Мектепке дейінгі балаларды қазақ халық ертегілері негізінде рухани адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық негіздері
1 Қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе
2 Тәрбие . тарихи үрдіс
3 Соңғы жылдары балалар әдебиетінің дамуы
4 Ертегі . халық шығармасы
2 Тәрбие . тарихи үрдіс
3 Соңғы жылдары балалар әдебиетінің дамуы
4 Ертегі . халық шығармасы
Еліміз тәуелсіздік алғалы жаңа мемлекеттік мәртебемізбен қолға алынып жатқан реформалардың тарихи төркіні мен келешегін терең зерделеуге ерекше мән берілуде.
Білім беру жүйесін реформалау, білім мазмұнын жаңарту мәселесі тәуелсіз еліміздегі саяси-әлеуметтік даму талаптарынан туындайтындықтан үздіксіз тәрбие мен білім берудің жүйесін жетілдіру ісі адамзаттық құндылықтарға негізделіп, жаңа бағыт алуда.
Қазақстанның тәуелсіздік алып, әлеуметтік-экономикалық жағынан нығая бастауы, ұлттық санасының қайта жаңғыруы жағдайында, адамгершілікті-этикалық идеялар көрініс алған қазақ халқының рухани-мәдениетін зерттеу, тәрбиедегі озық дәстүрлерін бүгінгі қоғам талабын ескере отырып зерделеу көкейкесті мәселенің бірі болып табылады. Бұны елбасы Н.Ә.Назарбаевтың біздің бүгінгі қоғамымыз «арды бағалайтын, белсенді, жоғары моральды, әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұруы керек. Қазақстанның бірегей халықтарының ұлтаралық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін қамтамасыз ете отырып, қазақ халқының көп ғасырлық дәстүрлерін, тілі мен мәдениетін сақтаймыз және дамыта түсеміз» деген Қазақстан халқына арнаған Жолдауынан байқауға болады [1]. Ұлттық рухани мәдениеттің адамгершілік тәрбиесіндегі мәні, оны жеткіншектерге «өз Отанына сүйіспеншілігін, халық дәстүрлеріне құрметін тәрбиелеу» мақсатында пайдалану проблемасы Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында да жетекші міндеттердің бірі болып отыр [2].
Қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе – балаларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу. Рухани даму дегеніміз – өзінің өмірдегі орнын, атқаратын міндетін, қазіргі және болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілігін, дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз, бірқалыпты жетілдіру. Адамның тәндік физиологиялық психикалық және әлеуметтік дамуын рухани дамудың өлшемі ретінде алуға болады. Рухани даму тұлғаны қалыптастырудың өзегі болып табылады. Даму дегеніміз – адамның тәндік, жандық және рухтық сипатының біртұтас үйлесімділілікте өрбуі, яғни дүниедегі адам баласының көздеген басты мақсаты.
Білім беру жүйесін реформалау, білім мазмұнын жаңарту мәселесі тәуелсіз еліміздегі саяси-әлеуметтік даму талаптарынан туындайтындықтан үздіксіз тәрбие мен білім берудің жүйесін жетілдіру ісі адамзаттық құндылықтарға негізделіп, жаңа бағыт алуда.
Қазақстанның тәуелсіздік алып, әлеуметтік-экономикалық жағынан нығая бастауы, ұлттық санасының қайта жаңғыруы жағдайында, адамгершілікті-этикалық идеялар көрініс алған қазақ халқының рухани-мәдениетін зерттеу, тәрбиедегі озық дәстүрлерін бүгінгі қоғам талабын ескере отырып зерделеу көкейкесті мәселенің бірі болып табылады. Бұны елбасы Н.Ә.Назарбаевтың біздің бүгінгі қоғамымыз «арды бағалайтын, белсенді, жоғары моральды, әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұруы керек. Қазақстанның бірегей халықтарының ұлтаралық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін қамтамасыз ете отырып, қазақ халқының көп ғасырлық дәстүрлерін, тілі мен мәдениетін сақтаймыз және дамыта түсеміз» деген Қазақстан халқына арнаған Жолдауынан байқауға болады [1]. Ұлттық рухани мәдениеттің адамгершілік тәрбиесіндегі мәні, оны жеткіншектерге «өз Отанына сүйіспеншілігін, халық дәстүрлеріне құрметін тәрбиелеу» мақсатында пайдалану проблемасы Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында да жетекші міндеттердің бірі болып отыр [2].
Қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе – балаларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу. Рухани даму дегеніміз – өзінің өмірдегі орнын, атқаратын міндетін, қазіргі және болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілігін, дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз, бірқалыпты жетілдіру. Адамның тәндік физиологиялық психикалық және әлеуметтік дамуын рухани дамудың өлшемі ретінде алуға болады. Рухани даму тұлғаны қалыптастырудың өзегі болып табылады. Даму дегеніміз – адамның тәндік, жандық және рухтық сипатының біртұтас үйлесімділілікте өрбуі, яғни дүниедегі адам баласының көздеген басты мақсаты.
1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында
2. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы. – Алматы: Юрист, 2003. - 22 б.
3. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения.– М., 1974. - Т.1. - 584 с.
4. Макаренко А.С. // Соч.: В 7 т. – М.: АПК РСФСР, 1957. – 424 с.
5. Сухомлинский В.А. Как воспитывать настоящего человека. – М., 1989. - 288 с.
6. Меңжанова А.К. Мектеп жасына дейінгі балаларды көркем әдебиет арқылы тәрбиелеу. -Алматы, Мектеп, 1987. - 152 б.
7. Меңжанова А.К. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1992
8. Әмірова Ә. Ересек тобында балаларды қазақ балалар әдебиеті арқылы адамгершілікке тәрбиелеу (5-6 жас). Пед.ғыл.канд.дис. 13.00.01.-Алматы, 1994. -2006.
2. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы. – Алматы: Юрист, 2003. - 22 б.
3. Ушинский К.Д. Избранные педагогические сочинения.– М., 1974. - Т.1. - 584 с.
4. Макаренко А.С. // Соч.: В 7 т. – М.: АПК РСФСР, 1957. – 424 с.
5. Сухомлинский В.А. Как воспитывать настоящего человека. – М., 1989. - 288 с.
6. Меңжанова А.К. Мектеп жасына дейінгі балаларды көркем әдебиет арқылы тәрбиелеу. -Алматы, Мектеп, 1987. - 152 б.
7. Меңжанова А.К. Мектепке дейінгі педагогика. Алматы, 1992
8. Әмірова Ә. Ересек тобында балаларды қазақ балалар әдебиеті арқылы адамгершілікке тәрбиелеу (5-6 жас). Пед.ғыл.канд.дис. 13.00.01.-Алматы, 1994. -2006.
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ НЕГІЗІНДЕ РУХАНИ
АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Еліміз тәуелсіздік алғалы жаңа мемлекеттік мәртебемізбен қолға алынып
жатқан реформалардың тарихи төркіні мен келешегін терең зерделеуге ерекше
мән берілуде.
Білім беру жүйесін реформалау, білім мазмұнын жаңарту мәселесі тәуелсіз
еліміздегі саяси-әлеуметтік даму талаптарынан туындайтындықтан үздіксіз
тәрбие мен білім берудің жүйесін жетілдіру ісі адамзаттық құндылықтарға
негізделіп, жаңа бағыт алуда.
Қазақстанның тәуелсіздік алып, әлеуметтік-экономикалық жағынан нығая
бастауы, ұлттық санасының қайта жаңғыруы жағдайында, адамгершілікті-
этикалық идеялар көрініс алған қазақ халқының рухани-мәдениетін зерттеу,
тәрбиедегі озық дәстүрлерін бүгінгі қоғам талабын ескере отырып зерделеу
көкейкесті мәселенің бірі болып табылады. Бұны елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
біздің бүгінгі қоғамымыз арды бағалайтын, белсенді, жоғары моральды,
әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұруы керек. Қазақстанның бірегей
халықтарының ұлтаралық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін қамтамасыз
ете отырып, қазақ халқының көп ғасырлық дәстүрлерін, тілі мен мәдениетін
сақтаймыз және дамыта түсеміз деген Қазақстан халқына арнаған Жолдауынан
байқауға болады [1]. Ұлттық рухани мәдениеттің адамгершілік тәрбиесіндегі
мәні, оны жеткіншектерге өз Отанына сүйіспеншілігін, халық дәстүрлеріне
құрметін тәрбиелеу мақсатында пайдалану проблемасы Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында да жетекші міндеттердің бірі болып
отыр [2].
Қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе – балаларды рухани
адамгершілікке тәрбиелеу. Рухани даму дегеніміз – өзінің өмірдегі орнын,
атқаратын міндетін, қазіргі және болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілігін,
дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз, бірқалыпты
жетілдіру. Адамның тәндік физиологиялық психикалық және әлеуметтік дамуын
рухани дамудың өлшемі ретінде алуға болады. Рухани даму тұлғаны
қалыптастырудың өзегі болып табылады. Даму дегеніміз – адамның тәндік,
жандық және рухтық сипатының біртұтас үйлесімділілікте өрбуі, яғни
дүниедегі адам баласының көздеген басты мақсаты.
Тамырын тереңнен алатын ұрпақ тәрбиесі – баланың қоғамдық өмірге,
айналадағы дүниеге танымдық, сезімталдық этикалық, эстетикалық
көзқарастарын қалыптастарып, өнер-білімге құштарлыққа баулу үшін, халық
қазынасы фольклорлық шығармалармен сабақтас жүргізілуге тиіс. Өркендеген
балалар әдебиеті арқылы бейнеленіп, бүгінге жеткен ұлттық байлығымыз
баланың көкірек көзін оятып, сөз өнеріне, ана тіліне сүйіспеншілікке
баулып, өмірдегі, өнердегі жағымды іс-әрекетті, сұлулықты ажырата білу
дағдыларын қалыптастыру құралы болып табылады. Асылы, жас ұрпақтың ақыл-ой
тәрбиесін әсемдік әлемі – әдебиет, халық мұрасы арқылы қалыптастырудың
маңызы өте зор.
Жаңа қоғам иегерлері – болашақ ұрпақты тәрбиелеу, білім беру үрдісінде
оларды қан жақындығы емес, жан жақындығына баулу, бүгінгі өмір талабынан
туындайды. Бұл туралы ұлы ойшыл әл-Фараби Тәрбиелеу дегеніміз – халықтың
бойына білімге негізделген этикалық ізгіліктермен өнерлерді дарыту деген.
Осындай ізігіліктер мен өнерлерді бала бойына дарыта тәрбиелеуде ұстаздар
мен ата-аналар ұстанатын пәрменді құралдарының бірі – көркем сөз өнері,
балалар әдебиеті. Табиғат пен өмірді поэзиялық өрнекпен біртұтас суреттеп
көрсететін балалардың ойына орнығып, игілігіне айналатын, оларды сөз мәнін
түсінуге баулитын – балалар әдебиетінің тәлім-тәрбиедегі орны ерекше.
Тәрбие – тарихи үрдіс, ол адамзат қоғамында талай ғасырды бастан
өткізіп, қасиетті мұралардың бүгінгі ұрпаққа жеткеніне, ортамызға оралған
Күлтегін (үлкен жазу) ескерткіші, ғалым – философ Әль-Фарабидің
философиялық, педагогикалық, дидактикалық ой-пікірлері дәлел [4].
Сөз өнерінің ұрпақ тәрбиесіндегі құдіретті күшін терең сезінген ақын-
жазушылар мен ағартушылар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, сондай-ақ, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Әуезов
т.б. балаларға арналған фольклорлық шығармаларды алғаш жинап
бастырушылардың бірі – С.Сейфуллин, I.Жансүгіров, орыс халқының жазушылары
М.Горький, Л.Н.Толстой, Н.А.Добролюбов т.б. сияқты ұлылардың еңбектері
отбасында, балабақшада тәрбиеленуші балалардың рухани байлығын нығайту
ісінде үлкен үлес қосты [5].
Жас ұрпақты ата-анаға, өз еліне сүйіспеншілікке, қазақ елін мекендеуші
ұлттар мен ұлыстар достығына, бірлікке, ерлікке тәрбиелеудің бірден-бір
құралы әдеби мұралар болып табылады.
Академик Р.Сыздықованың Сөздер сөйлейді атты еңбегінде еларалық
байланыс құралы әдебиеттің өнердегі, тәлім-тәрбиедегі маңызы жөнінде
3.Қабдолов, М.Ғабдуллин, Б.Адамбаев, Ш.Ахметов, М.Әлімбаев, А.Сейдімбек,
Ә.Табылдиев т.б. көркем сөз адамның ой-қиялын, шығармашылық, көркемдік
талғамын дамытатын, өмірді танытатын тәрбие құралы екендігі туралы ой
толғайды [6].
Меңжанова А.К. Мектепке дейінгі педагогика оқулығында көркем әдебиетті
тәлім-тәрбие үрдісінде отбасында, балабақшада баланың жас, даму шамасына
қарай таңдап пайдалану, дамыта оқыту, баланы мектепке дайындау туралы
көрнекті психологтар (В.В.Давыдов, Д.В.Эльконин, Л.С.Выготский
А.В.Запорожец, А.Леоньтев), физиологтар (А.П.Павлов, И.И.Красногроский,
Иванов-Смоленский), әдіскерлер (А.П.Усова, Е.И.Тихеева, М.И.Попова),
балалар әдебиетінің тәлім-тәрбиедегі орны мен оны қолдану әдістері туралы
(Е.А.Флерина, О.И.Соловьева, М.К.Боголюбская, И.Карпинская, Р.И.Жуковская,
А.В.Захарова, А.М.Леушина, Б.И.Хачацуридзе т.б.) арнайы зерттеулер
жүргізіп, ғылыми-әдістемелік еңбектер жазғандығын. Аталған
ғалымдардың жан-жақты зерттеу нәтижелері негізінде ұсынылған идеялары, ой-
пікірлері бүгінгі балабақшадағы тәлім-тәрбие үрдісінде де қолданыс табуда
екнгдігін атап көрсеткен. [7]
Соңғы жылдары балалар әдебиетінің дамуы туралы К.Нұғыбаева,
Б.Ыбырайымов, сондай-ақ, С.Рахметова, Н.Албытова, т.б. кандидаттық
диссертациялар қорғады. Тақырыпқа қатысты еңбектерді талдау барысында
балалар әдебиетінің дамуы, бастауыш сынып оқушыларын оқыту және тәрбиелеу
мәселелерін жетілдіру, оқу үрдісінде әдеби шығармаларды қолдану тәсілдері
қарастырылған ғылыми зерттеулер жүргізілгеніне көз жеткіздік [8] .
Адамгершілік тәрбиесі — тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен
моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік
сезімді дамытудың сара жолы.
Адамгершілік тәрбиесі туралы ұғым қоғамның, рухани мәдениеттің бір
көрінісі ретінде өмірдің тарихи-әлеуметтік мәнін, міндетін айқындайды.
Біздің еліміз әлеуметтік-экономикалық дамудың жаңа құрылысын жүргізіп
отырған шақта адамдардың адамгершілік саналылығын тәрбиелеу қоғам дамуының
ең бір басты айқындаушы міндеті болып табылады. Осы міндетті жүзеге асыру
жолдарын жаңаша қарастыру үшін ең алдымен адамгершілік, оның негізі немен
анықталатынын зерттеу қажет.
Адамгершілік тәрбие теориясы үшін аса маңызды ұғымдар этика (әдеп),
мораль және адамгершілік болып табылады. Этика ұғымы ежелгі гректің
этос деген сөзінен шыққан.
Адамгершілік термині мораль сөзінің баламасы болып табылады және
сөздіктерде алғаш рет XVIII ғасырдың аяғында пайда болды деп қарастырады.
Жас ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелеу дегеніміз – оларды жоғарыда
айтылған мінез-құлықтың дағдылы ережелеріне үйрету. Адамгершілік тәрбиесі
дегеніміз – адамның моральдық қасиеттерін белгілі бір мақсатқа бағыттап
қалыптастыру. Адамгершілік сезімдерді тәрбиелеу арқылы моральдық
түсініктердің, әдеттердің және мінез-құлық себептерінің қалыптасуы бірлесіп
жүзеге асады және мектепке дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесін
қамтамасыз етеді.
Мектепке дейінгі балаларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу болашаққа
жол сілтеу бүгінгі қажетті кезек күттірмес мәселе. Рухани адамгершілікке
тәрбиелеу білім беру мен ғана шектелмейді. Баланың сезіміне әсер ету арқылы
ішкі жан дүниесін ояту нәтижесінде оның рухани адамгершілік қасиеттері
қалыптасады. Рухани-адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз бала өмірдегі орнын
жауапкершілігін түсініп өзін-өзі жетілдіріп айнала қоршаған адамдармен кез
келген затқа жан жануарға және экологияға жақсылық жасайды. Сондықтан
рухани адамгершілік жеке тұлғаны қалыптастырудың негізі болып табылады оның
көрсеткіштері басқаларға жақсылық жасау: жақсылыққа ұмтылу, өзін-өзі
дамытып жетілдіру. Қазіргі уақыттағы мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу
ісінде олардың ішкі жан дүниесі мен рухани әлемін тану, дамыту жетілдіруге
байланысты бірнеше іс-шаралар жүзеге асуда. Халықтық дәстүр, рухани
мәдениет, негізінде баланы рухани-адамгершілік тәрбиесін дұрыс жолға қою
міндеттерін жүзеге асыру басты мақсат болатыны белгілі бала мен мұғалім
арасындағы қарым-қатынастағы рухани- адамгершілік байланысын орнатып
ынтымастыққа қол жеткізуде. Адамгершілік тәрбиесінің басқа тәрбие
салаларына қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар. Ол қоршаған ортаға,
қоғамдық қарым-қатынасқа, рухани байлыққа байланысты.
Егер баланы тәрбиеленген дәрежеге жеткізудің сәті түссе, адамгершілік
тәрбие жеке адамды жетілдіруге тиімді ықпал жасайды, – деп отырып Егер
біз балаға қуаныш пен бақыт бере алсақ, ол бала дәл сондай бола алады
–деген болатын В.А.Сухомлинский (7(.
А.Бейсенбаев Қазіргі кезде адамгершілік қасиеттер азайған, тұрақсыздық
жағдай қалыптасқан қоғамда өсіп келе жатқан жасөспірімдердің бойына жоғары
азаматтық, адамгершілік, қасиеттерді қалыптастыруда ғаламдастыру,
интеграция және гуманизация сияқты алдын-ала анықталған тенденцияларды
ескеру қажет, – деп көрсетеді.
Адамгершілік тәрбиесі – үзіліссіз жүргізілетің үрдіс, ол адамның
дүниеге келген күінен баастап өмір бойы жалғаса береді. Оның мазмұны
баланың жеке бас қасиеттерінің кең шеңберін қамтиды. Сондықтан оқу тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруда мектепке дейінгі балалардыдың жеке бас
ерекшелктерін ескеру негізгі орын алады.
... жалғасы
АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Еліміз тәуелсіздік алғалы жаңа мемлекеттік мәртебемізбен қолға алынып
жатқан реформалардың тарихи төркіні мен келешегін терең зерделеуге ерекше
мән берілуде.
Білім беру жүйесін реформалау, білім мазмұнын жаңарту мәселесі тәуелсіз
еліміздегі саяси-әлеуметтік даму талаптарынан туындайтындықтан үздіксіз
тәрбие мен білім берудің жүйесін жетілдіру ісі адамзаттық құндылықтарға
негізделіп, жаңа бағыт алуда.
Қазақстанның тәуелсіздік алып, әлеуметтік-экономикалық жағынан нығая
бастауы, ұлттық санасының қайта жаңғыруы жағдайында, адамгершілікті-
этикалық идеялар көрініс алған қазақ халқының рухани-мәдениетін зерттеу,
тәрбиедегі озық дәстүрлерін бүгінгі қоғам талабын ескере отырып зерделеу
көкейкесті мәселенің бірі болып табылады. Бұны елбасы Н.Ә.Назарбаевтың
біздің бүгінгі қоғамымыз арды бағалайтын, белсенді, жоғары моральды,
әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұруы керек. Қазақстанның бірегей
халықтарының ұлтаралық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін қамтамасыз
ете отырып, қазақ халқының көп ғасырлық дәстүрлерін, тілі мен мәдениетін
сақтаймыз және дамыта түсеміз деген Қазақстан халқына арнаған Жолдауынан
байқауға болады [1]. Ұлттық рухани мәдениеттің адамгершілік тәрбиесіндегі
мәні, оны жеткіншектерге өз Отанына сүйіспеншілігін, халық дәстүрлеріне
құрметін тәрбиелеу мақсатында пайдалану проблемасы Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңында да жетекші міндеттердің бірі болып
отыр [2].
Қазіргі ұрпақ тәрбиесіндегі басты мәселе – балаларды рухани
адамгершілікке тәрбиелеу. Рухани даму дегеніміз – өзінің өмірдегі орнын,
атқаратын міндетін, қазіргі және болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілігін,
дүниенің күрделі құрылымын түсіну және өзін-өзі үздіксіз, бірқалыпты
жетілдіру. Адамның тәндік физиологиялық психикалық және әлеуметтік дамуын
рухани дамудың өлшемі ретінде алуға болады. Рухани даму тұлғаны
қалыптастырудың өзегі болып табылады. Даму дегеніміз – адамның тәндік,
жандық және рухтық сипатының біртұтас үйлесімділілікте өрбуі, яғни
дүниедегі адам баласының көздеген басты мақсаты.
Тамырын тереңнен алатын ұрпақ тәрбиесі – баланың қоғамдық өмірге,
айналадағы дүниеге танымдық, сезімталдық этикалық, эстетикалық
көзқарастарын қалыптастарып, өнер-білімге құштарлыққа баулу үшін, халық
қазынасы фольклорлық шығармалармен сабақтас жүргізілуге тиіс. Өркендеген
балалар әдебиеті арқылы бейнеленіп, бүгінге жеткен ұлттық байлығымыз
баланың көкірек көзін оятып, сөз өнеріне, ана тіліне сүйіспеншілікке
баулып, өмірдегі, өнердегі жағымды іс-әрекетті, сұлулықты ажырата білу
дағдыларын қалыптастыру құралы болып табылады. Асылы, жас ұрпақтың ақыл-ой
тәрбиесін әсемдік әлемі – әдебиет, халық мұрасы арқылы қалыптастырудың
маңызы өте зор.
Жаңа қоғам иегерлері – болашақ ұрпақты тәрбиелеу, білім беру үрдісінде
оларды қан жақындығы емес, жан жақындығына баулу, бүгінгі өмір талабынан
туындайды. Бұл туралы ұлы ойшыл әл-Фараби Тәрбиелеу дегеніміз – халықтың
бойына білімге негізделген этикалық ізгіліктермен өнерлерді дарыту деген.
Осындай ізігіліктер мен өнерлерді бала бойына дарыта тәрбиелеуде ұстаздар
мен ата-аналар ұстанатын пәрменді құралдарының бірі – көркем сөз өнері,
балалар әдебиеті. Табиғат пен өмірді поэзиялық өрнекпен біртұтас суреттеп
көрсететін балалардың ойына орнығып, игілігіне айналатын, оларды сөз мәнін
түсінуге баулитын – балалар әдебиетінің тәлім-тәрбиедегі орны ерекше.
Тәрбие – тарихи үрдіс, ол адамзат қоғамында талай ғасырды бастан
өткізіп, қасиетті мұралардың бүгінгі ұрпаққа жеткеніне, ортамызға оралған
Күлтегін (үлкен жазу) ескерткіші, ғалым – философ Әль-Фарабидің
философиялық, педагогикалық, дидактикалық ой-пікірлері дәлел [4].
Сөз өнерінің ұрпақ тәрбиесіндегі құдіретті күшін терең сезінген ақын-
жазушылар мен ағартушылар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, сондай-ақ, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Әуезов
т.б. балаларға арналған фольклорлық шығармаларды алғаш жинап
бастырушылардың бірі – С.Сейфуллин, I.Жансүгіров, орыс халқының жазушылары
М.Горький, Л.Н.Толстой, Н.А.Добролюбов т.б. сияқты ұлылардың еңбектері
отбасында, балабақшада тәрбиеленуші балалардың рухани байлығын нығайту
ісінде үлкен үлес қосты [5].
Жас ұрпақты ата-анаға, өз еліне сүйіспеншілікке, қазақ елін мекендеуші
ұлттар мен ұлыстар достығына, бірлікке, ерлікке тәрбиелеудің бірден-бір
құралы әдеби мұралар болып табылады.
Академик Р.Сыздықованың Сөздер сөйлейді атты еңбегінде еларалық
байланыс құралы әдебиеттің өнердегі, тәлім-тәрбиедегі маңызы жөнінде
3.Қабдолов, М.Ғабдуллин, Б.Адамбаев, Ш.Ахметов, М.Әлімбаев, А.Сейдімбек,
Ә.Табылдиев т.б. көркем сөз адамның ой-қиялын, шығармашылық, көркемдік
талғамын дамытатын, өмірді танытатын тәрбие құралы екендігі туралы ой
толғайды [6].
Меңжанова А.К. Мектепке дейінгі педагогика оқулығында көркем әдебиетті
тәлім-тәрбие үрдісінде отбасында, балабақшада баланың жас, даму шамасына
қарай таңдап пайдалану, дамыта оқыту, баланы мектепке дайындау туралы
көрнекті психологтар (В.В.Давыдов, Д.В.Эльконин, Л.С.Выготский
А.В.Запорожец, А.Леоньтев), физиологтар (А.П.Павлов, И.И.Красногроский,
Иванов-Смоленский), әдіскерлер (А.П.Усова, Е.И.Тихеева, М.И.Попова),
балалар әдебиетінің тәлім-тәрбиедегі орны мен оны қолдану әдістері туралы
(Е.А.Флерина, О.И.Соловьева, М.К.Боголюбская, И.Карпинская, Р.И.Жуковская,
А.В.Захарова, А.М.Леушина, Б.И.Хачацуридзе т.б.) арнайы зерттеулер
жүргізіп, ғылыми-әдістемелік еңбектер жазғандығын. Аталған
ғалымдардың жан-жақты зерттеу нәтижелері негізінде ұсынылған идеялары, ой-
пікірлері бүгінгі балабақшадағы тәлім-тәрбие үрдісінде де қолданыс табуда
екнгдігін атап көрсеткен. [7]
Соңғы жылдары балалар әдебиетінің дамуы туралы К.Нұғыбаева,
Б.Ыбырайымов, сондай-ақ, С.Рахметова, Н.Албытова, т.б. кандидаттық
диссертациялар қорғады. Тақырыпқа қатысты еңбектерді талдау барысында
балалар әдебиетінің дамуы, бастауыш сынып оқушыларын оқыту және тәрбиелеу
мәселелерін жетілдіру, оқу үрдісінде әдеби шығармаларды қолдану тәсілдері
қарастырылған ғылыми зерттеулер жүргізілгеніне көз жеткіздік [8] .
Адамгершілік тәрбиесі — тәлім-тәрбиенің ықпалды әсерімен
моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік
сезімді дамытудың сара жолы.
Адамгершілік тәрбиесі туралы ұғым қоғамның, рухани мәдениеттің бір
көрінісі ретінде өмірдің тарихи-әлеуметтік мәнін, міндетін айқындайды.
Біздің еліміз әлеуметтік-экономикалық дамудың жаңа құрылысын жүргізіп
отырған шақта адамдардың адамгершілік саналылығын тәрбиелеу қоғам дамуының
ең бір басты айқындаушы міндеті болып табылады. Осы міндетті жүзеге асыру
жолдарын жаңаша қарастыру үшін ең алдымен адамгершілік, оның негізі немен
анықталатынын зерттеу қажет.
Адамгершілік тәрбие теориясы үшін аса маңызды ұғымдар этика (әдеп),
мораль және адамгершілік болып табылады. Этика ұғымы ежелгі гректің
этос деген сөзінен шыққан.
Адамгершілік термині мораль сөзінің баламасы болып табылады және
сөздіктерде алғаш рет XVIII ғасырдың аяғында пайда болды деп қарастырады.
Жас ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелеу дегеніміз – оларды жоғарыда
айтылған мінез-құлықтың дағдылы ережелеріне үйрету. Адамгершілік тәрбиесі
дегеніміз – адамның моральдық қасиеттерін белгілі бір мақсатқа бағыттап
қалыптастыру. Адамгершілік сезімдерді тәрбиелеу арқылы моральдық
түсініктердің, әдеттердің және мінез-құлық себептерінің қалыптасуы бірлесіп
жүзеге асады және мектепке дейінгі балалардың адамгершілік тәрбиесін
қамтамасыз етеді.
Мектепке дейінгі балаларды рухани адамгершілікке тәрбиелеу болашаққа
жол сілтеу бүгінгі қажетті кезек күттірмес мәселе. Рухани адамгершілікке
тәрбиелеу білім беру мен ғана шектелмейді. Баланың сезіміне әсер ету арқылы
ішкі жан дүниесін ояту нәтижесінде оның рухани адамгершілік қасиеттері
қалыптасады. Рухани-адамгершілікке тәрбиелеу дегеніміз бала өмірдегі орнын
жауапкершілігін түсініп өзін-өзі жетілдіріп айнала қоршаған адамдармен кез
келген затқа жан жануарға және экологияға жақсылық жасайды. Сондықтан
рухани адамгершілік жеке тұлғаны қалыптастырудың негізі болып табылады оның
көрсеткіштері басқаларға жақсылық жасау: жақсылыққа ұмтылу, өзін-өзі
дамытып жетілдіру. Қазіргі уақыттағы мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу
ісінде олардың ішкі жан дүниесі мен рухани әлемін тану, дамыту жетілдіруге
байланысты бірнеше іс-шаралар жүзеге асуда. Халықтық дәстүр, рухани
мәдениет, негізінде баланы рухани-адамгершілік тәрбиесін дұрыс жолға қою
міндеттерін жүзеге асыру басты мақсат болатыны белгілі бала мен мұғалім
арасындағы қарым-қатынастағы рухани- адамгершілік байланысын орнатып
ынтымастыққа қол жеткізуде. Адамгершілік тәрбиесінің басқа тәрбие
салаларына қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар. Ол қоршаған ортаға,
қоғамдық қарым-қатынасқа, рухани байлыққа байланысты.
Егер баланы тәрбиеленген дәрежеге жеткізудің сәті түссе, адамгершілік
тәрбие жеке адамды жетілдіруге тиімді ықпал жасайды, – деп отырып Егер
біз балаға қуаныш пен бақыт бере алсақ, ол бала дәл сондай бола алады
–деген болатын В.А.Сухомлинский (7(.
А.Бейсенбаев Қазіргі кезде адамгершілік қасиеттер азайған, тұрақсыздық
жағдай қалыптасқан қоғамда өсіп келе жатқан жасөспірімдердің бойына жоғары
азаматтық, адамгершілік, қасиеттерді қалыптастыруда ғаламдастыру,
интеграция және гуманизация сияқты алдын-ала анықталған тенденцияларды
ескеру қажет, – деп көрсетеді.
Адамгершілік тәрбиесі – үзіліссіз жүргізілетің үрдіс, ол адамның
дүниеге келген күінен баастап өмір бойы жалғаса береді. Оның мазмұны
баланың жеке бас қасиеттерінің кең шеңберін қамтиды. Сондықтан оқу тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыруда мектепке дейінгі балалардыдың жеке бас
ерекшелктерін ескеру негізгі орын алады.
... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz