Қазақстандағы жеміс шаруашылығы туралы

I КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1Қазақстандағы жеміс шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.7
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданының табиғаты және климаттық жағдайына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8.9
2.3Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданына отырғызуға рұқсат етілген жеміс дақылдарының сорттарына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ...10.15
2.4Бақ алқабын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16.27
III ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
IV ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде Қазақстанда тіпті елсіз жерлердің өзінде де (Ақтау, Бақанас аудандарында және т.б. жерлерде) жерасты тұщы сулар жербетіне жақын орналасқан жерлерде бақтар гүлдеп, жеміс беруде. Бақ шаруа- шылығын тек қуаты аз, жаппай тұтас тасты жерлерде ғана өсіру өте қиын, бірақ та мұндай жерлердің өзін қопару жұмыстары, терең және орлар қазу арқылы және жарамсыз топырақтарды басқа жақтан әкелген құнарлы топырақтармен алмастыру арқылы игеруге болады.
Таулы, шөлді, далалы және орманды-далалы жерлерде бақ шаруашы- лығының маңызы өте зор, себебі бақтар тау беткейлерін су эрозиясынан және су апаттарынан сақтап бекітеді, қардың жиналуына мүмкіндік туғызады. Кейбір жеміс дақылдарын жыраларды бекіту үшін және қорғау алқабын құру арқылы шөлмен күресу үшін пайдаланады. Сонымен қатар бақтың эсте-тикалық маңызы да зор, ол біздің өмірімізге сән береді.
Бақтарды ірі елді мекендерге және жақсы жолдарға жақын орналастыру қажет. Егер де жылдық жауын-шашын мөлшері 750-800 мм-ден аз болса бақ-ты суармалы жерлерге отырғызу керек немесе болашақ бақ отырғызылатын учаскені суару үшін су көзімен қамтамасыз ету қажет. Бақ отырғызылатын учаскенің топырақ және микроклимат жағдайлары салыстырмалы түрде бірдей болғаны дұрыс.
Бақ отырғызылатын учаскенің ең қолайлы пішіні – 1:2 немесе 1:2,5 қатынастағы тікбұрышты төртбұрыш. Пальметті бақтар үшін солтүстіктен оңтүстікке қарай созылған учаскелер жақсы. Учаске көлемі кем дегенде 50 га болуға тиіс, бұдан аз болса оның тиімділігі де төмендейді.
Бақ отырғызуға жерді таңдағанда ол жердің климат жағдайларын жетелей зерттеп, қандай да болмасын отырғызылатын тұқымдардың тиімділігін анық-тау қажет. Мұнда ең бастысы белсенді жылы температуралар жиынтығын, қысқы ең төменгі температураны, вегетациялық кезеңнің ұзақтығын, жауын-шашын мөлшерін, желдің бағыты мен күшін ескеру керек. Сонымен қатар рельефтің де маңызы өте зор. Оның әртүрлі болуы микроклимат пен топырақ жағдайларының да әртүрлі болуына әкеліп соғады.
Ең алдымен учаскені тазалап, тастарын шығарады. Егер учаске өзен немесе көлдің жағасына жақын жанасатын жерде болса, шекарадағы қатар-ларды азайту үшін өзен арнасын тегістеу керек. Тіпті рельефі күрт өзгер-мейтін учаскелердің өзі күрделі жоспарлауды қажет етеді. Жерді жүйелеп-жоспарлауда топырақты 50-60 см-ден терең жыртуға болмайды.
Бұл жағдайда тек жалпы жер бетінің тегістігіне ғана емес, сонымен қатар қажет бағыттағы еңістігіне де қол жеткізуге болады. Болашақ отырғы-зылатын бақтың суару және жел қақтыру жағдайларын ескере отырып ең тиімді еңістік 0,002-ден 0,007-ге дейін (яғни 1 км-ге 2-ден 7-ге дейін м) бол-ып саналады. Ағашбөркі дөңгелек болып келетін бақтар үшін еңістік бағыты нақты жағдайларға байланысты таңдалады, ал жалпақ ағашбөрікті бақтар үшін ең жақсы бағыт солтүстіктен оңтүстікке қарай.
Алдын-ала отырғызылған аралас шөптерді жақсылап күтіп-баптаған жағдайда топырақтың құрамы жақсарады және ондағы қоректік заттар құрамы көбейеді. Одан кейінгі топырақты өңдеуде әр гектарға 25-30 т. көң, 8-10 ц суперфосфат, 2-3 ц калий тыңайтқыштары беріледі.
Егер де топырақты бақты отырғызардан бір жыл бұрын мәдениелен-дірсе жасыл тыңайтқыш ретінде (сидерат) біржылдық шөптерді себеді. Егер де бақ отырғызатын топырақты мәденилендіруге бір жылдан аз уақыт бөлін-се көңді беру нормасын 50-60, ал құнары жоқ нашар топырақтарда 60-80 тон-наға дейін жоғарылату қажет.
Бақ отырғызу үшін беткейлердегі (5-тен 100-қа дейін) топырақтарда мәде-ниелендіруде жұмыс сипаты біраз өзгереді. Күрделі жоспарлау жалпы бағыт-ты және беткей сипатын өзгертпей орындалады. Егер де кейбір ірі тегіс емес жерлерді қазып тегістейтін болса, онда қазылған және көмілген жерлерге көпжылдық шөптер себіледі. Кейіннен жүргізілетін топырақты қабаттар бой-ынша жүйелі тереңдеп өңдеуді ескере отырып тыңайтқышты жолақтап ен-гізеді.100-тан жоғары беткейлерде бақты тек отырғызу террассаларына ғана отырғызуға болады. Қазіргі кезде біздің елімізде өндірістік бақтарды егу қатаң түрде ғылыми жүйеде жүргізіледі. Ол үшін бақ отырғызу жобаларын жасаумен шұғылданатын арнаулы мекемелер құрылған Қазақстанда Казсадпроект. Шаруашылықтар жоба жасату үшін жобалаушы мекемелермен өзара шарт жасасады және жобалауға тапсырмалар беріледі. Жобалаушы мекемелер бақтың құрылымын, қажетті тұқымдарды, сорттарды, телітуші лерді, бақ алқабын ұйымдастыруды, суармалы бақтарды суару тәсілдерін негіздейді және отырғызуға қажетті көшеттердің тыңайтқыштардың есебін, сондай ақ бақты отырғызудың құнын есептеп береді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Аяпов К.Ж., Кампитова Г.А., Мажитова Р.С. Жеміс шаруашылығы: Оқулық – Алматы: ЖЖС, Сөздік-Словарь, 2005.
2. Кампитова Г..А.. Жемісшаруашылығы. Оқуқұралы. Алматы. 2007.
3. Трунов Ю.В. и др. Практикум по плодоводству, - Колос, М, 2006, 280 с
4. Аяпов К.Ж., Тажибаев Т.С., Кампитова Г.А., Мажитова Р.С. ж.т.бЖидекдақылдарыжәнеолардыңөнімдерінқайтаөңдеу. Оқуқұралы. Алматы: 2000.
5. Интернет желісі

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:

I КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-4
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1Қазақстандағы жеміс шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-7
2.2 Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданының табиғаты және климаттық жағдайына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8-9
2.3Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданына отырғызуға рұқсат етілген жеміс дақылдарының сорттарына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... .10-15
2.4Бақ алқабын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16-27
III ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
IV ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 29

КІРІСПЕ

Қазіргі кезде Қазақстанда тіпті елсіз жерлердің өзінде де (Ақтау, Бақанас аудандарында және т.б. жерлерде) жерасты тұщы сулар жербетіне жақын орналасқан жерлерде бақтар гүлдеп, жеміс беруде. Бақ шаруа- шылығын тек қуаты аз, жаппай тұтас тасты жерлерде ғана өсіру өте қиын, бірақ та мұндай жерлердің өзін қопару жұмыстары, терең және орлар қазу арқылы және жарамсыз топырақтарды басқа жақтан әкелген құнарлы топырақтармен алмастыру арқылы игеруге болады.
Таулы, шөлді, далалы және орманды-далалы жерлерде бақ шаруашы- лығының маңызы өте зор, себебі бақтар тау беткейлерін су эрозиясынан және су апаттарынан сақтап бекітеді, қардың жиналуына мүмкіндік туғызады. Кейбір жеміс дақылдарын жыраларды бекіту үшін және қорғау алқабын құру арқылы шөлмен күресу үшін пайдаланады. Сонымен қатар бақтың эсте-тикалық маңызы да зор, ол біздің өмірімізге сән береді.
Бақтарды ірі елді мекендерге және жақсы жолдарға жақын орналастыру қажет. Егер де жылдық жауын-шашын мөлшері 750-800 мм-ден аз болса бақ-ты суармалы жерлерге отырғызу керек немесе болашақ бақ отырғызылатын учаскені суару үшін су көзімен қамтамасыз ету қажет. Бақ отырғызылатын учаскенің топырақ және микроклимат жағдайлары салыстырмалы түрде бірдей болғаны дұрыс.
Бақ отырғызылатын учаскенің ең қолайлы пішіні - 1:2 немесе 1:2,5 қатынастағы тікбұрышты төртбұрыш. Пальметті бақтар үшін солтүстіктен оңтүстікке қарай созылған учаскелер жақсы. Учаске көлемі кем дегенде 50 га болуға тиіс, бұдан аз болса оның тиімділігі де төмендейді.
Бақ отырғызуға жерді таңдағанда ол жердің климат жағдайларын жетелей зерттеп, қандай да болмасын отырғызылатын тұқымдардың тиімділігін анық-тау қажет. Мұнда ең бастысы белсенді жылы температуралар жиынтығын, қысқы ең төменгі температураны, вегетациялық кезеңнің ұзақтығын, жауын-шашын мөлшерін, желдің бағыты мен күшін ескеру керек. Сонымен қатар рельефтің де маңызы өте зор. Оның әртүрлі болуы микроклимат пен топырақ жағдайларының да әртүрлі болуына әкеліп соғады.
Ең алдымен учаскені тазалап, тастарын шығарады. Егер учаске өзен немесе көлдің жағасына жақын жанасатын жерде болса, шекарадағы қатар-ларды азайту үшін өзен арнасын тегістеу керек. Тіпті рельефі күрт өзгер-мейтін учаскелердің өзі күрделі жоспарлауды қажет етеді. Жерді жүйелеп-жоспарлауда топырақты 50-60 см-ден терең жыртуға болмайды.
Бұл жағдайда тек жалпы жер бетінің тегістігіне ғана емес, сонымен қатар қажет бағыттағы еңістігіне де қол жеткізуге болады. Болашақ отырғы-зылатын бақтың суару және жел қақтыру жағдайларын ескере отырып ең тиімді еңістік 0,002-ден 0,007-ге дейін (яғни 1 км-ге 2-ден 7-ге дейін м) бол-ып саналады. Ағашбөркі дөңгелек болып келетін бақтар үшін еңістік бағыты нақты жағдайларға байланысты таңдалады, ал жалпақ ағашбөрікті бақтар үшін ең жақсы бағыт солтүстіктен оңтүстікке қарай.
Алдын-ала отырғызылған аралас шөптерді жақсылап күтіп-баптаған жағдайда топырақтың құрамы жақсарады және ондағы қоректік заттар құрамы көбейеді. Одан кейінгі топырақты өңдеуде әр гектарға 25-30 т. көң, 8-10 ц суперфосфат, 2-3 ц калий тыңайтқыштары беріледі.
Егер де топырақты бақты отырғызардан бір жыл бұрын мәдениелен-дірсе жасыл тыңайтқыш ретінде (сидерат) біржылдық шөптерді себеді. Егер де бақ отырғызатын топырақты мәденилендіруге бір жылдан аз уақыт бөлін-се көңді беру нормасын 50-60, ал құнары жоқ нашар топырақтарда 60-80 тон-наға дейін жоғарылату қажет.
Бақ отырғызу үшін беткейлердегі (5-тен 100-қа дейін) топырақтарда мәде-ниелендіруде жұмыс сипаты біраз өзгереді. Күрделі жоспарлау жалпы бағыт-ты және беткей сипатын өзгертпей орындалады. Егер де кейбір ірі тегіс емес жерлерді қазып тегістейтін болса, онда қазылған және көмілген жерлерге көпжылдық шөптер себіледі. Кейіннен жүргізілетін топырақты қабаттар бой-ынша жүйелі тереңдеп өңдеуді ескере отырып тыңайтқышты жолақтап ен-гізеді.100-тан жоғары беткейлерде бақты тек отырғызу террассаларына ғана отырғызуға болады. Қазіргі кезде біздің елімізде өндірістік бақтарды егу қатаң түрде ғылыми жүйеде жүргізіледі. Ол үшін бақ отырғызу жобаларын жасаумен шұғылданатын арнаулы мекемелер құрылған Қазақстанда Казсадпроект. Шаруашылықтар жоба жасату үшін жобалаушы мекемелермен өзара шарт жасасады және жобалауға тапсырмалар беріледі. Жобалаушы мекемелер бақтың құрылымын, қажетті тұқымдарды, сорттарды, телітуші лерді, бақ алқабын ұйымдастыруды, суармалы бақтарды суару тәсілдерін негіздейді және отырғызуға қажетті көшеттердің тыңайтқыштардың есебін, сондай ақ бақты отырғызудың құнын есептеп береді.

2.1 Қазақстандағы жеміс шаруашылығы

Жеміс-жидек өсіру - жеміс ағаштарының морфологиялық құрылысы, өсуі, дамуы, өнуі, жемістенуі және агротехникасы туралы ғылым. Жеміс жидек өсіруҚазақстанда 20 ғасырдың 30-жылдарынан бастап дами бастады. Аймақтық тәжірибе станциясы ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының қарамағына берілді. 1959 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты құрылды. Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарының гендік қорынқұру мәселелері зерттелді. Оларды
А.НКацейко, М.П. Левина, А.Д. Виновец, Н.Ю. Нұртазина, М.Т. Нұртазин, т.б ғалымдар зерттеген. Орта Азиядағы ең ірі жеміс және жидек дақылдары- ның 3000-нан астам сортының коллекциясы жасалды. Жеміс дақылдарын көбейтудің әдісі мен технологиясы (К.Г. Карычев, И.П. Савеко), таулы және жазық жерлердегі бақтарда жеміс өсірудің қарқынды технологиясы (А.Жанғалиев, И.С. Голованов, Ю.Л. Кудасов, Е.Г. Раузин, А.С. Куцуков), ағаш өсімдіктерін түзуші тіндері арқылы өсіру (С.Г. Долгих, Н.П. Клоконос), жидек дақылдарын өсіру технологиясы (С.Н. Олейченко) жасалды. Топырақ құнарлығын сақтау және бақ агроценозын құру (Г.П. Адрианова, Е.М. Кова- ленко), өсімдіктерді аурулардан, зиянкестерден және арамшөптерден қорғау (М.М. Исин, Г.Н. Қайырова), егістіктерді суару (В.Х. Арст, А.И. Бондарцев), ауқымды процестерді механикаландыру (Ж.Мағажанов) мәселелері зерт-телді. Құрамы реттелетін ауада жемістерді ұзақ сақтау (В.П. Гудковский, Т.Л. Урюпина) және жеміс шикізаттарын өңдеу (Д.Ізбасаров) техно- логиялары жасалып, өндіріске енгізілді. Қазақ жеміс және жүзім шаруашы-лығы ғылыми-зерттеу институты шығарған 15-ке жуық жеміс-жидек сорт-тары Қазақстанның әр түрлі аумақтарында аудандастырылған.
2013 - 2020 жж. ҚР АӨК дамыту жөніндегі Агробизнес - 2020 бағдарламасында мемлекет халықты тұтыну нормасына сәйкес жеміспен қамтамасыз ету, жемістердің өңделуі мен экспорты үшін 2020 жылға дейін жеміс дақылдарының ауданын 75 - 80 мың гажеткізу қарастырылып отыр. Отандық жеміс шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың басты шарттарына өндірістік өндірістік бақтарға жоғары бейімді сорт - екпелер комбинацияларын таңдап алу,жемістерді өсіру технологияларын жетілдіру және бақ алқаптарын ғылыми негізделген түрдеорналастыру.
Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарының тау бөктерінің топырақ - климаттық жағдайы жеміс шаруашылығын дамыту талаптарына сай және бақтар алып жатқан территорияның 70% - ы шоғырланған, Қазақстандағы өндірістік бақ шарушылығының негізгі аймағы болып табылады. Жемістердің тауарлық өндірісін арттыру республиканың осы аймақтарында орын алады. Соңғы жылдары Қазақстанның оңтүстігіндегі, оңтүстік - шығысындағы шаруашылықтарда алма бақтарының интенсивті отырғызу беталысының артуы көрініп отыр: қатарлы - ергежейлі, жоғары тығыздықты бақтар. Мұндай бақтардың экономикалық тиімділігі кең қатарлы бақтарға қарағанда 2 - 3 есе жоғары. Осыған байланысты, бір қатар факторлар бойынша - рельеф, климат, инфрақұрылым, материалды және еңбек ресурстарының болуы, оңтайлы бақ типінің моделдеуіне және талдауына негізделген ғылыми негізделген ұсыныстар өзекті болады. Интенсивті бақтарда инновациялық технологиялар элементтерін қолдану сұрақтары өзекті - клонды екпелерде жоғары өнімді жаңа сорттарды қолдану, технология элементтерін оңтайландыру: отырғызу схемасы, ағаш бөрікінің қалыптасу жүйесі, тамшылап суару режимі. Аймақтағы жеміс шаруашы-лығының болашағы зор бағыты - жемістерді шикізатты бақтарда өсіру техно-логиясын құрастыру және жетілдіру болып табылады.
Халықаралық UNEP - GEF Bioversity International In situon farm Орталық Азияда жеміс дақылдарының және олардың жабайы түрлерінің агробиоәртүрлілігін сақтау жобасының көмегімен, Қазақстанда 2009 - 2012 жылдары экспедициялық шығулар, фермерлерден анкета алу, республиканың оңтүстігіндегі, оңтүстік - шығысындағы шаруа қожалықтарының электронды мәліметтер базасын құру жұмыстары жүргізілді. DIVA - GIS 7.5 [4] бағдарламасында - NASA стандартты мәліметтер базасына - рельефтің интерактивті картасы - теңіз деңгейінен биіктігі, сілемдердің экспозициясы, климаттың - температура режимі, 2050 ж. дейін орташа жылдық темпера-тураның өзгеру болжамы, жауын - шашын, су ресурстары - өзен, көл, теңіз, мұздықтар, инфрақұрылым - 42 мыңнан астам елдімекендер, теміржол бекеттері, құдықтар, логистиктер - теміржол, автомобильді жолдар Access бағдарламасы арқылы ондық координатта мәліметтер енгізілді және алманың, өріктің, қараөріктің тауарлық бақтары бақтары бар Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Алматы облыстарындағы негізгі бақ алқаптарының 500 агроқұрылымдарын орналастыру мәліметтерінің оригиналды базасы құрылды.
Мәліметтер базасын негізгі дескрипторлар құрады: шаруашылық атауы, кеңдік және ұзындықтың ондық координаттары, сортимент,бақ ауданы, отырғызу схемасы, бөрікбастың қалыптасу жүйесі, өнімділік, бақтың тиімділігі. Қазақстанның оңтүстігі, оңтүістік - шығысындағы бақ алқаптарын орналастыру тығыздығын модельдеу және талдау Оңтүстік Қазақстан облы-сында жеміс беретін бақтармен 16,1, Алматы облысында - 15,8, Жамбыл облысында - 4,7 мың га жерді алып жатқандығын көрсетті. Бақтар алып жат-қан ең үлкен аудандар Алматы облысының Еңбекшіқазақ, Талғар аудан-дарында, Оңтүстік Қазақстан облысында Сарыағаш ауданында орналасқан. Негізгі алқаптар теңіз деңгейінен 650 - 900 м биіктікте, бақтардың 70% жыл-дық жауын - шашын мөлшері 400 - 650 мм болатын,ашық қоңыр топы-рақтарда орналасқан. Өсімдік жамылғысының кескінінде бақтардың ауданы әртүрлішөпті шабындық белдеуде 35%, бұталы өсімдік жамылғысында - 10%, мәдениленген егістік жерлерде - 55% құрайтынын анықталды. 2050 жылға дейінгі орташа жылдық температураның жазықтық бөліктердегі +20, тау етегінде +10С өзгеру болжамын талдау нәтижесі республиканың оңтүс-тігінде, оңтүстік - шығысында 640 - 700 м биіктікте 15 - 18 мың га көлемде жаңа аудандастырылған жоғары бейімділікті потенциалды өнімді сорт екпелерін пайдаланғанда, алманың, қараөріктің тауарлық бақтарын орна-ластыру ареалын арттыруға мүмкіндік береді. Жеміс шаруашылығын дамы-туда болшағы бар аудандарға Алматы облысының Сарқанд, Ескелді, Пан-филов, Ұйғыр, Еңбекшіқазақ, Талғар, Қарасай ауданы, Жамбыл ауданының тау баурайы, Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданында жергілікті, алманың Батыс - Сібір, Алтай сортиментін, Malus Sieversii сорт - клондарын пайдаланғанда, Жамбыл облысының Қордай тау бөктері, Мерке ауданы, Оңтүстік Қазақстан облысының Түлкібас, Сайрам, Сарыағаш аудандары жатады.
Шаруа қожалықтарының мәліметтер базасын моделдеу және талдау нәтижесі негізінде жеміс беретін бақтардың ауданын 60 мың га дейін жеткізу аймақтарында жеміс шаруашылығына баға берілді және даму потенциалы анықталды. Бақтарды өсіру потенциалының ғылыми негізделген анықталуы нәтижесінде аймақта 2020 жылға дейін Қазақстан Республикасының жеміс шаруашылығын дамыту бағдарламасы арқау болды.
DIVA - GIS бағдарламасына ҚазЖжЖШҒЗИ көпжылдық зерттеу нәтижелері енгізілді: Іле - Алатауындағы Апорттың ауданы, республиканың оңтүс--тігінде, оңтүстік - шығысында жеміс көшеттерінің қыстап шығу жағдайы, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарындағы өнеркәсіптік кәсіпорындар маңындағы экологиялық жағдай, республиканың оңтүстігінде, оңтүстік - шығысындағы топырақтар құрамындағы негізгі қо-ректік элементтердің мөлшері, аймақтың лицензиясы бар негізгі питомник шаруашылықтары, Жоңғар және Іле - Алатауының жабайы жемісті орман-дарының жағдайы. UNEP - GEF Bioversity International жобасының жұ-мыстары нәтижесінде веб - портал ашылды және Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан мемлекеттерінің негізгі шекілдеуікті, сүйекті, жаңғақжемісті дақылдары және жабайы түрлері бойынша гене-тикалық ресурстарына кіруге рұқсат алынды.
Жоғары тиімділікті интенсивті бақтарды өсіру Алматы облысының Айдарбаев Е., Баденко Ю.А., Алдажарова С.М., Мухтаров А., Жамбылоблысының Жасыл - Белес, Оңтүстік Қазақстан облысының Жер сыйы алдыңғы қатарлы шаруашылықтарындағы 30 - 40 және жоғары тга жоғары сапалы жемістердің өнімділігін республиканың тауарлық жеміс шаруашылығы аймағына кеңінен ендіру қажет.

2.2Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас ауданының табиғаты және климаттық жағдайына сипаттама

Түлкібас ауданы -- Оңтүстік Қазақстан облысында орналасқан аудан. Жер аумағы 2,3 мың км². Тұрғыны 90,0 мың адам (2004). Халқының орташа тығызд. 1 км²-ге 39,1 адамнан келеді. Ауданы орталығы - Тұрар Рысқұлов ауылы. Мақтан тұтар байлығыныз бірі - Ақсу-Жабағылы қорығы. Қоғамымыздың бір туар қайраткері Т.Рысқұловтың ұсынысымен жиырмасыншы жылдары Ақсу-Жабағылы қорығы жарияланды. Ақсу-Жабағылы қорығы ЮНЕСКО жасаған дүниежүзілік қорықтар тізіміне енген. Бұл қорық Талас Алатауының Солтүстік-Батыс бөлігінің және оған көршілес Өгем жотасын алып жатыр. Оның негізгі аймағы Оңтүстік Қазақстан облысының Түлкібас, Төле би және Бәйдібек аудандары және Жамбыл облысы Жуалы ауданы жерінде орналасқан. Сонымен қатар, қорық құрамына екі палентологиялық бөлім кіреді. Бірі Қарабастауда жер көлемі 126 га., екіншісі - Әулие, жер көлемі 100 га. Екеуі де Бәйдібек ауданында қорықтың негізгі аймағынан 120 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Қорықтың қазіргі жер көлемі 85754 га. Оның ішінде: Түлкібас ауданында-21255 га., Төле би ауданында-53597 га, Бәйдібек ауданында-231 га., Жамбыл облысы, Жуалы ауданында-10682 га. Қорықтың орталығы Түлкібас темір жол станциясының шығысында, 18-20 шақырымдай жердегі Жабағылы ауылында. Қорықтағы ең ірі өзен - Ақсудың ұзындығы 120 шақырым, ені 10 метрге жетеді, тереңдігі жарты метр. Ақсу-Жабағылы қорығында аң мен құстың 550 түрі, өсімдіктің 200-ден астам түрі бар. Олардың көпшілігі Қызыл кітапқа енгізілген. Аудан орталығы Тұрар Рысқұлов ауылында 20 мыңнан астам адам тұрады. Ауылды қақ жарып өтетін орталық көше бұрын Ленин атында еді, 1994 жылы Тұрар Рысқұлов есімі берілді. Аудан орталығында бүкіл Әлемге белгілі тарихшы-ғалым, қолбасшы - қайраткер Мұхаммед Хайдар Дулати мен түрік жұртына ортақ тұлға Тұрар Рысқұловқа ескерткіш орнатылған.
Түлкібасауданында континенттік климат қалыптасқан. Климаттық жағдайы -- желсіз тымық ауа-райы және ауа қабаттарының тау аңғарлары арқылы төмен қарай ығысумен ерекшеленеді. Ең ыстық айлар -- Шілде мен Тамыз. Ең суық ай -- Қаңтар. Орташажылдықтемпературасышамамен 10 °С кұрайды, қаңтардыңорташатемпературасышамамен - 4.7 °С, ал шілдеде +23.8 С°. Үсіктерқарашаайындабасталып, сәуірдеаяқталады. Қаттыаяздар 67 күнболады -- желтоқсаның 19-і басталып, ақпанның 23-і аяқталады. Ыстықкүндертемпературасы 30 С° дейін -- 36 күнболады. Жылыдашамамен500-550 мм жауын-шашынболады..
2007 жылдың I-жартыжылдық қорытындысымен 6065 бас ірі қара мал қолдан ұрықтандырылып, бұл көрсеткіш өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 119,9 пайызға артқан (2006 жылдың тиісті кезеңінде 5059 ірі қара мал ұрықтандырылған).
Үкімет тарапынан 2007 жылға ауданға-40 млн. теңге субсидия бөлінді. Қазіргі уақытта 816 шаруашылықтың құжаттары облыстық ауыл шаруашылығы департаментіне-34177,2 мың теңгеге өткізілді, яғни 85,4 пайызға игерілді.
Түлкібас несие серіктестігі ЖШС арқылы аудан шаруашылықтарына-108,1 млн. теңге несие берілді. Оның-13,9 млн. теңгесі егістік жұмыстарына, мал шаруашылығымен айналысуға-94,2 млн. теңге берілді.
Ауыл тұрғындарын қаржылай қолдау қоры акционерлік қоғамы арқылы аудан тұрғындарына-13,8 млн. теңге шағын несие (60 мыңнан-130 мыңға дейін) таратылып берілді.
Аудан бойынша Европалық банктің қайта өндеу саласын дамыту секторы арқылы аудандағы-14 шаруашылыққа 3-4 жылға 16 пайызбен-21 млн. теңге қаржы берілді.

2.3Оңтүстік Қазақстан облысы, Tүлкібас ауданына отырғызуға рұқсат етілген жеміс дақылдарының сорттарына сипаттама
Алманың жаздық сорттары:
Белый налив. Орыс алмасының ескіден келе жатқан сорты. Қазақстанның: Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстарында пайдалануға рұқсат етілген. Ағашының биіктігі орташа, дөңгелене түзілген бөрікбасы тығыз. Суыққа төзімді, жас бұтақшаларының түсі ашық қоңыр. Отырғызылғаннан кейін 6-7 жылда жеміс сала бастайды. Өнімді мол және жыл сайын береді, әрбір ағаштан орта есеппен 100-165 кг алма алынады.
Жемісінің өлшемі орташа 70-80 г, түсі жасылдау, ақшыл сары. Алмасының жұмсағы ақ, шырынды, жемісінің дәмі қышқылдау тәтті, өте піскен кезде кермектеніп, дәмі шұғыл нашарлайды. Өнімі көп уақыт сақтауға шыдамайды және тасуға да онша жарамайды.

Сурет 1 - Белый налив

Суйслеппер - Балтық жағалауына тән сорт. Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында пайдалануға рұқсат етілген. Ағаштарының басы өте өскелең, үлкен, теріс пирамидалы, кейде дөңгелек болып келетін, өте тығыз. Суыққа аса төзімді. Бұтақшалары қызыл қоңыр түсті. Ағаштары отырғызылғаннан кейін 7-9 жылда өнім береді, жемісті жыл сайын салмайды. Әрбір жеміс ағашы орта есеппен 80-120 кг өнім береді. Жемісінің өлшемі орташа, жұмсағы ақ, ұсақ түйірлі, өте шырынды, қышқылтым тәтті, қабығы тегіс. Жемісі көп уақыт сақтауға шыдамайды.

Сурет 2 - Суйслеппер

Күздік сорттары:
Ренет бурхардта. Никиталық ботаника бағында шығарылған сорт. Қазақс- танның оңтүстік және оңтүстік шығыс облыстарында пайдалануға рұқсат етілген. Ағаштарының өсуі орташа, бөрікбасы қалың, жас шағында сопақша, ал өнім бере бастағанда шар тәрізденіп кетеді, суыққа төзімді.
Жемісті 6-7 жылда салады, жыл сайын өнім береді. Өнімділігі орта есеп- пен әрбір жеміс ағашынан 140-160 кг. жемісінің өлшемі орташа, домалақтау, түсі сары, тасымалдауға қолайлы, жұмсағы ақ, сарғыштау, тығыз, шырынды, хош иісті, қышқылтым тәтті.

Сурет 3 - Ренет бурхардта

Джонатан. Американдық сорт. Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстарында пайдалануға рұқсат етілген. Ағаштары өскелең, бөрікбасы кең, дөңгелек өте қалың. Суыққа төзімді. Жемісті ерте 4-5 жылда салады, өнімді жыл сайын береді. Әрбір ағаштан орта есеппен 70-88 кг жеміс алынады. Алмасының өлшемі орташа, ақшыл сары түсті, қызыл қоңыр шырайлы. Жұмсағы ақшыл сары, нәзік шырынды, қышқылтым тәтті.

Сурет 4 - Джонатан

Қыстық сорттары:
Голден делишес. Американдық сорт. Алматы, Оңтүстік Қазақсатн облыстарында пайдалануға рұқсат етілген. Ағаштарының өсу күші орташа, бөрікбасы сопақша, онша тығыз емес, суыққа төзімділігі орташа. Жемісті отырғызылғаннан кейін 5-6жылда салады, өнімді жыл сайын береді, орташа өнімділігі ағаштан 40-150 кг құрайды. Алмасының өлшемі орташа, сопақша келген, дұрыс формалы, түсі ашық сары, жемісінің жұмсағы ақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.