Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері

Кіріспе 3
1 Негізгі бөлім 6
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика.химиялық қасиеттері
6
1.2 Кристалдану, лайлану және қату температурасы 7
1.3 Тұтану, оталу және өзінен.өзі оталу температурасы 7
1.4 Мұнайдың электр тогын өткізу қасиеті 8
1.5 Мұнайдың оптикалық қасиеті 8
1.6 Мұнай және көмірсутектердің еріту қабілеті және ерігіштігі 9
2 Өрт және қопарылыс беретін заттардың көрсеткіштері. Жанудың температуралық және концентрациялық шегі 10
2.1 Жану үрдісіне қажетті жағдайлар мен жану түрінің жіктелуі 12
2.2 Жану өнімдері 13
2.3 Жану үрдісінің механизмі 14
2.4 Сұйықтықтың, ауа мен шаң қоспасы және қатты заттардың жануы 15
3 Жану көздері 17
3.1 Өрт және жарылысқа қарсы қорғану шаралары 17
3.2 Жарылғыш қауіпті концентрациялардың түзілуін алдын алу 19
3.3 Технологиялық үрдіс кезіндегі өрт қауіпсіздігіне баға және өрт, қопарылыс болуының алдын алу 20
4 Өрт сөндіру тәсілдерінің жіктелуі 22
4.1 Өрт сөндіру құралдары 22
4.2 Өрт сөндіру құралдарын таңдау принциптері 23
Қорытынды 26
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 27

Мұнай өндірісі қауіпті өндіріс категориясына жатады. Себебі: бақытсыз жағдайларға, өлімге әкеп соғатын аурулардың және қоршаған ортаны ластаудың көзі болғандықтан әрқашан мемлекеттік бақылауда болады.
Мұнай өңдеу процесіндегі негізгі қауіпті және зиянды факторлар келесідей жіктеледі:
1. улы заттардың бөлінуі;
2. жарылыстар мен өрттер;
3. шу;
4. діріл;
5. щаңмен ластану;
6. дене жарақаттарын алу қаупі;
Улану қаупі. Жұмыс аймағы ауасының 1500 мг/ концентрациясының 50% ластану тыныс алу функциясын күрт нашарлатады, ал 2800-9800 мг/ концентрацияда адамдарда өкпе ісіну нәтижесінде газ алмасу процесі бұзылады, көздің кілегей қабықшасын тітіркендіреді. Мұнайдың құрамында улы заттардың болуы қандағы өзгерістермен бірге тыныс алу, жүйке, ас қорыту және иммунді жүйенің бұзылу қауіпін тудырады. Адам денсаулығы үшін әсіресе көміртегі және азот, сонымен қатар ароматты көмірсутектер аса қауіпті тотықтар болып табылады. Олар мидың белсенді орталық функциясының тежелу құбылысын тудырады, карбоно-гемоглобин пайда болады,нәтижесінде оттегінің ұлпаға тасымалы бұзылады, бұл өлімге апаруы мүмкін. Мұндай улану мұнайшылар, бұрғылаушылар, машинистер, лобараттар және автокөлік жөндеу қызметінің жұмыскерлері техника қауіпсіздігі ережелері бұзылғанда ұшырауы мүмкін. Зиянды әрекеттерді болдырмау үшін ұңғымаларды игеру, жөндеу,мұнай цистерналарын тазарту және өзге де өндірістік процестерде кешенді шараларды жүзеге асыру қажеттілігі туады.
Жарылыстар мен өрт қаупі. Ең күрделі өрттер - өртке қауіпті, жарылыс қауіпті, улы заттар жиналған объектілерде болады. Өндірістегі өрттердің негізгі себептеріне құрал-жабдықтардың технологиялық жұмыс тәртібінің бұзылуы, электр жабдықтарының ақаулылығы, жабдықтардың жөндеу жұмыстарына нашар дайындылығы, әртүрлі материалдардың өздігінен жануы және басқада себептерден туындайды. Жарылыс кезінде өртті болдырмау үшін жарылысқа қауіпті ортаның пайда болуына мүмкіндік бермей, оталдыру көзінің пайда болуына кедергі жасау керек. Мұнай өндірісіндегі өртті сөндіру ерекшеліктері өрттің пайда болу және ұлғаю шарттарына тәуелді болады. Қалыңдығы 1 м және оданда көп болатын жанғыш сұйықта ыстық қабат түзіледі. Жанып жатқан мұнай және мұнай өнімдерін сөндіру үшін жанғыш сұйықтың бетіне берілетін орта және төменгі еселі көбік қолданылады.

1. «Жану және жарылыс теориясы» пәнінен оқу-әдістемелік кешен, Семей. – 2011 ж.
2. «Химико-технологиялық өндіріс пен қауіпсіздік негіздері» пәнінен оқу-әдістемелік кешен, Семей. – 2013 ж.
3. http://www.emer.gov.kz/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=182&Itemid=137&lang=kz
4. http://kk.docdat.com/docs/index-432392.html

Пән: Мұнай, Газ
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
3
1
Негізгі бөлім
6
1.1
Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері

6
1.2
Кристалдану, лайлану және қату температурасы
7
1.3
Тұтану, оталу және өзінен-өзі оталу температурасы
7
1.4
Мұнайдың электр тогын өткізу қасиеті
8
1.5
Мұнайдың оптикалық қасиеті
8
1.6
Мұнай және көмірсутектердің еріту қабілеті және ерігіштігі
9
2
Өрт және қопарылыс беретін заттардың көрсеткіштері. Жанудың температуралық және концентрациялық шегі

10
2.1
Жану үрдісіне қажетті жағдайлар мен жану түрінің жіктелуі
12
2.2
Жану өнімдері
13
2.3
Жану үрдісінің механизмі
14
2.4
Сұйықтықтың, ауа мен шаң қоспасы және қатты заттардың жануы

15
3
Жану көздері
17
3.1
Өрт және жарылысқа қарсы қорғану шаралары
17
3.2
Жарылғыш қауіпті концентрациялардың түзілуін алдын алу

19
3.3
Технологиялық үрдіс кезіндегі өрт қауіпсіздігіне баға және өрт, қопарылыс болуының алдын алу

20
4
Өрт сөндіру тәсілдерінің жіктелуі
22
4.1
Өрт сөндіру құралдары
22
4.2
Өрт сөндіру құралдарын таңдау принциптері
23

Қорытынды
26

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
27

КІРІСПЕ

Мұнай өндірісі қауіпті өндіріс категориясына жатады. Себебі: бақытсыз жағдайларға, өлімге әкеп соғатын аурулардың және қоршаған ортаны ластаудың көзі болғандықтан әрқашан мемлекеттік бақылауда болады.
Мұнай өңдеу процесіндегі негізгі қауіпті және зиянды факторлар келесідей жіктеледі:
1. улы заттардың бөлінуі;
2. жарылыстар мен өрттер;
3. шу;
4. діріл;
5. щаңмен ластану;
6. дене жарақаттарын алу қаупі;
Улану қаупі. Жұмыс аймағы ауасының 1500 мг концентрациясының 50% ластану тыныс алу функциясын күрт нашарлатады, ал 2800-9800 мг концентрацияда адамдарда өкпе ісіну нәтижесінде газ алмасу процесі бұзылады, көздің кілегей қабықшасын тітіркендіреді. Мұнайдың құрамында улы заттардың болуы қандағы өзгерістермен бірге тыныс алу, жүйке, ас қорыту және иммунді жүйенің бұзылу қауіпін тудырады. Адам денсаулығы үшін әсіресе көміртегі және азот, сонымен қатар ароматты көмірсутектер аса қауіпті тотықтар болып табылады. Олар мидың белсенді орталық функциясының тежелу құбылысын тудырады, карбоно-гемоглобин пайда болады,нәтижесінде оттегінің ұлпаға тасымалы бұзылады, бұл өлімге апаруы мүмкін. Мұндай улану мұнайшылар, бұрғылаушылар, машинистер, лобараттар және автокөлік жөндеу қызметінің жұмыскерлері техника қауіпсіздігі ережелері бұзылғанда ұшырауы мүмкін. Зиянды әрекеттерді болдырмау үшін ұңғымаларды игеру, жөндеу,мұнай цистерналарын тазарту және өзге де өндірістік процестерде кешенді шараларды жүзеге асыру қажеттілігі туады.
Жарылыстар мен өрт қаупі. Ең күрделі өрттер - өртке қауіпті, жарылыс қауіпті, улы заттар жиналған объектілерде болады. Өндірістегі өрттердің негізгі себептеріне құрал-жабдықтардың технологиялық жұмыс тәртібінің бұзылуы, электр жабдықтарының ақаулылығы, жабдықтардың жөндеу жұмыстарына нашар дайындылығы, әртүрлі материалдардың өздігінен жануы және басқада себептерден туындайды. Жарылыс кезінде өртті болдырмау үшін жарылысқа қауіпті ортаның пайда болуына мүмкіндік бермей, оталдыру көзінің пайда болуына кедергі жасау керек. Мұнай өндірісіндегі өртті сөндіру ерекшеліктері өрттің пайда болу және ұлғаю шарттарына тәуелді болады. Қалыңдығы 1 м және оданда көп болатын жанғыш сұйықта ыстық қабат түзіледі. Жанып жатқан мұнай және мұнай өнімдерін сөндіру үшін жанғыш сұйықтың бетіне берілетін орта және төменгі еселі көбік қолданылады.
Өрттен қорғайтын техникалық шараларына кіреді:
- өмірге қажетті жүйелерді (жылу, жарықтандыру, вентиляция жүйелерін) орнатқан кездерде өрт қауіпсіздігі нормаларын сақтау;
- құрал-жабдықтар жұмысының тәртібі мен технологиялық процестердің парамертлерін сақтау;
- өрт қауіпсіздігі бойынша оқу өткізу, өрт қауіпсіздігі шараларының сақталуын тексеру.
Шу қаупі. Шу - үлкен мәні бар факторға айналып отыр. Зертханадағы шу көзіне - қондырғылардан шығатын дыбыстар жатады. 30 децибелге дейінгі әлсіз шулар: жапырақтың сыбдыры, баяу естілетін музыка адамға жайлы естілді, ал 20 -- 120 децибелдегі шулар (жүк машинасының, реактивтік самолеттің, пневматикалық балғаның, дискотекадағы музыканың дыбысы) нерв жүйесін тітіркендіріп, адамның денсаулығына айтарлықтай зиян етеді. 60-70 децибелден басталатын шулар адамның есту қабілетін әлсіретеді, мұндай жағдай балаларда 45 децибелден кейін-ақ басталады. 80 децибелдік шу адамның ойлау қабілетін нашарлатады, артерия қысымының тербеліс өрісін арттырады, айналадағы өрістерді қабылдау қабілетін әлсіретеді. Шудың ұзақ уақыт әсер етуі вегетативтік нерв жүйесін шайқалтып, қан айналымын бұзады, гипертонияға әкеп соқтырады. 90 децибелдік шу адамды мүлде саңырау етеді. Жалпы алғанда, шу адамның дене және рухани денсаулығына қатер төндіреді. Біздін зертханадағы шушың мөлшері 40 децибелден аспайды.
Діріл қаупі. Діріл қатты денедегі механикалық тербелістерді білдіреді. Оны: ауытқу жиілігі және амплитудасымен, жылдамдық және үдемесімен сипатталынады. Әсіресе адам денесінің немесе жеке органдарға зиян келтіреді. Адам денесі үшін 6-9 Гц, басы 6 Гц, асқазаны 8 Гц, басқа органдары үшін - 25 Гц шектерінде дірілдер зиян болады. Көру қабілеті 60 және 90 Гц жиіліктік арасында бұзылады, ол көз қарашығының резонансына сәйкес келеді. 35-250 Гц жиіліктер ауқымы дірілдейтін аурудың дамуына ең шекті мәні болып табылады. Дірілдің әсері болған кезде адам ағзасына орта жүйке жүйеснің талдауыштары, тері және басқа аппараттар қабылдайды. Дірілдің ұзақ әсер етуі кәсіби ауруға әкеледі. Біздің зерханада жетілдірілген қондырғыларды пайдаланады. ПКУ-1 мен АРН-ЛАБ-03 қондырғыларында шу мен діріл естілмейді. Процесс қондырғының ішінде орындалады.
Шаңмен ластану. Зертханада мұнай-битумды жыныстармен процестер жүргізіледі. Бұнда мұнай қатты және тау жыныстарымен араласқан күйде болады. Біз тәжірбиемізде алдымен мұнайды тазалап, үгіту керек болды. Бұл кезде аз мөлшерше щаң бөлінеді. Көзге көрінбегенімен, адам өміріне зияндылығы болғандықтан жұмысшыларды кәсіби ауру түріне шалдықтырары мүмкін. Шаңның әсері 3 түрлі кәсіптік аурулардың тууына әкеп соғады: а) өкпе аурулары - пневмоканиоз; б) дерматит - тері аурулары; в) конъюктивит - көз қабықшасының зақымдануы.
Шаң ауруларының профилактикалық шаралары:
а)шаңның пайда болуымен күрес;
б)шаң сүзгіш құрылғылары;
в) биологиялық профилактика (ультракүлгін шағылысу);
г) жеке қорғаныс тәсілі (респиратор, арнайы киім, шаңға қарсы көзілдірік).
Ал, зертхана жағдайында маска мен қолған киіліп жасалынуы керек.
Дене жарақаттарын алу қаупі. Тікелей жарақат алуға себеп болып, зеттеу кезіндегі сынулар табылады. Сыну- адамның тікелей жанасуының салдарынан, және де приборлардағы жоғары температура салдарынан болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде қан кету, күйдіру қаупін төндіреді. Химия процестер әртүрлі болғандықтан, ондағы болған өндірістегі жарақаттану әртүрлі сипатта болады.
Жарақаттардың түрлері:
1. Терінің бүтіндігінің бұзулуы бойынша жарақаттар бөлінеді: ашық және жабық жарақаттар. Ашық жарақатқа ұлпа мен ағзалардың анатомиялық тұтастығының бұзылуы жатады: жара, сынық, күйік, буынның таюы. Жабық жарақатқа -- терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, бұлшық еттің жаншылуы, аяқ -- қолдың буыннан шығуы, сүйектің жабық сынуы.
2. Жедел және созылмалы жарақаттар. Жедел дегеніміз ағза ұлпасында бір сәтте қатты әсер ету нәтижесінде пайда болған зақымдану. Созылмалы дегеніміз аз күштің көп мәрте және тұрақты әсерінен пайда болған зақымдану.
3. Тікелей және тікелей емес жарақаттар. Тікелей жарақаттар соққы тіген жерде пайда болады. Тікелей емес ағзаның басқа жерінде пайда болған жарақаттар.

1 Негізгі бөлім
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері

Мұнай мен газды өңдеу әдістерінің және тауарлы мұнай өнімдерінің шаруашылықтың әр түрлі саласында пайдаланылуының негізін физика-химиялық процестер құрайды. Осы процестерді басқару үшін газдың, мұнай фракцияларының, олардың құрамына кіретін көмірсутектердің және басқа шикізаттағы органикалық қосылыстардың физикалық және физика-химиялық қасиеттерін терең білу қажет. Осы қасиеттерді сипаттайтын кейбір тұрақтылар мұнай зауыттарының аппараттарын есептейтін формулаларға кіреді, басқалары өндірісті бақылауда пайдаланылады, үшіншілері тура немесе жанама мұнай өнімдерінің пайдалану қасиеттерін сипаттайды және олардың сапасын шартты түрде көрсетеді. Төменде мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері қаралады.
Тығыздық. Мұнай мен мұнай өнімдерін сипаттауға абсолюттікті де, салыстырмалы тығыздықты да пайдаланады. Іс жүзінде, негізінен, салыстырмалы тығыздықты анықтайды, ол өлшемсіз, бірдей көлемдегі мұнай өнімі массасының су массасына 4°С қатынасына тең. МЕМСТ-да мұнай өнімдеріне 20°С өлшенген тығыздық көрсетіледі және ол p420 деп белгіленеді. Кейбір елдерде тығыздықты анықтауға стандартты температура есебінде мұнайға да, суға да 15°С алынады да, p1515 деп белгіленеді.
Молекулалық масса. Молекулалық масса - мұнай мен мұнай өнімдерінің өте маңызды сипаттамасы. Бұл көрсеткіш мұнай фракциясы заттарының орта молекулалық массасының мәнін көрсетеді және мұнай өнімдерінің құрамы жөнінде қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Оны мұнай өңдеу аппараттарын есептеуге қолданады. Молекулалық масса өнімдердің қайнау температурасына байланысты және молекулалық рефракцияны, парохорды (мұнай фракцияларының химиялық құрамын сипаттайтын эмпирикалық байланыс) анықтауда пайдаланады. Мұнайдың бірінші сұйық көмірсутегі пентанның молекулалық массасы 72-ге тең. Ал мұнайдың шайыр заттарының молекулалық массасы 1500-2000-ға жетеді. Көп мұнайлардың орта молекулалық массасы 250-300 аралығында болады. Мұнай фракцияларының аралық қайнау температурасы өскен сайын, олардың молекулалық массасы (Морт) 90-нан (50-100°С фракцияларға) 480-ге дейін (550-600°С фракцияларына) өседі.
Тұтқырлық. Мұнай және мұнай өнімдерінің тұтқырлығы немесе ішкі үйкелісі химиялық және фракциялық құрамға байланысты. Кинематикалық және динамикалық тұтқырлық болады. Кинематикалық тұтқырлықты динамикалық тұтқырлықтың, сүйықтың тығыздығына қатынасы есебінде, бірдей температурада анықтайды, өлшемі м[2]с.
Әр түрлі кен орындары мұнайларының кинематикалық тұтқырлығы 20°С өте алшақ шекте 2-ден 300 мм2с дейінгі аралықта өзгереді. Бірақ, көп мұнайдың орта тұтқырлығы (V20) өте сирек - 40-60 мм2с болады. Кинематикалық түтқырлық - мұнай майлағыш майларының негізгі физика-механикалық сипаттамасы. Атап айтқанда, майлардың майлаушы қабілеті тұтқырлығына байланысты, белгілі жұмыс температурасында гидродинамикалық режимде іске асады, яғни, құрғақ үйкелісті сұйықтың қатысуымен ауыстырып, осының нәтижесінде материалдың мүжілуін болдырмайды. Сондықтан бір мәшинелерге және механизмдерге арналған майлағыш майлардың тұтқырлығы (V50 және V100) нормалауға жататын көр- сеткіш болып саналады.
Динамикалық және кинематикалық тұтқырлықты анықтауды арнайы конструкциялы шыны, калибрленген капиллярмен жабдықталған, вискозиметрде жүргізеді. Көп мұнай өнімдеріне металдан жасалган вискозиметрде анықталатын, шартты тұтқырлық деп аталатын көрсеткіш нормаланады.

1.2 Кристалдану, лайлану және қату температурасы

Мұнай өнімдерін (мысалы, дизель отындарындағы және майлаушы майлардағы парафиндердің кристалдануы) суытқанда кеңістікті құрылым түзілуі немесе кейбір компоненттердің тұнбаға түсуі - өте қажетсіз құбылыс. Бұл құбылыс жанғыш - майлағыш материалдарды төмен температурада пайдалануда көп қиындықтар туғызады, отын жүретін түтіктердің, сүзетін фильтрлердің бітеліп қалуына себепші болады, бұл қозғалушының жұмысын тоқтатады.
Парафиндердің (церезиндердің) отындарды және майларды суытқанда кристалдану сипаты кристалдар ұрықтарының пайда болу жылдамдығына және олардың өсу жылдамдығына байланысты. Температура төмен болған сайын, кристалдану орталығы өсуінің жылдамдығы жоғары болады, бірақ, кристалдардың өсу жылдамдығы аз. Сондықтан, салыстырмалы жоғары температурада азғана ірі кристалдар түзіледі, ал төмен температураларда -- көп майда кристалдар түзіледі. Одан бөлек, кристалдануға кристалданушы компоненттердің қасиеті (температура және балқу жылуы) және орта тұтқырлық әсер етеді; олардың берілген мұнай фракциясында ерігіштігі; мұнай өнімдерінің құрамында беттік-активті заттардың және басқа әр түрлі қоспалардың барлығы; мұнай өнімдерін суыту жылдамдығы, араластыру дәрежесі және мұнай өнімдерінің температурасы мен қанығу температурасының айырмашылығы әсер етеді.

1.3 Тұтану, оталу және өзінен-өзі оталу температурасы

Барлық жанғыш заттардың буы ауа қоспасымен тұтанғыш (жарылғыш), шеттен от көзі болған жағдайда қоспа түзеді. Жанғыш сүйықтық немесе газдың ауадағы буының концентрациясына қарап, жарылудың төменгі және жоғарғы шегін белгілейді.
Жарылудың төменгі шегі жанушы будың ауамен қоспасының ең төменгі концентрациясына сәйкес келеді, мұнда жалын жалындағанда тұтанады. Жарылудың жоғарғы шегі жанушы будың ауамен қоспасының ең жоғарғы концентрациясына сәйкес болады, одан жоғарыда ауада оттегінің жеткіліксіз болуынан тұтану болмайды. Жарылу шегінің аймағы тарылған сайын, жанғыш зат қауіпсіздеу болады және, керісінше, жарылу шегі кеңейген сайын, жарылу қаупі өседі. Көпшілік көмірсутектерінің жарылу шегі алшақ емес. Жарылу шегінің ең алшағы мынадай газдарға тән: сутегі (4,0-75%), ацетилен (2,0-81%) және көміртегі оксиді (12,5-75%). Керосиндер, майлар, мазуттар және басқа ауыр мұнай өнімдерінің жану қауіптілігі тұтану және өзінен-өзі от алу температурасымен бағаланады. Тұтану температурасы деп белгілі стандартты жағдайда мұнай өнімінің буы қоршаған орта ауасымен қопарылғыш қоспа түзетін және оған жалынды электр ұшқынын жақындатқанда тұтанатын температураны атайды және ол МЕМСТ 12.1044-84-пен анықталады. Бензиндердің және жеңіл мұнайлардың тұтану температурасын анықтаған кезде қопарылудың жоғарғы, ал басқа мұнай өнімдерінің төменгі шегін табатындығын айту қажет.

1.4 Мұнайдың электр тогын өткізу қасиеті

Сусыз мұнай және мұнай өнімдері диэлектрлі қасиет көрсетеді, яғни электр тогын өткізбейді. Мұнай өнімдерінің салыстырмалы диэлектрикалық тұрақтысының Е мәні 2 шамасында, бұл шыны (Е=7), фарфор (Е=5-7), мрамор (Е=8-9) сияқты изоляторларға қарағанда 3-4 есе кем. Сусыз таза мұнай өнімдерінің электр тогын өткізгіштігі өте төмен. Мысалы, қатты парафиндер электртехникалық өндірісте изолятор есебінде қолданылады, ал арнайы мұнай майлары (трансформатор, конденсатор) - электр және радио өндірістерінде трансформаторларға, конденсаторларға және басқа аппараттарға құюға пайдаланылады. С-220 маркалы жоғары вольтті изоляцияға арналған майды жоғары қысымды кабельдерде толтыру үшін пайдаланады. Барлық жоғарыда келтірілген жағдайларда, мұнай майлары ішінара жылуды бөліп жіберу мақсатында пайдаланылады.

1.5 Мұнайдың оптикалық қасиеті

Мұнайдың оптикалық қасиетіне өзіне тән түсін, сәуле сындыру көрсеткішін, молекулалық рефракция және дисперсияны жатқызады. Мұнай ашық сары түстен қою қоңыр түске дейін кездеседі. Мұнай көмірсутектері түссіз келеді. Мұнайдың түсі оның құрамындағы шайыр-асфальтеннен және күкіртті қосылыстың болуынан болса керек деген болжам бар. Сондықтан мұнай ауыр болған сайын оның құрамында шайыр-асфальтен заттары көп және түсі қоюлау болады. Мұнай дистилляттарын терең тазалау нәтижесінде түссіз мұнай өнімдерін, тіпті жоғары молекулалы майлар және парафин алуға болады.
Сәуле сындыру көрсеткішінің, тіпті, жеке қосылыстарды былай қойғанда, өте күрделі қоспа болып саналатын мұнай өнімдері үшін де тәжірибелік маңызы зор. Көмірсутектердің сәуле сындыру көрсеткіші, олардың құрамында сутегі көп болған сайын, аз болатыны белгілі. Сақиналы қосылыстардың сәуле сындыру көрсеткіші алифатикалық қосылыстардікіне қарағанда көп. Сақиналкандар бұл көрсеткіш бойынша арендер мен алкандар аралығында (гексан 1,3749, сақинагексан 1,4262, бензол 1,5011) болады.

1.6 Мұнай және көмірсутектердің еріту қабілеті және ерігіштігі

Мұнай және сұйық көмірсутектері үшін йодты, күкіртті, күкірт қосылыстарын, әр түрлі шайырларды, өсімдік және мал майларын жаксы ерітеді. Бұл қасиетті техникада көп пайдаланады. Мұнай өңдеу өндірісі резина, май алу, бояу-лак шығару және басқа өндіріс салалары үшін еріткіш есебінде арнайы бензин фракцияларын шығарады.
Сонымен қатар, мұнайда және мұнай өнімдерінде әр түрлі газдар ериді: ауа, көміртегі оксиді және қосоксиді, күкіртті сутегі, газ түріндегі алкандар және т.б. Газдардың ерігіштігі қысым жоғары және температура төмен болған сайын көп болады. Молекулалық массасы жоғары газдар үшін мұнай өнімдерінде жақсы ериді, ал ауырлау мұнай өнімдері жеңілге қарағанда газдарды өте жақсы ерітеді. Бұл құбылысты газдарды компоненттерге бөлуде пайдаланады.

2 Өрт және қопарылыс беретін заттардың көрсеткіштері. Жанудың температуралық және концентрациялық шегі

Заттардың және материалдардың өрт немесе жарылыстың қауіпі оның агрегаттық күйі және оны пайдалану жағдайларына тәуелді болатын көрсеткіштермен анықталады.
Заттардың және материалдардың өрт және жарылыстық қауіпінің сипаттамасына жеткілікті және қауіпті көрсеткіштер саны олардың өндіру, өңдеу, тасымалдау, сақтауына байланысты нысанның өрттік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жүйесін жетілдірушімен анықталады.
Төменде заттардың және материалдардың негізгі көрсеткіштері және олардың тәжірибеде пайдалану облысының түсініктері келтірілген.
Жанғыштық тобы- заттарды және материалдарды жану қабілеттілігіне жіктеуде пайдаланылатын өрт қауіптілігінің негізгі көрсеткіші. Жанғыштығына байланысты заттар мен материалдар 3 топқа бөлінеді: Жанбайтын - ауада жануға қабілетсіз заттар мен материалдар: қиын жанатын - жану көзі арқылы ауада жанатын, бірақ жану көзі болмаса, өздігінен жанбайтын материалдар мен заттар. Жанатын - өздігінен жана алатын, жану көзінен де жанатын және жану көзі болмаса да, өздігінен жана беретін заттар мен материалдар. Жанғыш заттар мен материалдар тобынан оңай тұтанатын заттар мен материалды бөліп қарастырады. Оңай тұтанатын заттар деп төмен энергиялы жану көзінің аз уақыттағы (30 сек дейін) әсерінен тұтана алатын заттарды және материалдарды айтады. Жанғыштық тобы материалдарды жанғыштығы бойынша бөлу кезінде бөлмелердің және ғимараттардың өрт және жарылыс қауіпінің сапасын анықтауда, жарылыс қауіпі бар аймақтардың кластарын белгілеуде, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін шараларды әзірлеуде қолданылады.
Оталу температурасы - жанғыш заттың беткі қабатында арнайы сынақтар өткізгенде жану көзі арқылы тұтануға мүмкіндігі бар булар мен газдар пайда болады. Ең төменгі температура. Оталу температурасы ұғымы сұйықтардыөрт қауіптілігі бойынша жіктегенде өндірістегі жарылыс және өрт қауіпінің деңгейін белгілеуде пайдаланылады.
Тұтану температурасы - арнайы сынақтар шарттарында зат өзінен булар мен газдарды тұрақты жанатын жалын тудыратын жылдамдықпен бөлетін ең төмен температура. Тұтану температурасы ұғымы заттардың жанғыштық топтарын белгілеуде, жабдықтардың және технологиялық процестердің өрт қауіпін бағалауда пайдаланылады.
Өздігінен тұтану температурасы- арнайы сынақтар шарттарында жалынды жануымен аяқталатын экзотермиялық реакциясының жылдамдығы бірден артуы болатын зат температурасы. Бұл ұғым заттардың өрт және жарылыс қауіпінін бағалауда, жарылыстан қорғалған электр жабдығының типін таңдауда қолданылады.
Өрт таралуының жоғарғы және төменгі концентрациялық шегі- Жанғыш зат-тотықтырғыш орта қоспасындағы жанармайды минимал (максималды) мөлшерінің болуы.
Өрттің таралуының температуралық шегі заттың қаныққан буының нақты тотықтырғыш ортада концентрация түзетін температура өрттің таралуының концентрациялы шегіне сәйкес.
Өздігінен қызу температурасы - заттың өздігінен қызуы бықсуға немесе жалындап жануға қабілетсіз болатын ең төмен температура.
Өздігінен қызу температурасы ұғымы затты қыздырудың қауіпсіз шарттарын таңдауда, технологиялық процестердің өрттік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде қолданылады.
Бықсу температурасы- бықсу пайда болып, аяқталатын экзометриялық тотығу реакцияларының жылдамдығының бірден өсуі болатын температура. Бұл ұғым өрттің себептерін сараптауда кеңінен қолданылады.
Жылулық өздігінен тұтану жағдайлары қоршаған орта температурасы, зат массасы және оның өздігінен тұтану сәтіне дейінгі уақыт арасындағы тәжірбие арқылы алынған қатынас. Жылулық өздігінен тұтану жағдайларын бағалау нәтижесі өздігінен тұтанатын заттарды сақтау және тасымалдаудың қауіпсіз жағдайларын таңдауда пайдалану керек.
Оталудың минималды энергиясы- газдың, будың, шаңның ауамен араласқан оңай тұтанатын қоспасын оталдыруға қабілетті электр разрядының энергиясының мәні. Бұл ұғым технологиялық процесстердің электростатикалық және ұшқын шығару қауіпсіздігіне қолданылады.
Оттег индексі - арнайы зерттеулер жағдайында заттардың шырақ тәрізді жануы мүмкін болатын оттегілі-азотты қоспадағы оттегінің минимал мөлшері. Оттегі индексі мәні төмен жанғыштыққа ие полимерлі композицияларды өңдеуде және қатты заттардың жанғыштығын бақылауда қолданылады.
Сумен, оттегімен және басқа заттармен әсерлескенде жарылу және жану қабілеті-кейбір заттардың ерекше өрттік қауіпсіздігін сипаттайтын сапалық көрсеткіш.
өрт таралуының қалыпты жылдамдығы өрт фронтының беткі қабатында перпендикуляр бағытта жанбаған газға қатысты өрт фронтының ауысу жылдамдығы. өрт таралуының қалыпты жылдамдығы мәні газды, булы қоспалардың жарылыс қысымының көтерілу жылдамдығын есептеуде қолданылады.
Күлге айналу жылдамдығы - уақыт бірлігінен жанып кететін жанғыш зат мөлшері. Күлге айналу жылдамдығы өрт жағдайларында заттың жану қарқындылығын сипаттайды.
Жану өнімдерінің улылық көрсеткіші - жану кезінде тәжірибе жануарларының 50 процентін өнімге әкелетін өнімнің жабық кеңістіктің көлем бірлігіне қатынасы. Жану өнімдерінің улылық көрсеткішінің мәні полимер материалдарды салыстырып бағалауда қолданады.
төтенше қауіпті - улылық көрсеткіші-13гм3
жоғары қауіпті - улылық көрсеткіші- 13 тен 40 гм3 дейін
қалыпты қауіпті - улылық көрсеткіші- 40 тан 120 гм3 дейін
аз қауіпті - улылық көрсеткіші- 120 гм3 тан жоғары.
Минималды жарылыс қауіпі болатын оттегі мөлшері - қоспада жанғыш заттардың қандай концентрациясы болса да қоспаның тұтануы мен жануы мүмкін болмайтын концентрация. Бұл технологиялық жабдықтың өртке және жарылысқа шыдау режимін таңдауда, пневмокөліктің қауіпсіз жұмыс жағдайларын таңдауда қолданылады.
Жұмыстың максимал қысымы - газ, бу, шаңды қосылыстың жабық ыдыста 101,3 кПА бастапқы қысымда жарылуының ең жоғары қысымы. Бұл технологиялық процестердің өрт және жарылыс қауіпсіздігінің шараларын қарастыруда қолданады.
Жарылыс кезінде қысымның арту жылдамдығы- шаңды, газды, булы қоспаның жарылыс қысымына тәуелді болатын жарылыстың өнімділік қысымы. Қысымның арту жылдамдығын сақтандырғыш құрылғылардың есептеулерінде пайдалану керек.
Жанатын зат пен тотықтырғыш қоспасын анықталған концентрацияда, ары қарай тұтанып кетпейтіндей етіп жағу керек. Тұтану аймағында максимальды және минимальды концентрация деп тұтанудың концентрациялық шегін айтамыз. Тұтану шегі негізінен қоспадағы инертті компонеттердің құрамына және кейбір жағдайда қысым мен температураға байланысты.
Тұтанудың концентрациялық шегі, көлемдік пайызбен және массасына байланысты концентрациясымен өрнектеледі. Бастапқы температураны көбейткенде жану аймағы кеңейеді. Бастапқы температураның мөлшері, әр 1000С - та жанудың төменгі шегі, бастапқы көрсеткіштен 10% - ке кемиді, ал жоғарғы шегі 15% - ке ұлғаяды.
Қысымды 3-4 МПа дейін көтеру жанудың концентрациялық шегіне әсер етпейді. Жану аймағының азайуы қысымның төмендеуінен болады. Қысымның белгілі шегіне жеткен кезде жану аймағының төменгі және жоғарғы шегі бір- бірімен жанасады.
Сұйықтықтың қопарылыс беретін буы жанудың температуралық шегімен сипатталады. Төменгі температура шегі деп, қаныққан будың концентрациясы жабық ыдыста тұтатса, белгілі бір шекке дейін тұтана алатын, сұйықтық температурасын айтамыз. Жоғарғы температура шегі деп, қаныққан будың концентрациясы жабық ыдыста тұтатса, белгілі бір шекке дейін тұтануға қабілеті бар, сұйықтық температурасын айтамыз.

2.1 Жану үрдісіне қажетті жағдайлар мен жану түрінің жіктелуі

Кәдімгі жағдайда жану дегеніміз, тотығу үрдісі немесе жылу және жарық шығара жүретін, жанғыш заттардың ауадағы оттегімен әрекеттесуі. Бірақ кейбір заттар ауадағы оттегінсіз жылу және жалын шығара отырып, қопарылыс беруі мүмкін. Мысалы: ацетилен, хлорлы азот, озон және қопарылғыш заттар. Сонымен қатар, сутегі және көптеген металлдар ауадағы хлормен әрекеттесіп жанады, ал мыс күкірттің буында, магний көміртегінің асқын тотығында жанады. Барлық жылу шығарғыш тотығу үрдістері жану түріндегі формада жүреді. Бірақ этил спиртінің сірке альдегидінде баяу тотығуы немесе SO2 -нің SO3-ке өтуін жану үрдісіне жатқыза алмаймыз.
Жану дегеніміз жарықта көп жылу бөле жүретін химиялық тотығу реакциясы. Жану - үрдістің жылдамдығына байланысты жану, қопарылыс, детонация түрінде жүреді. Жанудың жоғарғы жылдамдығы таза оттегімен әрекеттескенде, ал орташа- ауада 14-15% оттегі болғанда, оттегі мөлшері одан төмен болғанда жану үрдісі тоқталады. Жану құрамында оттегі бар заттармен әрекеттескенде жүреді. Ондай заттарға оттегіңң асқын тотығы, хлораттар жатады. Жану үрдісі жүру үшін жанғыш тотықтырғыш немесе жану негізі болу керек. Жану қажетті жағдайдан тыс жүрсе ғана тоқтатылады.
Жанудың екі түрі болады: толығымен - оттегі жеткілікті немесе артық мөлшерде болғанда, және жартылай жану - оттегі жетпеген жағдайда.
Гомогенді дегеніміз газ тәрізді затардың, гетерогенді - басқа да агрегаты күйдегі заттар арасында жану болғанда жүретін үрдіс.

2.2 Жану өнімдері

Толығымен жану үрдісінің өнімдері: көміртегі диоксиді, су, азот, күкірт және фосфор ангидриді.
Жартылай жанған кезде, әдетте улы жанғыш, қопарылғыш өнімдер, көміртегі тотығы, спирттер, кетондар, альдегидтер, қышқылдар және де басқа заттар түзіледі.
Жану үрдісі кезінде жану өнімдерінің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.