеріссіз қалады, одан әрі температура тағы да
жоғарылайды. Заттың салқындауы кезінде процесс керісінше өтеді (заттың
температурасы балқу температурасына дейін төмендейді, зат толық қатайып
болғанша бұл температура өзгеріссіз қалады, одан әрі қатты күйдегі заттың
температурасы қайтадан төмендей бастайды). Балқу кезінде көпшілік заттың
көлемі артса, кейбіреуінің (су, висмут, сүрме, т.б.) көлемі кішірейеді.
Балқығанда заттың көлемі ұлғайса, қысым артқанда оның балқу температурасы
жоғарылайды.
Балқығанда көлемі кішірейетін заттың балқу температурасы қысым
артқанда төмендейді. Тазаметалдардың ішінде вольфрамның балқу температурасы
ең жоғары (3410°С), ал сынаптың балқу температурасы ең төмен (-38,9°С).
Ерекше қиын балқитын қосылыстарға: TіN (3200°C), HfN (3580°C), TaC(4070°C),
HfC (4160°C), т.б. жатады. Аморф қатты заттардың балқу нүктесі болмайды.
Олар температура жоғарылаған сайын жұмсара отырып, бірте-бірте сұйық күйге
өтеді. Балқу процесі кезінде заттардың физикалық қасиеттері өзгереді
(энтропияның жоғарылауы нәтижесінде кристалдық құрылым бұзылады, жылу
сыйымдылығы артады, т.б.).
Балқу процесі табиғатта (жер бетіндегі қар мен мұздың еруі, Жер
қойнауындағы минералдардың балқуы, т.б.), сондай-ақ, ғылым мен техникада
(таза металдар мен қорытпалар алу, т.б.) маңызды рөл атқарады.
Беріктік
Материалдардың белгілі бір жағдайлар (күйлер) мен шектерде қандай да
бір әсерлерді (салмақ түсу, температураның өзгерісі, магн ит, электр, т.б.
өрістері, кебу немесе ісіну, т.б.) қабылдай отырып, бүлінбей сақталу
қасиеті; сыртқы күштердің әсерінен қалпының өзгеруіне және бұзылуына
қарсыласатын қатты дененің касиеті.
Беріктіктің әр түрлі жағдайдағы өлшемдеріне пропорционалдық шегі,
аққыштық шегі, сырғымалық шегі, беріктік шегі, т.б. жатады.
Беріктіктің мынадай түрлері бар:
теориялық беріктік — атом аралық ілінісу күштері арқылы есептелінетін
беріктік (ол шамамен бойлық серпімділік модулінің 16-іне тең);
техникалық беріктік — нақты материалдарда байқалатын беріктік (мысалы,
болатта ол шамамен теориялық беріктіктің 110-іне, ал көптеген қатты
денелерде теориялық беріктіктің жүздік және мыңдық үлесіне тең);
құрылымдық беріктік — балқытып біріктірілген тораптардың, иінді
біліктердің, турбина қалақшаларының, т.б. құрылымдық элементтердің
беріктігі. Құрылымдық элементтердің беріктікгі оларда беттік ақаулардың,
ішкі кернеулердің, т.б. болуына байланысты техникалық беріктіктен төмен
болады;
динамикалық беріктік — материалдардың динамикалық жүктемелерді қабылдай
отырып, бүлінбеу қасиеті;
ұзаққа созылатын беріктік — ұзақ уақыт бойы сырғымалы қалыпта болған
материалдардың беріктікгі. Жіптердің, сымдардың, талшықтардың, т.б.
материалдардың беріктікгі оларға түскен ажырату (үзіп жіберу) күшінің
олардың (жіптің, талшықтың, сымның, т.б.) сызықтық тығыздығына қатынасына
тең. Беріктік бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) НҺмкг арқылы
өрнектеледі.
1976 жылдан бері Қазақстан Металлургия және кен байыту институтында
рений, осмий, молибден, вольфрам, ванадий аралас материалдардың
беріктігі бойынша көлемді зерттеулер жүргізіліп келеді (А.Қонаев, Е.И.
Пономарева, З. Әбішева, т.б.).
Ерігіштік
Заттың белгілі бір еріткіште еру қабілеті. Белгілі бір жағдайдағы
заттың ерігіштігінің сипаттамасы ретінде оның қаныққан ерітіндідегі
концентрациясы алынады. Сондықтан ерітіндінің құрамын қалай сипаттаса,
Ерігіштікті де сан жағынан солай сипаттайды. Мысалы, заттың белгілі бір
температурада белгілі бір еріткіштегі Ерігіштігін оның қаныққан
ерітіндісіндегі еріген заттың массалық үлесімен не оның молярлық
концентрациясымен (мольл) сипаттауға болады. Ерігішті, көбінесе,
еріткіштің 100 массалық бірлігінде қаныққан ерітінді түзілгенше еритін
еріген заттың масса бірлігімен көрсетеді. Оны кейде Е. коэффициенті деп те
атайды. Заттардың судағы Ерігіштегі әр түрлі. Егер 100 г суда еритін заттың
массасы 10 г-нан асса — жақсы еритін, 1 г-нан кем болса — нашар еритін,
0,01 г-нан аз болса — іс жүзінде ерімейтін зат деп есептеледі. Заттардың
Ерігіштігін алдын ала болжауға мүмкіндік беретін теориялар әзірге жасалған
жоқ. Дегенмен химиктер кейбір заңдылықтарды байқады.
Мысалы, молекулалары полюсті немесе иондық байланыспен
байланысқан заттар (су, спирт, сұйық аммиак) полюсті еріткіштерде жақсы
еритіндігі, ал молекулалары полюссіз заттар (бензол, күкіртті көміртек)
полюссіз еріткіштерде еритіндігі анықталды. “Ұқсас заттар бір-бірінде жақсы
ериді” деген ескі қағида осы заңдылықты тұжырымдайды. Сонымен қатар заттар
ерігенде мынадай құбылыстар байқалады: жылу бөлінеді не сіңіріледі,
ерітіндінің көлемі азаяды (көлемнің контракциясы) және түсі өзгереді. Осы
құбылыстардың барлығы еріген зат пен еріткіш молекулалары арасында химиялық
әрекеттесулер бар екендігіне дәлел.
Мұнайдың суда ерігіштігі. Судың мұнаймен жапсарласуы барысында оның
сол суда азды-көпті еру процесі. Бұл процестің қарқындылығы мұнайдың
химиялық құрамына, температураға және судың минералдану дәрежесіне тәуелді.
Газдың суда ерігіштігі. Газдың сумен жапсарласуы барысында оның сол
суда еру қабілеті. Мұның нәтижесінде су мен газ тепе-тең жағдайға шейін
жетуі мүмкін. Газдың суда ерігіштігі қысым өскен сайын, ал судың
минералдану дәрежесі азайған сайын арта түседі.
Газдың (табиғи көмірсутектік) мұнайда ерігіштігі. Табиғи көмірсутектік
газдың нақтылы термобаралық жағдайларда мұнайлы қойнауқатта біртекті сұйық
жүйе қалыптастыру қабілеті. Кәсіптік геологияны көбінесе кенорынды игеру
барысындағы мұнайдың газдан арылу процестері қызықтырады.
Алайда Газдың (табиғи көмірсутектік) мұнайда ерігіштігі мөлшерін білу де
қажет-ақ, себебі ол қойнауқаттық мұнайдың көлемдік коэффициентін анықтау,
қойнауқатты газбен тоғыту мәселелерін шешу, қойнауқатқа әсер ету процесін
игерудің кешеуілдеуі салдарынан бөлініп шығатын газды еріту шараларын күн
тәртібіне қою барысында керек болады
Қаттылық
Металдың ішіне басқа қаттырақ дененің кіруіне қарсылық жасау қабілеті;
материалдардың жергілікті жанасқан күштік әсерлер кезінде беттік қабатының
созымды деформацияға немесе морт қи рауға қарсыласу қасиеті тексеру.
Қаттылық - деп минералогия ғылымында көбінесе бір минералды екінші
минералмен тырнап сызғанда соған қарысу дәрежесін айтады. Мұнымен
қатар минералдың қаттылығы сыртқы механикалық күштің әсеріне қарысу
дәрежесі деп те аталады. Бірақ сыртқы механикалық әсердің өзі де бірнеше
түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім
1.
Балқу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2.
Беріктік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
3.
Ерігіштік ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
4.
Қаттылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..13
Кіріспе
Физикалық қасиеттер — қорытпалардың құрамы мен құрылысына байланысты
болады. Физикалық қасиеттеріне металдар мен қорытпалардың балқу
температурасы, тығыздығы, көлденең және көлемді ұлғаю коэффициенті, электр-
өткізгіштігі, жылу өткізгіштігі жатады.
Заттардың физикалық қасиеттері — заттың құрам және құрылыс
ерекшеліктерімен анықтала отырып, сырт ортаның нақтылы жағдайында тұрақты
қалпын сақтайтын яки барша өзгерістері сол сырт орта өзгерістеріне тәуелді
болып келетін сапалық қасиеттер жиынтығы. Заттардың тығыздығы, қаттылығы
және аққыштығы деген ұғымдар бағзы заманнан бері белгілі; XVI-XVIII
ғасырлар аралығында олардың электрлік, серпінділік т.с.с. қасиеттері
белгілі болды; XIX ғасырда ажыратқыш микроскоптың жасақталуына
байланысты, заттардың өте маңызды қасиеттерінің бірі — оптикалық қасиеттері
жан-жақты зерттеліп, петрографияның негізі қаланды. Қазіргі кезде
заттардың меншікті салмағын, кеуектілігін, бүкіл механикалық қасиеттерін
зерттеу істері де маңызды рөл атқарады. XX ғасырдың 20-сыншы жылдарынан
бастап заттардың геофизикалық тұрғыдан саралауға керекті қасиеттері дәйекті
түрде зерттеле бастады (петрофизика); геофизикалық зерттеулер барысында
заттардың төменде келтірілген қасиеттері сараланады: тығыздық;
кеуектілік; өткізгіштік; электрлік кедергі; сәуле ажырату (дербестеу)
қабілеті; диэлектрлік өткізгіштік; магниттелу қабілеті; магниттік
сезімталдық; серпінді толқындарды тарату жылдамдығы; табиғи
радиоактивтілік; термикалық қасиеттері т.с.с.
Балқу
Қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысуы (І текті фазалық ауысу).
Таза заттар балқуының басты сипаттамалары — балқу температурасы және балқу
жылуы. Белгілі бір сыртқы қысымда қатты кристалдық заттың сұйық күйге ауысу
температурасы балқу температурасы деп, ал тұрақты қысымда қатты кристалдық
затты толықтай сұйық күйге ауыстыруға қажет жылу мөлшері балқу жылуы деп
аталады. Балқу температурасы сыртқы қысымға тәуелді.
Қалыпты атмосфералық қысымдағы (1013, 25 гПа немесе 760 мм сын. бағ.)
Балқу температурасын балқу нүктесі деп атайды. Қыздыру кезінде
қатты кристалдық заттың температурасы, әуелі балқу температурасына дейін
көтеріледі, сосын балқу басталып, зат толық балқып біткенге
дейін температура өзгеріссіз қалады, одан әрі температура тағы да
жоғарылайды. Заттың салқындауы кезінде процесс керісінше өтеді (заттың
температурасы балқу температурасына дейін төмендейді, зат толық қатайып
болғанша бұл температура өзгеріссіз қалады, одан әрі қатты күйдегі заттың
температурасы қайтадан төмендей бастайды). Балқу кезінде көпшілік заттың
көлемі артса, кейбіреуінің (су, висмут, сүрме, т.б.) көлемі кішірейеді.
Балқығанда заттың көлемі ұлғайса, қысым артқанда оның балқу температурасы
жоғарылайды.
Балқығанда көлемі кішірейетін заттың балқу температурасы қысым
артқанда төмендейді. Тазаметалдардың ішінде вольфрамның балқу температурасы
ең жоғары (3410°С), ал сынаптың балқу температурасы ең төмен (-38,9°С).
Ерекше қиын балқитын қосылыстарға: TіN (3200°C), HfN (3580°C), TaC(4070°C),
HfC (4160°C), т.б. жатады. Аморф қатты заттардың балқу нүктесі болмайды.
Олар температура жоғарылаған сайын жұмсара отырып, бірте-бірте сұйық күйге
өтеді. Балқу процесі кезінде заттардың физикалық қасиеттері өзгереді
(энтропияның жоғарылауы нәтижесінде кристалдық құрылым бұзылады, жылу
сыйымдылығы артады, т.б.).
Балқу процесі табиғатта (жер бетіндегі қар мен мұздың еруі, Жер
қойнауындағы минералдардың балқуы, т.б.), сондай-ақ, ғылым мен техникада
(таза металдар мен қорытпалар алу, т.б.) маңызды рөл атқарады.
Беріктік
Материалдардың белгілі бір жағдайлар (күйлер) мен шектерде қандай да
бір әсерлерді (салмақ түсу, температураның өзгерісі, магн ит, электр, т.б.
өрістері, кебу немесе ісіну, т.б.) қабылдай отырып, бүлінбей сақталу
қасиеті; сыртқы күштердің әсерінен қалпының өзгеруіне және бұзылуына
қарсыласатын қатты дененің касиеті.
Беріктіктің әр түрлі жағдайдағы өлшемдеріне пропорционалдық шегі,
аққыштық шегі, сырғымалық шегі, беріктік шегі, т.б. жатады.
Беріктіктің мынадай түрлері бар:
теориялық беріктік — атом аралық ілінісу күштері арқылы есептелінетін
беріктік (ол шамамен бойлық серпімділік модулінің 16-іне тең);
техникалық беріктік — нақты материалдарда байқалатын беріктік (мысалы,
болатта ол шамамен теориялық беріктіктің 110-іне, ал көптеген қатты
денелерде теориялық беріктіктің жүздік және мыңдық үлесіне тең);
құрылымдық беріктік — балқытып біріктірілген тораптардың, иінді
біліктердің, турбина қалақшаларының, т.б. құрылымдық элементтердің
беріктігі. Құрылымдық элементтердің беріктікгі оларда беттік ақаулардың,
ішкі кернеулердің, т.б. болуына байланысты техникалық беріктіктен төмен
болады;
динамикалық беріктік — материалдардың динамикалық жүктемелерді қабылдай
отырып, бүлінбеу қасиеті;
ұзаққа созылатын беріктік — ұзақ уақыт бойы сырғымалы қалыпта болған
материалдардың беріктікгі. Жіптердің, сымдардың, талшықтардың, т.б.
материалдардың беріктікгі оларға түскен ажырату (үзіп жіберу) күшінің
олардың (жіптің, талшықтың, сымның, т.б.) сызықтық тығыздығына қатынасына
тең. Беріктік бірліктердің халықаралық жүйесінде (СИ) НҺмкг арқылы
өрнектеледі.
1976 жылдан бері Қазақстан Металлургия және кен байыту институтында
рений, осмий, молибден, вольфрам, ванадий аралас материалдардың
беріктігі бойынша көлемді зерттеулер жүргізіліп келеді (А.Қонаев, Е.И.
Пономарева, З. Әбішева, т.б.).
Ерігіштік
Заттың белгілі бір еріткіште еру қабілеті. Белгілі бір жағдайдағы
заттың ерігіштігінің сипаттамасы ретінде оның қаныққан ерітіндідегі
концентрациясы алынады. Сондықтан ерітіндінің құрамын қалай сипаттаса,
Ерігіштікті де сан жағынан солай сипаттайды. Мысалы, заттың белгілі бір
температурада белгілі бір еріткіштегі Ерігіштігін оның қаныққан
ерітіндісіндегі еріген заттың массалық үлесімен не оның молярлық
концентрациясымен (мольл) сипаттауға болады. Ерігішті, көбінесе,
еріткіштің 100 массалық бірлігінде қаныққан ерітінді түзілгенше еритін
еріген заттың масса бірлігімен көрсетеді. Оны кейде Е. коэффициенті деп те
атайды. Заттардың судағы Ерігіштегі әр түрлі. Егер 100 г суда еритін заттың
массасы 10 г-нан асса — жақсы еритін, 1 г-нан кем болса — нашар еритін,
0,01 г-нан аз болса — іс жүзінде ерімейтін зат деп есептеледі. Заттардың
Ерігіштігін алдын ала болжауға мүмкіндік беретін теориялар әзірге жасалған
жоқ. Дегенмен химиктер кейбір заңдылықтарды байқады.
Мысалы, молекулалары полюсті немесе иондық байланыспен
байланысқан заттар (су, спирт, сұйық аммиак) полюсті еріткіштерде жақсы
еритіндігі, ал молекулалары полюссіз заттар (бензол, күкіртті көміртек)
полюссіз еріткіштерде еритіндігі анықталды. “Ұқсас заттар бір-бірінде жақсы
ериді” деген ескі қағида осы заңдылықты тұжырымдайды. Сонымен қатар заттар
ерігенде мынадай құбылыстар байқалады: жылу бөлінеді не сіңіріледі,
ерітіндінің көлемі азаяды (көлемнің контракциясы) және түсі өзгереді. Осы
құбылыстардың барлығы еріген зат пен еріткіш молекулалары арасында химиялық
әрекеттесулер бар екендігіне дәлел.
Мұнайдың суда ерігіштігі. Судың мұнаймен жапсарласуы барысында оның
сол суда азды-көпті еру процесі. Бұл процестің қарқындылығы мұнайдың
химиялық құрамына, температураға және судың минералдану дәрежесіне тәуелді.
Газдың суда ерігіштігі. Газдың сумен жапсарласуы барысында оның сол
суда еру қабілеті. Мұның нәтижесінде су мен газ тепе-тең жағдайға шейін
жетуі мүмкін. Газдың суда ерігіштігі қысым өскен сайын, ал судың
минералдану дәрежесі азайған сайын арта түседі.
Газдың (табиғи көмірсутектік) мұнайда ерігіштігі. Табиғи көмірсутектік
газдың нақтылы термобаралық жағдайларда мұнайлы қойнауқатта біртекті сұйық
жүйе қалыптастыру қабілеті. Кәсіптік геологияны көбінесе кенорынды игеру
барысындағы мұнайдың газдан арылу процестері қызықтырады.
Алайда Газдың (табиғи көмірсутектік) мұнайда ерігіштігі мөлшерін білу де
қажет-ақ, себебі ол қойнауқаттық мұнайдың көлемдік коэффициентін анықтау,
қойнауқатты газбен тоғыту мәселелерін шешу, қойнауқатқа әсер ету процесін
игерудің кешеуілдеуі салдарынан бөлініп шығатын газды еріту шараларын күн
тәртібіне қою барысында керек болады
Қаттылық
Металдың ішіне басқа қаттырақ дененің кіруіне қарсылық жасау қабілеті;
материалдардың жергілікті жанасқан күштік әсерлер кезінде беттік қабатының
созымды деформацияға немесе морт қи рауға қарсыласу қасиеті тексеру.
Қаттылық - деп минералогия ғылымында көбінесе бір минералды екінші
минералмен тырнап сызғанда соған қарысу дәрежесін айтады. Мұнымен
қатар минералдың қаттылығы сыртқы механикалық күштің әсеріне қарысу
дәрежесі деп те аталады. Бірақ сыртқы механикалық әсердің өзі де бірнеше
түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz