Қазақ Алтайының ежелгі халқының ескерткіштерінің бірі - Берел

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Б. э. д. I мыңж. Еуразия даласында Ордостан Дунайға дейін антикалық және ежелгішығыс жузуларында скифтер, сақтар, сарматтар атымен әйгілі болған халық қоныстанған болатын. Олар археологиялық қазбалар жұмысында тұрмыс киімдері, шаруашылық заттары, уақытша тұрғылар, аң стиліндегі зергерлік бұйымдар, бейнелеу өнердің ескерткіштерін, құдайға сыйынудың қасиетті орындарын, бірнеше қорған және тас қабірлеріннің табылуы салт атты дәуірінің мәдениетін құрайды. Ұлы даланың халықтың ежелгі бостандық сүйгіш тайпаларының мықты салт аттылар ғана емес, сонымен бірге шайқаста найзаларын қолға алып алысқан халық болып есептеледі. Қайталанбайтын аң стилі скиф-сақтық әлемнің заттары (ыдыс, әшекейлер, қару-жарақ) ежелгішығыс және азиятшыларалды зергерлеріне ұқсас үлгісімен жасалған еді.

Берел құрған бізбен 1997 ж. сол уақытқа қатысты бүгінгі күнге дейін зерттелуде. Ескерткіш әлемге әйгілі болғандығы табылған жоғарыбейнелі бұйымдарымен ерекше мәнерде, көшпенділердің өзінің өнерімен, - скифті-сибирлі аң стилі аталуымен дәлелденген.

Қорғандардың астында ауданның табиғи-климаттық белгілермен, сондай-ақ факторлармен жағдайлар құрылып, заттардың сақтаулуы, сақ көшпенділер қауымының жоғары өкілдерімен - киім, ағаш ыдыс, тері бұйымдары, ағаштан, матадан жасалған бұйымдар. Осындай ескерткіштер маңыздылығы осында.

Мақсаттары бірі “тоңудың қорған асты линзалары” сақталуы, құрылыуы және өңделу модельдері болып есептеледі. Түрлі типтердің тоңу түрлердің құрылуы конфигурациямен конструкция параметрлері және тасты төселудің саны, түрлері, ірібөлінгіш түрлері т. б. жасалу заңдылығы шығарылды. Тас (метаморфикалық балшықты тақта тас және төменгі палеозей алевриті) материалының және бөлшектердің берілуі құрылымы мәңгі тоңу азжылдамдықты массивтер және табиғаттың суық белгілерінің қатаюы құрылуы.

Қазақ Алтайында Қазақстан Республикасы Шығыс-Қазақстан облысы Қатонқарағай районы Берел аукылынан батысқа қарай 7 км. қашықтықта оналасқан. Бүгінгі күні органика қазбаларымен сақталған Қазақстан аймағында жалғыз ескерткіш болып есептеледі.

Ежелгі көшпенділер басшылары Қазақ Алтай табиғатының сұлулығына таңдау жасағаны кездейсоқтық емес. Даланың жан жағы жоғары таулармен шектелген қоныс өрбіген сұлу табиғат.

Мифологиялық аңыздарда көрсетілген таулардың басында құдайлар тұрғанын, ал жоғары дүниеге ішкі жан дүниелері кеткеніні суреттеледі. Ал қорғандардардың таулы өзенінің баурайында тұрғаны аспан мен жердің қиылысындағы әлемде байланысуы символдфы болып есептеледі. Алаңды жер - қорған - храмның ролін атқарған. Алаңның аймағы көшпенділер үшінм қасиетті жерге айналған б. э. д. I мыңж. қорғандар табылған.

Берел қабірі 70 жерлеу-еске алу орындары түрлі мөлшерде танылған. 1120 м. абсолютты биіктікте суретті жоғары даласы, үшінші көтермелі террасада орналасқан. Бухтарма өзенінің алаңы Ак Берел (Акбулкак), Буланты таулы өзендерімен шектелген. Шығыс және батыс жақтары таулардың қырлары таулары (аққайың, бал қарағай, шырша, көк терек) алаңдағы шөптермен суретттелген. Алаңда бал қарағай және аққайың түрлері қорғандар сақталған.

Кесене 4 топтарының объектілері құралған. СЗ-ЮВ бағытында қорғандардың бірнеше параллельді шынжыр негізінде құрылуда. Ең үлкен шынжыр қоғандардан құралып, дөңгелек тау тізбегінен жасалады. № 1 ең үлкен қорған 17 аттардың сүйектерінің қалдықтары табылған, бөлектенген үшбұрышты платформада шетінде орналасқан. Төменде көрсетілетін екінші жерлеуде көлемі № 11 қорғаны.

Ежелгі берел даласының халқы өкімдері үшін уақытында сақталуда қосымша қорғандармен қамтамасыз еткен. Олар қорғанның жерлеу рәсімінде тоңу мерзімді линзалары құруда тасты конструкцияны құрылыста тәжірибесінің құпияларымен ие болған. Жерлеу рәсісімен байланысты іс-шаралар мақсатына жету үшін қатал регламентпен қадағаланып, сондықтан өлген адамды шығарылып салу белгілі кезеңде - белгілі жылдың мерзімінде мүмкін болатын.

№ 11 корған әйел және ер - билейтін тұлғалар; бекітілген және көпжылғықарағай қарағайдан жасалған колодалар. Қабырғаның солтүстік кесіп алуда 13 аттарының өліктері орналасқан Жаңғырық ерекше бұйымдарға беріктілік арнайы құраммен бөлінген, тармақтар бір бірімен бөлініп белгілі орынмен жасалып, қақпамен жабылған. Жаңғырық қақпағының бұрыштарында төрт қола, алтынмен жалатылған, фантастикалық құстардың мүсіндері, олардың ұшуы, қонуы, түрлі істері бейнеленген.

Күріл шайының бұтағының және екі қабықты төсемі ішкі құрылымымен бір-біріне келтірілген қырлы бөленелердің төсемдері (Dazifora fruticoza) .

Көсемнің басында жасанды шаш. Оның шаштары қысқа етіп қырқылып, алдыңғы бөлігінде шаш қалдырылып, жылқының жалымен араластырылып өрім өрілген. Өмірінде мұрт пен сақалы болған.

Әйелді жерлеу рәсімі ер адамды жерлеуден кейін іске асады.

Ер адамның адамның бас сүйегінде аяқталмаған трепанация, шайқаста қатты жарақат алғанда сүйектер сынып, қандар ұйыған кезде алғашқы медициналық көмекті көрсету немесе бас миының манипуляциясы сипатталады. Өмірдің түрлі кезеңінде көпсанды сынған жерде қабырға және омыртқа жотасы тіркелген.

Сүйектердің сынығы алғашқы визуалды зерттеуде өлген адамдарымен басқа манипуляциясы немесе бальзамдалған іздердің заттардың болуына сипатталған. Ер адамның бас сүйегінде трепанациалық саңылауы манипуляциялық куәлігі болатындай етіп саналады.

Ер адамның жасы антропологтармен 30 дан 40 жасқа дейін интервалында анықталды. Жерленгенннің антропологиялық түрі - монголдық белгілермен ашықталған европеоидты түр.

Бұл ерлердің батыры, қолбасшы, тайпалардың немесе ерте қалыптасқан мемлекеттік білім берудің басшысы болу қажет.

Аттар екі салаға бөлініп: төменде - 7 және жоғарыда - 6. Жануарларды шопанның соққысымен анықтаған. Аттарды баттармен жерлеу рәсімі келесі өмірде жол серігі болатындай мақсатта жерлеген. Ол үшін жануарларды, аттарды түгел саймандарын кигізген. Себебі ат - батырдың жол-серігі және жақын досы.

Берел аттарын күтуде, полионтологиялық анализді жүргізгенде тамақ қорытуды зерттеп және жерлеу кезеңін анықтаған болатын. Асқорыту жүйесін тексергенде анықтауға қажетті ұрық пен тұқым табылмай, астықтың дәндері, қабықтың талшықтары, қылшықтар табылған болатын. Алтай өсімдіктерінің гүлдену кезеңі палинокомплекста көрсетілген маусым-шілде айларында болады. Алдын ала палеоботаниктердің зерттеуі бойынша жерлеу осы уақытта болған болатын.

Аттар жегіліп, саймандарымен жабдықталып, таулы ешкінің мүйізінен жасалып кигізілінген - кейбір жағдайларды табиғи көлемі ұлғайтылған. Жылқының құрал-саймандар - ер тоқым, қамшы, доға, қамыт, сейдолқа, көтерме, жіген, ноқта, божы оюлармен және алтынмен жалатылған еді. Жануарлар образына аттар орындарында жыртқыштар, таулы ешкілрмен қоойлар, жыртқыш құстар, фантастикалық жануар-барақ иттер жататын болған. Бірнеше жануарлардың қосындысынан болған фантастикалық жануар ежелгі көшнепділер өнерінде ерекше танылған.

Миф-ритуалды комплекстің сюжеттерінің бірі жыртқыштардың қырқуласуы болып табылады. Ол ежелгі берелдерде көптелген белгілермен танылған. Семантикалық көрсетілімде барақ иттердің аузында жылқының бас сүйегі суреттелген.

Ерекше қызығушылық аттарды жегуде қолданылатын саймандардың байлау элементтерінде суреттелген болатын. Горизонталды бөлігі қаңылтыр бөлігінде фантастикалық жан-жануар және Қазақ Алтай фаунистикалық комплексінің өкілдері суреттеліп бейнеленді.

Сонымен қатар жануарлардың жоғарыбейнеленген суреттер ағаштарға айналған берел қоргандары материалдарында ұлы шеберлер шығармалары бар, жібек жіпптерінде құрылған ежелгі өнердің туындылары жасалып - анималистикалық образдардан аппликациялар, пұтқа табынушылардың құдайды аң суреті деп танушылар мотивтері.

Берел қорғандарының коллекциясының ішінде жаңашылдық болып есептелетін күршек түрінде жібек жіптерінен жасалған мүйізделген қанаты бар аттардың фигуралары сипатталады. Дайындаудың жоғары сапалы технология бірізділігі түс таңдау және образдар трактовкасы ерекше тартымды көзге түседі.

Ерекше көзге түсетінін миниатюрлы ағаш, алтын фольгамен қапталған жыртқыш аңның денесімен және адамдық түр әлпетімен берілген фантастикалық кейіпкер - сфинкс болып табылады.

Скфинкстердің бастары мүйізді тәждерімен киілген. Мазарлар ұрланғандықтан бұл мүсіндердің алдын ала жасалу мақсатын анықтау қиын, мүмкін олар костюм эелементтерін құлпырту, мысалы, бас киімді сәндердіретін бұйым ретінде жасалған болатын.

Аттарды жегу рәсімінің басты элементі ретінде жануарлардың мүйіздері болған. Ағаш мүсіндер таулы ешкі мүйіздері ретінде декораративті қолданбалы бұйымынан басқа мағызды ойы бар мүсін болып келеді. Қолбасшының атыныі жегілуі элементерімен өзарабайланысымен таулы ешкі образы. Жерлесу адамымен мақсатымен байланысты. Таулы ешкі - қолбасшы атрибуты қолайлы таңдануына кеңістіктің аспандық шыңдарға жеткізу. Таулы ешкілердің мүйіздері батырдың үш аттары жерлі арқасының жерлі арқасының тірлігін танытады. Таулы ешкілердің мүйіздері бұға, бұқа, бұғаннының мүйіздеріне тең түрлі халықтардың мифология және өнерде ерекше орын алады.

Көп аттардың жерлеу рәсімі көшпенділер мазарының орындарында олардың жоғары статусын көрсетіп, мүшелерінің сақталу мүмкіндігі.

Алтай ежелгі көшпенділер жерлеу тәжірибеден кең жайылған болатын Берел, мәңгілік қарағай үйінділері арнайы бағаналар, сынықтар үшін өлгендердің бальзамдау және қамтамасыз ету. Мумификация ескерілуі көп уақытқа сақталып жоғарылау үшін өмірді жалғасу туралы анық.

№ 10 - қорғаны объектілердің ішінде мағызды және көлемі жағынан үшінші және де жерлеуде қарағай бағаналарынан жасалған кесу камералары орнатылған қарағайдың жапырақты бөлігі, сонымен қатар боз түсті аттардың 10 жерленуі парадты түрде жегілген, жануарлардың бас бөліктері алдыңғы аттардың тағаларына жегілген, ал төрт аттар үшін арнайы тас төсенділері алдыңғы бөлікте орналастырылып табылған болатын. Мүнда әмбебап аппликациялармен 10 отырғы үлгілері алынып, сонымен қатар фантастикалық полиформалы заттар образы сақалымен, мұртымен адамның бейнесе, қанатымен жыртқыштардың денесі, тау ешкісінің мүйізімен берілген бас, үшжапырақ түрінде жасалған қысқа құйрығымен арыстанды еске түсіретіндей жасалған. Суреттің контурлары жіңішке жібек жіптерімен безендірілген.

Осындай бейнелеу композицилары - Орталық Азияның ежелгі көшпенділерінде өнерінде алғашқы рет алты мифологиялық аң табылған, бұл осы өнердің заманға сай екендігін дәлелдейді. Қанатты арыстандар, сфинкстер, шахтардың, кентаврлар және басқа полиморфты кейіпкерлер образдары басқа ежелгі халықтар мен мекендерде, сонымен бірге ассиро-вавилонды, месопотамды және т. б. өнерлерінде кездеседі. Бірақ та біздің үлгілер элементтер тізімімен ерекшеленеді, ежелгіалтай мал шаруашылығымен айналысатын халық үшін ғана бейнелеу дәстүрін суреттейді.

№ 31 қорғанда жерлеу рәсімі мен киім кешек комплексіне қарағанда көшпенділер элитасының өкілі жерленген болатын. Ол шығыс бөлікте мазардың түбінде орналастырылған оң жақта тізелері бүгеліп, бетімен батысқа бұрылып жерленген болатын. Оның серік болатын екі аты бір бірінен кейін жерлеу шұңқырының батыс қабырғасында бастары шығысқа бұрылып жерленген. Аттар үлкен тасты көптұратындай формада үлкен тасты бөліп тұрады.

Іздеу жасалғанда аттардың тістерінде темір ауыздықтар, жерленген жерде керамикалық ыдыс, шоқан, серік болған өлген аттар, темір пышақ төрт беріктермен байлау үшін сүйектен жасалған садақ.

Өлген адам ең жақсы киімінде жерленген. Бас киім конус формасында және алтын фольгадан жасалаған көптеген тастармен безендірілген болатын.

Адаманың қасында алтын белгілердің орналасуына қарағанда жоғары бөлікте ет өнімі - тоқтының және темір аяқтарының бөліктері салынған, ағаш ыдыс қойылған.

№ 36 қорған бір қабырғасында атты жегілген түрінде маралдың мүйізінен және Ұлы жол даласының ерте көшпенділер өнерінің шығармаларында ұсынылатын, 66 заттан тұратын қатырған күйінде болуы таң қалдырады.

Маралдың мүйізінен жасалған жылқының жегілу саймандары құпиялы белгісі негізгі образы болып есептеледі. Бұғылардың мүйіздері түрінде элементтерін қамтитын құпиялылығы күшейтілген.

Бұғылардың мүйізін суреттеу үшін реалды және ирреалды мінездер қамтылған. Реалды түрде жалпы бұғылардың мүйіздері - шабағы, қосымша бұтақ, мүйіздер реалды түрде қарама-қарсы жаққа айналып орналастырылған, мүйізі ілгері қарай, ал бұғыда артқа қарай бағыттталған. Береел грифордарының мүйіздері қораздың айдары сипаттамасымен Пазырықты қорғандардағы қораздардың тері аппликацмяларымен тең. Жануардың ерексек жасы үшін бұғылардың мүйіздері суреттемесі мүйіздердің дамуына екершеленеді. Мүйіздердің тұруының ерекшелігі айдарлардың тұқымдарына сәйкес келеді. Бұғылардың мүйіздердің орналасуы бұландарға қарағанда бірдей етіп орналасқан. Берел грифондарының мүйіздері өздерінің ерекшелігін танытады. Олар бір сызықпен немесе бірінен кейін бірі бұрыштың астында рнлаласуы мүмкін. Сонымен қатар кейбір грифонм мүйіздері жіңішке ауыздық бөлігімен қосылып, бір-бірінен кейін шарикпен (грифондардың қаңылтыр белгілері) . Грифондардың бірнеше белгілері тұмсық бөлігінде қосылады.

Құрылымдық-технологиялық анализ бұйымдары түрлі размерлердің мүйіздерден жасалған бірнеше заттар жасалған болатын. Ең ұзындары ағаш қималардың өндірісіне, орта размерде - жіген, көтерме, сейдолқа жасау үшін. Квадрат астындағы жалпақ тілігінен грифондарды суреттеу бөлшектері.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.