Қызанақ биологиялық ерекшелігі
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Қызанақ биологиялық ерекшелігі. Сұрыптары
2. Қызанақты қысқы жылыжайда өсіру технологиясы
3. Қысқы жылыжайларға арналған сұрыптар
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім
1. Қызанақ биологиялық ерекшелігі. Сұрыптары
2. Қызанақты қысқы жылыжайда өсіру технологиясы
3. Қысқы жылыжайларға арналған сұрыптар
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қызанақ – жемісі жеуге жарамды, біржылдық немесе екіжылдық шөптесін өсімдік. Орыс тілінде «помидор» атауы итальян тіліндегі «pomodoro–алтын алма» дегеннен шыққан. Ал «томат» атауы француздардан «tomate» деген сөзінен аударылған. Отаны Оңтүстік Америка, бұл жерде қызанақтың жабайы және жартылай мәдени түрін кездестіруге болады. Ең алғаш Еуропаға XVI ғасырдың ортасында Испания, Португалия, кейін Италия мен Францияға да жеткен. Басында барлығы қызанақты жеуге жарамсыз және улы деп есептеп, жемісінің әдемілігі үшін бақша өсімдігі ретінде ғана өсірген. Қазіргі уақытта қызанақ ең кең таралған және өсіретін көкөністердің бірі болып саналады. Түрінің көптігімен, дәмімен және диеталық қасиеттерімен танымал. Қызанақтың тамыр жүйесі қатты және жақсы дамыған болып келеді. Кейбір түрлерінің тамыры 1 метр тереңдікке дейін барады. Өсімдікке дұрыс күтім жасалса, тамыр сабағының бойына да өсіп шығады. Осыдан қызанақты тек тұқымы арқылы емес, тамыр сабақтары арқылы да көбейтуге болатынын көреміз. Сабағының биіктігі түріне қарай 30 см-ден 2 метрге дейін барады. Ұсақ, сарғыш түсті болып келетін гүлдері бір түпке жиналып өседі. Бір сабағында аталықтары да, аналықтары да кездеседі. Жемісі өте шырынды, түріне қарай домалақ, сопақ, майда, ірі болады. Түсі ашық күлгіннен, қою қызылға дейін болып келеді және сары түстілері де кездеседі. Қызанақты жеміске де, көкөніске де жатқыза береді. Өйткені, 1893 жылы АҚШ Жоғарғы Соты қызанақты көкөніс деп қабылдаса, 2001 жылы еуропалықтар оны жеміс деп шешті. Біздің елде қызанақ көкөніс деп саналады.
Қызанақтан ертерек өнім алу үшін жылыжайда немесе үй жағдайында наурыздың соңы, сәуір айларында көшетін дайындайды. Мамырдың 10-нан кейін немесе үсік жүріп өткеннен кейін бақшаға егеді. Өнім алу мерзімі – шілде, қыркүйек айлары аралығы.
Жылыжай жағдайында жыл он екі ай өнім алуға болады. Жеке отбасыға жетерлік қана өсіру үшін, базардан мамандар дайындап өсірген көшетті алған дұрыс. Ал шаруа қожалықтары үшін көшеттерді өздерінің дайындағаны тиімдірек.
Қызанақ – жемісі жеуге жарамды, біржылдық немесе екіжылдық шөптесін өсімдік. Орыс тілінде «помидор» атауы итальян тіліндегі «pomodoro–алтын алма» дегеннен шыққан. Ал «томат» атауы француздардан «tomate» деген сөзінен аударылған. Отаны Оңтүстік Америка, бұл жерде қызанақтың жабайы және жартылай мәдени түрін кездестіруге болады. Ең алғаш Еуропаға XVI ғасырдың ортасында Испания, Португалия, кейін Италия мен Францияға да жеткен. Басында барлығы қызанақты жеуге жарамсыз және улы деп есептеп, жемісінің әдемілігі үшін бақша өсімдігі ретінде ғана өсірген. Қазіргі уақытта қызанақ ең кең таралған және өсіретін көкөністердің бірі болып саналады. Түрінің көптігімен, дәмімен және диеталық қасиеттерімен танымал. Қызанақтың тамыр жүйесі қатты және жақсы дамыған болып келеді. Кейбір түрлерінің тамыры 1 метр тереңдікке дейін барады. Өсімдікке дұрыс күтім жасалса, тамыр сабағының бойына да өсіп шығады. Осыдан қызанақты тек тұқымы арқылы емес, тамыр сабақтары арқылы да көбейтуге болатынын көреміз. Сабағының биіктігі түріне қарай 30 см-ден 2 метрге дейін барады. Ұсақ, сарғыш түсті болып келетін гүлдері бір түпке жиналып өседі. Бір сабағында аталықтары да, аналықтары да кездеседі. Жемісі өте шырынды, түріне қарай домалақ, сопақ, майда, ірі болады. Түсі ашық күлгіннен, қою қызылға дейін болып келеді және сары түстілері де кездеседі. Қызанақты жеміске де, көкөніске де жатқыза береді. Өйткені, 1893 жылы АҚШ Жоғарғы Соты қызанақты көкөніс деп қабылдаса, 2001 жылы еуропалықтар оны жеміс деп шешті. Біздің елде қызанақ көкөніс деп саналады.
Қызанақтан ертерек өнім алу үшін жылыжайда немесе үй жағдайында наурыздың соңы, сәуір айларында көшетін дайындайды. Мамырдың 10-нан кейін немесе үсік жүріп өткеннен кейін бақшаға егеді. Өнім алу мерзімі – шілде, қыркүйек айлары аралығы.
Жылыжай жағдайында жыл он екі ай өнім алуға болады. Жеке отбасыға жетерлік қана өсіру үшін, базардан мамандар дайындап өсірген көшетті алған дұрыс. Ал шаруа қожалықтары үшін көшеттерді өздерінің дайындағаны тиімдірек.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Н. Г. Шепетков. Жеміс- көкөніс шаруашылығы, Алматы.
2. С.А.Бабаев.Г.С. Құсайынова. Қазақстанның қысқы жылыжайларында өсірілетін қызанақ өнімділігі. //Жаршы//-2007. №1. Б.96.
3. А.Кәрентаев. Жамбыл облысының ауыл шаруашылығы 1991-2006 жылдарда.Тараз-2006.
4. Т.Е.Айтбаев,В.Н.Лукьянец. Қазақстанда көкөніс және бақша дақылдарының тектік қорын қалыптастыру. 2005 №11. Б.96.
5. Т.Е.Айтбаев.Көкөніс ауыспалы егістіктеріндегі топырақ құнарлығына
1. Н. Г. Шепетков. Жеміс- көкөніс шаруашылығы, Алматы.
2. С.А.Бабаев.Г.С. Құсайынова. Қазақстанның қысқы жылыжайларында өсірілетін қызанақ өнімділігі. //Жаршы//-2007. №1. Б.96.
3. А.Кәрентаев. Жамбыл облысының ауыл шаруашылығы 1991-2006 жылдарда.Тараз-2006.
4. Т.Е.Айтбаев,В.Н.Лукьянец. Қазақстанда көкөніс және бақша дақылдарының тектік қорын қалыптастыру. 2005 №11. Б.96.
5. Т.Е.Айтбаев.Көкөніс ауыспалы егістіктеріндегі топырақ құнарлығына
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Қызанақ биологиялық ерекшелігі. Сұрыптары
2. Қызанақты қысқы жылыжайда өсіру технологиясы
3. Қысқы жылыжайларға арналған сұрыптар
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қызанақ-жылу сүйгіш өсімдік.Оның өсуі үшін оңтайлы температура: күндіз-20-250С, түнде-12-150С. Температура 150С төмендесе, қызанақ гүлдемейді. 100С өсуін тоқтатады, ал-1,50С опат болады. Сонымен бірге ол үшін өте жоғары температура да зиянды. Температура 330С - қа жеткенде, өсімдік өсуін баяулатады, ал 350С болғанда болғанда фотосинтез тоқататылады; егер осы кезде ауаның салыстырмалы ылғалдылығы төмендесе, онда түйіні түсе бастайды. 25-300С және топырақтың орташа ылғалдылығы өскін 5-6 тәулікте пайда болады. Егер топырақтың температурасы 110С-тан аспаса, онда тұқымдары дерлік өнбейді. Бірақ термиялық өңдеуден өткен тұқымдар 80С, тіпті одан да төмен жылылықта біргелкі өскін бере алады.
Қызанақтың биологиялық ерекшелігі
Қызанақтар көшет және көшетсіз әдістерімен өсіріледі. Парниктерге ақпанның шыққан кезде қатардағы өсімдіктің аралығында 4-5 см қалдырып, сиректейді, ал содан кейін түбіне шым қара шірінді топырақ төгіледі.
Өсімдіктің тамыр жүйесін жақсы сақтау үшін оны парниктен таңдап алған кезде ағаш ұнтақ төсенішке өсіру керек. Бұл үшін парникте биоотынға минералдық тыңайтқыш араластырылған 7-8 см қабатпен ағаш ұнтағы себіледі, бір тонна ағаш ұнтағына 3-4 кг аммиак селитрасы, 5-6 кг суперфосфат , 3-4 кг калий т.зы, 0,8-1,0 кг күкірт қышқыл магний араластырылады. Ағаш ұнтағының бетіне 5-6 см биіктікте топырақ салынады. Көшетті жұлған кезде ұнтақтың қабатымен қазылады және топырақ кесегімен оңай алынады.
Өсу кезеңінде 9-10 суарылып, 2 рет үстеп қоректендіріледі: бірінші көң садырасы ерітіндісінің 1:5 қосапысмен және 100 г ерітіндіге 200 г суперфосфат қосып, екінші -100 л суға 200 г аммиак селитрасы және 300 г аммофос ерітіліп жүргізіледі. Жұмсау мөлшері -екі рамаға бір сусепкіш жетеді. [8].
Көшет ашық топыраққа сәуірдің аяғында, мамырдың басында отырғызылады. Көшет қатараралығы 75 см жалға отырғызылады және қатардағы қашықтығы 50-60 см болуы керек. Көшет отырғызудың ең таңдаулы схемасы Қазақстандық ауыл шаруашылығы институты ұсынған екі жолдық ленталық болып табылады: ленталардың арасының қашықтығы 90-100 см, лентадағы қатардың арасы 40-50 см, қатардағы өсімдіктің арасы 40-50 см, шұқырда 2 өсімдіктен болады. Вегетациялық кезеңінде екі рет: гүлдеу және жеміс байлау кезінде үстеп қоректендіріледі. Культивация жалға сабақ жайғанша жүргізіледі. Қызанақ тұқымы ашық жерге үшінші онкүндігінде ылғал топыраққа гектарына 2-2,5 мөлшерінде 2-Зсм тереңдікте себіледі. Көгі өсіп шыққан кезде шабықталып, ал нағыз 2-3 жұп жапырағы пайда болған кезде сирету және отау жүргізіледі. Аудандастырылған сорттар: талалихин 186, Колхозный 34, Глория, Советский 690.
Қызанақ жылу сүйгіш дақыл, оның тұқымы 12° өнім шығады.Өсімдіктің жақсы өсіп-өнуі үшін 22-24° жылылық қажет. Өсімдіктің әрбір гектарынан 500 өнім жинау үшін 6000м3 су жұмсалынады. Топырақтың құнарлылығын қалайды.
Қызанақтың Қазақстанда аудандастырылған сорттарына: актюбинский 85, белый налив 241, волгоградский 596, волгоградский скороспелый 323, колхозный 34, жергілікті малиновка, майкопский урожайный 2090, машинный 1, молдавский ранний, новинка Приднестровья,перемога 165, првосходный 176, подарок, ранний 83, сибирский скороспелый, советский 679, талалихин, тамбовский урожайный 340, уральский многоплодный және вировский буданы. [6].
Қызанақтардан мол өнім жинау үшін тұқымды мұқият дайындау
қажет. Тұқымды сеппей тұрып сұрыптап дәрілейді. Дәрілеу үшін 1 кг
тұқымды Зг НИУИФ немесе граназонмен немесе 50% ТМДТ (8 г
мөлшерінде) препараттарымен бүркеді. Сонымен қатар тұқымды
микроэлементтермен 0,01-0,03% борқышқылы (1 литрге 0,1-0,Зг)0,005-
0,01% марганец қышқыл калий (1 литрге 0,05-0,012), 0,001-
0,005%тотияйын (0,001-0,05гл) 0,02-0,05 күкұрт ,ыш,ыл цинк және
күкірт қышқыл марганец (0,2-0,5г), 0,01-0,05% молибден қышқыл
аммониймен (0,1-0,5лга) өндеген жақсы. Тұқымды микроэлементтердің ерітіндісінде сулау -өнгіштігін арттырады. Ол үшін дәріленген тұқымды (1кг тұқымға 1-1,5 кг ерітінді жұмсалынады) 8 сағат бойы жылы ерітіндінің ішіне салып ұстайды. Тұқымды осы әдіспен өңдегенде қызанақ өнімі 15-20% артады.Сонымен қатар тұқымды қара шірінді топырақтың қоспаларымен дражирлеу де нәтижелі болмақ. Әсіресе қосапының құрамында 70% қара шірік және 30 % шым топырағы болса және оған 4-5 кг суперфосфат пен 0,5-1 кг калий тұзы қосылса өте жақсы. Қызаннан мол өнім жинау үшін оны жақсы алғы дақылдардан кейін орналастыру керек. Әртүрлі алғы дақылдар топыраққа түрліше тамыр қалдықтарын қалдырумен қатар, әртүрлі мөлшерде қоректік заттарды алып кетеді. Ол топырақтың қоректену тәртібіне әр алуан эсер етеді. Қызанды бір жерге бірнеше рет өсіру кеселденуге ұшыратады. Әсіресе, бактериялық дақтану кеселіне шалдығады. Қызақты ашық топыраққа тұқыммен өсіру үшін топырақта ылғалдың жиналуын қамтамасыз етіп, жақсы өңделген жыртылу қабатын жасау керек. Ал қызанды көшеттен өсірсе, онда көшетті топыраққа отырғызар алдында терең қопсытқан жөн. Оңтүстіктің суармалы жерлерінде (сұр және сортаң қоңыр топырақты жерлер) топырақты 3-4 жылда бір рет терең етіп (40см) жыртылу қабатының астын қопсытып отыру керек. Сонда топырақтың су-физикалық қасиеттері жақсарады. Топырақты қайырмай терең өңдеу үшін арнаулы ПН -4-35 соқасы және культиваторсыдыра жыртқыш қолданылады. Күзде, жерді зябьке өңдердің алдында, алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін (арамшөптермен күрес мақсатында) екі қайтара сыдыра өңдейді. Алғашқысын 5-7 см тереңдікте, ал соңғысын 7-8 күн өткен соң, 10-12 см тереңдікте жүргізеді. Оңтүстік облыстарда жерді сыдыра өңдердің алдында суарады. Ондағы басты мақсат-егістікке төгілген арамшөптердің ұрығының өніп шығыуына жағдай тығызу. Ал арамшөптер жаппай өніп шыққанда оларды сыдыра өндеу арқылы және содан кейін жүргізілетін зябь жыртумен жояды. Ерте көктемде жерді тырмалайды, ал қызан тұқыммен өсірілетін болса, онда оған қосымша малалау және таптау жұмыстарын жүргізеді. Көшет отырғызу үшін оңтүстік аудандарда бороздалар тартылады. Көп жылдық шөптерден кейін жерді күзде терең қайырмалы түреңді соқамен жыртады. Тығыз шымды қабатты әуелі екі бағытта дискілейді.
Қатараралықты өңдеу жұмыстарының тереңдігі қызанақтың қатар аралықтарының еніне және оны өсіру әдістеріне байланысты. Тұқыммен өсірілетін қызанақтың қатараралығы енін 70см етіп бірінші рет культивациялау 5-7 және 8-10 см терңдікте жүргізіледі. Егер топырақ ылғалмен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз етілген болса, гүлдену жеміс құрау кездерінде топырақты 14-16 см терең қопсытады. Қызанақты көшет арқылы өсіргөнде топырақты терең қопсыту және үю жұмыстарын өсімдік жақсы тамырланған кезде жүргізеді. Бұл-өсімдік жүйелерінің жақсы дамуына жағдай жасайды. Қатараралықтардағы өсімдіктің жапырақтарының басы түскенше 4-5 рет 8-12см тереңдікте культивация жүргізіледі.
Қызанақтың егістігіндегі арамшөптерге қарсы трефлан, солан, тиллам, дифенамил, амибен және нитрофор препараттарын қолданады. Трефлан препаратын бір жылдық қос жарнақты және астық тұқымдас арамшөптерге қарсы гектарына 1-2 кг мөлшерінде көшетті топыраққа отырғызғанға дейін қолданады. Бұл препараттан арамшөптер 90% дейін жойылады.
Астық тұқымдас және кейбір қос жарнақты арамшөптерге қарсы тиллам препаратын гектарына 4,5-6 кг мөлшерінде көшетті топыраққа отырғызбастан бұрын қолданады бүріккеннен кейін тырмалау арқылы топыраққа сіңіреді. Аса тиімді гербицидке дифенамил жатады. Бұл препаратты қызанақтың тұқымын топыраққа сепкенше немесе көшетті отырғызғанға дейін гектарына 4-8 кг мөлшерінде жұмсайды. Препаратты гектарына 8 кг мөлшерінде жұмсағанда арамшөптер 90% дейін қысқарады. Ал қызанақтың өнім 10-15 % артады. [7].
Көшеті өсіру. Қызанақтың ерте пісетін сортының шетін қоректендіргіш қыш құмырада өсіреді. Оны 7 бөлік қара шіріндіге 1 бөлік шым топырағын және оған 4 кг суперфосфат пен 0,5 -1 кг калий тұзын қосып дайындайды.
Сұрыптары. Қызанақ сұрыптары өсу даму кезеңдерінің ұзақтығы бойынша тез пісетіндер (өскін пайда болғаннан жемісін бірінші рет жинағанша 110-115 тәулік), орташа мерзімде пісетіндер (115-120 тәулік) және кеш пісетіндер (125-130 тәулік) болып бөлінеді. Қазақстанның Солтүстігінде аязсыз кезеңнің қысқалығына байланысты тек тез пісетін және жекелеген жағдайларда орташа мерзімде пісетін сұрыптар өсіріледі.
Ашық жерге арналған сұрыптар.
Агата. БОӨШҒЗИ-Н қырым селенкция стансасында шығарылған. Ерте пісетін, салаттық сұрып. Өсінді кезеңі- 110 күндей. Детерминантты, биіктігі 45 см, байлауды және өгей бұтақсыздандыруды тілемейді. Жемістері жайпақ- домалақша тегіс. Тасымалдылығы өте жоғары. Жемісінің салмағы 80-110 г. Жемісін бір мезгілде байлайтындығымен ерекшеленеді.
Доходный.Беларуссжеміс шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, картоп шаруашылығы ҒЗИ-де шығарылған. Жемістерінің бір мезгілде пісетіндігімен ерекшеленеді. Ерте піседі. Өсімді кезеңі 100-103 тәулік. Дитерминантты, жапырақтануы орташа, биіктігі 13-34 см, шашақ гүлі қарапайым, жинақы, 4 және одан да көп жемісті сұрып.
Пламя. Қазақ ККШ ҒЗИ-да шығарылған. Орташа мерзімнен ертерек піседі, өскін болғаннан жемісінің пісуі басталғанша- 100-108 тәулік дитерминантты жапырақтануы орташа өсімдік. Гүл шоғыры қарапайым және аралық. Алғашқы гүл шоғыры 6-7 жапырақ үстінен пайда болады, кейінгілері 1-2 жапырақтан кейін жемістері алғоры пішіндес тегіс, ашық реңді, өте берік, қызыл құрғақ зат мөлшері жоғары.
Персей. Принестр АШҒЗИ - да шығарылған. Тез пісетін өскін рпайда болғаннан жеміс салуының басталғанынша 90 күн қажет. Аласа бойлы сүңгекті өсімджік. Жемістің массасы 100 грамм, ашық қызғылт түсті, сәл түкті сүйкімді емдәмді. Бір түптің өнімділігі 2,5 кг.
Самаладай. Қазақ ККШ ҒЗИ - да шығарылған. Орташа мезгілде пісетін (102-114 тәулік), дитерминантты, жапырақтануы орташа жартылай аумақты өсімдік. Гүл шоғыры аралық борпаң. Бірінші гүл шоғыры 8 жапырақтан кейін бойланады, кейінгілері 1-2 күннен кейін. Жемісі алғоры пішіндес, қызыл, негізінде сәл қырлы, жарылуға берік, салмағы 78-84 г. Қызуға төзімді, жемістьері өсімдікте жетілген күйінде 20-25 күн сақталады. Дәмдік сапасы жоғары. Жас күйінде, консервілеп, өңдеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Қызанақ биологиялық ерекшелігі. Сұрыптары
2. Қызанақты қысқы жылыжайда өсіру технологиясы
3. Қысқы жылыжайларға арналған сұрыптар
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қызанақ-жылу сүйгіш өсімдік.Оның өсуі үшін оңтайлы температура: күндіз-20-250С, түнде-12-150С. Температура 150С төмендесе, қызанақ гүлдемейді. 100С өсуін тоқтатады, ал-1,50С опат болады. Сонымен бірге ол үшін өте жоғары температура да зиянды. Температура 330С - қа жеткенде, өсімдік өсуін баяулатады, ал 350С болғанда болғанда фотосинтез тоқататылады; егер осы кезде ауаның салыстырмалы ылғалдылығы төмендесе, онда түйіні түсе бастайды. 25-300С және топырақтың орташа ылғалдылығы өскін 5-6 тәулікте пайда болады. Егер топырақтың температурасы 110С-тан аспаса, онда тұқымдары дерлік өнбейді. Бірақ термиялық өңдеуден өткен тұқымдар 80С, тіпті одан да төмен жылылықта біргелкі өскін бере алады.
Қызанақтың биологиялық ерекшелігі
Қызанақтар көшет және көшетсіз әдістерімен өсіріледі. Парниктерге ақпанның шыққан кезде қатардағы өсімдіктің аралығында 4-5 см қалдырып, сиректейді, ал содан кейін түбіне шым қара шірінді топырақ төгіледі.
Өсімдіктің тамыр жүйесін жақсы сақтау үшін оны парниктен таңдап алған кезде ағаш ұнтақ төсенішке өсіру керек. Бұл үшін парникте биоотынға минералдық тыңайтқыш араластырылған 7-8 см қабатпен ағаш ұнтағы себіледі, бір тонна ағаш ұнтағына 3-4 кг аммиак селитрасы, 5-6 кг суперфосфат , 3-4 кг калий т.зы, 0,8-1,0 кг күкірт қышқыл магний араластырылады. Ағаш ұнтағының бетіне 5-6 см биіктікте топырақ салынады. Көшетті жұлған кезде ұнтақтың қабатымен қазылады және топырақ кесегімен оңай алынады.
Өсу кезеңінде 9-10 суарылып, 2 рет үстеп қоректендіріледі: бірінші көң садырасы ерітіндісінің 1:5 қосапысмен және 100 г ерітіндіге 200 г суперфосфат қосып, екінші -100 л суға 200 г аммиак селитрасы және 300 г аммофос ерітіліп жүргізіледі. Жұмсау мөлшері -екі рамаға бір сусепкіш жетеді. [8].
Көшет ашық топыраққа сәуірдің аяғында, мамырдың басында отырғызылады. Көшет қатараралығы 75 см жалға отырғызылады және қатардағы қашықтығы 50-60 см болуы керек. Көшет отырғызудың ең таңдаулы схемасы Қазақстандық ауыл шаруашылығы институты ұсынған екі жолдық ленталық болып табылады: ленталардың арасының қашықтығы 90-100 см, лентадағы қатардың арасы 40-50 см, қатардағы өсімдіктің арасы 40-50 см, шұқырда 2 өсімдіктен болады. Вегетациялық кезеңінде екі рет: гүлдеу және жеміс байлау кезінде үстеп қоректендіріледі. Культивация жалға сабақ жайғанша жүргізіледі. Қызанақ тұқымы ашық жерге үшінші онкүндігінде ылғал топыраққа гектарына 2-2,5 мөлшерінде 2-Зсм тереңдікте себіледі. Көгі өсіп шыққан кезде шабықталып, ал нағыз 2-3 жұп жапырағы пайда болған кезде сирету және отау жүргізіледі. Аудандастырылған сорттар: талалихин 186, Колхозный 34, Глория, Советский 690.
Қызанақ жылу сүйгіш дақыл, оның тұқымы 12° өнім шығады.Өсімдіктің жақсы өсіп-өнуі үшін 22-24° жылылық қажет. Өсімдіктің әрбір гектарынан 500 өнім жинау үшін 6000м3 су жұмсалынады. Топырақтың құнарлылығын қалайды.
Қызанақтың Қазақстанда аудандастырылған сорттарына: актюбинский 85, белый налив 241, волгоградский 596, волгоградский скороспелый 323, колхозный 34, жергілікті малиновка, майкопский урожайный 2090, машинный 1, молдавский ранний, новинка Приднестровья,перемога 165, првосходный 176, подарок, ранний 83, сибирский скороспелый, советский 679, талалихин, тамбовский урожайный 340, уральский многоплодный және вировский буданы. [6].
Қызанақтардан мол өнім жинау үшін тұқымды мұқият дайындау
қажет. Тұқымды сеппей тұрып сұрыптап дәрілейді. Дәрілеу үшін 1 кг
тұқымды Зг НИУИФ немесе граназонмен немесе 50% ТМДТ (8 г
мөлшерінде) препараттарымен бүркеді. Сонымен қатар тұқымды
микроэлементтермен 0,01-0,03% борқышқылы (1 литрге 0,1-0,Зг)0,005-
0,01% марганец қышқыл калий (1 литрге 0,05-0,012), 0,001-
0,005%тотияйын (0,001-0,05гл) 0,02-0,05 күкұрт ,ыш,ыл цинк және
күкірт қышқыл марганец (0,2-0,5г), 0,01-0,05% молибден қышқыл
аммониймен (0,1-0,5лга) өндеген жақсы. Тұқымды микроэлементтердің ерітіндісінде сулау -өнгіштігін арттырады. Ол үшін дәріленген тұқымды (1кг тұқымға 1-1,5 кг ерітінді жұмсалынады) 8 сағат бойы жылы ерітіндінің ішіне салып ұстайды. Тұқымды осы әдіспен өңдегенде қызанақ өнімі 15-20% артады.Сонымен қатар тұқымды қара шірінді топырақтың қоспаларымен дражирлеу де нәтижелі болмақ. Әсіресе қосапының құрамында 70% қара шірік және 30 % шым топырағы болса және оған 4-5 кг суперфосфат пен 0,5-1 кг калий тұзы қосылса өте жақсы. Қызаннан мол өнім жинау үшін оны жақсы алғы дақылдардан кейін орналастыру керек. Әртүрлі алғы дақылдар топыраққа түрліше тамыр қалдықтарын қалдырумен қатар, әртүрлі мөлшерде қоректік заттарды алып кетеді. Ол топырақтың қоректену тәртібіне әр алуан эсер етеді. Қызанды бір жерге бірнеше рет өсіру кеселденуге ұшыратады. Әсіресе, бактериялық дақтану кеселіне шалдығады. Қызақты ашық топыраққа тұқыммен өсіру үшін топырақта ылғалдың жиналуын қамтамасыз етіп, жақсы өңделген жыртылу қабатын жасау керек. Ал қызанды көшеттен өсірсе, онда көшетті топыраққа отырғызар алдында терең қопсытқан жөн. Оңтүстіктің суармалы жерлерінде (сұр және сортаң қоңыр топырақты жерлер) топырақты 3-4 жылда бір рет терең етіп (40см) жыртылу қабатының астын қопсытып отыру керек. Сонда топырақтың су-физикалық қасиеттері жақсарады. Топырақты қайырмай терең өңдеу үшін арнаулы ПН -4-35 соқасы және культиваторсыдыра жыртқыш қолданылады. Күзде, жерді зябьке өңдердің алдында, алғы дақылдарды жинап алғаннан кейін (арамшөптермен күрес мақсатында) екі қайтара сыдыра өңдейді. Алғашқысын 5-7 см тереңдікте, ал соңғысын 7-8 күн өткен соң, 10-12 см тереңдікте жүргізеді. Оңтүстік облыстарда жерді сыдыра өңдердің алдында суарады. Ондағы басты мақсат-егістікке төгілген арамшөптердің ұрығының өніп шығыуына жағдай тығызу. Ал арамшөптер жаппай өніп шыққанда оларды сыдыра өндеу арқылы және содан кейін жүргізілетін зябь жыртумен жояды. Ерте көктемде жерді тырмалайды, ал қызан тұқыммен өсірілетін болса, онда оған қосымша малалау және таптау жұмыстарын жүргізеді. Көшет отырғызу үшін оңтүстік аудандарда бороздалар тартылады. Көп жылдық шөптерден кейін жерді күзде терең қайырмалы түреңді соқамен жыртады. Тығыз шымды қабатты әуелі екі бағытта дискілейді.
Қатараралықты өңдеу жұмыстарының тереңдігі қызанақтың қатар аралықтарының еніне және оны өсіру әдістеріне байланысты. Тұқыммен өсірілетін қызанақтың қатараралығы енін 70см етіп бірінші рет культивациялау 5-7 және 8-10 см терңдікте жүргізіледі. Егер топырақ ылғалмен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз етілген болса, гүлдену жеміс құрау кездерінде топырақты 14-16 см терең қопсытады. Қызанақты көшет арқылы өсіргөнде топырақты терең қопсыту және үю жұмыстарын өсімдік жақсы тамырланған кезде жүргізеді. Бұл-өсімдік жүйелерінің жақсы дамуына жағдай жасайды. Қатараралықтардағы өсімдіктің жапырақтарының басы түскенше 4-5 рет 8-12см тереңдікте культивация жүргізіледі.
Қызанақтың егістігіндегі арамшөптерге қарсы трефлан, солан, тиллам, дифенамил, амибен және нитрофор препараттарын қолданады. Трефлан препаратын бір жылдық қос жарнақты және астық тұқымдас арамшөптерге қарсы гектарына 1-2 кг мөлшерінде көшетті топыраққа отырғызғанға дейін қолданады. Бұл препараттан арамшөптер 90% дейін жойылады.
Астық тұқымдас және кейбір қос жарнақты арамшөптерге қарсы тиллам препаратын гектарына 4,5-6 кг мөлшерінде көшетті топыраққа отырғызбастан бұрын қолданады бүріккеннен кейін тырмалау арқылы топыраққа сіңіреді. Аса тиімді гербицидке дифенамил жатады. Бұл препаратты қызанақтың тұқымын топыраққа сепкенше немесе көшетті отырғызғанға дейін гектарына 4-8 кг мөлшерінде жұмсайды. Препаратты гектарына 8 кг мөлшерінде жұмсағанда арамшөптер 90% дейін қысқарады. Ал қызанақтың өнім 10-15 % артады. [7].
Көшеті өсіру. Қызанақтың ерте пісетін сортының шетін қоректендіргіш қыш құмырада өсіреді. Оны 7 бөлік қара шіріндіге 1 бөлік шым топырағын және оған 4 кг суперфосфат пен 0,5 -1 кг калий тұзын қосып дайындайды.
Сұрыптары. Қызанақ сұрыптары өсу даму кезеңдерінің ұзақтығы бойынша тез пісетіндер (өскін пайда болғаннан жемісін бірінші рет жинағанша 110-115 тәулік), орташа мерзімде пісетіндер (115-120 тәулік) және кеш пісетіндер (125-130 тәулік) болып бөлінеді. Қазақстанның Солтүстігінде аязсыз кезеңнің қысқалығына байланысты тек тез пісетін және жекелеген жағдайларда орташа мерзімде пісетін сұрыптар өсіріледі.
Ашық жерге арналған сұрыптар.
Агата. БОӨШҒЗИ-Н қырым селенкция стансасында шығарылған. Ерте пісетін, салаттық сұрып. Өсінді кезеңі- 110 күндей. Детерминантты, биіктігі 45 см, байлауды және өгей бұтақсыздандыруды тілемейді. Жемістері жайпақ- домалақша тегіс. Тасымалдылығы өте жоғары. Жемісінің салмағы 80-110 г. Жемісін бір мезгілде байлайтындығымен ерекшеленеді.
Доходный.Беларуссжеміс шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, картоп шаруашылығы ҒЗИ-де шығарылған. Жемістерінің бір мезгілде пісетіндігімен ерекшеленеді. Ерте піседі. Өсімді кезеңі 100-103 тәулік. Дитерминантты, жапырақтануы орташа, биіктігі 13-34 см, шашақ гүлі қарапайым, жинақы, 4 және одан да көп жемісті сұрып.
Пламя. Қазақ ККШ ҒЗИ-да шығарылған. Орташа мерзімнен ертерек піседі, өскін болғаннан жемісінің пісуі басталғанша- 100-108 тәулік дитерминантты жапырақтануы орташа өсімдік. Гүл шоғыры қарапайым және аралық. Алғашқы гүл шоғыры 6-7 жапырақ үстінен пайда болады, кейінгілері 1-2 жапырақтан кейін жемістері алғоры пішіндес тегіс, ашық реңді, өте берік, қызыл құрғақ зат мөлшері жоғары.
Персей. Принестр АШҒЗИ - да шығарылған. Тез пісетін өскін рпайда болғаннан жеміс салуының басталғанынша 90 күн қажет. Аласа бойлы сүңгекті өсімджік. Жемістің массасы 100 грамм, ашық қызғылт түсті, сәл түкті сүйкімді емдәмді. Бір түптің өнімділігі 2,5 кг.
Самаладай. Қазақ ККШ ҒЗИ - да шығарылған. Орташа мезгілде пісетін (102-114 тәулік), дитерминантты, жапырақтануы орташа жартылай аумақты өсімдік. Гүл шоғыры аралық борпаң. Бірінші гүл шоғыры 8 жапырақтан кейін бойланады, кейінгілері 1-2 күннен кейін. Жемісі алғоры пішіндес, қызыл, негізінде сәл қырлы, жарылуға берік, салмағы 78-84 г. Қызуға төзімді, жемістьері өсімдікте жетілген күйінде 20-25 күн сақталады. Дәмдік сапасы жоғары. Жас күйінде, консервілеп, өңдеп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz