Қазіргі кезде салық саласында атқарылып жатқан іс-шаралардың экономикалық тиімділігі мен ерекшеліктері
Кіріспе
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен теориялық аспектілері
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің негізгі бағыттарын сипаттау
2.2 Қазақстандағы салық реформасы және оның экономикалық жетістіктері мен қызметін талдау
2.3 Жаңа Салық кодексінің ұлттық экономикаға тигізетін ықпалын
бағалау
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен теориялық аспектілері
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің негізгі бағыттарын сипаттау
2.2 Қазақстандағы салық реформасы және оның экономикалық жетістіктері мен қызметін талдау
2.3 Жаңа Салық кодексінің ұлттық экономикаға тигізетін ықпалын
бағалау
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп, оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салық жүйесі мемлекеттің салық қызметінің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы болып табылады»- деп жазылған.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу барысында еліміздегі салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол уақытта салық заңдылықтарын қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады. Бұл -салықтардың өте көп мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық субъектілердің жалпы сомасынан төленетін салық төлемдерінің өте жоғары бөлігі де, жеңілдіктер санының көп болуы да, мемлекеттік және жергілікті бюджеттің толысуы да болып табылады. Осы мәселелердің барлығын шешу Қазақстан Республикасы алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып табылды. Нақ осы мәселелерді шешу кезінде Қазақстан Республикасында салық салудың құқықтық реттелуі өзінің дамуында үш кезеңнен реформадан өткен болатын. Бұл кезеңдердің барлығы қазіргі салық жүйесінің нарыққа сай қүрылуына зор ықпалын тигізді.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай реформалануы уақыт талабы екені белгілі.
Сонымен, салық жүйесіндегі салықтар мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Қазіргі кезде табыстардың әртүрлі нысандарының салық көздері мыналар болып табылады: пайда, процент, жалақы, дивидент, рента және тағы басқалар. Салықтардың мәжбүр ету сипатынан басқа ерекше қасиеті - олардың алым салықты өндіріп алу ретімен төленген сомасының мөлшері мен салық төлеушілердің мемлекеттен алынатын қызметтерінің құнының арасындағы сәйкессіздік болып табылады.
Салық жүйесі мемлекеттің салық қызметінің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында «Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы болып табылады»- деп жазылған.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу барысында еліміздегі салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол уақытта салық заңдылықтарын қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады. Бұл -салықтардың өте көп мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық субъектілердің жалпы сомасынан төленетін салық төлемдерінің өте жоғары бөлігі де, жеңілдіктер санының көп болуы да, мемлекеттік және жергілікті бюджеттің толысуы да болып табылады. Осы мәселелердің барлығын шешу Қазақстан Республикасы алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі болып табылды. Нақ осы мәселелерді шешу кезінде Қазақстан Республикасында салық салудың құқықтық реттелуі өзінің дамуында үш кезеңнен реформадан өткен болатын. Бұл кезеңдердің барлығы қазіргі салық жүйесінің нарыққа сай қүрылуына зор ықпалын тигізді.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай реформалануы уақыт талабы екені белгілі.
Сонымен, салық жүйесіндегі салықтар мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады. Қазіргі кезде табыстардың әртүрлі нысандарының салық көздері мыналар болып табылады: пайда, процент, жалақы, дивидент, рента және тағы басқалар. Салықтардың мәжбүр ету сипатынан басқа ерекше қасиеті - олардың алым салықты өндіріп алу ретімен төленген сомасының мөлшері мен салық төлеушілердің мемлекеттен алынатын қызметтерінің құнының арасындағы сәйкессіздік болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының «Салық жүйесі туралы» Заңы, 1991 жыл 25 желтоқсан.
2. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы, 1995 жыл 24 сэуір.
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Салық кодексі № 209-11. 2001 жыл 12 маусым.
4. «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 1 қаңтарындағы қолданысқа енгізілген салық кодексіне толықтырулар мен өзгертулер енгізілген Салық кодексі, Алматы, 2003.
5. 01.01.2004 жылға өзгертулер мен толықтырулар енгізілген «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан
Республикасының Салық кодексі.
6. 01.01.2009 жылға өзгертулер мен толықтырулар енгізілген «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан
Республикасының Салық кодексі.
7. 01.01.2009 жылға Салық Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нормативтік акт.
8. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. №548-11 24.04.2004.
9. «2004 жылға арналған Республикалық бюджет туралы» 5.12.2003 ж. №505-11 Қазақстан Республикасының Заңы
10. Қазақстан Республикасы "2007 жылға арналған Республикалық бюджет туралы" Заңы. №505 - II 05.12.2006.
11. Инвестициялық преференцияларды уэкілетті орган беретін инвестициялардың ең жоғарғы көлемі жэне инвестициялық салық преференцияларының қолдану мерзімдері. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 мамырдағы 436 қаулысымен бекітілген // Егемен Қазақстан мамыр, 2003 ж.
12. «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Салық кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Қаржы министрлігі.
13. Қазақстан Республикасы Президентінің «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты халыққа Жолдауы // Егемен Қазақстан 06.03.2009 жыл.
14. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қаржы министрлігінің Жаршысы. №1, Алматы: 2009 жыл.
15. Үмбетэлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салық жэне салық салу: Оқулық -
Алматы: Экономика, 2006.
16. Найманбаева С.С. Салық құқығы. Оқу құралы - Алматы: «Экономика», 2004 жыл.
17. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. - Алматы: Мерей, 2007.
18. А.И. Худяков, Г.М. Бродский Теория налогооблажения. - Алматы «Норма- К», 2002.
19. Өтебаев Б.С. Мемлекеттік бюджет. - Алматы: Экономика, 2006 ж.
20. Арзаева М.Ж. Ермекова Б.Ж. Шет мемлекеттер салықтары. Оқулық -
Алматы: 2004.
21. Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория и направления развития. - Алматы, 2004.
22. Идрисова Э.К. Налоги и налогообложение в Казахстане. Учебное пособие - Алматы: Формирование налоговой культуры», 2000.
23. Майтанбаева Г. Салық қыры мен сыры. Қаржы-қаражат: 2002.
24. Воронова А.И. Налоговый контроль. Учебник. - М.: ИнФРА- М, 2000г.
25. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. Учебник. - М.: Изд. Дом «Дашков и К», 2000.
26. Болыпаков С.В. Фиансовая политика государства и предприятия. Курс лекций. - М.: Книжный мир, 2002.
27. Черника Д.Г. Налоги. Учебное пособие. Москва, Издательский дом "Москва"-1995г.
28. Оспанов М.Т. Проблема совершенствования системы управления налогами в РК. Алматы: Қаржы-қаражат - 1996 г.
29. Мельников В.Д. К вопросу о трактовке категорий «деньги-финансы»: особенности и противоречия современных подходов. Журнал «Мир финансов», декабрь 2003.
30. Е. Ідірісов «Шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлік қызметі салықтық реттеу» Алматы, 1999 ж.
31. Худяков А.И. Налоговое право в РК. Учебное пособие - Алматы: «Жеті жарғы», 1998.
32. Мельников В.Д., Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы: Оқу щреты: - Алматы: Қазақ университеті, 2005.
33. Г.Қарақұсова «Салықтар: оның сипаты және пайдалану тәжірибесі» - Алматы: 1994 жыл.
34. Шеденов У. Салық - экономиканы реттеу қүралы. Қаржы-қаражат №3,1997 жыл.
35. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержания сущности финансов в экономической науке. В. сб. Научных трудов КазЭУ «Реформирование Казахстанской экономики: уроки, теория и практика» Вып. 4-Алматы, Экономика, 2001.
36. Керімбек Ғ.Е. Салық жэне салық салу. Оқу құралы. Шымкент, 2004.
37. Сейдахметова Ф. Қазақстандағы салықтар. Оқу құралы — Алматы: 2002.
2. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы, 1995 жыл 24 сэуір.
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Салық кодексі № 209-11. 2001 жыл 12 маусым.
4. «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 1 қаңтарындағы қолданысқа енгізілген салық кодексіне толықтырулар мен өзгертулер енгізілген Салық кодексі, Алматы, 2003.
5. 01.01.2004 жылға өзгертулер мен толықтырулар енгізілген «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан
Республикасының Салық кодексі.
6. 01.01.2009 жылға өзгертулер мен толықтырулар енгізілген «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан
Республикасының Салық кодексі.
7. 01.01.2009 жылға Салық Кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы нормативтік акт.
8. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. №548-11 24.04.2004.
9. «2004 жылға арналған Республикалық бюджет туралы» 5.12.2003 ж. №505-11 Қазақстан Республикасының Заңы
10. Қазақстан Республикасы "2007 жылға арналған Республикалық бюджет туралы" Заңы. №505 - II 05.12.2006.
11. Инвестициялық преференцияларды уэкілетті орган беретін инвестициялардың ең жоғарғы көлемі жэне инвестициялық салық преференцияларының қолдану мерзімдері. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 8 мамырдағы 436 қаулысымен бекітілген // Егемен Қазақстан мамыр, 2003 ж.
12. «Салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Салық кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Қаржы министрлігі.
13. Қазақстан Республикасы Президентінің «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты халыққа Жолдауы // Егемен Қазақстан 06.03.2009 жыл.
14. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қаржы министрлігінің Жаршысы. №1, Алматы: 2009 жыл.
15. Үмбетэлиев А.Д., Керімбек Ғ.Е. Салық жэне салық салу: Оқулық -
Алматы: Экономика, 2006.
16. Найманбаева С.С. Салық құқығы. Оқу құралы - Алматы: «Экономика», 2004 жыл.
17. Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. - Алматы: Мерей, 2007.
18. А.И. Худяков, Г.М. Бродский Теория налогооблажения. - Алматы «Норма- К», 2002.
19. Өтебаев Б.С. Мемлекеттік бюджет. - Алматы: Экономика, 2006 ж.
20. Арзаева М.Ж. Ермекова Б.Ж. Шет мемлекеттер салықтары. Оқулық -
Алматы: 2004.
21. Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория и направления развития. - Алматы, 2004.
22. Идрисова Э.К. Налоги и налогообложение в Казахстане. Учебное пособие - Алматы: Формирование налоговой культуры», 2000.
23. Майтанбаева Г. Салық қыры мен сыры. Қаржы-қаражат: 2002.
24. Воронова А.И. Налоговый контроль. Учебник. - М.: ИнФРА- М, 2000г.
25. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. Учебник. - М.: Изд. Дом «Дашков и К», 2000.
26. Болыпаков С.В. Фиансовая политика государства и предприятия. Курс лекций. - М.: Книжный мир, 2002.
27. Черника Д.Г. Налоги. Учебное пособие. Москва, Издательский дом "Москва"-1995г.
28. Оспанов М.Т. Проблема совершенствования системы управления налогами в РК. Алматы: Қаржы-қаражат - 1996 г.
29. Мельников В.Д. К вопросу о трактовке категорий «деньги-финансы»: особенности и противоречия современных подходов. Журнал «Мир финансов», декабрь 2003.
30. Е. Ідірісов «Шағын және орта бизнестегі кәсіпкерлік қызметі салықтық реттеу» Алматы, 1999 ж.
31. Худяков А.И. Налоговое право в РК. Учебное пособие - Алматы: «Жеті жарғы», 1998.
32. Мельников В.Д., Ли В.Д. Қаржының жалпы курсы: Оқу щреты: - Алматы: Қазақ университеті, 2005.
33. Г.Қарақұсова «Салықтар: оның сипаты және пайдалану тәжірибесі» - Алматы: 1994 жыл.
34. Шеденов У. Салық - экономиканы реттеу қүралы. Қаржы-қаражат №3,1997 жыл.
35. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержания сущности финансов в экономической науке. В. сб. Научных трудов КазЭУ «Реформирование Казахстанской экономики: уроки, теория и практика» Вып. 4-Алматы, Экономика, 2001.
36. Керімбек Ғ.Е. Салық жэне салық салу. Оқу құралы. Шымкент, 2004.
37. Сейдахметова Ф. Қазақстандағы салықтар. Оқу құралы — Алматы: 2002.
Мазмұны
Кіріспе
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен
теориялық аспектілері
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің
негізгі бағыттарын сипаттау
2.2 Қазақстандағы салық реформасы және оның экономикалық жетістіктері мен
қызметін талдау
2.3 Жаңа Салық кодексінің ұлттық экономикаға тигізетін
ықпалын
бағалау
КІРІСПЕ
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп,
оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының
ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салық жүйесі мемлекеттің салық қызметінің құрылуымен бірге пайда болады
және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет
кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы болып табылады- деп жазылған.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу барысында еліміздегі
салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол уақытта салық заңдылықтарын
қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады. Бұл -салықтардың өте көп
мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық субъектілердің жалпы сомасынан
төленетін салық төлемдерінің өте жоғары бөлігі де, жеңілдіктер санының көп
болуы да, мемлекеттік және жергілікті бюджеттің толысуы да болып табылады.
Осы мәселелердің барлығын шешу Қазақстан Республикасы алдында тұрған
негізгі мәселелердің бірі болып табылды. Нақ осы мәселелерді шешу кезінде
Қазақстан Республикасында салық салудың құқықтық реттелуі өзінің дамуында
үш кезеңнен реформадан өткен болатын. Бұл кезеңдердің барлығы қазіргі салық
жүйесінің нарыққа сай қүрылуына зор ықпалын тигізді.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті мәселелердің
бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге
бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай реформалануы уақыт
талабы екені белгілі.
Сонымен, салық жүйесіндегі салықтар мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың
ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің
ұлғайып дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына
мүмкіндік туғызады. Қазіргі кезде табыстардың әртүрлі нысандарының салық
көздері мыналар болып табылады: пайда, процент, жалақы, дивидент, рента
және тағы басқалар. Салықтардың мәжбүр ету сипатынан басқа ерекше қасиеті -
олардың алым салықты өндіріп алу ретімен төленген сомасының мөлшері мен
салық төлеушілердің мемлекеттен алынатын қызметтерінің құнының арасындағы
сәйкессіздік болып табылады.
Салық жүйесі қызметі негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне
қарай мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік кепілдік
қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды құқы бар
мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар.
Салық жүйесі қызметі күрделі жүйе, ол жеңілдіктерімен жазалау шаралары
арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасы салық жүйесінің
қалыптасуы мен реформалау кезеңдерін, әдістемелік негізін, атақаратын
ролін, сондай-ақ қазіргі кезде салық саласында атқарылып жатқан іс-
шаралардың экономикалық тиімділігі мен ерекшеліктерін ашып көрсету болап
табылады.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және
қисынды дәйектілігін анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
салық жүйесін реформалаудың қажеттілігін теориялық сипаттау;
Қазақстандағы салық реформасының негізгі кезеңдерін айқындау;
салық реформасының жетістіктері мен тиімділігін бағалау;
Салық кодексінің үлттық экономиканы дамытудағы әсерін ашып
көрсету;
салық жүйесін уақыт талабына сай жетілдіруге қатысты нақты
ұсыныстар жасау.
Жалпы, курстық жұмыс құрылымы қысқартылған сөздер тізімінен,
кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
Салықтар - мемлекетпен заңды және жеке тұлғалардан алынатын міндетті
төлемдер. Тарихи олар қоғамды антогеностикалық кластардан және мемлекеттің
пайда болуынан туындады, бүл азаматтардың салымдары бұқаралық үкіметті
қамтамасыз ету үшін қажет болды.
Салық салу дамудың ұзақ жолынан өтті, құл иеленушілік, одан кейін
феодалдық мемлекет өз қазынасын толтыру үшін пайдаланды. Құл иеленушілік
кезінде олар әр түрлі табиғи алым - салықтар ретінде және тәуелсіз халықтың
еңбегіне толтыру ретінде өтеу: құлдарды эксплуатациялауға, сондай-ақ
бағынушы халықтар түрінде алынды. Тауар ақша қатынасының дамуына қарай
салық ақшалай түрге ауысты. Алғашқы ақшалай салық II ғ. б.э.д. танымал Рим
империясындағы бар халықтан алынған адам басына салық болды1. Салықтың
экономикалық қүбылыс ретінде туындауы және қызмет етуі мемлекеттің пайда
болуымен байланысты. Әр мемлекет өзінің меншік қаржылық базасына ие болған
жағдайда ғана өмір сүре алады, қысқаша айтқанда өз қызметтерін сатып қткізу
процесінде туындайтын шығындарды жабу жэне өз қүралдарын қамтамасыз ету
үшін ақшасы болғанда іс жүзінде асырады. Сонымен қоса ақша материалдық
өндіріс сферасында өнім болып табылады оған, басқару қызметіне ие мемлекет
қызметтері жатпайды. Басқаша айтқанда барлық мемлекеттік қызметі ретінде
және жеке қарастырылатын нақты мемлекеттік қызметкердің еңбегі қоғамдық игі
сипатқа ие белгілі қүн ретінде ақша шығатын сол өнімді шығармайды. Бұл
мемлекеттік күшімен басқа жердей іздеу керек болды. Мемлекеттен ақша табу
мемлекеттін қаржы қорын қүру жэне мемлекеттің қызмет етуін қамтамасыз
етуге қажет ақшалай құралдарын жұмылдыру деп атауға қабылданған оның
қаржылық қызметі элементтік мазмұнын құрайды.
Барлық көптеген өндірістік қатынастар, өндірісті қолға алғандағы, бөлу,
айырбас жіне тұтыну, бөлістік қатынас қарқыны анықтайды, олардан салық
бөлініп шығады. Қоғамдық жинақ және ұлттық кірісті бөлу кезінде, әсіресе
соңғысын қайта бөлгенде, қаржылық қатынас құралдары және функцияланады,
сонымен қатар (салықтық қатынастар) қоғам мүшелері мен мемлекет арасындағы
салықтық қатынастар.
Салықтар жаңа құнды бөлу процесіне қатысып, өндірістік қатынастың
спецификалық нысаны жалпы өндіріс процесінің бөлігі ретінде шығады.
Салықтың өндірістік қатынасының спецификалық нысаны олардың қоғамдық
мазмүнын қалыптастырады. Салықтар өндірістік қатынастын шектелген ортасын
бейнелей отырып, бөлу қатынысының тек бөлу бөлігі болып табылады. Ұлттық
кірісті қайта бөлу процесіне қатыса отырып материалдық өндірістік салықтық
қатынасы өндірістік күшті айырбасының талабымен өзгереді., толығымен олар
өндірістік сипатқа ие. Үлттық кірісті бөлуде салықтар мемлекеттен ақшалай
нысанда жаң а қүнға ие болуды қамтамасыз етеді. Ұлттық кірістің бүл бір
бөлігі, елдің барлық түрғындарынан күштеп мобилизацияланған, ортрлықтанған
мемлекеттін қаржы қорына айналады, яғни оның өмір сүру негізіне. Мәжбүрлеу
процесінде эквивалентті айырбассыз құннын біржақтылығына (салық төлеушіден
мемлекеттке) ие, яғни сатып алу сатуға болмайды. Салық сомалары мемлекеттің
меншігі болып және еңбеккерлермен туындаған, жаңа қүн есебіне қалыптасады.
Салықтар қоғамдық құннан басқа материалдық негізге ие. Олар мемлекеттен
саяси мәжбүрлеу көмегімен алыстатылған жэне қосылған қоғам мүшелерінің
ақшалай кірістерінің бөлігі. Бүл экономикалық өмірде көрінетін қүбылыс
салықтық материалдың мазмүны ретінде шығады. Салық кірістерінің өсуі ұлттық
кірістің қоғамдастыруын білдіреді. Сондықтан екі сипатқа ие: өндірістік
қатынас спецификасының нысаны ретінде шығады (олардың қоғамдық мазмүны);
және ақшалай нысандағы құн бөлігі болып табылады (материалдық құн).
Салық көзі болып ұлттық кіріс табылады. Абстрактылы экономикалык
категорияларды қажетті өнім құнын қосқанда табылатын, материалдық өндіріс
сферасында жалданған жұмыскерлер еңбегімен жасалған ұлттық кіріс, шынайы
өмірде көрсетілген спецификалық нысанға ие: қажет өнім құны нысанында
немесе еңбек ақы жэне толықтыру қүны өнімі - пайыз, рента, пайда нысанда
шығады. Бұл алғашқы ұлттық өнімді бөлу салықтық маңызды орынға ие екінші
бөлімгде толықтырылады. Салықтар жаңа құн бөлігі ретінде мемлекеттен
мәжбүрлеп жұмылдырады.
Ақшалай нысандағы ұлттық кіріс құнның бөлу процесінде, қаржылық қатынас
жинақтылығын толықтырады: салықтық қатынас оны бөліп - бөліп көрсетеді.
Сондықтан салықтар ерекше экономикалық категория ретінде ғана емес сонымен
бірге қаржылық категория ретінде шығады.
Өзінің табиғи өмірінде салықтың қаржылық категориясы обьектиті сипатқа
ие, шынайы қаржылық қатынасты бейнелейді. Бұл категория барлық қаржылық
қатынасқа қатысты толық заңдылықтарды бейнелейді, өйткені салықтар басқада
қаржы категорияларымен тығыз байланыста - мемлекеттік кірістер, мемлекеттік
несиелермен. Сонымен қоса салықтар қаржылық категориялар өзімен өзгеше
көріністерге ие қозғалыстың меншік нысанындағы шектер, яғни өзінің
функциялары, барлық жинақ қаржылық категорияларды бейнелейді. Салық
функциялары әлеуметтік - экономикалық мазмұны, ішкі мазмүнды әшекерлейді,
яғни берілген қаржы категориясына қоғамдық тағайындайды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың эконмикалық мазмұнын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
функцияларына (қызметтеріне) тікелей қатысты. Қазіргі салық жүйесінде
салықтар келесідей негізгі функцияларды орындайды:
реттеуші;
фискалды;
қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын да атап айтуға болады.
Реттеушілік қызметі — салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызметі арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтың реттелуі
жүзеге асырылыды. Салықты реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына
ықпал ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктетрі болып саналады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек өндірістің дамуын
реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша жэне баға саясаты, шетел
инвесторларын ынталандыру, шағын жэне кіші кэсіпкерлікті дамыту жүмыстарын
жүзеге асыру. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста үхталынуын
қажет етеді. Салықтық реттеуде салықтық ставкаларымен салықтық
жеңілдіктерінің алатын орыны ерекше. Сёбебі, ғылыми негізделмеген, шектес
тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндіріс
қарқынын бэсендетеді. Ал шектен тыс төмен қойылған салық ставкасы салық
төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне жэне мемлекет
кірісін азайтып, мемлекет шығындарының орны толмай қалуына әкеп соқтырады.
Осы сияқты салықтық жеңілдіктердің де тиімсіз жағы жеткілікті.
Салықтардың екінші негізгі қызметі - фискалдық несмесе бюджеттік
қызметі. Бүл қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдығ міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттін
кірісін топтастыра отырып, элеуметтік, эскери- қорғаныс жэне тағы басқа
мемлекеттік маңызы жоғары шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы әртүрлі субьектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бүл қызметтін іс-эрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды.
Барлық негізгі сипатта фискалды функция арқылы салықтың негізгі
қоғамдық белгісін жасайды. Мемлекеттің қаржы ресурсының қалыптасуы,
бюджеттен тыс қорлар жэне бюджеттік жүйені топтастыратын және меншік
функциясын жүзеге асыру үшін қажетті (әскери-қорғаныс, әлеуметтік табиғи
қорғаушылық, басқарушылық жэне тағы басқа).
Басқа салық функциясы экономикалык категория ретінде салықтық түсім
мөлшерін бейнелейтін мүмкіндік пайда болады жэне қаржы ресурстарындағы
мемлекет мүқтаждарын салыстырады. Қорытынды функция көмегімен эрбір салық
каналына тиімділік бағаланады, салық саясатына салық жүйесіне өзгерістер
енгізу шығарылады. Қаржы салық қатынасының қорытынды функциясы жағдайымен
көрінеді. Салықтың қорытынды функциясын іске асыру, салық тәртібінің
толықтылығымен жэне тереңдігімен байланысты. Оның мэні салық төлеуші өз
уақытында жэне толық көлемде салық өаңдылығымен орнатылатын төлемі.
Бөлу функциясы - салық жинай отырып мемлекет сонымен бірге, экономикаға
әртүрлі ықпал етеді, элеуметтік саясатты жүзеге асырады, түрғындар
арасындағы топтарды қайта бөліп, жағдайы төмендерді қолдайды жэне тағы
басқа. Мысал ретінде прогрессивті ставкадағы табыс салығын айтуға болады.
Салықтың негізгі функциясының бір болып өндіріс дамуының ықпал етуін реттеу
болып табылады. Бүл функцияның мэні жинақтау жэне түлыну арасындағы
пропорцияны қамтамасыз етумен бекітіледі, яғни ағымдағы кіріс бөлігін алу
арқылы түрғындардың мүқтаждықтарын шектеп және оларды дамуына бүрады.
Салықты реттеуде ынталандырушы және ұстанушы функциялары пайда болды.
Ынталандырушы функциясы - бұл экономикалық өсу стимулын, техникалық
жанартуды есеп беру-қарастыру және ғылыми жұмыстарды жүргізу, жергілікті
халықтың өсуін қүрайды. Шектеу функциясы - мемлекетке сондай немесе басқа
өндірістер тиімді еместігін бекітеді. Салық саясаты арқылы ол олардың
дамуын шектеуді қамтамасыз ете алады.
Мемлекет жоғарыда көрсетілген салық функцияларын пайдалана отырып,
салық жүйесін анықтайды жэне олардың қалыптастыру механизмін жетілдірді.
Салық және олардың функцияларын шынайы базистік қатынас белгілейді, яғни
салық қатынастар қозғалысының обьективті заңдылықтары. Бүл қатынастар салық
механизмін қүрайтын әр түрлі қүрамдар арсеналы арқылы салық саясаты
мемлекетпне пайдаланылады (салық ставкасы, салық салу тәсілдері,
жеңілдіктері жэне тағы басқа).
Салық механизмі өзімен бірге салық салуды басқару тәсілдері және
үтымдық - құқықтық нормасын көрсетеді. Мемлекет өзінің салық механизміне
салық заңдылықтары арқылы құқықтық нысан береді және оны реттейді. Салық
механизмі салық консепциясымен анықталады. Салық саясатын өзгерте отырып,
салық механизмін манипуляциялау арқылы, мемлекет белгілі бір шектерде нарық
шаруашылығы жағдайында экономикалық өсуде ынталандыра алады немесе үстап
түрады.
Бюджетке төлемдердің түсуін қамтамасыз ету бөлігінің тиімді кепілі
болып бәрінен бұрын салық жүйесінің қарапайымдылығы табылады. Мемлекеттік
барлық салық жүйелері талпынуға міндетті салық салу қағидалары:
Салық қиыншылығын бөлу тең бөлуге қажетті, яғни әрбір қоғам мүшесі
мемлекет кірістеріне өз үлесін салуға міндетті. Берілген принцпті жүзеге
асыру әртүрлі үкіметтің қиын есебі болып табылады, немесе салық
қиыншылықтарын дұрыс бөлуге жету арқылы тұрғындардың әр түрлі топтарын
дұрыс бөлуге жету арқылы өте қиын. Салық қиыншылығы экономика өзгерісіне
ықпал ету тәсілімен жалтарма болуы мүмкін, яғни өмір деңгейіне, пайдалылық
деңгейіне және тағы басқаларға қарай келесідей көрсетуге болады:
- салықтар әртүрлі тұлғалармен қабылданған экономикалық шешімдерге
ықпал етуге міндетті, яғни мүндай ықпал ету минималды болу қажет;
- әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға жету үшін салық саясатын
пайдалануда шаруашылық субьектілерін қзіне тартатын жою жэне әр түрлі
жеңілдік минимумына мәлімет болжамдайтын салық салу әділдігін және теңдік
қағидасын қабылдау керек;
- салық құрылымы экономиканың өсуіне орнықтыру мақсатында салық
саясатын пайдалануға мүмкіндік тудыруы қажет;
- салық жүйесі салық төлеушілерге түсінікті, өздігімен талдауды
жібермейтін қарапайым және анық болуы тиіс;
- заңмен бақыланатын салықты басқаруда әкімшілік шығыстар төмен болуы
керек.
Көрсетілген салықтарды салу классикалық қолдануда А.Смит өзі табиғатты
зерттеу және халықтың бай болу сабебін кітабында қалыптастырған. Бұл
қағидалар ескерілмеген біздің заманымызға дейін және кейде мемлекет өзінің
салық жүйесін құрғанда есепке алынады. Бұл жерде мемлекет саяси субьектісі
ретінде көрінеді.
Сонымен салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттің қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған
нормативтік акты заңның негізінде, сондай-ақ, заңда белгіленген мөлшерде
және уақытта заңды және жеке түлғалардан міндетті түрде қайтарылмайтын жэне
ақысыз негізінде бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта отырып, келесідей тұжырым жасауға болады:
салықтың экономикалық мәні - олар мемлекетпен өзінің функцияларымен
тапсырмаларын жүзеге асыру үшін шоғырланатын жеке және заңды тұлғалардың
ұлттық табысынан нақты бір үлес алу арқылы экономикалық қатынастарды
білдіреді.
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен теориялық
аспектілері
Салық ұғымымен салық жүйесі тығыз байлансты. Мемлекетте алынатын
салықтар түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық
службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттік салық жүйесін қүрайды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі жүйеленіп, өзінің қалыптасу
барысында бірнеше реформалаудың әдістемелік негіздерін қамтыды2. Сонымен,
1991 жылы 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде алғаш рет салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Салық жүйесінің қызметі Қазақстан Республикасындағы
салық жүйесі туралы Заңға сәйкес жүргізілді. Осы заңға негізделіп
Қазақстанда 1992 жылғы 1-ші қаңтарынан бастап салықтың 43 түрі, оның ішінде
16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпыға міндетті салықтар мен алымдар, 17
жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салық реформасының ұзақ мерзімді бағдарламасы 1995 жылдың басында
бекітіліп, республикадағы салық жүйесі мен салық салық саласындағы келеңсіз
мәселелерді элемдік салық салу талаптарына сэйкес реттеу күн тәртібіне
қойылды. Сол себепті 1995 жылы 24 сәуірде Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің заң
күші бар Жарлығы шықты. Бүл Жарлыққа Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16
шілдедегі №440-1 Заңына сәйкес заң мэртебесі берілді. Ең бастысы, салық
саны 43-тен 11-ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы
жергілікті салықтар.
Салық жүйесіндегі ауқымды жетістік 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан
Республикасының жаңа Салық кодексімен айқындалды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салықтардың,
салық сипатындағы алымдардың және төлемақылардың бірнеше түрлерінен түрады.
Алым дегеніміз - белгілі бір қызмет түрін бастар алдына немесе осы қызмет
түріне қүқық берер кезде төленетін міндетті төлем. Сонымен катар алым -
анықталған құқықтық мәртебені бергені үшін төлем болып саналады.
Төлемақы - белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа міндеті
төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші
қүқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде айқындалып
тиісті нүсқаулықтарда келтірілген. Яғни, халықтардың жэне бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы Бюджет жүйесі туралы Заң
мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Қазақстан республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді. Салық элементтері дегеніміз - салық заңы
регламенттелген салықтың қолданылу жағдайын анықтайтын қүрамдас
бөліктерінің жиынтығы. Салықтың бірнеше элементтері бар, атап айтқанда:
салық субъектісі; салық объектісі; салық көзі; салық мөлшері; салық
жеңілдіктері; салық ставкасы; салық кезеңі; салықты есептеу тәртібі; салық
есептілігі; салықты төлеу тәртібі.
1. Салық субъектісі.
Салық субъектісі - заңды немесе жеке тұлға, яғни салықты төлеушілерді
атаймыз.
Салықты төлеушілер:
- қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес игілік
жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар, яғни жеке тұлғалар:
- шаруашылық субъектілері - капмтал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеуші - салықты жэне бюдетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
азаматы, азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс үзінде салық ауыртпалығы түсетін жеке
тұлғалар, соңғы салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлға - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің
заңдарына сәйкес азаматтық, оының ішінде шаруашылық құқықтар мен міндеттер
субъектісі ретінде әрекет ететін ұйым (шетелдік заңды тұлға) немесе
кәсіпорын. Шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған компания, ұйым немесе
басқа да корпорациялық құралым.
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп айырысу
шот есебі болады.
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар құрылған шет мемлекеттің заңды
тұлғасы мәртебесіне ие ме, жоқ па — оған қарамастан дербес заңды тұлғалар
ретінде қарастырылады.
2.Салық объектісі.
Салық объектісі - салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер және т.б.
осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
алынбаған, сатуға немесе айырбасқа арналған кез келген еңбек өнімі болып
табылады.
Мұра - қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі. Көптеген
мемлекеттерде мұраға салық салынады.
Жер - белгілі бір мөлшердегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Күнделікті пайдаланылады.
3. Салық көзі.
Салық көзі - салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден
төленетіндігін анықтау.
Салық көзі - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша қаржылары.
Салықтың займдық қаржылар көзі тек мәселенің қысқа мерзімде шешімде
шешілуін көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудің негізгі көзі ретінде -ұлттық
табыс қатысады.
Салық төлеушілердің салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
табыс;
қор және жинақ;
өндірістік капиталдың- ақша бөлігі, айлналым қаражаттары қорын қоса
алғанда;
қаражаттар, мұлікті өткізуден түскен, оының ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
қарыз қаражаттары.
Табыс - үлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға, мекемеге
немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашылықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады және бірнеше нысандары бар:
тауарды (жүмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
дивидендтер, рента;
сыйақы, ұтыстар, роялти;
жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері.
Қор - мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір мақсатқа
арналған ақша қаражаттары немесе материалдық құндылықтар.
Жинақ - кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары - өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және
үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс
қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға авансыланған
ақшалай қаражаттың жиынтығы.
Қарыз қаражаттары - бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз алушыға)
меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі белгіленген
заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес және сапасы сондай затты
немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сәйкес берілетін қаражаттар.
Рента - алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
мүліктен немесе жерден ұдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде - меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы - біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына
қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың ақша
түріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
4. Салық мөлшері.
Салық мөлшері - салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық сомасын
білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері - табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін үстеме
салықты білдіреді, мәселен жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жеке
тұлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі бір
салық төлеушілерге әлеуметтік жағдайын ескере отырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңірген азаматтарға және басқа да).
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен
алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретінде патентті алуға болады.
Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа мөлшері
қолданылады.
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады.
5. Салық жеңілдіктері.
Салық жеңілдіктері - төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу және
басқа да факторларды ескеріп заңмен қарастырылған жалпы ережеден шығару.
Салық жеңілдіктері - заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден түгел босату.
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілер бойынша топтауға болады:
1. Салық субъектілері бойынша жеңілдіктер.
Салық төлеушілердің өзіне салық жеңілдіктері беріледі. Жеке тұлғалардың
мүлік салығында мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді
қызметтен өту (оқу) кезеңінде салық төлеуден босатылады.
2. Салық объектісі бойынша жеңілдіктер.
Бұл жерде салық салу объектілеріне жеңілдік беріледі. Мысалы: көлік
құралдары салығында мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық
төлеуден босатылған.
3. Салық базасы бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша салық базасына мемлекеттік бағалы
қағаздармен және агенттік облигациялармен жасалған операциялардан түскен
табыс қосылмайды.
4. Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер.
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушілер негізінен 30
пайыздық ставка бойынша салық төлесе, негізгі өндіріс құралы жер болып
табылатын салық төлеушілер 10 пайыздық ставка бойынша салық төлейді.
5. Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, қосылған қүн салығы бойынша салық кезеңі - күнтізбелік ай
болса, ал ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін салық
кезеңі бір жыл болып табылады.
6. Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Шағын бизнес субъектілерінің белгілі бір бөлігі оңайлатылған декларация
негізінде салық төлейді.
7. Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, шағын бизнестің кейбір субъектілері салықты бір жолғы талон
немесе патент негізінде төлейді.
Қазіргі кезде кең тараған салық жеңілдіктерінің түрлерін С.Г.Пепеляев
ұсынған еді, яғни олар 3 топқа бөлінеді:
алып тастау;
жеңілдіктер;
босату.
Алып тастау - салық салудың жекелеген объектілері салық салудан алынып
тасталады.
Жеңілдіктер - салық базасын қысқарту.
Босату - салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер.
6. Салық ставкасы.
Салық ставкасы — салық базасының өлшем бірлігіне есептеулердің шамасын
білдіреді.
Салық ставкасы - салық салу объектісіне пайызбен бекітілген салық
мөлшері. Салық ставкасы - салық өлшемі ретінде қарастырылады.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсолютті сомамен белгіленеді.
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Салық сомасын анықтау тәсілі ойынша:
-тең;
тұрлаулы (қатаң)
пайызды.
2. Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
жалпы;
жоғарылатылған;
төмендетілген.
3. Салық ставкасының мазмүнына байланысты:
маргинальды;
нақты;
экономикалық болып бөлінеді.
7. Салық кезеңі.
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге тиісті
салықтарды төлеудің белгілі бір кезеңдері болады.
Салық базасы дегеніміз салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің қүн, физикалық немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер сомасы
айқындалады.
Салық кезеңі - салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі, ол аяқталған соң салық базасы
айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасы есептеледі.
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып саналады.
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
бір күндік;
он күндік (декада)
айлық;
тоқсандық;
жылдық.
Салық жылы - күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеңілдік кезеңі - салық бойынша заңмен бекітілген жеңілдік берілетін уақыт
мерзімі.
8. Салықты есептеу тәртібі.
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
бірінші - салық салынатын объектіні есепке алу;
екінші — салық салу объектісінен салық базасын есептеу;
үшінші - салық ставкаларын қолдану;
төртінші - салық жеңілдіктерін қолдану;
бесінші - салық сомасын есептеу.
Салық сомасын есептеуде мыналарға міндеттілік жүктеледі:
біріншіден, салық төлеушілердің өзіне (мәселен, корпорациялық табыс
салығын төлеген кезде);
екіншіден, салық органдарына (жеке тұлғалардың дер салығын төлеуі);
үшіншіден, салық агенттеріне (жеке табыс салығы).
Салық есептеуді жүзеге асыруға байланысты салық қызметақылы және
қызметақысыз болып бөлінеді.
Қызметақылы салықты есептеу салық төлеушіге жіберілген салық
хабарламасы арқылы жүзеге асырылады.
Салық кодексінде көрсетілгендей салық хабарламасында:
салық төлеушілердің тегі, аты, әкесінің аты немесе толық атауы;
салық төлеушілердің тіркеу нөмірі;
салық міндеттемесінің орындалуы жөнінде талаптар;
шағым беру тәртібі көрсетілуі тиіс.
Қызметақылы салықты есептеуде салықты есептеудің кадастр (тізімдеме)
тәсілі қолданылуы мүмкін.
Кадастр - салық салынуға тиіс адамдардың тізімі; тиісті объектілерді
ұдайы бақылау жолымен мезгіл-мезгіл құрастыратын жүйеленген мәліметтер
жинағы (мәселен, жер, су мәліметтерінің жинағы).
Қызметақысыз салықта салық төлеушілердің өздері төлеуге тиісті салық
сомасын есептейді.
Салық алу бірлігі - салық объектісін өлшеу бірлігі болып табылады.
Салық алудан толығымен босатылатын салық объектісінің ең аз бөлігі
-салық алынбайтын минимум болып саналады.
9. Салық есептілігі.
Салық есептілігі - салық төлеуші және салық агенті салық органдарына
табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар құжаттама.
Салық есептілігінде салық объектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде, негізінен, екі әдіс қолданылады:
есептеу әдісі;
кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі - табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке алынады.
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер салык
төлеушілердің орындалған жұмысына, көрсетілген қызметтерде, сатып
алушыларға тауарлар жеткізуде нақты төлем төленген кезде есепке алынады.
10. Салықты төлеу тәртібі.
Салықты төлеу тәртібі - салық төлеушінің мемлекетке салық төлемдерін
төлеуде жүзеге асырылатын салық заңдылықтарында бекітілген ереже.
Салық төлемі - салықтық қатынас объектісі ақша қатынастарының бір түрі
ретінде қатысады және салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен
төлейтін салық сомасы.
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты ақшалай
төлейді. Ал, салық тауарлы-заттай нысанда болса, онда салық заттай
төленеді.
Мемлекеттің салық төлеушіден салықтық төлем сомасын мәжбүрлі түрде алуы
салық төлеу тәсілі болып табылады.
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
үш элементі бар:
әдісі;
мерзімі;
нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық
төлеудің 2 әдісі қолданылады:
дербес табыстау жолдары;
мәжбүрлеп алу жолдары.
Жалпы, Қазақстан Республикасында салық жүйесі салықтардың алымдардың
және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құ-қықтық нормаларды
және салық службасының органдарын қамтиды.
Салық жүйесі құрамында салық службасы органдары уәкілетті мемлекеттік
органдарынан тұрады. Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы
қалалары бойынша аймақаралық салық комитеттері, ауданаралық салық
комиттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық
комитеттері, сонымен бірге қаржы полицияларының бөлімшелері жатады. Салық
службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарнамаларының толық және дер
кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
Салықтар мемлекеттік бюджеттің ең мол түсім көзі болғандықтан олар
қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің материалдық негізі болып
есептеледі. Сондықтан салықтар мақсатының басты бағыты мемлекеттің
қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық, сондай-
ақ саяси құрылыс бағдарламаларын ақшалай қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл жерде мемлекетті қоғамның саяси жүйесінің субъектісі екенін
ескерсек, оның қызмет аясы тек қана өз ақшалай мәселелерін шешіп қоймай,
сонымен қатар қоғамның да ақшалай инфрақұрылымын құруға бағытталған.
Сонымен, салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде, мемлекет бір уақытта екі
сипатта болады: саяси жүйесінің субъектсі ретінде және мемлекеттік бюджетке
жұмылдырылған ақша қаражаттарының меншік иесі ретінде.
Салықтық қызметті мемлекет қазынасын қалыптастыру мақсатында жүзеге
асырылатын мемлекеттік қызмет, дәлірек айтсақ қаржылық қызметтің бір түрі
деп есептеуге болады. Сонымен салықтық қызметке мынадай анықтама беруге
болады: салықтық қызмет дегеніміз, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді заңда және басқа нормативтік актілерде белгіленген мөлшерде және
мерзімдерде бюджетке алу, қажет кезінде ставкаларын, түрлерін өзгерту,
сондай - ақ олардың дұрыс есептелініп, бюджетке дер кезінде түсулеріне
бақылау жүргізу процесін жүзеге асырушы мемлекеттің өзінің немесе оның
өкілетті органдарының іс - әрекеттері.
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай - ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Қазақстан Республикасы салық қызметі органдарының қалыптасуы мен
реформалау кезеңдеріне тоқталатын болсақ, олар мынадай:
1990 жыл қаңтар - КСРО Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік салық
қызметі туралы Қаулысы жарық көрді. Мемлекеттік салық қызметі осы
жылдың ақпан айында Қазақ ССР Қаржы Министрлігі жүйесінде пайда болды. Оның
құрамында мыналар болды: Министрліктің мемлекеттік
салықинспекциясы, облыстар, қалалар, аудандар, қалалардағы аудандар бойынша
мемлекеттік салық инспекциялары.
1991 жыл шілде - ҚССР Президентінің Қазақ ССР-да мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығы шықты. Осы нормативтік актіге сәйкес
салық қызметіне өз бетінше қаржылық институты статусы берілді. Мұндайжағдай
жаңа экономикалық кезеңде салық салу жүйесі арқылы қаржысаласындағы
мемлекеттік мүдделерді қорғау қажеттігімен туындады. Мемлекеттік
салық қызметі мынадай құрылымдық бөлімшелерден тұрды: Қазақ ССР Қаржы
Министрлігінің сәйкес бөлімшелері негізінде Қазақ ССР-ның Бас салық
инспекциясы, Қазақ ССР экономика бойынша мемлекеттік комитет жанындағы
бағалар Комитеті, облыстар, қалалар, аудандар, қалалардағы аудандар
бойынша мемлекеттік салық инспекциялары және халық депутаттары атқарушы
Кеңесінің бағалар бөлімі.
1991 жыл тамыз - Қазақ ССР Министрлер Кабинетінің Қаулысы
бойынша Қазақ ССР Бас мемлекеттік салық инспекциясы құрылды.
1991 желтоқсан - Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланды.
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесі туралы заң күшіне енді.
1992 жыл қараша - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында кеден, салық және қаржы қызметтерін қайта құру туралы
Жарлығына сәйкес Бас салық инспекциясы Қаржы Министрлігі орталық аппараты
құрылымымен біріктірілді.
1993 қыркүйек - аударымда және редакциялық қызмет Басқармасының құрамында
сыртқы байланыс бөлімі пайда болды. Бақылау-ревизиялық басқармасы
Қаржы Министрлігінің құрамынан шығарылды. Оның негізінде мемлекеттік
қаржылық бақылау Комитеті құрылды.
1994 жыл қаңтар - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында орталық атқарушы органдар құрылым жетілдіру туралы
Жарлығы сәйкес Қаржы Министрлігі Қазынашылығының Бас басқармасы
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі жанындағы Қазынашылық деп
қайта құрылды.
1994 жыл ақпан - Қазақстан Республикасы Президенті Қылмыстықпен күресті
нығайту туралы Қаулысына қол қойды. Осыған байланысты Қаржы Министрлігі
салық қызметінің құрамында салық милициясы пайда болды, кейін ол салық
полициясы деп өзгерді.
1995 жыл сәуір - Бас мемлекеттік салық инспекциясы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бас салық инспекциясы деп атын
өзгертті. Осы жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
Жарлығы шықты.
1996 қыркүйек - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында мемлекеттік салық комитеті туралы Жарлығы шықты, осы
нормативтік - құқықтық актіге сәйкес Бас салық инспекция Қазақстан
Республикасы мемлекеттік салық комитеті болып өзгерді. Осы жылы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігі екіге бөлінде: Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігі және Қазақстан Республикасы Салық Комитеті.
1998 жыл қазан - Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Кіріс Министрлігі құрылды.
Оның құрамына мыналар кірді: Салық комитеті, Кеден комитеті, салық
полициясы Департаменті, кәсіпорындарды жою және қайта құру Агенттігі және
алкоголь өнімдері өндірісі мен айналымын мемлекеттік бақылау Комитеті.
2001 жыл қаңтар - салық полициясы салық полициясы Агенттігі болып аталып,
Мемлекеттік Кіріс Министрлігі құрамынан шығарылды.
- 2002 жыл қаңтар - Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлігінің құрамына берілді.
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай - ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі. Салық қызметі органдары уәкілетті
мемлекеттік орган мен салық органдарынан тұрады. Салық органдарына
облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша салық комитеттері,
ауданаралық салық комиттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар
бойынша салық комиттері жатады. Салық органдары тиісті жоғары тұған салық
қызметі органына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті
атқарушы органдарға жатпайды. Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына
басшылық жасауды жүзеге асырады. Салық органдарының бірінші басшыларын
қызметке уәкілетті мемлекеттік органның бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдармен өзара іс-қимыл жасайды, Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес бірлескен бақылау шараларын әзірлейді және қабылдайды, өзара ақпарат
алмасуды қамтамасыз етеді. Уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдар салықтық бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттерді орындауда
салық қызметі органдарына жәрдемдесуге міндетті. Салық қызметі органдары
мен кеден органдары өздеріне жүктелген салықтық бақылауды жүзеге асыру
жөніндегі міндеттерді өзара іс-қимыл жасау арқылы орындайды.
Салық қызметі органдары мен жергілікті атқарушы органдар салық жинауды
жүзеге асыру бойынша Салық Кодексінің 23-бабында белгіленген тәртіппен бір-
бірімен өзара іс-қимыл жасайды. Уәкілетті мемлекеттік және жергілікті
атқарушы органдардың бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алу
жөніндегі өкілеттіктері Салық кодексінің ерекше бөлімінде айқындалады.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдармен өзара іс-қимылды Салық кодексінде белгіленген тәртіппен
электрондық тәсілмен жүзеге асыруға құқылы.
Салық қызметі органдарының міндеттері мен құрылымы.
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің негізгі
бағыттарын сипаттау
Республикада салық жүйесі өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Реформалаудың алғашқы екі кезеңінде қабылданған құқықтық іс-шаралар
еліміздің салық жүйесінде бұрын-соңды болмаған экономикалық өрлеудің
бастапқы қадамдарының негізгісі болды.
Қазақстандағы салық реформасының I кезеңі.
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілер пакеті қабылданды.
Қазақстанның салық жүйесін құруда қалыптасқан өзіндік тәжірибесі
болмағандықтан негізінен көрші елдердің, бәрінен бұрын Ресей
Федерациясының тәжірибесі пайдаланылды. 1991 жылғы 25 желтоқсанда
қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы салық
жүйесі туралы Заң Ресей заңының көшірмесі болған еді. Сондықтанда
Қазақстанда федеративті мемлекетке тән үш звенолы салық жүйесі кұрылды.
Оның құрамына салықтардың үш тобы енді6 :
жалпы мемлекеттік;
жалпыға міндетті жергілікті салықтар және алымдар;
жергілікті салықтар және алымдар.
I. Жалпы мемелкеттік салықтардың түрлері:
Қосылған құнға салынатын салық.
Пайдаға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
Экспорт пен импортқа салынатын салық.
Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиылық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
10. Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
11. Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп
кіргені үшін төленетін ақы.
Заңды үйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы
жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
II. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен
теориялық аспектілері
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің
негізгі бағыттарын сипаттау
2.2 Қазақстандағы салық реформасы және оның экономикалық жетістіктері мен
қызметін талдау
2.3 Жаңа Салық кодексінің ұлттық экономикаға тигізетін
ықпалын
бағалау
КІРІСПЕ
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекетпен өмір сүріп,
оның дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойында
салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері
мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының
ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді.
Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.
Салық жүйесі мемлекеттің салық қызметінің құрылуымен бірге пайда болады
және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет
кұрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта
құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің борышы болып табылады- деп жазылған.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу барысында еліміздегі
салық жүйесінде бірқатар кемшіліктер болды, сол уақытта салық заңдылықтарын
қабылдау кезінде кемшіліктер толық ашылмады. Бұл -салықтардың өте көп
мөлшері де, үлкен ставкалары да, шаруашылық субъектілердің жалпы сомасынан
төленетін салық төлемдерінің өте жоғары бөлігі де, жеңілдіктер санының көп
болуы да, мемлекеттік және жергілікті бюджеттің толысуы да болып табылады.
Осы мәселелердің барлығын шешу Қазақстан Республикасы алдында тұрған
негізгі мәселелердің бірі болып табылды. Нақ осы мәселелерді шешу кезінде
Қазақстан Республикасында салық салудың құқықтық реттелуі өзінің дамуында
үш кезеңнен реформадан өткен болатын. Бұл кезеңдердің барлығы қазіргі салық
жүйесінің нарыққа сай қүрылуына зор ықпалын тигізді.
Таңдалған курстық жұмыс тақырыбы қазіргі кездегі өзекті мәселелердің
бірі болып табылады, себебі ел экономикасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге
бағытталған салық жүйесінің болуы және оның нарыққа сай реформалануы уақыт
талабы екені белгілі.
Сонымен, салық жүйесіндегі салықтар мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың
ең негізгі құралы болуымен қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің
ұлғайып дамуына және саяси-әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына
мүмкіндік туғызады. Қазіргі кезде табыстардың әртүрлі нысандарының салық
көздері мыналар болып табылады: пайда, процент, жалақы, дивидент, рента
және тағы басқалар. Салықтардың мәжбүр ету сипатынан басқа ерекше қасиеті -
олардың алым салықты өндіріп алу ретімен төленген сомасының мөлшері мен
салық төлеушілердің мемлекеттен алынатын қызметтерінің құнының арасындағы
сәйкессіздік болып табылады.
Салық жүйесі қызметі негізінде құрылатын мемлекеттік бюджеттің кірісіне
қарай мемлекеттің кәсіпкерлікпен айналысуының және әлеуметтік кепілдік
қызметінің мүмкіндігі белгілі болады. Салық мөлшерімен заңды құқы бар
мекемелер мен жеке адамдардың кәсіпкерлік белсенділігі, төлем қабілеті бар.
Салық жүйесі қызметі күрделі жүйе, ол жеңілдіктерімен жазалау шаралары
арқылы шаруашылық қызметтің барлық жақтарына нысаналы түрде әсер етеді.
Курстық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасы салық жүйесінің
қалыптасуы мен реформалау кезеңдерін, әдістемелік негізін, атақаратын
ролін, сондай-ақ қазіргі кезде салық саласында атқарылып жатқан іс-
шаралардың экономикалық тиімділігі мен ерекшеліктерін ашып көрсету болап
табылады.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін, курстық жұмысының мазмұнын және
қисынды дәйектілігін анықтаған келесі міндеттерді шешу қажет:
салық жүйесін реформалаудың қажеттілігін теориялық сипаттау;
Қазақстандағы салық реформасының негізгі кезеңдерін айқындау;
салық реформасының жетістіктері мен тиімділігін бағалау;
Салық кодексінің үлттық экономиканы дамытудағы әсерін ашып
көрсету;
салық жүйесін уақыт талабына сай жетілдіруге қатысты нақты
ұсыныстар жасау.
Жалпы, курстық жұмыс құрылымы қысқартылған сөздер тізімінен,
кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
1 Салық жүйесін реформалаудың экономикалық қажеттілігі
1.1 Салық қызметінің экономикалық мәні және мақсаты
Салықтар - мемлекетпен заңды және жеке тұлғалардан алынатын міндетті
төлемдер. Тарихи олар қоғамды антогеностикалық кластардан және мемлекеттің
пайда болуынан туындады, бүл азаматтардың салымдары бұқаралық үкіметті
қамтамасыз ету үшін қажет болды.
Салық салу дамудың ұзақ жолынан өтті, құл иеленушілік, одан кейін
феодалдық мемлекет өз қазынасын толтыру үшін пайдаланды. Құл иеленушілік
кезінде олар әр түрлі табиғи алым - салықтар ретінде және тәуелсіз халықтың
еңбегіне толтыру ретінде өтеу: құлдарды эксплуатациялауға, сондай-ақ
бағынушы халықтар түрінде алынды. Тауар ақша қатынасының дамуына қарай
салық ақшалай түрге ауысты. Алғашқы ақшалай салық II ғ. б.э.д. танымал Рим
империясындағы бар халықтан алынған адам басына салық болды1. Салықтың
экономикалық қүбылыс ретінде туындауы және қызмет етуі мемлекеттің пайда
болуымен байланысты. Әр мемлекет өзінің меншік қаржылық базасына ие болған
жағдайда ғана өмір сүре алады, қысқаша айтқанда өз қызметтерін сатып қткізу
процесінде туындайтын шығындарды жабу жэне өз қүралдарын қамтамасыз ету
үшін ақшасы болғанда іс жүзінде асырады. Сонымен қоса ақша материалдық
өндіріс сферасында өнім болып табылады оған, басқару қызметіне ие мемлекет
қызметтері жатпайды. Басқаша айтқанда барлық мемлекеттік қызметі ретінде
және жеке қарастырылатын нақты мемлекеттік қызметкердің еңбегі қоғамдық игі
сипатқа ие белгілі қүн ретінде ақша шығатын сол өнімді шығармайды. Бұл
мемлекеттік күшімен басқа жердей іздеу керек болды. Мемлекеттен ақша табу
мемлекеттін қаржы қорын қүру жэне мемлекеттің қызмет етуін қамтамасыз
етуге қажет ақшалай құралдарын жұмылдыру деп атауға қабылданған оның
қаржылық қызметі элементтік мазмұнын құрайды.
Барлық көптеген өндірістік қатынастар, өндірісті қолға алғандағы, бөлу,
айырбас жіне тұтыну, бөлістік қатынас қарқыны анықтайды, олардан салық
бөлініп шығады. Қоғамдық жинақ және ұлттық кірісті бөлу кезінде, әсіресе
соңғысын қайта бөлгенде, қаржылық қатынас құралдары және функцияланады,
сонымен қатар (салықтық қатынастар) қоғам мүшелері мен мемлекет арасындағы
салықтық қатынастар.
Салықтар жаңа құнды бөлу процесіне қатысып, өндірістік қатынастың
спецификалық нысаны жалпы өндіріс процесінің бөлігі ретінде шығады.
Салықтың өндірістік қатынасының спецификалық нысаны олардың қоғамдық
мазмүнын қалыптастырады. Салықтар өндірістік қатынастын шектелген ортасын
бейнелей отырып, бөлу қатынысының тек бөлу бөлігі болып табылады. Ұлттық
кірісті қайта бөлу процесіне қатыса отырып материалдық өндірістік салықтық
қатынасы өндірістік күшті айырбасының талабымен өзгереді., толығымен олар
өндірістік сипатқа ие. Үлттық кірісті бөлуде салықтар мемлекеттен ақшалай
нысанда жаң а қүнға ие болуды қамтамасыз етеді. Ұлттық кірістің бүл бір
бөлігі, елдің барлық түрғындарынан күштеп мобилизацияланған, ортрлықтанған
мемлекеттін қаржы қорына айналады, яғни оның өмір сүру негізіне. Мәжбүрлеу
процесінде эквивалентті айырбассыз құннын біржақтылығына (салық төлеушіден
мемлекеттке) ие, яғни сатып алу сатуға болмайды. Салық сомалары мемлекеттің
меншігі болып және еңбеккерлермен туындаған, жаңа қүн есебіне қалыптасады.
Салықтар қоғамдық құннан басқа материалдық негізге ие. Олар мемлекеттен
саяси мәжбүрлеу көмегімен алыстатылған жэне қосылған қоғам мүшелерінің
ақшалай кірістерінің бөлігі. Бүл экономикалық өмірде көрінетін қүбылыс
салықтық материалдың мазмүны ретінде шығады. Салық кірістерінің өсуі ұлттық
кірістің қоғамдастыруын білдіреді. Сондықтан екі сипатқа ие: өндірістік
қатынас спецификасының нысаны ретінде шығады (олардың қоғамдық мазмүны);
және ақшалай нысандағы құн бөлігі болып табылады (материалдық құн).
Салық көзі болып ұлттық кіріс табылады. Абстрактылы экономикалык
категорияларды қажетті өнім құнын қосқанда табылатын, материалдық өндіріс
сферасында жалданған жұмыскерлер еңбегімен жасалған ұлттық кіріс, шынайы
өмірде көрсетілген спецификалық нысанға ие: қажет өнім құны нысанында
немесе еңбек ақы жэне толықтыру қүны өнімі - пайыз, рента, пайда нысанда
шығады. Бұл алғашқы ұлттық өнімді бөлу салықтық маңызды орынға ие екінші
бөлімгде толықтырылады. Салықтар жаңа құн бөлігі ретінде мемлекеттен
мәжбүрлеп жұмылдырады.
Ақшалай нысандағы ұлттық кіріс құнның бөлу процесінде, қаржылық қатынас
жинақтылығын толықтырады: салықтық қатынас оны бөліп - бөліп көрсетеді.
Сондықтан салықтар ерекше экономикалық категория ретінде ғана емес сонымен
бірге қаржылық категория ретінде шығады.
Өзінің табиғи өмірінде салықтың қаржылық категориясы обьектиті сипатқа
ие, шынайы қаржылық қатынасты бейнелейді. Бұл категория барлық қаржылық
қатынасқа қатысты толық заңдылықтарды бейнелейді, өйткені салықтар басқада
қаржы категорияларымен тығыз байланыста - мемлекеттік кірістер, мемлекеттік
несиелермен. Сонымен қоса салықтар қаржылық категориялар өзімен өзгеше
көріністерге ие қозғалыстың меншік нысанындағы шектер, яғни өзінің
функциялары, барлық жинақ қаржылық категорияларды бейнелейді. Салық
функциялары әлеуметтік - экономикалық мазмұны, ішкі мазмүнды әшекерлейді,
яғни берілген қаржы категориясына қоғамдық тағайындайды.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың эконмикалық мазмұнын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
функцияларына (қызметтеріне) тікелей қатысты. Қазіргі салық жүйесінде
салықтар келесідей негізгі функцияларды орындайды:
реттеуші;
фискалды;
қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын да атап айтуға болады.
Реттеушілік қызметі — салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызметі арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтың реттелуі
жүзеге асырылыды. Салықты реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына
ықпал ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері салықтық реттеудің тетіктетрі болып саналады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек өндірістің дамуын
реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша жэне баға саясаты, шетел
инвесторларын ынталандыру, шағын жэне кіші кэсіпкерлікті дамыту жүмыстарын
жүзеге асыру. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктерімен тығыз байланыста үхталынуын
қажет етеді. Салықтық реттеуде салықтық ставкаларымен салықтық
жеңілдіктерінің алатын орыны ерекше. Сёбебі, ғылыми негізделмеген, шектес
тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндіріс
қарқынын бэсендетеді. Ал шектен тыс төмен қойылған салық ставкасы салық
төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне жэне мемлекет
кірісін азайтып, мемлекет шығындарының орны толмай қалуына әкеп соқтырады.
Осы сияқты салықтық жеңілдіктердің де тиімсіз жағы жеткілікті.
Салықтардың екінші негізгі қызметі - фискалдық несмесе бюджеттік
қызметі. Бүл қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдығ міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттін
кірісін топтастыра отырып, элеуметтік, эскери- қорғаныс жэне тағы басқа
мемлекеттік маңызы жоғары шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы әртүрлі субьектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бүл қызметтін іс-эрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды.
Барлық негізгі сипатта фискалды функция арқылы салықтың негізгі
қоғамдық белгісін жасайды. Мемлекеттің қаржы ресурсының қалыптасуы,
бюджеттен тыс қорлар жэне бюджеттік жүйені топтастыратын және меншік
функциясын жүзеге асыру үшін қажетті (әскери-қорғаныс, әлеуметтік табиғи
қорғаушылық, басқарушылық жэне тағы басқа).
Басқа салық функциясы экономикалык категория ретінде салықтық түсім
мөлшерін бейнелейтін мүмкіндік пайда болады жэне қаржы ресурстарындағы
мемлекет мүқтаждарын салыстырады. Қорытынды функция көмегімен эрбір салық
каналына тиімділік бағаланады, салық саясатына салық жүйесіне өзгерістер
енгізу шығарылады. Қаржы салық қатынасының қорытынды функциясы жағдайымен
көрінеді. Салықтың қорытынды функциясын іске асыру, салық тәртібінің
толықтылығымен жэне тереңдігімен байланысты. Оның мэні салық төлеуші өз
уақытында жэне толық көлемде салық өаңдылығымен орнатылатын төлемі.
Бөлу функциясы - салық жинай отырып мемлекет сонымен бірге, экономикаға
әртүрлі ықпал етеді, элеуметтік саясатты жүзеге асырады, түрғындар
арасындағы топтарды қайта бөліп, жағдайы төмендерді қолдайды жэне тағы
басқа. Мысал ретінде прогрессивті ставкадағы табыс салығын айтуға болады.
Салықтың негізгі функциясының бір болып өндіріс дамуының ықпал етуін реттеу
болып табылады. Бүл функцияның мэні жинақтау жэне түлыну арасындағы
пропорцияны қамтамасыз етумен бекітіледі, яғни ағымдағы кіріс бөлігін алу
арқылы түрғындардың мүқтаждықтарын шектеп және оларды дамуына бүрады.
Салықты реттеуде ынталандырушы және ұстанушы функциялары пайда болды.
Ынталандырушы функциясы - бұл экономикалық өсу стимулын, техникалық
жанартуды есеп беру-қарастыру және ғылыми жұмыстарды жүргізу, жергілікті
халықтың өсуін қүрайды. Шектеу функциясы - мемлекетке сондай немесе басқа
өндірістер тиімді еместігін бекітеді. Салық саясаты арқылы ол олардың
дамуын шектеуді қамтамасыз ете алады.
Мемлекет жоғарыда көрсетілген салық функцияларын пайдалана отырып,
салық жүйесін анықтайды жэне олардың қалыптастыру механизмін жетілдірді.
Салық және олардың функцияларын шынайы базистік қатынас белгілейді, яғни
салық қатынастар қозғалысының обьективті заңдылықтары. Бүл қатынастар салық
механизмін қүрайтын әр түрлі қүрамдар арсеналы арқылы салық саясаты
мемлекетпне пайдаланылады (салық ставкасы, салық салу тәсілдері,
жеңілдіктері жэне тағы басқа).
Салық механизмі өзімен бірге салық салуды басқару тәсілдері және
үтымдық - құқықтық нормасын көрсетеді. Мемлекет өзінің салық механизміне
салық заңдылықтары арқылы құқықтық нысан береді және оны реттейді. Салық
механизмі салық консепциясымен анықталады. Салық саясатын өзгерте отырып,
салық механизмін манипуляциялау арқылы, мемлекет белгілі бір шектерде нарық
шаруашылығы жағдайында экономикалық өсуде ынталандыра алады немесе үстап
түрады.
Бюджетке төлемдердің түсуін қамтамасыз ету бөлігінің тиімді кепілі
болып бәрінен бұрын салық жүйесінің қарапайымдылығы табылады. Мемлекеттік
барлық салық жүйелері талпынуға міндетті салық салу қағидалары:
Салық қиыншылығын бөлу тең бөлуге қажетті, яғни әрбір қоғам мүшесі
мемлекет кірістеріне өз үлесін салуға міндетті. Берілген принцпті жүзеге
асыру әртүрлі үкіметтің қиын есебі болып табылады, немесе салық
қиыншылықтарын дұрыс бөлуге жету арқылы тұрғындардың әр түрлі топтарын
дұрыс бөлуге жету арқылы өте қиын. Салық қиыншылығы экономика өзгерісіне
ықпал ету тәсілімен жалтарма болуы мүмкін, яғни өмір деңгейіне, пайдалылық
деңгейіне және тағы басқаларға қарай келесідей көрсетуге болады:
- салықтар әртүрлі тұлғалармен қабылданған экономикалық шешімдерге
ықпал етуге міндетті, яғни мүндай ықпал ету минималды болу қажет;
- әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға жету үшін салық саясатын
пайдалануда шаруашылық субьектілерін қзіне тартатын жою жэне әр түрлі
жеңілдік минимумына мәлімет болжамдайтын салық салу әділдігін және теңдік
қағидасын қабылдау керек;
- салық құрылымы экономиканың өсуіне орнықтыру мақсатында салық
саясатын пайдалануға мүмкіндік тудыруы қажет;
- салық жүйесі салық төлеушілерге түсінікті, өздігімен талдауды
жібермейтін қарапайым және анық болуы тиіс;
- заңмен бақыланатын салықты басқаруда әкімшілік шығыстар төмен болуы
керек.
Көрсетілген салықтарды салу классикалық қолдануда А.Смит өзі табиғатты
зерттеу және халықтың бай болу сабебін кітабында қалыптастырған. Бұл
қағидалар ескерілмеген біздің заманымызға дейін және кейде мемлекет өзінің
салық жүйесін құрғанда есепке алынады. Бұл жерде мемлекет саяси субьектісі
ретінде көрінеді.
Сонымен салықтар дегеніміз, жалпы мемлекеттің қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсатында, мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған
нормативтік акты заңның негізінде, сондай-ақ, заңда белгіленген мөлшерде
және уақытта заңды және жеке түлғалардан міндетті түрде қайтарылмайтын жэне
ақысыз негізінде бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Жоғарыда айтылғандарды қорыта отырып, келесідей тұжырым жасауға болады:
салықтың экономикалық мәні - олар мемлекетпен өзінің функцияларымен
тапсырмаларын жүзеге асыру үшін шоғырланатын жеке және заңды тұлғалардың
ұлттық табысынан нақты бір үлес алу арқылы экономикалық қатынастарды
білдіреді.
1.2 Салық жүйесін реформалаудың әдістемелік негізі мен теориялық
аспектілері
Салық ұғымымен салық жүйесі тығыз байлансты. Мемлекетте алынатын
салықтар түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық
службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттік салық жүйесін қүрайды.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі жүйеленіп, өзінің қалыптасу
барысында бірнеше реформалаудың әдістемелік негіздерін қамтыды2. Сонымен,
1991 жылы 25 желтоқсанынан бастап біздің елімізде алғаш рет салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Салық жүйесінің қызметі Қазақстан Республикасындағы
салық жүйесі туралы Заңға сәйкес жүргізілді. Осы заңға негізделіп
Қазақстанда 1992 жылғы 1-ші қаңтарынан бастап салықтың 43 түрі, оның ішінде
16 жалпы мемлекеттік, 10 жалпыға міндетті салықтар мен алымдар, 17
жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салық реформасының ұзақ мерзімді бағдарламасы 1995 жылдың басында
бекітіліп, республикадағы салық жүйесі мен салық салық саласындағы келеңсіз
мәселелерді элемдік салық салу талаптарына сэйкес реттеу күн тәртібіне
қойылды. Сол себепті 1995 жылы 24 сәуірде Салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы Президентінің заң
күші бар Жарлығы шықты. Бүл Жарлыққа Қазақстан Республикасының 1999 жылы 16
шілдедегі №440-1 Заңына сәйкес заң мэртебесі берілді. Ең бастысы, салық
саны 43-тен 11-ге дейін қысқартылды. Оның ішінде бесеуі мемлекеттік, алтауы
жергілікті салықтар.
Салық жүйесіндегі ауқымды жетістік 2001 жылы 12 маусымда Қазақстан
Республикасының жаңа Салық кодексімен айқындалды.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салықтардың,
салық сипатындағы алымдардың және төлемақылардың бірнеше түрлерінен түрады.
Алым дегеніміз - белгілі бір қызмет түрін бастар алдына немесе осы қызмет
түріне қүқық берер кезде төленетін міндетті төлем. Сонымен катар алым -
анықталған құқықтық мәртебені бергені үшін төлем болып саналады.
Төлемақы - белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін
міндетті төлем.
Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа міндеті
төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші
қүқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде айқындалып
тиісті нүсқаулықтарда келтірілген. Яғни, халықтардың жэне бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы Бюджет жүйесі туралы Заң
мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген
тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.
Қазақстан республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды құру мен
алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы
салық салудың тәртібін белгілейді. Салық элементтері дегеніміз - салық заңы
регламенттелген салықтың қолданылу жағдайын анықтайтын қүрамдас
бөліктерінің жиынтығы. Салықтың бірнеше элементтері бар, атап айтқанда:
салық субъектісі; салық объектісі; салық көзі; салық мөлшері; салық
жеңілдіктері; салық ставкасы; салық кезеңі; салықты есептеу тәртібі; салық
есептілігі; салықты төлеу тәртібі.
1. Салық субъектісі.
Салық субъектісі - заңды немесе жеке тұлға, яғни салықты төлеушілерді
атаймыз.
Салықты төлеушілер:
- қызметкерлер - өз еңбегімен материалдық және материалдық емес игілік
жасайтын, сонымен бірге белгілі бір түсім алатындар, яғни жеке тұлғалар:
- шаруашылық субъектілері - капмтал иелері, яғни заңды тұлғалар.
Салық төлеуші - салықты жэне бюдетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
Тұлға - жеке тұлға және заңды тұлға болып бөлінеді.
Жеке тұлға - Қазақстан Республикасының азаматы, шет мемлекеттің
азаматы, азаматтығы жоқ адам.
Салық тасымалдаушылар - іс үзінде салық ауыртпалығы түсетін жеке
тұлғалар, соңғы салық төлеушілер, яғни мемлекет азаматтары.
Заңды тұлға - Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің
заңдарына сәйкес азаматтық, оының ішінде шаруашылық құқықтар мен міндеттер
субъектісі ретінде әрекет ететін ұйым (шетелдік заңды тұлға) немесе
кәсіпорын. Шет мемлекеттің заңдарына сәйкес құрылған компания, ұйым немесе
басқа да корпорациялық құралым.
Заңды тұлғаның өз балансы, елтаңбасы, мөрі және банкіде есеп айырысу
шот есебі болады.
Салық кодексінің мақсаттары үшін олар құрылған шет мемлекеттің заңды
тұлғасы мәртебесіне ие ме, жоқ па — оған қарамастан дербес заңды тұлғалар
ретінде қарастырылады.
2.Салық объектісі.
Салық объектісі - салық есептелетін база, яғни салық не үшін
төленетінін қарастырады, мәселен: табыс, мүлік, тауар, мұра, жер және т.б.
осы аталғандардан салық төленеді.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын мүлік болып бөлінеді.
Тауар - қажеттілік пен тұтынуды қанағаттандыратын зат. Айналымнан
алынбаған, сатуға немесе айырбасқа арналған кез келген еңбек өнімі болып
табылады.
Мұра - қайтыс болған азамат мүлкінің оның мұрагерлеріне көшуі. Көптеген
мемлекеттерде мұраға салық салынады.
Жер - белгілі бір мөлшердегі пайдалану мүмкіндігі орасан зор табиғи
байлық. Күнделікті пайдаланылады.
3. Салық көзі.
Салық көзі - салық төлеу үшін белгіленген және қолданылатын ақша
қаражаттары, бұл жалақы, кіріс, дивидендтер, яғни салық неден
төленетіндігін анықтау.
Салық көзі - салық төлеуге арналған немесе қолданылатын ақша қаржылары.
Салықтың займдық қаржылар көзі тек мәселенің қысқа мерзімде шешімде
шешілуін көрсетеді.
Макроэкономикалық деңгейде салық төлеудің негізгі көзі ретінде -ұлттық
табыс қатысады.
Салық төлеушілердің салық төлеу үшін негізінен 5 көзі бар:
табыс;
қор және жинақ;
өндірістік капиталдың- ақша бөлігі, айлналым қаражаттары қорын қоса
алғанда;
қаражаттар, мұлікті өткізуден түскен, оының ішінде өндірістік
капиталдың мүліктік бөлігі, негізгі қорды қосқанда;
қарыз қаражаттары.
Табыс - үлттық табысты бөлу барысында мемлекетке, кәсіпорынға, мекемеге
немесе жеке тұлғаға түсетін ақшалай немесе материалдық ресурстар.
Салық төлеушілердің, яғни жеке және заңды тұлғалардың салық төлеу
көздерінің айырмашылықтары бар.
Салық төлеушілердің табыстары, бұл кімнің табысы болып саналатынына
байланысты болады және бірнеше нысандары бар:
тауарды (жүмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс;
дивидендтер, рента;
сыйақы, ұтыстар, роялти;
жалақы, зейнетақы, стипендия, сақтандыру төлемдері.
Қор - мемлекеттің, кәсіпорынның немесе жеке тұлғаның әлде бір мақсатқа
арналған ақша қаражаттары немесе материалдық құндылықтар.
Жинақ - кәсіпорынның немесе жеке тұлғалардың банкілерге және жинақ
мекемелеріне салған, әдетте, талап ету мерзімі көрсетілмеген ақшалай
қаражаттар.
Айналым қаражаттары - өнім өндіру мен өткізудің жоспарлы және
үздіксіз процесін қамтамасыз ететін өндірістік айналым қорлары мен айналыс
қорларын құру үшін бірлестіктерге, кәсіпорындарға, ұйымдарға авансыланған
ақшалай қаражаттың жиынтығы.
Қарыз қаражаттары - бір жақ (қарыз беруші) екінші жаққа (қарыз алушыға)
меншікті немесе оперативті басқаруды, ақшаны немесе түр-түсі белгіленген
заттарды табыстайтын, ал қарыз алушы сол тектес және сапасы сондай затты
немесе ақшаны қайтаруға міндеттенетін шартқа сәйкес берілетін қаражаттар.
Рента - алушыдан кәсіпкерлік қызметті талап етпейтін капиталдан,
мүліктен немесе жерден ұдайы алынып отыратын табыс; көптеген капиталистік
елдерде - меншік иесінің мемлекеттік заем облигациялары бойынша алатын
табысы.
Жалақы - біріншіден, әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына
қарай бөлініп, олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың ақша
түріндегі табысы; екіншіден, еңбек үшін сыйақы.
4. Салық мөлшері.
Салық мөлшері - салық төлеушінің табысына қарай алынатын салық сомасын
білдіреді және ол шекті, жеңілдікпен, орташа, нөлдік болып бөлінеді.
Салықтың шекті мөлшері - табыстың әр қосымша бірлігінен түсетін үстеме
салықты білдіреді, мәселен жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жеке
тұлғалардың мүлік салығы.
Салықтың жеңілдік мөлшері болады, оны мемлекет өз тарапынан белгілі бір
салық төлеушілерге әлеуметтік жағдайын ескере отырып, салық ставкалары
бойынша жеңілдік жасайды (мәселен, салықты төлеу мерзімін ұзартады,
мүгедектерге немесе жалғыз басты азаматтарға, көп балалы аналарға,
мемлекетке еңбек сіңірген азаматтарға және басқа да).
Салықтың орташа мөлшері деп салық төлеушінің табыстарын орта есеппен
алады да, сол сомадан салық төлейді. Мысал ретінде патентті алуға болады.
Бюджетке түсетін салық түсімдерін есептеу үшін салықтың орташа мөлшері
қолданылады.
Ал, нөлдік салық мөлшері, бұл салық төлеуден босатылады.
5. Салық жеңілдіктері.
Салық жеңілдіктері - төлем қабілетін, қоғамдық өндіріске қатысу және
басқа да факторларды ескеріп заңмен қарастырылған жалпы ережеден шығару.
Салық жеңілдіктері - заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп немесе
салық төлеуден түгел босату.
Салық жеңілдіктерін бірнеше белгілер бойынша топтауға болады:
1. Салық субъектілері бойынша жеңілдіктер.
Салық төлеушілердің өзіне салық жеңілдіктері беріледі. Жеке тұлғалардың
мүлік салығында мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді
қызметтен өту (оқу) кезеңінде салық төлеуден босатылады.
2. Салық объектісі бойынша жеңілдіктер.
Бұл жерде салық салу объектілеріне жеңілдік беріледі. Мысалы: көлік
құралдары салығында мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық
төлеуден босатылған.
3. Салық базасы бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, жеке табыс салығы бойынша салық базасына мемлекеттік бағалы
қағаздармен және агенттік облигациялармен жасалған операциялардан түскен
табыс қосылмайды.
4. Салық ставкасы бойынша жеңілдіктер.
Корпорациялық табыс салығында салық төлеушілер негізінен 30
пайыздық ставка бойынша салық төлесе, негізгі өндіріс құралы жер болып
табылатын салық төлеушілер 10 пайыздық ставка бойынша салық төлейді.
5. Салық кезеңдері бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, қосылған қүн салығы бойынша салық кезеңі - күнтізбелік ай
болса, ал ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар үшін салық
кезеңі бір жыл болып табылады.
6. Салықты есептеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Шағын бизнес субъектілерінің белгілі бір бөлігі оңайлатылған декларация
негізінде салық төлейді.
7. Салық төлеу тәртібі бойынша жеңілдіктер.
Мәселен, шағын бизнестің кейбір субъектілері салықты бір жолғы талон
немесе патент негізінде төлейді.
Қазіргі кезде кең тараған салық жеңілдіктерінің түрлерін С.Г.Пепеляев
ұсынған еді, яғни олар 3 топқа бөлінеді:
алып тастау;
жеңілдіктер;
босату.
Алып тастау - салық салудың жекелеген объектілері салық салудан алынып
тасталады.
Жеңілдіктер - салық базасын қысқарту.
Босату - салық ставкаларын төмендетуге бағытталған жеңілдіктер.
6. Салық ставкасы.
Салық ставкасы — салық базасының өлшем бірлігіне есептеулердің шамасын
білдіреді.
Салық ставкасы - салық салу объектісіне пайызбен бекітілген салық
мөлшері. Салық ставкасы - салық өлшемі ретінде қарастырылады.
Салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне пайызбен немесе
абсолютті сомамен белгіленеді.
Салық ставкасы бірнеше белгілер бойынша жіктеледі:
1. Салық сомасын анықтау тәсілі ойынша:
-тең;
тұрлаулы (қатаң)
пайызды.
2. Салық ставкаларын қолдану сипатына қарай:
жалпы;
жоғарылатылған;
төмендетілген.
3. Салық ставкасының мазмүнына байланысты:
маргинальды;
нақты;
экономикалық болып бөлінеді.
7. Салық кезеңі.
Салық базасын анықтап және салық сомасын есептеп, төленуге тиісті
салықтарды төлеудің белгілі бір кезеңдері болады.
Салық базасы дегеніміз салық салу объектісі мен салық салуға байланысты
объектінің қүн, физикалық немесе өзге де сипаттамалары, олардың негізінде
бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер сомасы
айқындалады.
Салық кезеңі - салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерге қатысты белгіленген уақыт кезеңі, ол аяқталған соң салық базасы
айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті
төлемдер сомасы есептеледі.
Көптеген салықтар үшін салық кезеңі - күнтізбелік жыл болып саналады.
Сонымен қатар мынадай салық кезеңдері бар:
бір күндік;
он күндік (декада)
айлық;
тоқсандық;
жылдық.
Салық жылы - күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеңілдік кезеңі - салық бойынша заңмен бекітілген жеңілдік берілетін уақыт
мерзімі.
8. Салықты есептеу тәртібі.
Негізінде салықты есептеудің 5 кезеңі бар:
бірінші - салық салынатын объектіні есепке алу;
екінші — салық салу объектісінен салық базасын есептеу;
үшінші - салық ставкаларын қолдану;
төртінші - салық жеңілдіктерін қолдану;
бесінші - салық сомасын есептеу.
Салық сомасын есептеуде мыналарға міндеттілік жүктеледі:
біріншіден, салық төлеушілердің өзіне (мәселен, корпорациялық табыс
салығын төлеген кезде);
екіншіден, салық органдарына (жеке тұлғалардың дер салығын төлеуі);
үшіншіден, салық агенттеріне (жеке табыс салығы).
Салық есептеуді жүзеге асыруға байланысты салық қызметақылы және
қызметақысыз болып бөлінеді.
Қызметақылы салықты есептеу салық төлеушіге жіберілген салық
хабарламасы арқылы жүзеге асырылады.
Салық кодексінде көрсетілгендей салық хабарламасында:
салық төлеушілердің тегі, аты, әкесінің аты немесе толық атауы;
салық төлеушілердің тіркеу нөмірі;
салық міндеттемесінің орындалуы жөнінде талаптар;
шағым беру тәртібі көрсетілуі тиіс.
Қызметақылы салықты есептеуде салықты есептеудің кадастр (тізімдеме)
тәсілі қолданылуы мүмкін.
Кадастр - салық салынуға тиіс адамдардың тізімі; тиісті объектілерді
ұдайы бақылау жолымен мезгіл-мезгіл құрастыратын жүйеленген мәліметтер
жинағы (мәселен, жер, су мәліметтерінің жинағы).
Қызметақысыз салықта салық төлеушілердің өздері төлеуге тиісті салық
сомасын есептейді.
Салық алу бірлігі - салық объектісін өлшеу бірлігі болып табылады.
Салық алудан толығымен босатылатын салық объектісінің ең аз бөлігі
-салық алынбайтын минимум болып саналады.
9. Салық есептілігі.
Салық есептілігі - салық төлеуші және салық агенті салық органдарына
табыс ететін, салық міндеттемелерін есептеу туралы ақпараты бар құжаттама.
Салық есептілігінде салық объектілерін анықтауда және салық базасын
есептеуде, негізінен, екі әдіс қолданылады:
есептеу әдісі;
кассалық әдіс.
Салық базасын есептеудің әдісі - табыстар мен шегерімдер жұмыстар
орындалғанда, қызметтер көрсетілгенде, сатып алушыларға тауарларды
жеткізген кезде есепке алынады.
Кассалық әдіс кезінде салық базасы табыстар мен шегерімдер салык
төлеушілердің орындалған жұмысына, көрсетілген қызметтерде, сатып
алушыларға тауарлар жеткізуде нақты төлем төленген кезде есепке алынады.
10. Салықты төлеу тәртібі.
Салықты төлеу тәртібі - салық төлеушінің мемлекетке салық төлемдерін
төлеуде жүзеге асырылатын салық заңдылықтарында бекітілген ереже.
Салық төлемі - салықтық қатынас объектісі ақша қатынастарының бір түрі
ретінде қатысады және салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен
төлейтін салық сомасы.
Салық ақшалай нысанда болса, онда салық төлеуші салықты ақшалай
төлейді. Ал, салық тауарлы-заттай нысанда болса, онда салық заттай
төленеді.
Мемлекеттің салық төлеушіден салықтық төлем сомасын мәжбүрлі түрде алуы
салық төлеу тәсілі болып табылады.
Салық төлеу тәртібінің салық төлеушілерден мемлекетке өтуінде негізінде
үш элементі бар:
әдісі;
мерзімі;
нысандары.
Салық міндеттемелерін орындауға жауапты тұлғаларға байланысты, салық
төлеудің 2 әдісі қолданылады:
дербес табыстау жолдары;
мәжбүрлеп алу жолдары.
Жалпы, Қазақстан Республикасында салық жүйесі салықтардың алымдардың
және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құ-қықтық нормаларды
және салық службасының органдарын қамтиды.
Салық жүйесі құрамында салық службасы органдары уәкілетті мемлекеттік
органдарынан тұрады. Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы
қалалары бойынша аймақаралық салық комитеттері, ауданаралық салық
комиттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар бойынша салық
комитеттері, сонымен бірге қаржы полицияларының бөлімшелері жатады. Салық
службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарнамаларының толық және дер
кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің
салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.
1.3 Қазақстан Республикасы салық органдары қызметтерінің құрылымын
реформалау ерекшеліктері
Салықтар мемлекеттік бюджеттің ең мол түсім көзі болғандықтан олар
қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің материалдық негізі болып
есептеледі. Сондықтан салықтар мақсатының басты бағыты мемлекеттің
қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық, сондай-
ақ саяси құрылыс бағдарламаларын ақшалай қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл жерде мемлекетті қоғамның саяси жүйесінің субъектісі екенін
ескерсек, оның қызмет аясы тек қана өз ақшалай мәселелерін шешіп қоймай,
сонымен қатар қоғамның да ақшалай инфрақұрылымын құруға бағытталған.
Сонымен, салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде, мемлекет бір уақытта екі
сипатта болады: саяси жүйесінің субъектсі ретінде және мемлекеттік бюджетке
жұмылдырылған ақша қаражаттарының меншік иесі ретінде.
Салықтық қызметті мемлекет қазынасын қалыптастыру мақсатында жүзеге
асырылатын мемлекеттік қызмет, дәлірек айтсақ қаржылық қызметтің бір түрі
деп есептеуге болады. Сонымен салықтық қызметке мынадай анықтама беруге
болады: салықтық қызмет дегеніміз, салықтар мен басқа да міндетті
төлемдерді заңда және басқа нормативтік актілерде белгіленген мөлшерде және
мерзімдерде бюджетке алу, қажет кезінде ставкаларын, түрлерін өзгерту,
сондай - ақ олардың дұрыс есептелініп, бюджетке дер кезінде түсулеріне
бақылау жүргізу процесін жүзеге асырушы мемлекеттің өзінің немесе оның
өкілетті органдарының іс - әрекеттері.
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының және
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай - ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі.
Қазақстан Республикасы салық қызметі органдарының қалыптасуы мен
реформалау кезеңдеріне тоқталатын болсақ, олар мынадай:
1990 жыл қаңтар - КСРО Министрлер Кеңесінің Мемлекеттік салық
қызметі туралы Қаулысы жарық көрді. Мемлекеттік салық қызметі осы
жылдың ақпан айында Қазақ ССР Қаржы Министрлігі жүйесінде пайда болды. Оның
құрамында мыналар болды: Министрліктің мемлекеттік
салықинспекциясы, облыстар, қалалар, аудандар, қалалардағы аудандар бойынша
мемлекеттік салық инспекциялары.
1991 жыл шілде - ҚССР Президентінің Қазақ ССР-да мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығы шықты. Осы нормативтік актіге сәйкес
салық қызметіне өз бетінше қаржылық институты статусы берілді. Мұндайжағдай
жаңа экономикалық кезеңде салық салу жүйесі арқылы қаржысаласындағы
мемлекеттік мүдделерді қорғау қажеттігімен туындады. Мемлекеттік
салық қызметі мынадай құрылымдық бөлімшелерден тұрды: Қазақ ССР Қаржы
Министрлігінің сәйкес бөлімшелері негізінде Қазақ ССР-ның Бас салық
инспекциясы, Қазақ ССР экономика бойынша мемлекеттік комитет жанындағы
бағалар Комитеті, облыстар, қалалар, аудандар, қалалардағы аудандар
бойынша мемлекеттік салық инспекциялары және халық депутаттары атқарушы
Кеңесінің бағалар бөлімі.
1991 жыл тамыз - Қазақ ССР Министрлер Кабинетінің Қаулысы
бойынша Қазақ ССР Бас мемлекеттік салық инспекциясы құрылды.
1991 желтоқсан - Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіздігі жарияланды.
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесі туралы заң күшіне енді.
1992 жыл қараша - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында кеден, салық және қаржы қызметтерін қайта құру туралы
Жарлығына сәйкес Бас салық инспекциясы Қаржы Министрлігі орталық аппараты
құрылымымен біріктірілді.
1993 қыркүйек - аударымда және редакциялық қызмет Басқармасының құрамында
сыртқы байланыс бөлімі пайда болды. Бақылау-ревизиялық басқармасы
Қаржы Министрлігінің құрамынан шығарылды. Оның негізінде мемлекеттік
қаржылық бақылау Комитеті құрылды.
1994 жыл қаңтар - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында орталық атқарушы органдар құрылым жетілдіру туралы
Жарлығы сәйкес Қаржы Министрлігі Қазынашылығының Бас басқармасы
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі жанындағы Қазынашылық деп
қайта құрылды.
1994 жыл ақпан - Қазақстан Республикасы Президенті Қылмыстықпен күресті
нығайту туралы Қаулысына қол қойды. Осыған байланысты Қаржы Министрлігі
салық қызметінің құрамында салық милициясы пайда болды, кейін ол салық
полициясы деп өзгерді.
1995 жыл сәуір - Бас мемлекеттік салық инспекциясы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігінің жанындағы Бас салық инспекциясы деп атын
өзгертті. Осы жылы 24 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заң күші бар
Жарлығы шықты.
1996 қыркүйек - Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
Республикасында мемлекеттік салық комитеті туралы Жарлығы шықты, осы
нормативтік - құқықтық актіге сәйкес Бас салық инспекция Қазақстан
Республикасы мемлекеттік салық комитеті болып өзгерді. Осы жылы Қазақстан
Республикасы Қаржы Министрлігі екіге бөлінде: Қазақстан Республикасы Қаржы
Министрлігі және Қазақстан Республикасы Салық Комитеті.
1998 жыл қазан - Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы
бойынша Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Кіріс Министрлігі құрылды.
Оның құрамына мыналар кірді: Салық комитеті, Кеден комитеті, салық
полициясы Департаменті, кәсіпорындарды жою және қайта құру Агенттігі және
алкоголь өнімдері өндірісі мен айналымын мемлекеттік бақылау Комитеті.
2001 жыл қаңтар - салық полициясы салық полициясы Агенттігі болып аталып,
Мемлекеттік Кіріс Министрлігі құрамынан шығарылды.
- 2002 жыл қаңтар - Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасы
Қаржы Министрлігінің құрамына берілді.
Салық қызметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарналарының толық
және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай - ақ салық
төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауын жүзеге асыру
жөніндегі міндеттер жүктеледі. Салық қызметі органдары уәкілетті
мемлекеттік орган мен салық органдарынан тұрады. Салық органдарына
облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша салық комитеттері,
ауданаралық салық комиттері, аудандар, қалалар және қалалардағы аудандар
бойынша салық комиттері жатады. Салық органдары тиісті жоғары тұған салық
қызметі органына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті
атқарушы органдарға жатпайды. Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына
басшылық жасауды жүзеге асырады. Салық органдарының бірінші басшыларын
қызметке уәкілетті мемлекеттік органның бірінші басшысы тағайындайды.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдармен өзара іс-қимыл жасайды, Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес бірлескен бақылау шараларын әзірлейді және қабылдайды, өзара ақпарат
алмасуды қамтамасыз етеді. Уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдар салықтық бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттерді орындауда
салық қызметі органдарына жәрдемдесуге міндетті. Салық қызметі органдары
мен кеден органдары өздеріне жүктелген салықтық бақылауды жүзеге асыру
жөніндегі міндеттерді өзара іс-қимыл жасау арқылы орындайды.
Салық қызметі органдары мен жергілікті атқарушы органдар салық жинауды
жүзеге асыру бойынша Салық Кодексінің 23-бабында белгіленген тәртіппен бір-
бірімен өзара іс-қимыл жасайды. Уәкілетті мемлекеттік және жергілікті
атқарушы органдардың бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алу
жөніндегі өкілеттіктері Салық кодексінің ерекше бөлімінде айқындалады.
Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік және жергілікті атқарушы
органдармен өзара іс-қимылды Салық кодексінде белгіленген тәртіппен
электрондық тәсілмен жүзеге асыруға құқылы.
Салық қызметі органдарының міндеттері мен құрылымы.
2 Қазақстандағы салық реформасының өту кезеңдерің бағалау
2.1 Республикадағы салық реформасының бастапқы кезеңінің негізгі
бағыттарын сипаттау
Республикада салық жүйесі өз алдына сала болып қалыптасуы үшін, біршама
қиындықтарды бастан кешіре отырып, көптеген өзгерістер мен толықтырулар
жасалынып, қазіргі кезде тұрақты жүйеге түсті.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.
Реформалаудың алғашқы екі кезеңінде қабылданған құқықтық іс-шаралар
еліміздің салық жүйесінде бұрын-соңды болмаған экономикалық өрлеудің
бастапқы қадамдарының негізгісі болды.
Қазақстандағы салық реформасының I кезеңі.
1991 жылғы 9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің ҚазКСР мемлекеттік
салық қызметін құру туралы Жарлығымен ҚазКСР-нің басты мемлекеттік салық
инспекциясы құрылды. 16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық түрін
қарастыратын салық жөніндегі заң актілер пакеті қабылданды.
Қазақстанның салық жүйесін құруда қалыптасқан өзіндік тәжірибесі
болмағандықтан негізінен көрші елдердің, бәрінен бұрын Ресей
Федерациясының тәжірибесі пайдаланылды. 1991 жылғы 25 желтоқсанда
қабылданған Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы салық
жүйесі туралы Заң Ресей заңының көшірмесі болған еді. Сондықтанда
Қазақстанда федеративті мемлекетке тән үш звенолы салық жүйесі кұрылды.
Оның құрамына салықтардың үш тобы енді6 :
жалпы мемлекеттік;
жалпыға міндетті жергілікті салықтар және алымдар;
жергілікті салықтар және алымдар.
I. Жалпы мемелкеттік салықтардың түрлері:
Қосылған құнға салынатын салық.
Пайдаға салынатын салық.
Акциздер.
Бағалы қағаздармен жасалатын операциялардан алынатын салық.
Экспорт пен импортқа салынатын салық.
Кеден тарифі және баж салығы.
Пайдалы қазбаларды геологиылық барлау және геологиялық іздестіру
жұмыстарына байланысты шығындарды өтеуге жұмсалатын алым.
Тіркелген (ренталық) төлемдер.
Транспорт құралдарына салынатын салық.
10. Автотранспорт құралдарын сатып алуға салынатын салық.
11. Автотранспорт құралдарының Қазақстан Республикасына келіп
кіргені үшін төленетін ақы.
Заңды үйымдардың мүлкіне салынатын салық.
Қазақстан Республикасы азаматтарынан, шетел азаматтарынан және азаматтығы
жоқ адамдардан алынатын табыс салығы.
Мемлекеттік баж салығы.
Табиғат ресурстарына салынатын салық.
Колхозшылардың еңбегіне ақы төлеу қорына салынатын салық.
II. Жалпыға бірдей міндетті жергілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz