Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Салықтардың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері ... ... 5
1.2. Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3. Шет мемлекеттердегі салық салу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2. Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөлі
2.1 .Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы талдау ... ... ... ... 13
2.2 . Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің жағдайына экономикалық талдау ... ..16
2.3 . Қостанай облысы бойынша 2010.2012 жылдардағы салық түсімдерінің динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайы, проблемалары және оны жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ..27
Қорытынды ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Салықтардың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері ... ... 5
1.2. Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3. Шет мемлекеттердегі салық салу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2. Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың алатын орны мен рөлі
2.1 .Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы талдау ... ... ... ... 13
2.2 . Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің жағдайына экономикалық талдау ... ..16
2.3 . Қостанай облысы бойынша 2010.2012 жылдардағы салық түсімдерінің динамикасы ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайы, проблемалары және оны жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ..27
Қорытынды ... ...
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп, оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді. Мемлекет кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу барысында еліміздегі салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол уақытта салық заңдылықтарын қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады. Бұл -салықтардың өте көп мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық субъектілердің жалпы сомасынан төленетін салық төлемдерінің өте жоғары бөлігі де, жеңілдіктер санының көп болуы да, мемлекеттік және жергілікті бюджеттің толысуы да болып табылады. Осы мәселелердің барлығын шешу Қазақстан Республикасы алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып табылды.
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін төлемдер. Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық жүргізуші субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым–қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев: « Салық мемлекет тұрақтылығының кепілі, » деп айтқан. [1] Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін төлемдер. Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық жүргізуші субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым–қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев: « Салық мемлекет тұрақтылығының кепілі, » деп айтқан. [1] Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
1. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы. 2006 жыл 4 наурыз, 1-2 бет.
2. Талдахметов С. «Қазақстан тарихы: нақты мәліметтер». Алматы,2011
3. С.Н Абиева,М.М.Алиева. "Салық және салық салу". Алматы 2012,8-13бет.
4. ҚР Конституциясы 1995ж.30тамыз
5. Интикбавева С.Ж.,Кульжабаева М.Т."Практикум: Налоги и налогообложение" 2011, 250бет.
6. А.Д.Үмбетәлиев, Ғ.Е.Керімбек. "Салық және салық салу". Алматы 2006, 10бет.
7. А.Д.Үмбетәлиев,Ғ.Е.Керімбек."Салық және салық салу" II том. Алматы 2011, 3бет.
8. А.А.Нұрымов,С.А.Шоимбаева. "Салық және салық салу". Астана 2009, 15-16бет.
9. Р.С.Ансабаева."Шет мемлекеттерінің қаржылары". Алматы 2011, 173-175 бет.
10. Д.А.Тлеужанова, Г.А.Матайбаева, Г.Е.Жолдоякова. "Салық және салық салу" пәнінен экономикалық мамандықтар үшін оқулық. Астана 2012, 12бет.
11. А.Қ.Шарипов . "Салық есебі". Алматы 2009, 5бет.
12. Қазақстан Республикасының Кодексі "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" (Салық кодексі) (2013.01.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен).
13. ҚР Қаржы Министрлігінің 2012 жылғы мемлекеттік бюджеттің атқарылу қорытындысы туралы есебі.
14. ҚР Статистика агенттігінің «Қазақстан цифрларда» кітапшасы.
15. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 12 (168), желтоқсан 2012 ж.
16. «Қазақстан 2012 жылы» статистикалық жылнамалығы.
17. 2012 жылғы Қостанай облысы бюджетінің атқарылуы туралы есеп.
18. "Қаржы қаражат" экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”, 3-8 бет.
19. Айымгүл Әбілева.//Bnews//, 2013ж.
20. Т.Сарсембаев. "Налоги-основа экономики страны".//Вестник налоговой службы РК//. №9 01.2013, 21 бет.
2. Талдахметов С. «Қазақстан тарихы: нақты мәліметтер». Алматы,2011
3. С.Н Абиева,М.М.Алиева. "Салық және салық салу". Алматы 2012,8-13бет.
4. ҚР Конституциясы 1995ж.30тамыз
5. Интикбавева С.Ж.,Кульжабаева М.Т."Практикум: Налоги и налогообложение" 2011, 250бет.
6. А.Д.Үмбетәлиев, Ғ.Е.Керімбек. "Салық және салық салу". Алматы 2006, 10бет.
7. А.Д.Үмбетәлиев,Ғ.Е.Керімбек."Салық және салық салу" II том. Алматы 2011, 3бет.
8. А.А.Нұрымов,С.А.Шоимбаева. "Салық және салық салу". Астана 2009, 15-16бет.
9. Р.С.Ансабаева."Шет мемлекеттерінің қаржылары". Алматы 2011, 173-175 бет.
10. Д.А.Тлеужанова, Г.А.Матайбаева, Г.Е.Жолдоякова. "Салық және салық салу" пәнінен экономикалық мамандықтар үшін оқулық. Астана 2012, 12бет.
11. А.Қ.Шарипов . "Салық есебі". Алматы 2009, 5бет.
12. Қазақстан Республикасының Кодексі "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" (Салық кодексі) (2013.01.01. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен).
13. ҚР Қаржы Министрлігінің 2012 жылғы мемлекеттік бюджеттің атқарылу қорытындысы туралы есебі.
14. ҚР Статистика агенттігінің «Қазақстан цифрларда» кітапшасы.
15. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені № 12 (168), желтоқсан 2012 ж.
16. «Қазақстан 2012 жылы» статистикалық жылнамалығы.
17. 2012 жылғы Қостанай облысы бюджетінің атқарылуы туралы есеп.
18. "Қаржы қаражат" экономикалық журналы. 12/99 „Салық жүйесін жандандыру жолдары”, 3-8 бет.
19. Айымгүл Әбілева.//Bnews//, 2013ж.
20. Т.Сарсембаев. "Налоги-основа экономики страны".//Вестник налоговой службы РК//. №9 01.2013, 21 бет.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Салықтардың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Салықтардың экономикалық мәні және
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 8
1.3. Шет мемлекеттердегі салық салу
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың
алатын орны мен рөлі
1. .Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 13
2. . Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..16
3. . Қостанай облысы бойынша 2010-2012 жылдардағы салық түсімдерінің
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайы,
проблемалары және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .33
КІРІСПЕ
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп,
оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы
бойында салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің
қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді. Мемлекет кұрылымының
өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады. Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға
көшу барысында еліміздегі салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол
уақытта салық заңдылықтарын қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады.
Бұл -салықтардың өте көп мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық
субъектілердің жалпы сомасынан төленетін салық төлемдерінің өте жоғары
бөлігі де, жеңілдіктер санының көп болуы да, мемлекеттік және жергілікті
бюджеттің толысуы да болып табылады. Осы мәселелердің барлығын шешу
Қазақстан Республикасы алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып
табылды.
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін
төлемдер. Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің
функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық
жүргізуші субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін
алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және
мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша
қарым–қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық
категория ретінде қаралады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев: Салық
мемлекет тұрақтылығының кепілі, деп айтқан. [1] Салықтар – мемлекет
қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды
экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік
ретінде пайдаланады.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті
мәселелердің бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын
қамтамасыз етуге бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай
реформалануы уақыт талабы екені белгілі. Салық жүйесі қызметі негізінде
құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай мемлекеттің кәсіпкерлікпен
айналысуының және әлеуметтік кепілдік қызметінің мүмкіндігі белгілі
болады. Салық жүйесі қызметі күрделі жүйе, ол жеңілдіктерімен жазалау
шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер
етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – салықтардың теориялық аспектілерімен
танысып, мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі
салықтардың алатын орны мен рөлін, сонымен қатар Қазақстан
Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайын, проблемаларын және
оны жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және
қисынды дәйектілігін анықтайтын келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Салықтардың пайда болу негіздермен, экономикалық мәні мен
қызметтерімен танысу;
2. Шет мемлекеттердегі салық салу жүйесін қарастыру;
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы
талдау жүргізу;
4. Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына экономикалық талдау жасау;
5. Қостанай облысы бойынша 2010-2012 жылдардағы салық түсімдерінің
динамикасын зерттеу;
6. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайын,
проблемаларын және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: салық жүйесі, мемлекеттік
бюджеттегі салықтық түсімдер.
Жалпы, курстық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Салықтың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері
Өркениетті елдердің қай-қайсысында болмасын мемлекеттік бюджет, яғни
халықтың ортақ қалтасының қаражаты салық арқылы құралатындығы белгілі.
Демек, әлеуметтік экономикалық дамуға әр кез дем беріп, қан жүгіртіп
отыратын бюджеттің түсімінде көлеміне қарамастан барлық салық
төлеушілердің маңызы мен рөлі өте үлкен. Салықтар мемлекеттің пайда
болуымен қалыптасады және мемлекеттің тіршілік етіп дамуының негізі болып
табылады.
Салықтарды прототипі адамзат қоғамымен басқарудың ең алғашқы
формаларымен бірге пайда болған. Алғашқы қауымдастықтың өзінде, қоршаған
ортаның қатаң шарттарына амалсыз бейімделуге, сыртқы жаудан қорғау үшін,
сонымен қатар ашаршылық жағдайына азық-түлік қоғамдық запастарын сақтау
үшін бірнеше адамдардың қолдауын түсінген.
Осыдан келіп мынаны айтуға болады, салықтардың алғашқы пайда болуына
қоғамның осы немесе басқа да қызығушылықтардың қанағаттандырылуының
ұжымдық тұтынуы болды. Байлар өздерін байыту үшін кедейлерден салықтарды
ұстайтынын ұмытпау керек, бұл түрде ұзақ уақыт бойы қоғам бұны обьективті
қажеттілік ретінде түсінді. Тек XV-X ғасырдан бастап қана, ғалымдар
ақшалай қатынастар жүйесін, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық
функцияларын зерттей бастағаннан кейін, салықтардың қайта маңыздылығының
алғашқы әрекеттері пайда болды. Салықтар қоғамның өнімнің бір бөлігін
міндетті төлемдер ретінде мемлекеттік бюджеттің кіріс жағының негізгі
қайнар көзі ретінде құрылуы ертеден келе жатқан дәстүрдің бірі және бұл
дәстүрді нарықтық экономика жағдайында, нарықтық емес экономика
жағдайында да әрекет етеді. Сондықтан салықтар мен салық салуды адамзат
цивилизациясының айырмас бір бөлігі ретінде қарауға болады. Салықтардың
даму тарихын мыңжылдықтармен өлшеуге болады. Салықтардың ең алғаш пайда
болуы мемлекет пен қоғамның әр түрін кластарға бөлінуімен бірге пайда
болды. Салық салудың қалыпты теориясының негіздерінің пайда болу тарихы
көне ғылым түріне жатпайды. XVII ғасырға дейін салықтар жайлы барлық
көзқарастар кездейсоқ сипатта болды, яғни ғылымдардың ешқандай
салаларында ешкім өзінше ғылым ретінде мойындамады. Салықтардың теориялық
негіздері тек ғылым ретінде XVII ғасырдан бастап қана қалыптасты және
оның негізін салушы Шотландиялық философ Адам Смит болды. Жалпы,
салықтардың даму барысында әлемде әр-түрлі қызықты салықтар да болған.
Солардың бірнешеуін қарастырып кетейік:
- Қорқақтыққа, қорқыныштыққа салынатын салық. Бұл салық түрі
Ұлыбританияда Генрих I патшаның тұсында қақтығысқа бармаған
адамдарға салынып, 300 жыл бойы қолданылды.
- Өмірге деген салық. XIVғ. Ұлыбританияда адам жай ғана өмір сүріп
жатқаны үшін салық төлеген болатын. Сол арқылы мемлекеттің қазынасы
толтырылып отыратын.
- 1689 жылы Петр I сақалдарға салықты енгізді.
- XX ғ.басында Алтай өңірінде киімді ойықта шаю үшін 20 копейка салық
алынып отырған.
- Терезеге салынатын салық. Ұлыбритания мен Шотландияда кең
қолданылған.
- 1993 ж. Венецияда көлеңкеге деген салық қолданылды. Қандай дада бір
үйдің немесе ғимараттың көлеңкесі қаланың жеріне тиетін болса, сол
үйдің иелері қазынаға салық төлеген.
- 1784-1811ж. аралығында Ұлыбритания елінде қалпақ киген адамдарға
салық салынған болатын.
- 2005ж. АҚШ-тың Тенннеси штатында есірткіге салық салынды.
Есірткілерді сататын саудагерлер анонимді түрде мемлекеттік фондқа
салық төлеуі тиіс.
Кесте–1
Қазақстанда салықтардың эволюциялық дамуы
Мерзімі Сипаттамасы
Б.з.б.521-486ж. I Дарий кезінде сақ тайпалары салық
төледі, жасаққа жігіт беріп отырды.
Б.з.б.188ж. Мөде Қытай ханшасын өзіне әйелдікке
алып, Хань империясына жыл сайын салық
төлеп тұруға тиісті болды.
Түргеш қағанаты Әскерге “қан салығы” қолданды.
Қарахан мемлекеті Икта, хардж салықтары қолданылды.
XIIғ. 30-40ж. Үй басынан алынатын бір динар түтін
салығы, егіншілер өнімінің оннан бір
көлеміндегі астық салығы.
XIIIғ.Моңғол шапқыншылығы кезеңі Зекет, ұшыр, баж, тоғар, қарадж
салықтары енгізілді.
XVғ.басы. Ақ Орда кезеңі Хандар мен ақсүйектерге күпшір,зекет
салықтары төленді.
1868-1869ж. Ресей Империясына қосылуШаңырақ салығы (1 сомнан 3 сомға
кезеңі дейін)
1916 жыл Соғыс салығы
1918ж. әскери коммунизм кезеңі Азық-түлік салығы
1921ж. 14 маусым Нақты ет салығы туралы декрет
1924ж.қаңтар Салықтың тек қана ақшалай формасы
енгізілді.
XXғ.соңы ТМД елдері алғаш рет салық заңдарын
қолданылды.
Ескерту: Талдахметов С. Қазақстан тарихы: нақты мәліметтер.
Алматы,2011
Қазақстан территориясында салықтар мен салық салудың дамуы өзіндік
әдістемелік теориясына ие, бұл мүмкін көшпелі тайпалар көшпелі емес
халықтарға қарағанда меншік, айырбас және ақша формаларын ерте дамытады
деген К. Маркстің тұжырымдамасына байланысты шығар.Ертедегі орта ғасырлық
(батыс түрік және түркеш қағанаты) мемлекеттің дамуы кезеңінде жеке
меншік көрінісі ретіндегі әскери міндеттілік туралы мәселе жазбаша
мәселелерде шектелген. Соған қарамастан негізгі әскери міндеттіліктің
бірі соғыстық (басқаша айтқанда қан салығы) оған байланысты вассальды
тайпалардың барлық еркектері – сюзерене тайпасының сұранымына енгізілгені
белгілі. Құл-тайпалар бұл вассал-тайпалары, олар сюзерен тайпасынан тері,
жүн түрінде алым төлеуге міндетті болды.
Қарахандықтар мемлекетінде маңызды әлеуметтік-саяси институт
болып әскери тайпалық жүйе болып табылады. Хандар өздерінің
жақындарына, бұрын мемлекетке төленетін, тұрғындардар жиналатын
салықтарды иеленуге құқық берді. Бұл жағдай икта деп аталып, ал оны
ұстанушы араб терминімен мухта, немесе иктадар деп аталды. Вакфтық
жерлерден (мұсылмандық дін басылардың жерлері) мемлекет пайдасына
салықтар алынған жоқ. [2]
Х-ХІІ ғасырларда комендациялар институты кеңінен тарады: ұсақ
меншік иесі жерлерін басқа феодалдар мен шенеуліктердің зарлығынан
сақтау мақсатына байларға қамқорлыққа берді, ол үшін белгілі салық
мөлшерін төледі. Салық салуда күрделі өзгерістер моңғол шапқыншылығы
кезеңінде жүргізілді: олар бірінші болып орталықтандырылған
мемлекеттік билік ұсынысын енгізді, сәйкесінше қазақ даласына да ортақ
салық жүйесі енгізілді. Моңғолдар Қазақстан территориясында
дифференциалды салықтар жүйесін бекітті: құлшыр-лан үйінің пайдасына
салықтар, хардж-отырықшы аудандардың жер салығы, зекет-малдан салық,
әскерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін натуралды сипаттағы тагар
салық, авариз-күтілген салық. Шыңғыс хан империясында тұрғындардың
басрлығы өздерінің табыстарынан 10% мөлшерінде салық төлеуге мәжбүр
болды. Зерттеушілер моңғолдармен белгіленген салықтың 20 түрін
есептейді.
Қазақ қоғамының салық жүйесінде салықтың негізгі төлеушілері
қарапайым көшпелі малшылар (шаруалар), жермен айналысушылар, қарапайым
тұрғындар ұсақ саудагерлер және райаттар болды. Оларға көптеген
салықтар мен алымдар төлеу міндеттемесі жүктелді: мал иелерінен -ұшыр,
тоғар, баж, хараж.
Қазақстан территориясындағы салық жүйесінің келесі күрделі
өзгерісі Ресей империясының қосылу кезеңінде жүргізілді.
Территориялық-әкімшілік құрылымда және әлеуметтік-экономикалық
дамудағы өзгерістер колониялық империя қажеттіліктеріне жауап беретін
жаңа салық жүйесіне қабылдаумен негізделді. Отырықшылық өсімінің
қарқынына қарамастан көшпенділер салық төлеушілердің негізгі тобы болып
табылды. [3]
Демек, мемлекет кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның
салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Өркениетті елдердің қай-қайсысында болмасын мемлекеттік бюджет, яғни
халықтың ортақ қалтасының қаражаты салықтар арқылы құралады. Олар елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуына өз септігін зор тигізеді. Сондықтан да
салықтардың экономикалық мәнін білген жөн.
1. 2. Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте
зор. Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде
салықтар әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі
инструмент ретінде көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің
көмегімен ұлттық табысты қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты
тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай
төлемдер болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші
бабында Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де
міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы болып табылады- деп жазылған.
[4] Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында. Салықтар қаржының бастапқы категориясы
болып табылады. Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық-экономикалық
кұрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің
басты қаржылық кұралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін
қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің
экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-
экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
кұрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері
өзгерді, жетілдірілді, мемлекеттің кажеттіліктері мен сұрау салуына
бейімделді. Салықтар тауар-ақшалай қатынастардың ахуалына әсер ете
отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория. 1818 жылы Н.И.Тургенев өзінің ғылыми зерттеуінде
салықтар туралы мынадай пікір айтқан: Салықтар қоғам немесе мемлекеттің
өз мақсаттарына жету үшін жинақталатын қаражат. [5]
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады.
Салық – мемлекеттік органдардың қызметін қамтамасыз ету
мақсатында жеке және заңды тұлғалардан алынатын мемлекет бекіткен
міндетті төлем. Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық – салық
төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мезгілде
және бекітілген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.
[6]
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
көрсетеді.
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет
салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетік ретінде пайдаланады. [7]
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар:
- фискалдық
- реттеушілік
- бақылаушылық
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет.
Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын
негізгі қаржылық көздер – салықтар. [8]
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі
негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық
реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай,
сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру,
шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге аысруы қажет.
Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа
да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс
жоғары деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне
деген ынтасын жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде
тұжырымдалып, дәлелденген.
Салықтардың келесі негігі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни
салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қарастырылады. Салықтық бақылауды тиімді жүргізу
арқылы салықтық тәртіпті қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес
төлейтін салықтары мен алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп
отыруы қамтамасыз етіледі. Салық кірістерінің қажетті көлемін қамтамасыз
ету, салық жүйесінің фискалды функциясының тиімділігіне тәуелді. Сондай-
ақ экономикалық өрлеу басым дәрежеде салық салу жүйесінің басқа
функцияларын, яғни реттеуші және ынталандырушы функцияларын табысты
жүзеге асырумен анықталады.
Осылайша, салықтар ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық
құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтардың экономикалық мәні зор
болғандықтан, біз өз еліміздің салық жүйесін жетілдіру және дамыту
барысында шетел тәжірибесін зерттеп отырып, өзімізге қолайлы даму
стратегияларын алу керекпіз.
1.3 Шет мемлекеттердің салық салу жүйесі
Сингапур жоғары экономикалық бейімделгіш ел. Ұлттық экономика
тарапынан кішігірім шектеулер мен табиғи ресурстардың жоқтығына
қарамастан Сингапур өзін әлемдік сауда мемлекеттері қатарында беки
отырып, әлемдегі бизнес жүргізу үшін ең қолайлы жер деп танылуда. Саяси
тұрақтылық пен стратегиялық орналасқан жері бойынша Сингапур көптеген
шетел компанияларын қызықтырады, өйткені олардың мақсаттары- азиялық
нарық. Мемлекет аумағындағы салық ставкалары төменнен нөлдік деңгейде.
Неліктен Сингапур халықаралық бизнесті орналастыру мен инвестиция құюға
қолайлы? Сингапурдың салық жүйесі өзіне заңды тұлғаларды компаниялар мен
кәсіпорындарға деген ең төмен салық мөлшерімен қызықтырады. Көптеген
салықтық схемалар мен жеңілдіктердің болуы компаниялар үшін өз
бизнестерін жүргізуге көмегін тигізеді.
Салық жүйесінің оңтайлы жақтары:
1. Салық салудың бір деңгейлік жүйесі.
2003ж. 1 қаңтарынан бастап Сингапурда салық салудың бір деңгейлік
жүйесі қолданылуда (one-tier taxation system), бұған сәйкес
акционермен алынған барлық дивиденттер салықтан босатылады. Салық
салу,сонымен,компания деңгейінде ғана жүргізіледі.
2. Салық салудың территориялық принципі.
Компания қайнар көзі Сингапурдан шыққан, не алынған кез келген кіріске
салық төлеуі тиіс немесе өзге мемлекеттен Сингапурға аударылған кіріс,
бірақ Сингапурға аударылмағанға табыс салығы салынбайды.
3. Салық салудан жалтарғандарға қатаң жазалардың болмауы. Шетел
компанияларын бақылайтын заңның жоқтығы.
Төменде Сингапурдың негізгі салықтары көрсетілген:
• табысқа салық;
• тауар мен қызмет көрсетулерге салық;
• капитал өсімінен кіріске салық;
• қайнар көзінен алынатын роялтиға салық;
• қайнар көзінен алынатын дивиденттерге салық;
• қайнар көзіне салынатын пайызға салық;
• гербтік жинақ;
• салық салынатын кіріс.
Сингапурдағы табысқа салынатын салықтардың түрлері
Ескерту: Р.С.Ансабаева."Шет мемлекеттерінің қаржылары". Алматы
2011
Сурет-1
Сингапурлық көзден алынған кіріс жекелеген салық төлеуге
жатқызылады. Алайда капитал өсімі мен дивидендтер салық салуға жатпайды.
2005жылдың 1 қаңтарынан бастап шет ел көзінен алынған ішкі кірістер банк
пен өзге қаржылық ұйым жақтауымен салық салудан босатылады. Бекітілген
салық мөлшері 0% мен 20% аралығында. Салық салуға жататын компания
кірістері бойынша бірыңғай салық ставкасымен салынады, жергілікті не
шетел компаниясы болғанына қарамастан 2008ж. салықтық жылында
корпоративті салық мөлшері 2%, яғни 18%-ға дейін, ал 2010ж. 17%
төмендетілді. Бұл Сингапур аумағындағы барлық компанияларға бірдей
қолданылады. Сингапурда құрылған жаңа компанияларға салық салу кірісінің
алғашқы 100 мың сингапурлық долларға дейінгі үш жылдық босатылым
таралған. Бұл жеңілдік келесі шарттар орындалғанда беріледі:
- компания Сингапурда тіркелуі тиіс;
- барлық акционерлер жеке тұлға болуы тиіс.
Тауар мен қызмет көрсетулерге салық жанама салық болып табылады
және Сингапур аумағындағы барлық тауар мен қызмет көрсетулерге 7% ставка
қолданылады. Қаржылық қызмет, жерді және тұрғын үйді иемдену мен 1
миллион сингапурлық доллардан төмен емес табысы бар тұлғаларды қоспағанда
барлық компаниялар бұл салық түрін төлеушілер болып табылады. Сингапурда
мүлік салығы енгізілген, алайда оның мөлшері өте төмен. Бұл салықты төлеу
үшін меншік иесінде 9 млн.доллар көлемінде меншік болуы тиіс, сондықтан
да Сингапур аумағында мүлік жалпы салықтан босатылған деуге болады. [9]
Егер бұл елдің салық салу жүйесін Қазақстанмен салыстырсақ,
көптеген айырмашылықтарды көруге болады. Бізде заңды және жеке
тұлғалардың мүлкіне салық салынса, Сингапурда мүлік жалпы салықтан
босатылған деуге болады. Қазақстанда табыс салығына КТС,ЖТС,әлуметтік
салық және тіркелген салықтар жатады, ал Сингапурда олардың 8 түрі бар.
Ол елде салық салудан жалтарғандарға қатаң жазалар болмайды екен, ал
бізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі бұл мәселелермен
айналысады. Бірақ салық жүйесіндегі ең төмен салық мөлшерлерінің
арқасында Сингапур инвестициялар құюға қолайлы ел болып отыр. Бұл факт
сол елдің экономикасының дамуына үлкен әсерін тигізіп отыр. Жалпы
мемлекеттің экономикалық дамуы салық жүйесіне тікелей байланысты болады.
Сондықтан, осы жерде салықтық реформалардың маңызы зор болып отыр.
Экономикамызды көтеру мақсатында біздің еліміз бастан бірнеше салықтық
реформаларды кешірген болатын.
2.Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі
салықтардың алатын орны мен рөлі
2.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау
Мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық
қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнама мемлекеттің салықтық
жүйесін құрайды. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне
қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді
арқауы болады. Дегенмен, салықтардың мәнін түсінбей, салықтардың
қалыптасуы мен дамуының тарихын білмей, басқа мемлекеттердің салықтық
жүйелерінің қалыптасу және даму ерекшеліктерін анықтамай салықтық жүйенің
тиімділігіне қол жеткізу мүмкін емес. Кез келген салық реформасын
жүргізудің, соңғы нәтижесі ел экономикасын дамытудың басым міндеттерін
шешуге бағытталған. Ол- мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін толтыру үшін
салық түсімдерінің қажетті деңгейін қамтамасыз ете отырып, ұлттық
экономиканы көтеру.
Кесте-2
Ескерту: Д.А.Тлеужанова, Г.А.Матайбаева, Г.Е.Жолдоякова. "Салық және
салық салу". Астана,2012.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын бес кезеңге бөліп қарастыруға
болады:
- Өтпелі кезең (1991-1994ж) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
- Қалыптасу кезеңі (1995-1998ж) – нарықтық эконмика талаптарына сай
келетін салық жүйесін құруды анықтау;
- Даму кезеңі (1999-2001ж) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы
салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан
әрі жетілдіру;
- Жүйелендіру кезеңі (2002-2008ж) – Жаңа Салық Кодексі қабылданып,
іске қосылды;
- Өрлеу кезеңі (2009- ... .) – кейбір салық түрлеріне өзгерістер
енгізумен салық ставкаларын төмендетуіне байланысты Жаңа Салық Кодексін
қабылдау.[10]
Енді осы кезеңдердің әрқайысына толықталып кетейік. Қазақстан
Республикасының 1991 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған Қазақстан
Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың
ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл еліміздің экономикасын
реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде
елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген
құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы,
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың
құқықтық негізде жүргізілуі және т.б. құбылыстар іске аса бастады. аОсы
заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 43 салық түрі қызмет етті
және олар 3 топқа бөлінді:
- жалпы мемлекеттік салықтар - 16;
- жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар - 10;
- жергілікті салықтар мен алымдар - 17.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері болды.Атап
айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған
ғылыми және практикалық тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің
көптігі халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдікгердің көптігі т.б. Осыдан
келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. Қазақстан
Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың
концепциясын қабылдады.
Екінші кезеңде аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі қадам
болып Қазақстан Республикасы Президентінің 24.04.95. жылы қабылданған
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
күші бар Жарлығы табылады. Ол 1995 жылдың 1-ші шілдесінен бастап іске
қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 43 салық түрінің орнына 11
салықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша
еліміздің салық жүйесі нарықтық қатынастар талабына біршама бейімделіп,
халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.Оның ішінде бесеуі
мемлекеттік, алтауы жергілікті салықтар болды.
Үшінші кезеңде Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедеде заң мәртебесін алды.
Салықтардың жалпымемлекеттік және жергілікті болып бөлінуі алынып
тасталды. Салықтар алымдар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер деп аталды. Олардың саны 11-ден 17-ге дейін жеткізілді.
Әлеуметтік салық және алымдардың түрлері енгізілді.
Төртінші кезеңде 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының
жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа
енгізілді. Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі
жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші
арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды
реттейді. Қазақстан Республикасының салық зандары Салық кодексінен,
сондай-ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық
актілерден тұрады. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер - Салық кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда
белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін жояды. Салық Кодексінде
Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13 алым, 9 төлемақы,
мемлекеттік баж, кедендік алым белгіленген. 2003 жылдан бастап
"елтаңбалық алым "алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер
енгізілді, яғни: "жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін
алым" және "кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік
тіркеу үшін" және туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне
құқықтарды, туындылар мен сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға
лицензиялық шарттарды мемлекеттік тіркеу үшін алымдары қосылды.
Бесінші кезеңде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Қазақстан
жолдауында еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму үдерісінде шешуші рөл
атқаратын басты құжатты атап көрсетті. Ол- жаңа Салық кодексі. Қазақстан
Республикасында 2008 жылы 10 желтоқсанда Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Салық
кодексін қолданысқа енгізу туралы заңы қабылданып, ол 2009 жылдың 1
қаңтарынан қолданысқа енгізілді.[11] Үкіметтің жаңа Салық кодексін
қабылдауындағы себебі, ол экономиканы жаңғыртудағы, әртараптандыруға және
бизнестің көлеңкеден шығуына жағдай жасауында. Қазақстан
Республикасының Салық кодексі (Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы) салықты және бюджетке төленетін басқа да
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі
билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді. Ол салық
жөніндегі қабылданған нормативтік-құқықтық актілермен бірге салық
заңдарының құрамына кіреді. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Салық
кодексіне сәйкес 13 салық, 5 алым ,10 төлемақы түрлері бар.
Салықтар:
- корпоративтік табыс салығы
- жеке табыс салығы
- қосылған құн салығы
- акциздер
- экспортқа рента салығы
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары және арнайы төлемдері
- әлеуметтік салық
- көлік құралдарына салынатын салық
- мүлік салығы
- жер салығы
- ойын бизнесі салығы
- тіркелген салық
- бірыңғай жер салығы
Алымдар:
- Тіркеу алымдары
- Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағымен жүргені
үшін алым
- Аукциондардан алынатын алым
- Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым
- Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым
Төлемақылар:
- Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
- Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы
- Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы
- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы
- Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай-ақ
ұялы байланысты бергені үшін төлемақы
- Кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы
- Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы. [12]
Жалпы мемлекеттің экономикалық дамуы салық жүйесіне тікелей
байланысты болғандықтан, Үкімет әрқашан салықтық реформалар арқылы елдің
салық жүйесін барынша жетілдіруге тырысады. Салықтық реформаның
тиімділігін көру үшін, біз бюджетке түсетін салықтық түсімдерінің қандай
дәрежеде екенін анықтауымыз керекпіз.
2.2. Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық
түсімдерінің жағдайына экономикалық талдау
Мемлекеттік бюджеттің кірістері 2012 жылғы жағдай бойынша 101,5 %-
ға атқарылды, жоспардағы 5 725,4 млрд. теңгенің орнына кірістердің
түсімі 5 813,0 млрд. теңгені құрады. 2011 жылғы жағдай бойынша
мемлекеттік бюджеттің кірістері 102,3%, орындалды, жоспардағы 5 248,9
млрд. теңгенің орнына кірістердің түсімі 5 370,8 млрд. теңгені құрады.
2010 жылдағы мемлекеттік бюджеттің кірістеріне жоспардағы 4 064,0 млрд.
теңгенің орнына 4 299, 1 млрд. теңге немесе 105,7 %-ы түсті.[13]
Кірістердің түрлері бойынша толығырақ ақпарат №1 кестеде келтірілген.
Кесте-3
2012 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы
млн.тг
Көрсеткіштер 2012 жылғы бюджет %-бен өсуі:
Атқарылуы
2010 жыл 2011 жыл жоспарлан-ғатқарыл-ғаны
аны
20102012 20112012
Салықтық түсімдер 2 934 081 3 982 338 4 095 366 + 1 161 + 113 028
285
Корпоративтік 837 233 1 050 380 1 041 217 + 203 984 - 9 163
табыс салығы
Жеке табыс салығы 312 332 376 245 438 498 + 126 166 + 62 253
Әлеуметтік салық 253 830 296 843 340 997 + 87 167 + 44 154
Мүлікке салынатын 107 917 117 399 127 485 + 19 568 +10 086
салық
Жер салығы 13 467 12 977 13 039 - 428 +62
Көлік құралдарына 26 262 29 975 30 961 + 4 699 +986
салынатын салық
Бірыңғай жер 762 818 820 +58 +2
салығы
Қосылған құн 677 229 865 213 914 361 + 237 132 +49 148
салығы
Акциздер 61 423 76 400 93 143 +31 720 +16 743
Табиғи және басқа
да ресурстарды 231 273 298 039 303 928 +5 889
пайдаланғаны үшін +72 655
түсімдер
Алымдар 9 731 11 953 13 880 +4 149 +1 927
Ойын бизнесіне 3 693 4 393 5 064 +1 371 +671
салық
Тіркелген салық 1 614 1 513 1 381 - 233 - 132
Халықаралық
саудаға және 373 800 813 790 744 444 +370 644 - 69 346
сыртқы
операцияларға
салынатын салықтар
Мемлекеттік баж 23 509 26 395 26 146 +2 637 -249
Басқа да салықтар 6 4 3 -3 -1
Ескерту: Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық
бюллетені деректерінен
Салықтық түсімдер бойынша 2012 жылғы мемлекеттік бюджеттің жоспары 101,9%-
ға немесе 76,4 млрд. теңгеге артуымен орындалды. 2011 жылға арналған
мемлекеттік бюджет жоспары салықтық түсімдер бойынша 102,4% немесе 92,2
млрд. теңгеге және 2010 жылғы салықтық түсімдер бойынша жоспар 101,2%-ға
артығымен орындалды. 2012 жылғы салықтық түсімдер 4 095 366 млн.теңгені
құрап, 2011 жылғы көрсеткіштерге қарағанда 113 028 млн.теңгеге және 2010
жылмен салыстырғанда 1 161 285 млн.теңгеге ұлғайды. [15]
Корпоративтік табыс салығы бойынша 2012 жыл үшін 1 081,2 млрд.
теңгенің орнына 1 041,2 млрд. теңге түсті немесе 96,3%-ды құрады. Жоспар
минералдық шикізатқа әлемдік бағалардың төмендеуіне байланысты негізінен
жекелеген ірі салық төлеушілердің аванстық төлемдерді азайтуы есебінен
орындалған жоқ. 2011 жылғы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы
1 060,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 1 050,4 млрд. теңге түсті,
негізінен жекелей салық төлеушілер бойынша ай сайынғы аванстық
төлемдердің азаюы есебінен атқарылу 99,0%-ды құрады. 2010
жылдағы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 847, 9
млрд.теңгенің орнына бюджетке 837, 2 млрд.теңге түсті, орындау 98,7%-ды
құрады. Осылайша, 2012 жылғы КТС мөлшері 2011 жылғы мөлшерінен 9 163
млн.теңгеге азайып, 2010 жылғы мөлшерінен 203 984 млн.теңгеге артты.
Жеке табыс салығы бойынша жоспар 2012 жылы 106,2%-ға орындалды
немесе жоспардағы 413,0 млрд. теңгенің орнына бюджетке 438,5 млрд.
теңге түсті. 2011 жыл бойынша жоспар 103,2 %-ға орындалды немесе
жоспардағы 364,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 376,2 млрд. теңге
түсті. 2010 жыл бойынша жоспар 103,7%-ға орындалды немесе жоспардағы
301,3 млрд. теңгенің орнына бюджетке 312, 3 млрд.теңге түсті. Яғни, 2012
жылғы ЖТС көрсеткіштері 2011 жылғы көрсеткішінен 62 253 млн.теңгеге, ал
2010 жылғы көрсеткішінен 126 166 млн.теңгеге артық.
Әлеуметтік салық бойынша жоспар 2012 жылы 104,7%-ға орындалды немесе
жоспардағы 325,6 млрд. теңгенің орнына бюджетке 341 млрд. теңге түсті.
2011 жылғы әлеуметтік салық бойынша жоспар 104,0 % орындалды, жоспардағы
285,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 296,8 млрд. теңге түсті.
2010 жыл бойынша жоспар 104,4 %-ға орындалды, жоспардағы 243, 0 млрд.
теңгенің орнына бюджетке 253, 8 млрд.теңге түсті. 2012 жылғы әлеуметтік
салық 2011 жыл бойынша 44 154 млн.теңгеге және 2010 жылға қарағанда
87 167 млн.теңгеге ұлғайды. Жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
бойынша түсімдердің артуы жылдың басынан бастап жұмыссыздық деңгейінің
5,5%-дан 5,3 %-ға және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. Салықтардың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Салықтардың экономикалық мәні және
қызметтері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 8
1.3. Шет мемлекеттердегі салық салу
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 10
2. Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі салықтардың
алатын орны мен рөлі
1. .Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 13
2. . Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..16
3. . Қостанай облысы бойынша 2010-2012 жылдардағы салық түсімдерінің
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайы,
проблемалары және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .33
КІРІСПЕ
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп,
оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы
бойында салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің
қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді. Мемлекет кұрылымының
өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады. Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға
көшу барысында еліміздегі салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол
уақытта салық заңдылықтарын қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады.
Бұл -салықтардың өте көп мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық
субъектілердің жалпы сомасынан төленетін салық төлемдерінің өте жоғары
бөлігі де, жеңілдіктер санының көп болуы да, мемлекеттік және жергілікті
бюджеттің толысуы да болып табылады. Осы мәселелердің барлығын шешу
Қазақстан Республикасы алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып
табылды.
Салық – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде қайтарымсыз және өтеусіз, тұрақты сипатта бюджетке төленетін
төлемдер. Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің
функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық
жүргізуші субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін
алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және
мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша
қарым–қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық
категория ретінде қаралады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев: Салық
мемлекет тұрақтылығының кепілі, деп айтқан. [1] Салықтар – мемлекет
қаржысының тұрақты қайнар көзі болып табылады. Мемлекет салықтарды
экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік
ретінде пайдаланады.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті
мәселелердің бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын
қамтамасыз етуге бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай
реформалануы уақыт талабы екені белгілі. Салық жүйесі қызметі негізінде
құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне қарай мемлекеттің кәсіпкерлікпен
айналысуының және әлеуметтік кепілдік қызметінің мүмкіндігі белгілі
болады. Салық жүйесі қызметі күрделі жүйе, ол жеңілдіктерімен жазалау
шаралары арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер
етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты – салықтардың теориялық аспектілерімен
танысып, мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі
салықтардың алатын орны мен рөлін, сонымен қатар Қазақстан
Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайын, проблемаларын және
оны жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және
қисынды дәйектілігін анықтайтын келесі міндеттерді шешу қажет:
1. Салықтардың пайда болу негіздермен, экономикалық мәні мен
қызметтерімен танысу;
2. Шет мемлекеттердегі салық салу жүйесін қарастыру;
3. Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға салыстырмалы
талдау жүргізу;
4. Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына экономикалық талдау жасау;
5. Қостанай облысы бойынша 2010-2012 жылдардағы салық түсімдерінің
динамикасын зерттеу;
6. Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің даму жағдайын,
проблемаларын және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: салық жүйесі, мемлекеттік
бюджеттегі салықтық түсімдер.
Жалпы, курстық жұмыс құрылымы кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Салықтың теориялық аспектілері
1.1. Салықтардың пайда болу негіздері
Өркениетті елдердің қай-қайсысында болмасын мемлекеттік бюджет, яғни
халықтың ортақ қалтасының қаражаты салық арқылы құралатындығы белгілі.
Демек, әлеуметтік экономикалық дамуға әр кез дем беріп, қан жүгіртіп
отыратын бюджеттің түсімінде көлеміне қарамастан барлық салық
төлеушілердің маңызы мен рөлі өте үлкен. Салықтар мемлекеттің пайда
болуымен қалыптасады және мемлекеттің тіршілік етіп дамуының негізі болып
табылады.
Салықтарды прототипі адамзат қоғамымен басқарудың ең алғашқы
формаларымен бірге пайда болған. Алғашқы қауымдастықтың өзінде, қоршаған
ортаның қатаң шарттарына амалсыз бейімделуге, сыртқы жаудан қорғау үшін,
сонымен қатар ашаршылық жағдайына азық-түлік қоғамдық запастарын сақтау
үшін бірнеше адамдардың қолдауын түсінген.
Осыдан келіп мынаны айтуға болады, салықтардың алғашқы пайда болуына
қоғамның осы немесе басқа да қызығушылықтардың қанағаттандырылуының
ұжымдық тұтынуы болды. Байлар өздерін байыту үшін кедейлерден салықтарды
ұстайтынын ұмытпау керек, бұл түрде ұзақ уақыт бойы қоғам бұны обьективті
қажеттілік ретінде түсінді. Тек XV-X ғасырдан бастап қана, ғалымдар
ақшалай қатынастар жүйесін, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық
функцияларын зерттей бастағаннан кейін, салықтардың қайта маңыздылығының
алғашқы әрекеттері пайда болды. Салықтар қоғамның өнімнің бір бөлігін
міндетті төлемдер ретінде мемлекеттік бюджеттің кіріс жағының негізгі
қайнар көзі ретінде құрылуы ертеден келе жатқан дәстүрдің бірі және бұл
дәстүрді нарықтық экономика жағдайында, нарықтық емес экономика
жағдайында да әрекет етеді. Сондықтан салықтар мен салық салуды адамзат
цивилизациясының айырмас бір бөлігі ретінде қарауға болады. Салықтардың
даму тарихын мыңжылдықтармен өлшеуге болады. Салықтардың ең алғаш пайда
болуы мемлекет пен қоғамның әр түрін кластарға бөлінуімен бірге пайда
болды. Салық салудың қалыпты теориясының негіздерінің пайда болу тарихы
көне ғылым түріне жатпайды. XVII ғасырға дейін салықтар жайлы барлық
көзқарастар кездейсоқ сипатта болды, яғни ғылымдардың ешқандай
салаларында ешкім өзінше ғылым ретінде мойындамады. Салықтардың теориялық
негіздері тек ғылым ретінде XVII ғасырдан бастап қана қалыптасты және
оның негізін салушы Шотландиялық философ Адам Смит болды. Жалпы,
салықтардың даму барысында әлемде әр-түрлі қызықты салықтар да болған.
Солардың бірнешеуін қарастырып кетейік:
- Қорқақтыққа, қорқыныштыққа салынатын салық. Бұл салық түрі
Ұлыбританияда Генрих I патшаның тұсында қақтығысқа бармаған
адамдарға салынып, 300 жыл бойы қолданылды.
- Өмірге деген салық. XIVғ. Ұлыбританияда адам жай ғана өмір сүріп
жатқаны үшін салық төлеген болатын. Сол арқылы мемлекеттің қазынасы
толтырылып отыратын.
- 1689 жылы Петр I сақалдарға салықты енгізді.
- XX ғ.басында Алтай өңірінде киімді ойықта шаю үшін 20 копейка салық
алынып отырған.
- Терезеге салынатын салық. Ұлыбритания мен Шотландияда кең
қолданылған.
- 1993 ж. Венецияда көлеңкеге деген салық қолданылды. Қандай дада бір
үйдің немесе ғимараттың көлеңкесі қаланың жеріне тиетін болса, сол
үйдің иелері қазынаға салық төлеген.
- 1784-1811ж. аралығында Ұлыбритания елінде қалпақ киген адамдарға
салық салынған болатын.
- 2005ж. АҚШ-тың Тенннеси штатында есірткіге салық салынды.
Есірткілерді сататын саудагерлер анонимді түрде мемлекеттік фондқа
салық төлеуі тиіс.
Кесте–1
Қазақстанда салықтардың эволюциялық дамуы
Мерзімі Сипаттамасы
Б.з.б.521-486ж. I Дарий кезінде сақ тайпалары салық
төледі, жасаққа жігіт беріп отырды.
Б.з.б.188ж. Мөде Қытай ханшасын өзіне әйелдікке
алып, Хань империясына жыл сайын салық
төлеп тұруға тиісті болды.
Түргеш қағанаты Әскерге “қан салығы” қолданды.
Қарахан мемлекеті Икта, хардж салықтары қолданылды.
XIIғ. 30-40ж. Үй басынан алынатын бір динар түтін
салығы, егіншілер өнімінің оннан бір
көлеміндегі астық салығы.
XIIIғ.Моңғол шапқыншылығы кезеңі Зекет, ұшыр, баж, тоғар, қарадж
салықтары енгізілді.
XVғ.басы. Ақ Орда кезеңі Хандар мен ақсүйектерге күпшір,зекет
салықтары төленді.
1868-1869ж. Ресей Империясына қосылуШаңырақ салығы (1 сомнан 3 сомға
кезеңі дейін)
1916 жыл Соғыс салығы
1918ж. әскери коммунизм кезеңі Азық-түлік салығы
1921ж. 14 маусым Нақты ет салығы туралы декрет
1924ж.қаңтар Салықтың тек қана ақшалай формасы
енгізілді.
XXғ.соңы ТМД елдері алғаш рет салық заңдарын
қолданылды.
Ескерту: Талдахметов С. Қазақстан тарихы: нақты мәліметтер.
Алматы,2011
Қазақстан территориясында салықтар мен салық салудың дамуы өзіндік
әдістемелік теориясына ие, бұл мүмкін көшпелі тайпалар көшпелі емес
халықтарға қарағанда меншік, айырбас және ақша формаларын ерте дамытады
деген К. Маркстің тұжырымдамасына байланысты шығар.Ертедегі орта ғасырлық
(батыс түрік және түркеш қағанаты) мемлекеттің дамуы кезеңінде жеке
меншік көрінісі ретіндегі әскери міндеттілік туралы мәселе жазбаша
мәселелерде шектелген. Соған қарамастан негізгі әскери міндеттіліктің
бірі соғыстық (басқаша айтқанда қан салығы) оған байланысты вассальды
тайпалардың барлық еркектері – сюзерене тайпасының сұранымына енгізілгені
белгілі. Құл-тайпалар бұл вассал-тайпалары, олар сюзерен тайпасынан тері,
жүн түрінде алым төлеуге міндетті болды.
Қарахандықтар мемлекетінде маңызды әлеуметтік-саяси институт
болып әскери тайпалық жүйе болып табылады. Хандар өздерінің
жақындарына, бұрын мемлекетке төленетін, тұрғындардар жиналатын
салықтарды иеленуге құқық берді. Бұл жағдай икта деп аталып, ал оны
ұстанушы араб терминімен мухта, немесе иктадар деп аталды. Вакфтық
жерлерден (мұсылмандық дін басылардың жерлері) мемлекет пайдасына
салықтар алынған жоқ. [2]
Х-ХІІ ғасырларда комендациялар институты кеңінен тарады: ұсақ
меншік иесі жерлерін басқа феодалдар мен шенеуліктердің зарлығынан
сақтау мақсатына байларға қамқорлыққа берді, ол үшін белгілі салық
мөлшерін төледі. Салық салуда күрделі өзгерістер моңғол шапқыншылығы
кезеңінде жүргізілді: олар бірінші болып орталықтандырылған
мемлекеттік билік ұсынысын енгізді, сәйкесінше қазақ даласына да ортақ
салық жүйесі енгізілді. Моңғолдар Қазақстан территориясында
дифференциалды салықтар жүйесін бекітті: құлшыр-лан үйінің пайдасына
салықтар, хардж-отырықшы аудандардың жер салығы, зекет-малдан салық,
әскерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін натуралды сипаттағы тагар
салық, авариз-күтілген салық. Шыңғыс хан империясында тұрғындардың
басрлығы өздерінің табыстарынан 10% мөлшерінде салық төлеуге мәжбүр
болды. Зерттеушілер моңғолдармен белгіленген салықтың 20 түрін
есептейді.
Қазақ қоғамының салық жүйесінде салықтың негізгі төлеушілері
қарапайым көшпелі малшылар (шаруалар), жермен айналысушылар, қарапайым
тұрғындар ұсақ саудагерлер және райаттар болды. Оларға көптеген
салықтар мен алымдар төлеу міндеттемесі жүктелді: мал иелерінен -ұшыр,
тоғар, баж, хараж.
Қазақстан территориясындағы салық жүйесінің келесі күрделі
өзгерісі Ресей империясының қосылу кезеңінде жүргізілді.
Территориялық-әкімшілік құрылымда және әлеуметтік-экономикалық
дамудағы өзгерістер колониялық империя қажеттіліктеріне жауап беретін
жаңа салық жүйесіне қабылдаумен негізделді. Отырықшылық өсімінің
қарқынына қарамастан көшпенділер салық төлеушілердің негізгі тобы болып
табылды. [3]
Демек, мемлекет кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның
салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Өркениетті елдердің қай-қайсысында болмасын мемлекеттік бюджет, яғни
халықтың ортақ қалтасының қаражаты салықтар арқылы құралады. Олар елдің
әлеуметтік-экономикалық дамуына өз септігін зор тигізеді. Сондықтан да
салықтардың экономикалық мәнін білген жөн.
1. 2. Салықтардың экономикалық мәні және қызметтері
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте
зор. Салықтар мемлекеттік бюджеттің негізгі бөлігі. Бүгінгі күнде
салықтар әлеуметтік сферада және экономикалық реттеуде негізгі
инструмент ретінде көрініс табады, өйткені мемлекет салық жүйесінің
көмегімен ұлттық табысты қайта бөлу кезінде өзінің әсерін тигізе алады.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты
тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде
бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай
төлемдер болып табылады. Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші
бабында Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де
міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы болып табылады- деп жазылған.
[4] Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен
міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір
бөлігі болып табылатындығында. Салықтар қаржының бастапқы категориясы
болып табылады. Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық-экономикалық
кұрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің
басты қаржылық кұралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін
қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің
экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-
экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық
кұрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері
өзгерді, жетілдірілді, мемлекеттің кажеттіліктері мен сұрау салуына
бейімделді. Салықтар тауар-ақшалай қатынастардың ахуалына әсер ете
отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет
құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін
құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын
экономикалық категория. 1818 жылы Н.И.Тургенев өзінің ғылыми зерттеуінде
салықтар туралы мынадай пікір айтқан: Салықтар қоғам немесе мемлекеттің
өз мақсаттарына жету үшін жинақталатын қаражат. [5]
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі – ұлттық
табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістері және
бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.
Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал
салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі
қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және
функцияларымен айқындалады.
Салық – мемлекеттік органдардың қызметін қамтамасыз ету
мақсатында жеке және заңды тұлғалардан алынатын мемлекет бекіткен
міндетті төлем. Экономикалық категория тұрғысынан қарағанда салық – салық
төлеушілерден мемлекетке қарай белгілі бір мөлшерде, белгілі бір мезгілде
және бекітілген тәртіпте бір бағыттағы ақшаның қозғалысы болып саналады.
[6]
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
- біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
көрсетеді.
- екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет
салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық
тетік ретінде пайдаланады. [7]
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар:
- фискалдық
- реттеушілік
- бақылаушылық
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет.
Бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери, қорғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік бюджеттің кіріс көзін құрайтын
негізгі қаржылық көздер – салықтар. [8]
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі
негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салықтық
реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын реттеп қана қоймай,
сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік инвесторларды ынталандыру,
шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге аысруы қажет.
Әрине салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін олардың басқа
да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста болуы керек.
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс
жоғары деңгейде белгілеу өндірістің тоқтауына, өндірушінің өз ісіне
деген ынтасын жоғалтуына әкеліп соғатыны көптеген ғалымдар еңбектерінде
тұжырымдалып, дәлелденген.
Салықтардың келесі негігі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни
салықтық бақылау. Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық
механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурстарының
қимылына бақылау ісі жүргізіледі, салық жүйесі мен бюджет саясатын
жетілдіру жолдары қарастырылады. Салықтық бақылауды тиімді жүргізу
арқылы салықтық тәртіпті қатаң сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес
төлейтін салықтары мен алымдарын толық және уақытылы бюджетке төлеп
отыруы қамтамасыз етіледі. Салық кірістерінің қажетті көлемін қамтамасыз
ету, салық жүйесінің фискалды функциясының тиімділігіне тәуелді. Сондай-
ақ экономикалық өрлеу басым дәрежеде салық салу жүйесінің басқа
функцияларын, яғни реттеуші және ынталандырушы функцияларын табысты
жүзеге асырумен анықталады.
Осылайша, салықтар ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық
құралы, мемлекеттің кірістері және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың
шешуші көзі болып табылады. Салықтардың экономикалық мәні зор
болғандықтан, біз өз еліміздің салық жүйесін жетілдіру және дамыту
барысында шетел тәжірибесін зерттеп отырып, өзімізге қолайлы даму
стратегияларын алу керекпіз.
1.3 Шет мемлекеттердің салық салу жүйесі
Сингапур жоғары экономикалық бейімделгіш ел. Ұлттық экономика
тарапынан кішігірім шектеулер мен табиғи ресурстардың жоқтығына
қарамастан Сингапур өзін әлемдік сауда мемлекеттері қатарында беки
отырып, әлемдегі бизнес жүргізу үшін ең қолайлы жер деп танылуда. Саяси
тұрақтылық пен стратегиялық орналасқан жері бойынша Сингапур көптеген
шетел компанияларын қызықтырады, өйткені олардың мақсаттары- азиялық
нарық. Мемлекет аумағындағы салық ставкалары төменнен нөлдік деңгейде.
Неліктен Сингапур халықаралық бизнесті орналастыру мен инвестиция құюға
қолайлы? Сингапурдың салық жүйесі өзіне заңды тұлғаларды компаниялар мен
кәсіпорындарға деген ең төмен салық мөлшерімен қызықтырады. Көптеген
салықтық схемалар мен жеңілдіктердің болуы компаниялар үшін өз
бизнестерін жүргізуге көмегін тигізеді.
Салық жүйесінің оңтайлы жақтары:
1. Салық салудың бір деңгейлік жүйесі.
2003ж. 1 қаңтарынан бастап Сингапурда салық салудың бір деңгейлік
жүйесі қолданылуда (one-tier taxation system), бұған сәйкес
акционермен алынған барлық дивиденттер салықтан босатылады. Салық
салу,сонымен,компания деңгейінде ғана жүргізіледі.
2. Салық салудың территориялық принципі.
Компания қайнар көзі Сингапурдан шыққан, не алынған кез келген кіріске
салық төлеуі тиіс немесе өзге мемлекеттен Сингапурға аударылған кіріс,
бірақ Сингапурға аударылмағанға табыс салығы салынбайды.
3. Салық салудан жалтарғандарға қатаң жазалардың болмауы. Шетел
компанияларын бақылайтын заңның жоқтығы.
Төменде Сингапурдың негізгі салықтары көрсетілген:
• табысқа салық;
• тауар мен қызмет көрсетулерге салық;
• капитал өсімінен кіріске салық;
• қайнар көзінен алынатын роялтиға салық;
• қайнар көзінен алынатын дивиденттерге салық;
• қайнар көзіне салынатын пайызға салық;
• гербтік жинақ;
• салық салынатын кіріс.
Сингапурдағы табысқа салынатын салықтардың түрлері
Ескерту: Р.С.Ансабаева."Шет мемлекеттерінің қаржылары". Алматы
2011
Сурет-1
Сингапурлық көзден алынған кіріс жекелеген салық төлеуге
жатқызылады. Алайда капитал өсімі мен дивидендтер салық салуға жатпайды.
2005жылдың 1 қаңтарынан бастап шет ел көзінен алынған ішкі кірістер банк
пен өзге қаржылық ұйым жақтауымен салық салудан босатылады. Бекітілген
салық мөлшері 0% мен 20% аралығында. Салық салуға жататын компания
кірістері бойынша бірыңғай салық ставкасымен салынады, жергілікті не
шетел компаниясы болғанына қарамастан 2008ж. салықтық жылында
корпоративті салық мөлшері 2%, яғни 18%-ға дейін, ал 2010ж. 17%
төмендетілді. Бұл Сингапур аумағындағы барлық компанияларға бірдей
қолданылады. Сингапурда құрылған жаңа компанияларға салық салу кірісінің
алғашқы 100 мың сингапурлық долларға дейінгі үш жылдық босатылым
таралған. Бұл жеңілдік келесі шарттар орындалғанда беріледі:
- компания Сингапурда тіркелуі тиіс;
- барлық акционерлер жеке тұлға болуы тиіс.
Тауар мен қызмет көрсетулерге салық жанама салық болып табылады
және Сингапур аумағындағы барлық тауар мен қызмет көрсетулерге 7% ставка
қолданылады. Қаржылық қызмет, жерді және тұрғын үйді иемдену мен 1
миллион сингапурлық доллардан төмен емес табысы бар тұлғаларды қоспағанда
барлық компаниялар бұл салық түрін төлеушілер болып табылады. Сингапурда
мүлік салығы енгізілген, алайда оның мөлшері өте төмен. Бұл салықты төлеу
үшін меншік иесінде 9 млн.доллар көлемінде меншік болуы тиіс, сондықтан
да Сингапур аумағында мүлік жалпы салықтан босатылған деуге болады. [9]
Егер бұл елдің салық салу жүйесін Қазақстанмен салыстырсақ,
көптеген айырмашылықтарды көруге болады. Бізде заңды және жеке
тұлғалардың мүлкіне салық салынса, Сингапурда мүлік жалпы салықтан
босатылған деуге болады. Қазақстанда табыс салығына КТС,ЖТС,әлуметтік
салық және тіркелген салықтар жатады, ал Сингапурда олардың 8 түрі бар.
Ол елде салық салудан жалтарғандарға қатаң жазалар болмайды екен, ал
бізде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі бұл мәселелермен
айналысады. Бірақ салық жүйесіндегі ең төмен салық мөлшерлерінің
арқасында Сингапур инвестициялар құюға қолайлы ел болып отыр. Бұл факт
сол елдің экономикасының дамуына үлкен әсерін тигізіп отыр. Жалпы
мемлекеттің экономикалық дамуы салық жүйесіне тікелей байланысты болады.
Сондықтан, осы жерде салықтық реформалардың маңызы зор болып отыр.
Экономикамызды көтеру мақсатында біздің еліміз бастан бірнеше салықтық
реформаларды кешірген болатын.
2.Мемлекеттің экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі
салықтардың алатын орны мен рөлі
2.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі реформаларға
салыстырмалы талдау
Мемлекеттегі қолданылып жүрген салықтардың жиынтығы, салықтық
қызмет органдарының жүйесі және салықтық заңнама мемлекеттің салықтық
жүйесін құрайды. Салықтардың және бүтіндей салықтық жүйенің тиімділігіне
қол жеткізу мемлекеттің экономикалық дамуы мен өркендеуінің сенімді
арқауы болады. Дегенмен, салықтардың мәнін түсінбей, салықтардың
қалыптасуы мен дамуының тарихын білмей, басқа мемлекеттердің салықтық
жүйелерінің қалыптасу және даму ерекшеліктерін анықтамай салықтық жүйенің
тиімділігіне қол жеткізу мүмкін емес. Кез келген салық реформасын
жүргізудің, соңғы нәтижесі ел экономикасын дамытудың басым міндеттерін
шешуге бағытталған. Ол- мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін толтыру үшін
салық түсімдерінің қажетті деңгейін қамтамасыз ете отырып, ұлттық
экономиканы көтеру.
Кесте-2
Ескерту: Д.А.Тлеужанова, Г.А.Матайбаева, Г.Е.Жолдоякова. "Салық және
салық салу". Астана,2012.
Еліміздің салық жүйесінің дамуын бес кезеңге бөліп қарастыруға
болады:
- Өтпелі кезең (1991-1994ж) – жаңа салық жүйесі базисінің, салық
кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
- Қалыптасу кезеңі (1995-1998ж) – нарықтық эконмика талаптарына сай
келетін салық жүйесін құруды анықтау;
- Даму кезеңі (1999-2001ж) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы
салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан
әрі жетілдіру;
- Жүйелендіру кезеңі (2002-2008ж) – Жаңа Салық Кодексі қабылданып,
іске қосылды;
- Өрлеу кезеңі (2009- ... .) – кейбір салық түрлеріне өзгерістер
енгізумен салық ставкаларын төмендетуіне байланысты Жаңа Салық Кодексін
қабылдау.[10]
Енді осы кезеңдердің әрқайысына толықталып кетейік. Қазақстан
Республикасының 1991 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған Қазақстан
Республикасындағы Салық жүйесі туралы Заң тәуелсіз салық жүйесін құрудың
ең алғашқы бастамасы болып табылды. Бұл еліміздің экономикасын
реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады. Осы кезеңдерде
елде көптеген өзгерістер болды және экономиканың дамуына көптеген
құбылыстар, атап айтқанда, меншіктің көптеген түрлерінің дамуы,
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен мемлекет арасындағы қатынастардың
құқықтық негізде жүргізілуі және т.б. құбылыстар іске аса бастады. аОсы
заң бойынша алғаш рет Қазақстан Республикасында 43 салық түрі қызмет етті
және олар 3 топқа бөлінді:
- жалпы мемлекеттік салықтар - 16;
- жалпыға бірдей міндетті жергілікті салықтар мен алымдар - 10;
- жергілікті салықтар мен алымдар - 17.
Алғашқы салық жүйесінің көптеген кемшіліктері болды.Атап
айтқанда, басқа елдерге қарағанда біздің салық жүйеміздің жинақталған
ғылыми және практикалық тәжірибелерінің жеткіліксіздігі, салық түрлерінің
көптігі халықаралық салық салу қағидаларының назардан тыс қалуы айналымды
анықтаудың қиындығы, дәлелсіз берілген жеңілдікгердің көптігі т.б. Осыдан
келіп еліміздің салық жүйесін реформалаудың қажеттігі туындады. Қазақстан
Үкіметі 1992 жылдың басында салық жүйесін кезеңді түрде реформалаудың
концепциясын қабылдады.
Екінші кезеңде аталмыш концепцияны іске асырудағы негізгі қадам
болып Қазақстан Республикасы Президентінің 24.04.95. жылы қабылданған
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Заң
күші бар Жарлығы табылады. Ол 1995 жылдың 1-ші шілдесінен бастап іске
қосылды, нәтижесінде бұрын қызмет еткен 43 салық түрінің орнына 11
салықтар мен алымдар қызмет ететін болды. Бұл Салық Заңдылығы бойынша
еліміздің салық жүйесі нарықтық қатынастар талабына біршама бейімделіп,
халықаралық тәжірибеге мейлінше жақындатылған.Оның ішінде бесеуі
мемлекеттік, алтауы жергілікті салықтар болды.
Үшінші кезеңде Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедеде заң мәртебесін алды.
Салықтардың жалпымемлекеттік және жергілікті болып бөлінуі алынып
тасталды. Салықтар алымдар және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер деп аталды. Олардың саны 11-ден 17-ге дейін жеткізілді.
Әлеуметтік салық және алымдардың түрлері енгізілді.
Төртінші кезеңде 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының
жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа
енгізілді. Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі
жөніндегі билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші
арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды
реттейді. Қазақстан Республикасының салық зандары Салық кодексінен,
сондай-ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік құқықтық
актілерден тұрады. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдер - Салық кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда
белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін жояды. Салық Кодексінде
Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер, атап айтқанда 9 салық, 13 алым, 9 төлемақы,
мемлекеттік баж, кедендік алым белгіленген. 2003 жылдан бастап
"елтаңбалық алым "алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер
енгізілді, яғни: "жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін
алым" және "кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік
тіркеу үшін" және туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне
құқықтарды, туындылар мен сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға
лицензиялық шарттарды мемлекеттік тіркеу үшін алымдары қосылды.
Бесінші кезеңде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Қазақстан
жолдауында еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму үдерісінде шешуші рөл
атқаратын басты құжатты атап көрсетті. Ол- жаңа Салық кодексі. Қазақстан
Республикасында 2008 жылы 10 желтоқсанда Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасының Салық
кодексін қолданысқа енгізу туралы заңы қабылданып, ол 2009 жылдың 1
қаңтарынан қолданысқа енгізілді.[11] Үкіметтің жаңа Салық кодексін
қабылдауындағы себебі, ол экономиканы жаңғыртудағы, әртараптандыруға және
бизнестің көлеңкеден шығуына жағдай жасауында. Қазақстан
Республикасының Салық кодексі (Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы) салықты және бюджетке төленетін басқа да
төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі
билік қатынастарын, сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық
міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді. Ол салық
жөніндегі қабылданған нормативтік-құқықтық актілермен бірге салық
заңдарының құрамына кіреді. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының Салық
кодексіне сәйкес 13 салық, 5 алым ,10 төлемақы түрлері бар.
Салықтар:
- корпоративтік табыс салығы
- жеке табыс салығы
- қосылған құн салығы
- акциздер
- экспортқа рента салығы
- жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары және арнайы төлемдері
- әлеуметтік салық
- көлік құралдарына салынатын салық
- мүлік салығы
- жер салығы
- ойын бизнесі салығы
- тіркелген салық
- бірыңғай жер салығы
Алымдар:
- Тіркеу алымдары
- Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағымен жүргені
үшін алым
- Аукциондардан алынатын алым
- Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым
- Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым
Төлемақылар:
- Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
- Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы
- Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы
- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы
- Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы
- Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай-ақ
ұялы байланысты бергені үшін төлемақы
- Кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы
- Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы. [12]
Жалпы мемлекеттің экономикалық дамуы салық жүйесіне тікелей
байланысты болғандықтан, Үкімет әрқашан салықтық реформалар арқылы елдің
салық жүйесін барынша жетілдіруге тырысады. Салықтық реформаның
тиімділігін көру үшін, біз бюджетке түсетін салықтық түсімдерінің қандай
дәрежеде екенін анықтауымыз керекпіз.
2.2. Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық
түсімдерінің жағдайына экономикалық талдау
Мемлекеттік бюджеттің кірістері 2012 жылғы жағдай бойынша 101,5 %-
ға атқарылды, жоспардағы 5 725,4 млрд. теңгенің орнына кірістердің
түсімі 5 813,0 млрд. теңгені құрады. 2011 жылғы жағдай бойынша
мемлекеттік бюджеттің кірістері 102,3%, орындалды, жоспардағы 5 248,9
млрд. теңгенің орнына кірістердің түсімі 5 370,8 млрд. теңгені құрады.
2010 жылдағы мемлекеттік бюджеттің кірістеріне жоспардағы 4 064,0 млрд.
теңгенің орнына 4 299, 1 млрд. теңге немесе 105,7 %-ы түсті.[13]
Кірістердің түрлері бойынша толығырақ ақпарат №1 кестеде келтірілген.
Кесте-3
2012 жылғы мемлекеттік бюджет кірістерінің атқарылуы
млн.тг
Көрсеткіштер 2012 жылғы бюджет %-бен өсуі:
Атқарылуы
2010 жыл 2011 жыл жоспарлан-ғатқарыл-ғаны
аны
20102012 20112012
Салықтық түсімдер 2 934 081 3 982 338 4 095 366 + 1 161 + 113 028
285
Корпоративтік 837 233 1 050 380 1 041 217 + 203 984 - 9 163
табыс салығы
Жеке табыс салығы 312 332 376 245 438 498 + 126 166 + 62 253
Әлеуметтік салық 253 830 296 843 340 997 + 87 167 + 44 154
Мүлікке салынатын 107 917 117 399 127 485 + 19 568 +10 086
салық
Жер салығы 13 467 12 977 13 039 - 428 +62
Көлік құралдарына 26 262 29 975 30 961 + 4 699 +986
салынатын салық
Бірыңғай жер 762 818 820 +58 +2
салығы
Қосылған құн 677 229 865 213 914 361 + 237 132 +49 148
салығы
Акциздер 61 423 76 400 93 143 +31 720 +16 743
Табиғи және басқа
да ресурстарды 231 273 298 039 303 928 +5 889
пайдаланғаны үшін +72 655
түсімдер
Алымдар 9 731 11 953 13 880 +4 149 +1 927
Ойын бизнесіне 3 693 4 393 5 064 +1 371 +671
салық
Тіркелген салық 1 614 1 513 1 381 - 233 - 132
Халықаралық
саудаға және 373 800 813 790 744 444 +370 644 - 69 346
сыртқы
операцияларға
салынатын салықтар
Мемлекеттік баж 23 509 26 395 26 146 +2 637 -249
Басқа да салықтар 6 4 3 -3 -1
Ескерту: Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің статистикалық
бюллетені деректерінен
Салықтық түсімдер бойынша 2012 жылғы мемлекеттік бюджеттің жоспары 101,9%-
ға немесе 76,4 млрд. теңгеге артуымен орындалды. 2011 жылға арналған
мемлекеттік бюджет жоспары салықтық түсімдер бойынша 102,4% немесе 92,2
млрд. теңгеге және 2010 жылғы салықтық түсімдер бойынша жоспар 101,2%-ға
артығымен орындалды. 2012 жылғы салықтық түсімдер 4 095 366 млн.теңгені
құрап, 2011 жылғы көрсеткіштерге қарағанда 113 028 млн.теңгеге және 2010
жылмен салыстырғанда 1 161 285 млн.теңгеге ұлғайды. [15]
Корпоративтік табыс салығы бойынша 2012 жыл үшін 1 081,2 млрд.
теңгенің орнына 1 041,2 млрд. теңге түсті немесе 96,3%-ды құрады. Жоспар
минералдық шикізатқа әлемдік бағалардың төмендеуіне байланысты негізінен
жекелеген ірі салық төлеушілердің аванстық төлемдерді азайтуы есебінен
орындалған жоқ. 2011 жылғы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы
1 060,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 1 050,4 млрд. теңге түсті,
негізінен жекелей салық төлеушілер бойынша ай сайынғы аванстық
төлемдердің азаюы есебінен атқарылу 99,0%-ды құрады. 2010
жылдағы корпоративтік табыс салығы бойынша жоспардағы 847, 9
млрд.теңгенің орнына бюджетке 837, 2 млрд.теңге түсті, орындау 98,7%-ды
құрады. Осылайша, 2012 жылғы КТС мөлшері 2011 жылғы мөлшерінен 9 163
млн.теңгеге азайып, 2010 жылғы мөлшерінен 203 984 млн.теңгеге артты.
Жеке табыс салығы бойынша жоспар 2012 жылы 106,2%-ға орындалды
немесе жоспардағы 413,0 млрд. теңгенің орнына бюджетке 438,5 млрд.
теңге түсті. 2011 жыл бойынша жоспар 103,2 %-ға орындалды немесе
жоспардағы 364,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 376,2 млрд. теңге
түсті. 2010 жыл бойынша жоспар 103,7%-ға орындалды немесе жоспардағы
301,3 млрд. теңгенің орнына бюджетке 312, 3 млрд.теңге түсті. Яғни, 2012
жылғы ЖТС көрсеткіштері 2011 жылғы көрсеткішінен 62 253 млн.теңгеге, ал
2010 жылғы көрсеткішінен 126 166 млн.теңгеге артық.
Әлеуметтік салық бойынша жоспар 2012 жылы 104,7%-ға орындалды немесе
жоспардағы 325,6 млрд. теңгенің орнына бюджетке 341 млрд. теңге түсті.
2011 жылғы әлеуметтік салық бойынша жоспар 104,0 % орындалды, жоспардағы
285,5 млрд. теңгенің орнына бюджетке 296,8 млрд. теңге түсті.
2010 жыл бойынша жоспар 104,4 %-ға орындалды, жоспардағы 243, 0 млрд.
теңгенің орнына бюджетке 253, 8 млрд.теңге түсті. 2012 жылғы әлеуметтік
салық 2011 жыл бойынша 44 154 млн.теңгеге және 2010 жылға қарағанда
87 167 млн.теңгеге ұлғайды. Жеке табыс салығы және әлеуметтік салық
бойынша түсімдердің артуы жылдың басынан бастап жұмыссыздық деңгейінің
5,5%-дан 5,3 %-ға және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz