Париж бітім конференциясындағы ақш позициясы

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Париж бітім конференциясындағы АҚШ позициясы

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І тарау Париж бітім конференциясы.
1.1. Дүниежүзілік соғыстан кейінгі әлемдегі саяси жағдайлар.
... ... ... ..6
1.2 Париж бітім коференциясының алғышарттары мен барысы ... ... ... .12

ІІтарау Париж бітім конференциясындағы АҚШ позициясы.
2.1 Бітім конференциясында АҚШ делегаттарының шақырылуы ... ... ..17
2.2 Париж бітім конференциясындағы
АҚШ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

Қорытынды.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 36
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 38

Кіріспе.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы Париж бітім конференциясындағы
АҚШ позициясы яғни, ол кезеңдегі І дүниежүзілік соғысқа үлкен нүкте
қойған халықаралық келісім конференциясы. Менің бұл тақырыпты таңдап
алуымдағы мақсатым, жалпы сол кезеңдегі яғни, Париж бітім
конференциясындағы Америка құрама штаттарының позициялық мүдделерін
құрастыру, яғни 1919 жылғы қаңтар айында ашылған осы конференциядағы түрлі
мәселелердң аражігін ашып көрсету, ондағы сол конференцияға қатысқан саяси
қайраткерлер мен олардың ой пікірлерін құрастыру. Сонымен қатар, париж
бітім конференциясының тарихта алар орнын және оның қандай ірі жеңімпаз
державалар арасында болғанын ашып көрсету.
Тағы бір айта кетер жайт, бұл париж бітім конференциясының кейін
Вашингтон келісімін конференциясымен ұласып кетуі, яғни конференцияның
француз жерінен американ жеріне ауысу тарихын айқындау.
Ең басты Париж бітім конференциясы сол кезеңдегі тарихтағы, тіпті сол
кезеңнің ең атақты халықаралық конференциясы.
Тіпті осы конферецияның зор зардап шеккен франция жерінде өтуі.
Сонымен қатар нақ осы жылы орын алған париж бітім конференциясында
қандай іс-шаруалар орындалады, қандай дәрежеде өтті, қаншама саяси
қайраткерлері мемлекет басшылары, президенттер т.б. әлемге әйгілі сол
кездің ұлы тұлғалары жөнінде жан-жақты мәліметтерді қарастырып оқып-білу.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі
Париж бітім конференциясының яғни ондағы АҚШ көздеген позийиясының
жүзеге асырылмауы,яғни,Вашингтон конферециясының қайташақыруға мәжбүр
болды, сонымен қатар, париж конференциясы АҚШ позициясының
қанағаттандырылмай қалуы. Сонымен қатар, қарастырып отырған тақырып
өзегтілігіне сол кезеңдегі АҚШ президенті Вудро Вильсонның талантты түрде
жүргізген дипломатиялық саясаты жатады.
Зерттеу мақсаты.
Менің осы тақырыпты таңдап алып,зерттеудегі мақсатым,париж бітім
конференциясының қай жылдары құрылып, оның шақырылуына қандай себептер
болғандығын, құрылып, шақырылғанда қанша саясаткерлер қатысқаны онда
сөйлеген сөздері, ұсынған ұсыныстары, сонымен қатар осы конференцияеың
қандай дәрежеге көтерілгені айқындау.
Зерттеу міндеттері
Интернет әлемінен сонымен қоса, қалалық кітапханалар мен мұрағаттар
осы тақырыпқа сай дерек көздерін жинастыру, соның ішінде керек жерлерін
жазып алу ғылыми құндылықтарын айқындап, бұрын осы тақырыпта зерттеген
ғалымдардың пікірлерін зерделей отырып,оның мәніне көз жеткізу. Мысалы,
айтар болсам, әлем тарихының зерттеуші маманы А.В.Шубиннің Бүкіл әлем
тарихы атты еңбегінде (М; 2005 жыл) осы тақырыпқа байланысты тың деректер
ұшырасады. Онда автор әр бір кезеңді жеке-жеке талдай отырып, өзекті
тақырыптағы оқиғалардың маңыздылығын айқындау.
Зерттеу обьектісі
Мұндағы тақырыпқа негіз болып отырған мәселе бұл 1919 жылы қаңтар
айында шақырылған париж бітім конференциясындағы АҚШ позициясы болып отыр.
Сонымен қатар зерттеу нысанасына париж бітім конференциясында зор роль
ойнаған АҚШ президенті В. Вильсон, Ұлыбритания премьер-министрі Девид
Ллойд Джордж, сонымен қатар, Францияның сол кездегі прзиденті Жорж
Клемансо тағы да басқа мәртебелі мемлекет басшыларының париж бітім
конференциясында сөйлеген сөздері және жеңілген мемлекеттердің (Германия)
отарларын бөлісу жолындағы қызу пікір таластары жатады.
Зерттеу әдістері.
Осы жұмысыма сәйкес негізінен тарихи дерек көздерін, соның ішінде осы
кезеңге сәйкестендіріліп жарық көрген еңбектерді оқып шығып, оны
классификациялау және тарихи газет журналдарды іздестіре отырып, оларды да
жүктеп, сыныптап тақырыбыма сай тұстарын анықтап алу.
Сонымен қоса, жұмысымның зерттеу әдісі ретінде кітапханалық
каталогпен жұмыс істеу бұл таөқырыптың ауыр тұстарын жеңілдетері сөзсіз.

Зерттеу әдісі барысындағы АҚШ позициясына тек субьективтік
көзқараспен емес, обьективті пікір де білдіру тақаырыпты әрлендірері анық.
Зерттеу барысында осы тақырыпқа байланысты ішкі сын және сыртқы сын
түрлерінде пайдалану жұмыстың маңыздылығын арттырары хақ. Сондықтанда сөз
болып отырған мәселенің ішкі жәнесыртқы атритуттарына да назар аударған
жөн. Тарихшының негізгі міндеті нақ осы. Өйткені тек, АҚШ
позициясыныңамерикандық доктринаға сәйкес өрбітер болсақ , бұл біздің
тарихшымызға үлкен бір сын болар еді.
Тарихшының нақ осы мәселе тұстарын мұқият зерттеп, нәтижелі қорытынды
жасағаны бұл жұмыстың жоғары деңгейін көрсетер еді.
Талдау әдісі.
Тақырыбыма сай тарихи газет-журналдардан жинаған ақпарат көздерінің
маңыздылығын, және де тарихи кітаптардың өзектілігін талдау.
Хронологиялық әдіс.
Жалпы осы париж бітім конференциясы шақырылғаннан бастапоның шақырылу
мерзімін осы конференцияға қатысып ат салысқан қайраткерлердің сынын, және
осы париж бітім конференциясының даталық кезеңдңрін анықтау. Сонымен
қатар, осы конференциядағы негізгі қабылданған пунктер мен қаулы
шешімдердің саны, олардың іске асырысу барысы тағы басқа сатыларын
хронологиялық өрбумен зерттеу.

І тарау. Париж бітім конференциясы.

1.1. І Дүниежүзі соғыстан кейінгі әлем.

1914-1918 жылдар аралығында өткен бірінші Жапондық соғыс
аяқталғаннан кейін әлемдегі саяси карта біраз өзгерістерге ұшырады
Күлталқан болып жеңілген мемлекеттердің бөлісіне салына бастады.
Негізінен жапондық соғыстың шоғын өшіруге ресейде жеңіске жеткен
қазан төңкерісінің де өз септігітиген болатын. Өйткені Ресей бірінші болып,
1917 жылы аннексиясыз және контрибуциясыз әлем атты соц иалистік принцип
қағидасын ұстанды. Ол бойынша Ресей ешқандай қарсылас мемлекетіне
контрибуция төлемейді, сонымен қатар өзге елдің территориясын заңсыз
аннексиялап алмайды2.
Ресейдің нақтырақ айтсақ, жаңадан орнаған жас кеңес өкіметтің мұндай
игі бастамалары өзге елдерге де үлкен үлгі боларлықтай шара болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыста Германияның саяси аренадағы беделіне дақ
түсірілді. Осы соғыс нәтижесінде Германия одақтастардан күйрей жеңілген
болатын.
Жеңілген мемлекеттердің иелікутерін бөліске салу –Европаны ұлттық
жағынан қайта құру деп аталатын ұранме,н жүргізілді. Бірінші дүниежүзілік
соғыстың негізгі жеңімпаз мемлекеттері ретінде- АҚШ, Англия, Франция,
Жапония секілді алып державалар танылды.
Сонымен 1918 жылы 11 қараша күні бірінші жапондық соғыс өз мәресіне
жетті. Франциядағы Компьен орманында фрацуз маршалы фош одақтастар атынан
Германияның тізе бүгуі жөнінде келісімге қол қойды. Көптеген немістер үшін
бұл күтпеген соғыс финалы болатын. Оның алдында неміс әскери басшылығы
соғысты тоқтатуды ойға да алмаған болатын, тіпті, одақтастардың өзі әлі бір
қыс соғысамыз деп жоспарлп қойған болатын. Алайда 1918 жылы 8 тамыздағы
герман әскерінің батыс майдандағы күлталқан болып жеңілген күресі
Антантаның инитиативалықстратегиясын одан әрі күшейте берген еді 3 1918
жылы қазан айында Германияның басты одақтастары Австро-Венгрия менБолгария
және Туркия өздерінің соғыстан шеккен зор зардаптарының алдын алу үшін
үлкен ойыннан шығуға мәжбүр болды. Бұл Германия үшін ең ірі жеңілістің
бастамасы болатын.
Герман үкіметі ымыраға келуге ендігі жерде зор құлшыныс білдіре
бастады.
Бұл негізінен саяси құлшыныс болды. Біріншіден неміс үкіметі әлемдегі
өз беделін сақтап қалғысы келді. Ал, екіншіден Германия өзінің әскери күш-
қуатының құлдырауда тұрғандығын ескеріп, оны сақтап қалғысы келді. Сол
кезден бастап Герман империясының неміс әскерінің жеңілмейтіндігі туралы
мифтер қалыптаса бастады. Осы кезде генералитет стратегиясы мұндай
келісімге келумен ауыр қайғыны сатқын саясаткерлерге аудара салды. Ендігі
жерде өз одақтастарының сатқындығы, ту сыртынан пышақ ұрды деген аңыздар
да тарай бастады. Сондықтан да бұл келісім негізінен Германмя әлі соғыс
қимылдарының театры болмай тұрып-ақ және армия тізе бүкпеген кезде-ақ
жасалған болатын. Әлі де болса, көреген кадрлар мен әскери ауыр өнеркәсіп
сақталаып қала берді.
Сондықтанда Компьен ымырасы бұл мойындалмаған мен тізе бүгу болып
қалды. Келісім нәтижесі жеңімпаз мемлекеттермен жасасқан жеке дара көпе
көрмеу ымырасы болды. Герман делегациясы жағдайды тым ушықтыруға дейін
әрекеттер жасады. Большевизмнен төнетін қауіп қатерге байланысты олар
армияны қару-жарақпен пулуметтен тазартуды қайта ұсынып, оны қабылдамауға
қайта өтініш жасады. Орыс картасының мұндай ойыны Комьпен орманындағы
келісім нәтижесінде оған айтарлықтай басымдылықтар берді, келіссөздің
талабы бойынша ол өзі жаулап алған територияларынан соның ішінде Франция,
Бельгия және Люксембург, Австро-Венгрия Туркия, Румыня, жіне Рейннің сол
жақ жағалауынан өз әскерлерін шығаруға тиісті болды. Ал оның оң жақ
жағалауында бейтарап аймақ құру көзделді. Одан басқа Германия жеңімпаз
мемлекеттерге өзінің әскери күштерін айтарлықтай бөлігін беруге оның есесі
ретінте әскери тұтқындарын қайтаруға уағдаласты. Сонымен қатар неміс әскері
өзінің украинадағы өз позициясын сақтап қалды. Трибалтика аймағында олар
1919 жылдың соңына дейін тұрақтады. Комьпен келіссөзі Ресейдің қатысуынсыз
іске асырылды. Ресей бірінші дүниежүзілік соғыста зор зиян шеккен
мемлекеттердің бірі болған еді4 Алайда ресейдің саяси құқығы одақтастар
мен неміс генералитеті тарапынан ескерілмей қалды. Сондықтанда ағылшынның
әскери теоретигі Л. Гарттың айтуындай одақтастар ресей үшін аз пайда
істеді, оның соғыста зардап шеккен немесе қаза тапқан құрбандары үшін
ештеңе де істемеді...
Соғыстан кейінгі де дәл бәсеңсіген уақытша тоқтап, сол кездегі
халықаралық шиеленістермен қатарласа көрініс тауып отырды. Соның ішіндегі
ең маңыздысы Ресейдегі капиталистік жүйені түбімен қопарған қазан төңкерісі
болды. Қазан төңкерісі туралы барлық капиталистік мемлекеттер теріс пікірде
болды. Капиталистік өмірдің ішінде де түрлі саяси даму мен күйреу қатар
дамыды. Біріншіден Германия осы соғыс нәтижесінде күйреп жеңіліс тапқан
болса, екінші жағынан АҚШ халықаралық аренада белсенділік танытып, әлем
қожайынына айналуға үміткер бірден-бір мемлекет болды. Соғыс АҚШ ты көз
көріп, құлақ естімеген байлыққа кенелтті. Соғыс жылдарында Америка құрама
штаттары Антантанның ең басты арсеналы болды, оны оқ –дәрі мен және қару-
жарақпен қамтамасыз ететін басты қайнар көзіне айналған еді. АҚШ ендігі
жерде әлемдегі ең алдыңғы қатарлы кредитор мемлектке айналды. Олар яғни,
АҚШ Европа елдеріне арнап, 10млрд. доллар көлемінде қыруар қаражат бөлді.
6,5 млрд доллар қаржыны жеке американ магнаттары мен инвесторлары жеке өз
қалтасынан құйды. АҚШ ендігі жерде осы күнге дейін ең бай болып келген
мемлекеттердің өзін қарызға батырып, өзіне борышкерге айналдырды.
АҚШ кредиторлық билікті айналдыра отырып, өзінің әлемге үстемдік ету
мақсатын алға қоя бастады. Олар өздерінің құзырлы құқықтарын пайдалана
отырып келешектегі бейбіт конференцияларда өз өктемдігін, диктатын
жүргізуді ойластырды. 1917 жылдың шлдесінде-ақ президент Вудро Вильсон
былай деген еді: Англия мен Франция біздің пікірімізбен көзқарасымызды бөле-
жара алмайды, соғыс аяқталуымен –ақ біз оларды біздің пікірімізге қосылуға
мәжбүр етеміз, сондықтан да олар бізбен қатынаста қаржылық жағынан әрдайым
бірге болады . Бұл сенімді ойға негізделіп, 1918 жылы 8 қаңтарда президент
Вильсонның әлем бағдарламасын шақырған 14 пункт жарияланды. Ол бойынша
АҚШ ведомоствасы кез келген Антанта елдерінің арасында жүргізілетін құпия
келіссөздер мен пактілер АҚШ тарапынан мойындалмайды деп мәлімдеді Вильсон
теңіз бостандығы , сауда бостандығы атты принциптерін алға қойып,
өзіне бәсекелес Ұлыбританияның, Франция және Японияны басып озбаққа
ниеттенді. Ұлттық қарулангуды шектеу талабын ұсына отырып, АҚШ өзінің
әскери қуатын күшейтіп алды, ал бостандықты реттеу ұсынысы бойынша өзге
елдердегі колонияларға өз үстемдігін орнатуды мақсат етті. Мысалы 12пункте
Туркия құрамына енетін облыстарды автономия ретінде тану, қаратеңіз бұғасын
ашу туралы айтылд, 13 пункте тәуелсіз Польшаны құру, ал 14 пункте Ұлттар
лтгасын құру идеялары сөз болды. Әлемде реттеудегі американ бағдарламасы
пацифистік фразеологианы насихаттады, шын мәнісінде американ
империалистері экспансиялық мәселелерді жасырын ұстады.Сондықтанда Комьпен
келісімінің АҚШ бастамасымен орындалуыда таң қалдырмайтын еді. Ұлыбритания
өкілі Франция мен Жапония қолдауына ие бола ортырып, әскери теңіз флотын
құру туралы Американың бағдарламасының Ұлыбритания мүддесіне қайшы келетін
тұстарын сәлде болса жеңілдетті. Тіпті, ағылшын премьер-министрі Ллойд
Жордж былай деп мәлімдеме жасады: Ұлыбритания АҚШ болсын, басқа державалар
болсын, олармен және флотымен тепе-теңдік қалпында қалады. Европа рыногы
үшін АҚШ үлкен күрес жүргізді. Бұл мақсат үшін кейінгі президент Г.Гувер
АҚШ әкімшілігінің сауда-саттық бөлімін ашқан еді, кейіннен сол типтес
американ әкімшілігінің көмегі атты ведомстваны құрды 6.
Ол бойынша аштық пен қуаңшылықты көріп отырған әлемнің бірнеше кедей
мемлекеттеріне капитал салып, сол арқылы өз бәсекелестерін әлсірете білді.
Ұлыбританя соғыстан кейінгі өз мәртебесін сақтап қалдын. Тіпті, ол соғыста
не үшін соғысса, соны алып қалаған мақсатына қол жеткізді. Германия оған
теңіз бен құрлықта бәсекелес болудан қалды. Таяу Шығыста Англия Түрік
империясының біраз иеліктерін өз бақылауына алды. Сондықтан да Англия
бейбіт келіссөздерде өз делегациялары арқылы кеңестік Ресейді тұншықтыру,
Фрацияның Европада билігін жүргізбеуге және АҚШ-тың әлемдік игемонияға қол
жеткізуіне қарсы пиғылда әрекет жасап келді. Бұл кезеңде күші мен позициясы
жетерлік- Фрранция болған еді. Француз премьер-министрі Жорж
Клемансонныңартында генерал Фош әлі де болса демобилизацияламаған 2 млн
армия тұрды. Бірақ әлемдік бағдарламаның француздық үлгісіде шындықтан
алшақ тұрды. Францияның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Клемансо
Германияның раванштық мүмкіндіктерін азайтып, Европа Франция игемониясын
құруды көздеді. Францияның мұндай әрекеттері 1917 жылы ақұпанда Ресеймен
жасалған құпия келіссөзінен аңғаруға болады. онда Францияға Германия
территориясына өтіп кеткен жерлерді қайтару қарастырылды. Францияға Эльзас
пен Лотарингия аймағы қайтарылды, онда Саар көмір бассейіні орын тепкен.
Ендігі жерде Франция территориясы неміс жерін ығыстырып, Рейнге дейін
жүргізілді. Рейннің сол жақ жағалауындағы неміс территориясында франуияның
бақылауында, буферлік мемлекет құру көзделді. Кейінірек француз
дипломатиясы бұл жоспарды одан әрі толықтырды. Германияның Шығыс
шекарасында оның бұрынғы одақтасы, Ресейдң бақылауындағы аймақты құруды д\а
мақсат етті. Француз стратегиясы Германиядан көп мөлшерде реперация талап
етіп, және оның Африкадағы отарларына иелік етіп оны бәсекелестіктен
біржола кетіруді жоспарлады. Франция осы кезде Кіші Азия мен Таяу Шығыстағы
түрік иеліктеріне де өз бақылауын жүргізе бастады. Өздерінің
көзқарастарымен әлемдік бөлісуден дәметкен Италия мен Жапония да өз
делегацияларын бейбітшілік конференцияларына сала бастады. Бұл аталған екі
державалардың да әлемдегі мәртебелеріне қарамастан олардың осы
конференциялардағы ролы анағұрлым төменірек болды. Олардың ұсынысы мен
пікірлері тек қана локальдық сұрақтарды шешуге ғана қолданылды.
Сонымен, бұл аталмыш державалар, әр конференциялар мен келіссөздерде
өз елдерінің мүдделеріне сай өз позицияларын алға қойып отырды. Мұның
ішінде әрине тілге етуге болатын АҚШ пен Франция. АҚШ жоғарыда айтып
өткендей дүниежүзінің басым бөлігін қарызға батырып өз үстемдігін құру
ниеттенсе, Франция болса соғыста жеңілген мемлекеттердің репарациясы арқылы
өз экономикасы мен әлеуметтік структураларын сауықтырып алды. Яғни,
Франция АҚШ-қа бәсеке боларлық Европадағы жалғыз мемлекет. Сондықтан да
халықаралық конференциялар мен маңызды мәселелер төңірегіндегі келісімдер
тек осы екі державаның араласуымен реттелініп отырды. Бұл кезеңде бәсекеге
түгілі өз билігін қамын ойлаған Ресейдегі жас кеңес өкіметі бұл аталмыш екі
ірі аспауыт державаларға бәсекелесе алмаған болатын.
І дүниежүзілік соғыстан кейінгі ең алғашқы маңызды халықаралық
келісім орталығы Франция болып таңдап алынды.

1.2. Париж конференциясының алғышарттары мен барысы.

1918 жылы күз айында Антанта әскері Батыс майданда шабуылға шықты.
Неміс әскерлері одан әрі қарай шегінуге мәжбүр болды. Неміс халқы одан әрі
соғысуды қаламады. Германияда ендігі дерде соғысқа наразылық ретінде
қарсылық акциялары мен революциялық толқулардың шеті көріне бастады. Қазан
айының басында неміс үкіметі АҚШ прзиденті В.Вильсонға нота жолдап, онда
өздерінің ымыраға келу ниетті екндіктерін жеткізді. Нақ осы кезде,
Германияның бұрынғы одақтастары тас талқан болып жеңіліп, капитуляцияға қол
қойылды. Олардың ішінде: Туркия, Болгария және Австро-Венгрия бар. 7
Антанта елдері үкіметі Германияда өршіп келе жатқан революциялық
толқулардан қорықты. Сондықтан да олар Герман армиясының толықтай
қарусыздануы мен талқандалуына мүдделі болмады. Одақтас елдердің Германия
және оның соғыстағы серіктестерімен бейбіт келісім конференциясы 1919 жылы
18 қаңтар күні Версаль сарайы орналасқан Париж қаласында өткен еді. Оған
соғыс жылдарында антанта жағынан соғысқан 27 мемлекет қатысты. Германия
және өзгеде жеңіліс тапқан мемлекеттер бейбіт келісім конференциясының
жұмысына қатысуға жіберілмеді. Конференцияға сонымен қатар Германиямен
соғыста тауқыметті басым көпшілігін арқалаған кеңестік Ресейде
шақырылмады.
Париж бітім конференциясында кішігірім мемлекеттердің ұсыныстарымен
пікірлері іс жүзінде есептелмеді.
Бейбіт келісімді жасау мен оны ұйымдастыру істері әдеттегідей күшті
мемлекеттерлің құырына жүктеліп қала берді. Конференцияда ең басты ролді
ойнағандар АҚШ президенті Вудро Вильсон, ағылшын премьер-министрі Жорж
Клемансо ойнады. Конференцияға қатысушылардың ең өзекті мақсаттары бұл
жеңілген Германияға өз үстемдіктерін жүргізу және кеңістік Ресейде
талқандау, сонымен қатар өзге де елдердегі революциялық қозғалыстарды
тұншықтыру болды. Сондықтан да бейбіт келісім конференциясындағы ең басты
мәселе-орыс мәселесі болды. Соның ішінде орыс мәселесі мен төң керісін
қалай жеңіудің және оның өзге елдерге ықпалын әлсірету жақтары
қарастырылды. Конференция кеңестік Ресей мен өзге де елдерге революциялық
толқуларды талқандау үшін жасақталған әскери интервенциялық штабқа айналды
8.
Француз импералистері Германияны барлық жағынан әлсіретуге тырысты.
Олар Рейн өзенінің сол жағалауындағы жерлерді Германияның меншігі деп
мойындаудан бас тартып, Керісінше мұнда Франция протектораты ретінде
кішігірім Рейн республикасын құруды алға тартты. Олар сонымен қатар
Баварлияның Германиядан бөлінуіне қызу түрде қолдады.
Бірақ, Ллойд Джордж бастаған ағылшын үкіметі мен Вильсон бастаған
АҚШ үкіметтері Германияның бұлай бөлшектеніп кетуіне үзілді-кесілді
қарсылықтарын білдірді. Олар импералистік Германияның алаып күш қуатын
сақтап қалып, келешектегі Ресей мен орайы келсе, Францияның өзіне де айдап
салуға мүдделі болды.
Вильсонизм ендігі жерде үлкен мәртеге орналасты. Ол Лондон мен
Париждің сағын сындырудың жолжарын біле алмады. Бірақ, ол ұлы мемлекеттің
саясаткері ретінде әріптестерінен әлде қайда жоғарырақ тұрды.
Антанта елдері жоғары да айтып өткеніміздей большевиктік режимге
қарсы болды, оны мойындаудан бас тарты. Англия, АҚШ, Жапония елдері 1919-
1922 ж.ж. кеңестік Ресейге өз әскерлерін жіберді, алайда интервенцияның
агрессиясы сәтсіздіктерге душар болған еді.
Конференцияда Кеңестік Ресейді талқандау мәселесі ең алғашқы
актуалдымәселелердің қатарында тұрды. Американ және британ делегациялары
Европа ұлттарының өзін-өзі басқару құқықтарына ие болатындығын жариялады.
9
Олар әлемдегі келіспеушіліктерді әділ жолмен шешетін тәуелсіз
мемлекеттердің одағы ұлттар лигасын құруды ұсынды. Сонымен қатар
Ұлыбританияның өз отарларында өзін -өзі басқару мәртебесін сөз етуді жөндеп
таппай, ол мәселені қозғауға асықпады. Осыған қарамастан ағылшан және
француз үкіметтері отарлық иеліктерін кеңейтуді ойластырды.
Ағылшын үкіметінің одақтасы, араб ханзадасы Фейсал біріккен араб
мемлекеттерін құруды жоспарлады. Бірақ, Антанта араб мемлекеттерін өз
уыстарынан шығып алуға кіріспеді.10 Франция Германияның жеңілгендігін
әлемге жар салуға үнемі мүдде танытты. Мәселен, осы конференцияның ашылу
салтанатында Франция президенті А. Луанкаре былай деген еді:
Әділетсізіктен пайда болған Германия масқаралықта өмір сүруін тоқтатты.
В.Вильсонның талап етуімен Париж конференциясында бейбітшілік пен
қауіпсіздікті қамтамасыз ететін халықаралық ұйым –Ұлттар Лигасы ақыры
құрылды.
Лиганың ең жоғарғы органы-Ассамблеяда барлық лига мүшелері
өкілеттілік етті. Лиганың кеңесі кең өкілеттілігі бар аз топты қамтитын
орган болды. Кеңестік тұрақты мүшелері болып бес мемлекет- АҚШ, Франция,
Ұлыбритания, Италия және жапония сайланды. Жалпы үлкен ондық кеңестің
мүшелерің саналатын елдердің әскерлері 12 млн. жауынгшерді құрады.
Париж бітім конференциясындағы АҚШ позициясы.
Париж бітім конференциясында бес айға жуық уақыт аралығында
германияның бейбіт өмірі үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсаттары тұрды.
Конференцияның бірінші күні-ақ дипломатияны ашуға негіз болып қойған
В.Вильсонның 14 пунктік бағдарламасының принциптері өзгертілді. Әлем
журналистеріне отырыстық қорытындысы жария етілді: Әлем тағдырын төрт ірі
держава – АҚШ,Англия, Франция, Италия шешті.
Алғашында 14 пунк бағдарлама онша назарға іліне бермеді. Жеңімпаз
Европа мемлекеттерімен Жапония өздерінің сонау соғысжылдарындағы өз
үстемдіктерімен авторитеттерін одан әрі нығайту жолдарын құпия келіссөздер
арқылы қарастырды.
Ең басты олар өздері көздеген мақсаттарының біразына да қол жеткізді,
әрине ол иақсаттарын жүзеге асыру барысында олар АҚШ-қа да үлкен құрметпен
қарамай өте алмады.
АҚШ президентімен олар ақылдасты, алайда В.И.Лениннің сөзімен айтсақ,
бұл конференцияда Клемансо мен Ллойд Джордж оны пешка секілді пайдаланып,
шыр көбелек айналдырған болатын. Парижге Вильсон ерекшк проектісімен келді.
Ол халықаралық қауісіздікті қамтамасыз етіп, отыратын ұлттар лигасын құру
инициативасын ұстанды. Ол соғыстан біржола азамат бас тарту керек деп
көбірек әрә байқап айтып қалды да. Бұл лигада АҚШ ең басты ролді иемденіп,
азаматқа жарық пен сәуле беруші функциясын атқаратын ел деп сендірді.
Қысқасы бұл программа АҚШ әлемге өз қожайындығын жүргізу үшін әдейі қолдан
жасалған құжат болатын. Сондықтан да көптегеневропа саясаткерлерге егер де
Вильсон Лиганың жүрегіне айналғысы келсе, онда біздің қарыштап әрекет
жасауымызды көрсін деді.
Ұлттар Лигасының жарғысын Версаль бейбіт келісім шартты ашқан еді.
Егер шындығына келгенде 14 пункте айтылғандардың ішінде ұлттар лигасының
ғана ісі іс жүзіне аса алды.
Бірақ, Германия кеңестік Ресей өмір сүрмегенде онда да күшті қуат
алып, әлемге қауіп тудырған болар еді. Вильсонның биографы Р. Бейкер өзінің
париж бітім конференциялы хақындағы үш томдық еңбегінде париж конференциясы
үшін орыс мәселесінің маңызы өте зор болатын. Өйткені Парижді Мәскеусіз
көзге елестеудің ешқандайда мүмкін емес екендігі аңғарыла бастады.
Сондықтан да Вильсон мен Ллойд Джордж большевизм әрекеті барлық жерді
кезіп жүр дегенмен шектеледі. Ендігі жерде олар осы конференцияға қатысушы
басқа да қуатты державаларды большевизмге қарсы күресуге итермелеп отырды.
Нақ осы жерде АҚШ келешекте өріс алуы мүмкін деп топшалаған Кеңестік
Ресейден қатты сескенді. Сондықтан да ол нақ осы Парижде адам ойына кіріп
швықпайтын интрига ойлап тапты: Ол кеңестік Ресейге қарсы интервенция
ұйымдастыру және контрреволюциялық төңкеріс ұйымдастыруды қамтамасыз ету.

II. - тарау Париж бітім конференциясындағы АҚШ позициясы

2.1. Париж бітім конференциясына АҚШ делегаттарын шақырылуы. Париж бітім
конференциясындағы АҚШ
Вудро Вильсон Парижге жүрер алдын АҚШ халқының үкілеген үлкен үмітін
арқалады. Оның беделіні ел ішінде арта да бастағанын жоққа шығара алмаймыз.
Оның бұл беделі мен атақ даңқы оның өз жеріндегі бәсекелестерін үлкен
тоқырауға ұшыратып, әлсіреткенімен, оның ең үлкен бәсекелестері Прижде
тосып отырған болатын. Сондықтан да, Вильсон бастаған американ дипломатиясы
кәрі құрлық (Европа) дипломатиясымен болатын қиян кесті ақыл ой күресіне
шындап кірісе бастады. Төрт жарым жылға созылған кейін жеңімпаз
мемлекеттер мен державалардың қайсысы болсын , әлемдік гегомонияның
статусын (мәртебе) өзінің қолына беріп қоюға мүделі емес еді. Сондықтан да
АҚШ делегациясын алда үлкен ақыл-ой майданы күтіп тұрды.
Европада саяхаттап келген В. Вильсонның досы Дж. Кирни еліне оралған
соң ақ үй басшысымен жүздесіп, ол құрлық жайлы ой бөлісті. Оны таңдап
болған соң В. Вильсон былай деген еді: соғыстаға ең жаман нәрсе – ол ,
әлемнің ең жас ұрпақтары мен елдері саясаткергет құрбан болады 12
Вильсон женевадағы досы Раллардқа былай деп жазды: мен Европаға мені
одақтас мемлекеттер сол жерден көргісі келмейтіндіктен барамын.
Вильсон осы кезде ақ Европаның саясаткерлері қу әрі тіс қаққан, тіпті
сауысқандай сақ келеді деп айтыпта жүр екен. Вильсонның жахандық Монро
доктринасын қайта жандандырар ниетін байқаған Швецариялық профессор
Раппарт оның әлемге үстемдік ету пиғылының көптеген елдер тарапынан
(әсіресе Франция, Англия) қарсылықтара ұшырайтынын сезді. Көптен күткен
делегацияны ріктеу мен таңдау уақыты да келіп жетті . Бұл жерде Вильсон
қатерлі ағаттық жіберіп алды. Ол таңдау барысында жасанды серіктестерге тап
болды.
Ол өзіне абсалютті болып көрінген адамдар шоғырын жинады. Мұны
әсіресе, оның саяси қарсыластары (Республикалық партия) анық байқалды.
Вильсон өзінен жүре алатын, оның қолдауынсыз қозғала алатын адамдарға
үйренісе де алмайтынын анық байқады. Президенттің ағаттықтарын алдын –ала
сезген кеңесшілерінің бірі полковник Хауз оған делегация жасақтау ісінде
бір шама өзгерістер жасау керектігін ескертті. Ол Вильсонға Американ
делегациясының құрамына республикалық паритяның төрағасы, бұрынғы президент
– Тафт пен экс мемлекет хатшысы Рутты қосуды өтінді. Бұл ұсыныс Вильсонды
қанағаттандыра алмады. өйткені, Э. Рут – үмітсіз реакционер оның
ресейдегі миссиясы үлкен сәтсіздіктерге тап болған, және ол әлемдік
үстемдікті орнатушы Американ делегациясының құрамында бола алмайтыны анық
болды. 13. Ал президент Тафтқа байланысты В. Вильсон 1918 жылы 29
қарашада былай деп жазды: Менің оған деген сезімім жоғалған.
Республикалықтардың қай-қайсысы болсын бейбіт конференцияда бізге қарсы
әрекеттен басқа іс тындырмайды. Американ қоғамындағы ішкі дау дамайларға
көз жеткізген Иасарик, президентке не болмаса Республикалықтардың
кеңесшілерін делегация құрамына алуды ұсынды. Оғанда президент
республикалықтарды таңдауға құлқы жоқ екендігін жеткізді. Оған былай деп
өркөкірек мінезімен жауап берді: мен сізге ашыған айтайын, мен Шатландық
пресвитериандық қауымынан шықтым, сондықтан да тіке айтамын, және менің
таңдау ісім де ешқандай өзгерістерге жол бермейді.
Сонымен Американ делегациясының бестік мүшелігіне: өзгермейтін кеңесші
Э. Хауз, Мемлекет хатшысы Лансинг, әскери төраға яғни АҚШ әскери күштері
одағының басшысы, генерал Т. Белисс. Ол соңғы орынды ұзақ уақыт бойы таңдау
барысында тапқан Американдық дипломаты Г. Уайт иеленді. Оның Лондон мен
Берлиндегі жасаған саяси әрекеттері Вильсон тарапынан үлкен марапаттарға ие
болған болатын.
Президент бейбіт келісімгедейін ақ делегация мүшелерін жинап, алдағы
жұмысқа қатысты үлкен кеңес өткізді. Ол алдын ала стротегиялық қулықтарды
ойластырып қойды. Біраз ай бұрын ол Уайзменге айтқан сөзінде бұл қулық
олардың басты әрі эффектті қаруы болатынын айтқан. Елде өнеркәсіп өндірісін
жақсы деңгейге көтерген Вильсон алдын ала Европалықтарды сатып алудан
да бас тартпайтындығын аңғатты. Ішкі күш қуатын мобилизациялау ісінде ол
үлкен қателіктерге жол берді. Ол елдегі кабельдік коммуникация желілеріне
мемлекеттік бақылауды орнатты. Бұл ісін ол Франциямен бірлесе жасады. Оның
бұл ісін қарсыластары Парижде оның қызметіне үлкен тосқауыл жасайды деп
білді.
1918 жылы екінші желтоқсанда астана мен қоштасар алдын президент
конгрестің қос палатасы алдында сөз сөйледі. Алда маңызды депломатиялық
келіссөздер күтіп тұрғандықтан да болар конгрес залында ине шаншыр жерде
қалмады. Адам санында шек болмады. Президенттің алдағы жоспарлары туралы
дипломаттар мен департамент, ведомоство басшылары мәлімет алды, өздерінің
президенттері Европаға не мақсатпен, қандай стратегиямен бара жатқанын
түсінді. 14.
Президент алдына үлкен мақсат қойды. Америка соғыстың жеңіс алдарына
көп мөлшердегі адам және материалдық шығынға душар болды. Сондықтан дабул
құрбандықтардың текке кетуі тиіс еді.
Енді менің міндетіме солар не үшін жандарын қиып құрбан болғандары
үшін мен соған қатысамын. Мен бұдан өзге және маңызды нәрсені көрмей
тұрмын... мен өзім қабылдап алған жұмыстың күрделілігі мен қиындықтарын
мойындаймын: мен өзіме жүктелген міндеттемелерді толық ақтауға тырасамын.
Мен халқымның қызметшісімін. Менің бұл істі жүзеге асыруда жеке мақсаттарым
ммен ойларым мүлде жоқ. Мен онда өзіме бар жақсылықтарды беруге бара
жатырмын, конференцияға қатынаса отырып, мен одақтас мемлекет басшыларымен
кездесіп, солармен ақылдаса отырып әлемде бейбітшілік және тыныштық
орнатуға үлес қосмын.
Вильсонның нақ осы айтқан жүрек жарды ойларымен пікірлері оның
жасаған іс -әрекеттері мен мүлдем ұштаспайды. Президент конгресс кеңесін
шақырмады, сенаторларға делегация құрамына қосылуға ниет білдірмеді, өзінің
жоспары жайлы олармен толықтай бөліспеді. Ол неге ұмтылды, не мақсатпен қай
бағытқа Американ күш қуатын жұмылыдрылды? Ешкімде бұл сұраққа толымды
түрде жауап бере алмады.
Түсінікті болу үшін мана фактіні ескерген жөн, билік етуші топ
ешқашанда саяси монолит болған емес. Жекелеген дәуірде (айталық перл –
Харборға Жапондықтардың шабуылынан кейін) жалпы халықтық ауыз біршілікпен
ынтымақтастыққа келгенін айтуымызға болады.
Бірақ, партиялық күрес, тіпті ішкі рынокпен сырқы сауданы жүзеге асру
ісінде нақ осы аталған екі топ өкілдері ұлттық бірлікті алыстата берді.
15. Көпшілікті дәстүрлі империалистік жыртқыштар мен күресу ісі аса
үрейлендірді. Бұндай әрекет ХХ ғасырдың алғашқы он жылдығында орын алған
еді. 1919 жылдан бастап Американ депломатиясы әлемдік күш қуаттың шарықтау
шегіне қол жеткізді. Бірақ, Американ халқына ашылған бұл жол қауіпті де
болатын. Бұл иделарды АҚШ та , Вильсонмен бірге сапарға барып қайтқандардың
көпшілігі сөз қылып, өз ойларын білдіріп жатты 1918 жылы 4 желтоқсанда
Джордж Вашенгтон кемесі Европа жағалауына жүзіп келді. Оның бортындағы
президент В. Вильсон өз заманындағы ең күрделі дипломатиялық күрес майданы.
Версаль бейбіт конференциясына үлкен қызу дайындық пен келген еді. Американ
деелегациясының құрамында 1300 адам болды. Президент Европада екі айдай
болатынын болжады. Амеркан үкіметінің басшысы өзін мұнда ерекше қуанышты
жағдайда сезінді. Өйткені, ол бұған дейін өз елінің президенттері, Ақ үй
басшылары шақырылып көрмеген, аяқ баспаған жерге келіп түскен болатын.
16. 1917-1918 жылдары АҚШ энергетикалық депломатияны одақтастар мен іске
асырды. Бұдан кейін ақ ол одақтастардың маңызды соғыс тылы мен айнымас
серіктестігіне айналды.
Ендігі кезде жаңа сәт туды, Вудро Вильсон енді еш ойланып жатпастан
ақ оның бәсекелесі боған одақтастармен экономикалық, әскери құдіреті
жағынан алдыңғы кезекте тұруды көздеді.
Президент каютасында Вильсон өз серіктесіне алда тұрған қиын
дипломатиялық сынақ күтіп тұрғанын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.