Отбасылық қарым-қатынастар

Жоспар
Кіріспе

1 Отбасы (семья) ұғымы
2 Римнің отбасы құқығы
3 Ана мен баланың арасындағы қарым қатынас

Рим тарихында отбасы (семья) құқығы өзінің бастауын отбасы басының билігіне бағынған моногамдық (жеке некелік) құрылымнан алған. Отбасының бірлігінің негізі отбасы басының билігі, үй егелігі, «раtеrfаmіlіаs» болған. Барлық отбасы мүшелері бір адамға бағынған және соның қарамағында болған. Рим отбасының құқықтық құрылысын заңгерлер римнің ерекше құқықтық институты - деп таныған. Шындығында да тек қана Рим азаматы, римдік некеге тұру арқылы Римдік отбасын құралған.
Отбасы (семья) ұғымы «фамилия» терминінің мазмұнына енетін. Римнің жеке құқығында отбасын (семьяны) табиғи немесе құқықтық негізде бір адамның билігіне бағынатын жеке тұлғалардың жиынтығы - деп таныған. Фамилияның (қазақша - әкесінің аты) екі мағынада түсінген.
«Раtеrfаmіlіаs» - ұғымы (патерфамилия)отбасының егесі, үй егесі, сөзбе-сөз аударғанда «семьяның әкесі» - дегенге салды. Ол ұғым отбасы егесінің билігінде болған құлдар, үй шаруасындағы, қалада немесе ауыл шаруашылығында осы адамға еңбек етіп жүрген адамдар және бұрын осы отбасы егесінің билігінде болған бас бостандығын алған жеке адамдарда енген.
Фамилияға адам туған кезінен бастап қатысты болған. Тек заңды түрде бала ретінде асырап алынғандар, сол асырап алған кезден енетін.
Отбасы егесінің әйелге және балаларына, мүліктік және жеке бастарына өте мол билігі жүрген. Оның келісімінсіз ешкім де семьядан шыға алмаған және ене алмаған.
Рим семьясында туысқандық тікелей және жанама, сондай-ақ аталарының ара қашықты ғана қарай анықталған. Туысқандарды Рим отбасы құқығында екі топқа бөлген.
Бірінші топқа «когнаттар», екіншісіне «агнаттар» жатқан.
«Когнаттар» (бір қандылар) - тікелей және жанама туыстар болып табылатын. Ал «агнаттар» (туысқандығы ер адамдар арқылы анықталатындар) - отбасы егесінің билігіне тәуелді адамдар болатын. Бұлар заң бойынша туысқандар - деп саналатын.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Отбасылық қарым-қатынастар.
Рим тарихында отбасы (семья) құқығы өзінің бастауын отбасы басының
билігіне бағынған моногамдық (жеке некелік) құрылымнан алған. Отбасының
бірлігінің негізі отбасы басының билігі, үй егелігі, раtеrfаmіlіаs
болған. Барлық отбасы мүшелері бір адамға бағынған және соның қарамағында
болған. Рим отбасының құқықтық құрылысын заңгерлер римнің ерекше құқықтық
институты - деп таныған. Шындығында да тек қана Рим азаматы, римдік некеге
тұру арқылы Римдік отбасын құралған.
Отбасы (семья) ұғымы фамилия терминінің мазмұнына енетін. Римнің
жеке құқығында отбасын (семьяны) табиғи немесе құқықтық негізде бір адамның
билігіне бағынатын жеке тұлғалардың жиынтығы - деп таныған. Фамилияның
(қазақша - әкесінің аты) екі мағынада түсінген.
Раtеrfаmіlіаs - ұғымы (патерфамилия)отбасының егесі, үй егесі, сөзбе-
сөз аударғанда семьяның әкесі - дегенге салды. Ол ұғым отбасы егесінің
билігінде болған құлдар, үй шаруасындағы, қалада немесе ауыл шаруашылығында
осы адамға еңбек етіп жүрген адамдар және бұрын осы отбасы егесінің
билігінде болған бас бостандығын алған жеке адамдарда енген.
Фамилияға адам туған кезінен бастап қатысты болған. Тек заңды түрде
бала ретінде асырап алынғандар, сол асырап алған кезден енетін.
Отбасы егесінің әйелге және балаларына, мүліктік және жеке бастарына
өте мол билігі жүрген. Оның келісімінсіз ешкім де семьядан шыға алмаған
және ене алмаған.
Рим семьясында туысқандық тікелей және жанама, сондай-ақ аталарының
ара қашықты ғана қарай анықталған. Туысқандарды Рим отбасы құқығында екі
топқа бөлген.
Бірінші топқа когнаттар, екіншісіне агнаттар жатқан.
Когнаттар (бір қандылар) - тікелей және жанама туыстар болып
табылатын. Ал агнаттар (туысқандығы ер адамдар арқылы анықталатындар) -
отбасы егесінің билігіне тәуелді адамдар болатын. Бұлар заң бойынша
туысқандар - деп саналатын.

Когнаттардан отбасы кеңесі құралып, отбасы егесіне кеңестер беретін.
XII - кесте зандарында, агнаттық туыстықты когнаттық туыстықтан
ажырату орын алған. Некеге тұру нәтижесінде семья құрған қызы, бөтен отбасы
егесінің билігіне өткен, және қаны бір болғандықтан когнат - деп танылатын.
Когнаттардың өзінің бұрынғы отбасы мүлкіне мұрагерлік құқы болмайтын.
Римнің отбасы құқығы тарихи рулық (родовое) қатынасты да білген.
Римляндардың түсінігінше руластар (родовое немесе генс) өзінің
патерфамилиясын айта алмайтын, алайда бәріне қатысты есімді ұстап жүрген,
рулық салт-дәстүрді сақтап жүрген адамдар одағы болған. Олар агнаттар
болмаған жағдайда мұраға тартылатын болған.
Рим отбасы құқығының тарихы некенің екі түрін білген. Бұл некелерді
қию әрі алуан түрде өтіп, әртүрлі мүліктік және жұбайлар арасында жеке
құқықтарға әкелетін және ол некелердің бұзылуы да әртүрлі болатын.
Некенің бірінші түрі - сum mаnu - деп аталатын және бұл неке күйеуінің
әйелге деген шексіз билігіне әкелетін. Некенің бұл түрі жұмысқа шыққан
әйелді өзінің бұрынғы әкесінің отбасына бөгде адам ретінде танитын және
күйеуінің агнаттық семьясының мүшесі - деп білетін.
Некенің екінші түрі - sіnе mаnu - деп аталған және некенің бұл түрі
ерлізайыптылардың арасында ешқандай құқықтық міндеттер тудырмайтын. Әйел
өзінің күйеуіне, балаларына бөтен болып саналатын және некеге тұрғанға
дейінгі отбасының мүшесі ретінде танылатын. Күйеуінің билігінен, оның
отбасынан құқықтық жағдайы бойынша бөлектеніп басы бос некенің түрінің
қай кезден бастау алғаны тарихта күнгірт. Біздің дәуірімізге дейінгі II -
ғ. өмір сүрген ақын Эннийдің әкесі өз билігіндегі қызының - sіnе mаnu
-некесін бұзғаны жайлы ғана ескертпесе, некенің бұл түрі сол кездің өзінде-
ақ орын алған - деп болжауға негіз болады - деген пікір бар. Ал - сum mаnu
-некесінің өміршеңдігі Цицеронның куәлігінше, сол кезде тек кум ману
некесінде тұрған әйелдерге ғана патерфамилиястың - берілуінен де
көрінеді. Кейінірек ол ат некедегі барлық әйелдерге берілетін болған.
Ерлі-зайыптылардың арасында әртүрлі қатынастар қалыптастырған кум
ману және сине ману некелері бір-бірінен некеге түру және бұзу
тәртібімен де айрықшаланатын.
Кум ману бойынша некеге тұру белгілі бір салт-дәстүрді, рәсімдерді
орындауды талап ететін. Алайда, бұл рәсімдер формальды түрдегі актілер
болып табылатын.
Сине ману некесіне түру үшін әйел күйеунің үйіне кіруі керек болатын
және оған некеге тұратындардың келісім керек болатын. Бұл неке формальды
акт емес еді.
Кум ману некесінде тұрғандардың ішінен некені бұзуға тек күйеуінің
бастамасымен мүмкіндік берілетін. Ал сине ману некесіндегілер
ерлі-

зайыптылардың келісім негізінде де, сондай-ақ күйеуінің немесе әйелінің
бастамасымен да некені бұзуға мүмкіндігі болатын.
Қоғам өмірінде келесі өзгерістер, белгілі бір топтың байып, ал екінші
топтың кедейленуі, осыған байланысты адамгершіліктің төмендеуі, отбасы
қатынастарына қатты әсер етіп, отбасылық қатынастардың негізін шайқатты.
Отбасылық қатынастардың тұрақсыздығын жою мақсатында, неке бүзу еркіндігіне
тосқауыл ретінде император Август б.д.д. 18 жылы отбасы құқығына қатысты
көптеген өзгерістер енгізді. Ол өзгерістер бойынша ерлі-зайыптылардың
көзге шөп салғаны үшін тек қана кінәлілерді ғана емес, соған немқұрайды
қарағандарды қылмыстық жазаға тарту көзделген болатын. Ерлі-зайыптылардың
көзге шөп салуы (адголтерум) үшін жауапкершілік енгізе отырып Август
некесіз тұрғаны (коннубинат-сожитель) үшін жауапкершілікті жойды. Некесіз
тұрғандар (коннубинаттар), егер олардың некеге тұру ниеті болса және
олардың ешқайсысы да некеде тұрмаса, толық неке емес - деп танылып,
олардан туған балаларға ата-аналарына мұрагер болу құқығы да көзделген.
Алайда Август және басқалары қолданған бұл шаралар сине ману некесін
ерлі-зайыптылардың өздері анықтайтын және тоқтататын еркін одағы деген
тұжырымды өзгерте алмады. Римдегі ертедегі неке түрін, кум мануды, сине
манудың ығыстырып шығуы рим отбасы құқығының қызықты әрі жұмбақ ерекше
белгісі болып саналады.
Рим құқығы некенің дұрыстығының шарттары ретінде мына мән-
жайларды таныған:
1. некеге тұратын жасқа жетуі (қыздар 12, ер балалар 14 жастан);
2. жыныстық қатынаста болуға толысуы;
3. ақыл-есінің дұрыс болуы;
4. некеге тұру құқығының болуы;
5. некеге тұруға екі жақтың келісуі;
6. некеге тұруға деген еркінің болуы;
7. басқа некеде тұрмауы;
8. қамқоршымен қамқорлығындағы адам арасындағы некеге тыйым салу;
9. алтыншы атаға дейін қогнаттық туыстығы болса неке рұқсат етілмеген.
Август императордың зандарына сәйкес Римдіктердің ер адамдары 25
жастан 60 жасқа дейін, әйелдері 20 жастан 50 дейін некеде болуға міндетті
болған. Ажырасқандар, жесір қалғандар жаңа некеге түруы тиіс - деп
танылған. Жесірлер екі жылда, ал ажырасқандар 18 айдың көлемінде некеге
тұруға тиіс болатын.
Жүзік тағу рәсімі некеге тұрудың әрқашан алдын алатын. Жүзік тағу екі
адамның бір-біріне некеге тұру жайлы келісімін бекіткен акт болып
танылатын.
Некенің күшін жою мына мән-жайлар орын алса ғана мүмкін болып
табылатын:

1. өлімін;
2. некенің негізгі шарттарының бірі жойылса (келісім);
3. хабар-ошарсыз кетсе;
4. бас бостандығын жоғалтса;
5. азаматтықтан айрылса;
6. қосымша кедергілер пайда болса.
Некенің екінші түрі сине ману-да ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасы
кум манудан өзгеше болатын. Некенің сине ману-түрінде әйелдің құқықтық
жағдайы некеге тұрғанға дейінгі күйеуінде сақталатын. Әйел некеде тұса да
өзінің ескі агнаттарының агнатқасы болып саналатын. Оның, әйелдің некеге
тұрғанға дейінгі мүліктері өзінікі болып табылатын, ол некеге шыққан соң
алған мүліктері тек қана әйелге тиісті болатын. Некенің бұл тұрі бойынша
әйел күйеуімен кез-келген мәмле жасай алатын. Ерлі-зайыптыларға бір-біріне
ешнәрсе сыйлауға болмайтын. Уақыт өте келе жұбайлардың бұлайша құқықтық
даралануы олардың жеке және мүліктік қатынасында да жіби бастайды. Претор,
егер әкесі сине ману некесіндегі қызын шақыртып алмақшы болса күйеуіне
әйелін өзіне талап ету үшін интердикт бере бастайды. Осылайша жұбайлардың
жеке қатынастары жайлы жалпы ережелер: күйеуі әйелін қорғау жайлы; әйелінің
күйеуіне қызмет көрсетуі жайлы, қалыптаса бастайды.
Сине ману-да жұбайлардың мүліктік қатынасы да ерекше болатын.
Отбасының жалпы тығыны, балаларды асыру, т.б. барлығы күйеуінің мойнында
болатын. Некеніні осы түрі пайда бола бастаған кезден, күйеуіге DОS
(жасау) беру дәстүрі қалыптаса бастайды. Жасау күйеудің отбасын асырауына
байланысты шығынын жеңілдету мақсатында берілетін. Жасауды әйелдің
патерфамилияс-ы немесе әйелдің өзі беретін, болмаса үшінші бір адамдар
берсе де болатын. Қалай айтқанда да жасау ерекше актімен белгіленетін және
берілген соң, әйелдің күйеуінің мүлкі боп саналатын.
Республиканың соңында, отбасылар жағдайы қиындап кеткен кезде
жасаумен еркін сауда жасау мүмкіндігі туады. Өткені тек қана жасау алу
мақсатында үйленіп, некеден ажырасудың шексіз мүмкіндігіне сенген еркектер,
ажырасып жасауды өзіне қалдырып отырған. Сондықтан осы жағдайлардан
сақтану үшін жасау беруші, немесе әйел өзі, күйеуінен егер некені
бұзғанжағдайда жасауды қайтару жайлы уәдесін ала бастады.
Егер жасау қайтарылмаса әйелі немесе, жасауды беруші талап арыз
бере алатын болған. Кейде жасаудың бағасын шығарып, күйеуге сонша ақшаға
зат сатылды және күйеу келісімде көздеген жағдайлар орын алғанда оны
қайтаруға тиіс боп саналатын. Претор, әйелінің күйеуіне талап арыз беру
мүмкіндігін, күйеуі әйелімен ешбір себепсіз ажырасса да, қарастырған. Бұл
талап арыздың шарттарын және мазмұнын қарастырған заңгерлер римнің
дотальдік құқығын өмірге әкеліп, ол құқықтың кейбір ережелері осы күнгі
капиталистік мемлекеттердің кейбіреулерінде (Италияда, Францияда, Бельгияда
және т.б.) жасаудың тағдырын шешетінін сезбеген де еді. жасаудың (DOS)
құқықтық жағдайының ерекшеліктері мынандай болатын:
■ егер неке әйелдің өліміне байланысты бұзылса, онда жасау күйеуінде
қалатын немесе жасауды берген әйелдің әкесі тірі болса,
соған
қайтарылатын;
■ егер неке күйеуінің өліміне байланысты бұзылса, жасау

әйелге қайтарылып, әйелмен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.