Аграрлық секторда тауар өндірушілердің тұрақты жұмыс істеуі үшін түрақты қаржы-несие жүйесін құру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама, мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және салалары ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау көрсетуі ... ... ... ... ... ..6
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың әлеуметтік.экономикалық дамуы ... ... ... ...8
2 Қазақстан Республикасының аграоөнеркәсіп секторының жай.күйі бағыттары мен бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп кешеніне қолдау көрсету бағыттары ... ...16
2.3 Дүниежүзілік сауда ұйымындағы Қазақстанның ауыл шаруашылықты қолдау бағыттары ... ... ... ... ... ... ... .23
3 Қазақстан Республикасының агробизнесті дамыту, мәселелер және оның шешу жолдары
3.1 Агроөнеркәсіп кешеніндегі негізгі мәселелер және оның шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары ... ... ... .35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама, мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және салалары ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау көрсетуі ... ... ... ... ... ..6
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың әлеуметтік.экономикалық дамуы ... ... ... ...8
2 Қазақстан Республикасының аграоөнеркәсіп секторының жай.күйі бағыттары мен бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп кешеніне қолдау көрсету бағыттары ... ...16
2.3 Дүниежүзілік сауда ұйымындағы Қазақстанның ауыл шаруашылықты қолдау бағыттары ... ... ... ... ... ... ... .23
3 Қазақстан Республикасының агробизнесті дамыту, мәселелер және оның шешу жолдары
3.1 Агроөнеркәсіп кешеніндегі негізгі мәселелер және оның шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
3.2 Аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары ... ... ... .35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
Қолданылған әдебиеттер
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі салалары – егіншілік пен мал шаруашылығы. Олардың құрамына ауыл шаруашылық дақылдарының, малдың түрі, топтары, т.б. бойынша бөлінетін қосалқы салалар енеді. Ол халықтың азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоң май, т.б.), жеңіл және тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Қазақстанда ауыл шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы болып келді.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды саласы. Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал өсірумен айналысатын саласы.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс. Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін, өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай экономикалық факторларды ескеру қажет.
Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы және ол экономикалык, дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіпті дамыту, саяси және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке ынталандыру тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлык, салада терең дағдарыс қалыптасты. Одан шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық қатынастарға көіпу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек. Бұл ауыл және барлық халық шаруашылығында реформа жүргізудің стратегиялық бағытын жүзеге асыруда қолдан жасалынған қиыншылықтар тудырды. Әуелі көптеген жылдар бойы орталықтан басқару жағдайында қалыптасқан шаруашылықпен айналысу мен еңбек ету психологиясын жекеменшік өрістеген жағдайға бейімдеу революциялық емес, эволюциялық процесс екені ескерілмеді. Әсіресе мал шаруашылығын дамытуда жергілікті халықтың еңбек ету "философиясы" назарға алынбады. Эволюциялық өзгерістер нарыққа өтуге дайын емес ортаға "секіріспен" ауыстырылды.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды саласы. Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал өсірумен айналысатын саласы.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс. Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін, өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай экономикалық факторларды ескеру қажет.
Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы және ол экономикалык, дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіпті дамыту, саяси және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке ынталандыру тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлык, салада терең дағдарыс қалыптасты. Одан шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық қатынастарға көіпу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек. Бұл ауыл және барлық халық шаруашылығында реформа жүргізудің стратегиялық бағытын жүзеге асыруда қолдан жасалынған қиыншылықтар тудырды. Әуелі көптеген жылдар бойы орталықтан басқару жағдайында қалыптасқан шаруашылықпен айналысу мен еңбек ету психологиясын жекеменшік өрістеген жағдайға бейімдеу революциялық емес, эволюциялық процесс екені ескерілмеді. Әсіресе мал шаруашылығын дамытуда жергілікті халықтың еңбек ету "философиясы" назарға алынбады. Эволюциялық өзгерістер нарыққа өтуге дайын емес ортаға "секіріспен" ауыстырылды.
1. «Астық туралы» 19.01.2001 жылғы ҚР Заңы; 2. «Қаржы лизингі туралы» 05.07.2000 жылғы ҚР Заңы;
3. «Несие серіктестіктері туралы» 28.03.2003 жылғы ҚР Заңы;
4. «Ауылдық тұтынушылар кооперациясы туралы» 21.07.1999 жылғы ҚР Заңы;
5. «Шағын несие ұйымдары туралы» 06.03.2003 жылғы ҚР Заңы.
6. «Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 11 желтоқсандағы № 220 Жарлығын іске асыру жөніндегі іс-шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы № 1247 қаулысы;
7. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі 2006-2008 жылдарға арналған бірінші кезектегі шаралар бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 наурыздағы № 149 қаулысы;
8. «Агроөнеркәсіптік кешенді мамандандырылған ұйымдардың қатысуымен қолдаудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 7 шілдедегі № 645 қаулысы;
9. «Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын іске асыру жөніндегі негізгі бағыттардың (іс-шаралардың) жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 сәуірдегі № 319 қаулысы.
10. С.Әбділдин Агробизнесті ұйымдастыру: оқу құралы. !Қазұлтагру» баспасы., 2001ж
11. Абраев, Серік Абрайұлы "Агроөнеркәсіп кешенінің жөндеу, қызмет көрсету кәсіпорындарын ұйымдастыру және жобалаудың негіздері [Мәтін]» С.Сейфуллин атын. Ақмола аграрлық ун-ті. 2001
12. «Қазақстан кәсіпорындарының іскерлік белсенділігі [Мәтін]» Қазстатақпарат, 2006
13. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеужәне сақтау технологиясы [Мәтін] Әлібаев, Т. Е., 1999
14. Агроөнеркәсіп кешенің ұйымдастыру және оның нарықтық инфрақұрылымының дамуы : учебник / Ж. Балапанов, Г. Тоқмағанбетов, Ж. Аманжолов и др. - Алматы : Республикалық баспа кабинеті, 1994.
15. Ауыл (село) дамуының мониторингі. 2008 жылғы қаңтар-маусым 2 -бөлім = Мониторинг развития аула(села). Январь-июнь 2008 года часть 2 : тоқсан сайын шығатын статистикалық бюллетень / ҚР статистика жөніндегі агенттігі. - Астана : ҚР Статистика агенттігі, 2008
16. Баймұқанов Т., Шарақымбаев А., Байдильдин Қ., Байтеков З. Қазақстан халықшаруашылығының және шаруашылық жүргізу формаларының дамуы. -Алматы: Ана-тілі, 1998. -112 б.
3. «Несие серіктестіктері туралы» 28.03.2003 жылғы ҚР Заңы;
4. «Ауылдық тұтынушылар кооперациясы туралы» 21.07.1999 жылғы ҚР Заңы;
5. «Шағын несие ұйымдары туралы» 06.03.2003 жылғы ҚР Заңы.
6. «Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 11 желтоқсандағы № 220 Жарлығын іске асыру жөніндегі іс-шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 23 желтоқсандағы № 1247 қаулысы;
7. «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі 2006-2008 жылдарға арналған бірінші кезектегі шаралар бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 6 наурыздағы № 149 қаулысы;
8. «Агроөнеркәсіптік кешенді мамандандырылған ұйымдардың қатысуымен қолдаудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 7 шілдедегі № 645 қаулысы;
9. «Мемлекет басшысының 2005-2007 жылдардағы Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын іске асыру жөніндегі негізгі бағыттардың (іс-шаралардың) жалпыұлттық жоспарын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007-2009 жылдарға арналған бағдарламасын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20 сәуірдегі № 319 қаулысы.
10. С.Әбділдин Агробизнесті ұйымдастыру: оқу құралы. !Қазұлтагру» баспасы., 2001ж
11. Абраев, Серік Абрайұлы "Агроөнеркәсіп кешенінің жөндеу, қызмет көрсету кәсіпорындарын ұйымдастыру және жобалаудың негіздері [Мәтін]» С.Сейфуллин атын. Ақмола аграрлық ун-ті. 2001
12. «Қазақстан кәсіпорындарының іскерлік белсенділігі [Мәтін]» Қазстатақпарат, 2006
13. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеужәне сақтау технологиясы [Мәтін] Әлібаев, Т. Е., 1999
14. Агроөнеркәсіп кешенің ұйымдастыру және оның нарықтық инфрақұрылымының дамуы : учебник / Ж. Балапанов, Г. Тоқмағанбетов, Ж. Аманжолов и др. - Алматы : Республикалық баспа кабинеті, 1994.
15. Ауыл (село) дамуының мониторингі. 2008 жылғы қаңтар-маусым 2 -бөлім = Мониторинг развития аула(села). Январь-июнь 2008 года часть 2 : тоқсан сайын шығатын статистикалық бюллетень / ҚР статистика жөніндегі агенттігі. - Астана : ҚР Статистика агенттігі, 2008
16. Баймұқанов Т., Шарақымбаев А., Байдильдин Қ., Байтеков З. Қазақстан халықшаруашылығының және шаруашылық жүргізу формаларының дамуы. -Алматы: Ана-тілі, 1998. -112 б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама, мемлекеттік
қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау
көрсетуі ... ... ... ... ... ..6
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың әлеуметтік-
экономикалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
2 Қазақстан Республикасының аграоөнеркәсіп секторының жай-күйі бағыттары
мен бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп
кешеніне қолдау көрсету
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16
2.3 Дүниежүзілік сауда ұйымындағы Қазақстанның ауыл шаруашылықты қолдау
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...23
3 Қазақстан Республикасының агробизнесті дамыту, мәселелер және оның шешу
жолдары
3.1 Агроөнеркәсіп кешеніндегі негізгі мәселелер және оның шешу жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..30
3.2 Аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары
... ... ... .35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 43
Кіріспе
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі
салалары – егіншілік пен мал шаруашылығы. Олардың құрамына ауыл шаруашылық
дақылдарының, малдың түрі, топтары, т.б. бойынша бөлінетін қосалқы салалар
енеді. Ол халықтың азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоң май, т.б.), жеңіл және
тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Қазақстанда ауыл
шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы
болып келді.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал
шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды
саласы. Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал
өсірумен айналысатын саласы.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе
олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс.
Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің
шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін,
өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай
экономикалық факторларды ескеру қажет.
Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы
және ол экономикалык, дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіпті
дамыту, саяси және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында
шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке ынталандыру
тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлык, салада терең дағдарыс
қалыптасты. Одан шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және
жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге
асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық
қатынастарға көіпу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек.
Бұл ауыл және барлық халық шаруашылығында реформа жүргізудің стратегиялық
бағытын жүзеге асыруда қолдан жасалынған қиыншылықтар тудырды. Әуелі
көптеген жылдар бойы орталықтан басқару жағдайында қалыптасқан
шаруашылықпен айналысу мен еңбек ету психологиясын жекеменшік өрістеген
жағдайға бейімдеу революциялық емес, эволюциялық процесс екені ескерілмеді.
Әсіресе мал шаруашылығын дамытуда жергілікті халықтың еңбек ету
"философиясы" назарға алынбады. Эволюциялық өзгерістер нарыққа өтуге дайын
емес ортаға "секіріспен" ауыстырылды.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Аграрлық секторда тауар өндірушілердің
тұрақты жұмыс істеуі үшін түрақты қаржы-несие жүйесі әлі құрылмаған. Банк
процентінің жоғарғы мөлшері ақша айналымын және өндірісті тұрақтандыруға
мүмкіндік бермейді. Негізгі мәселелердің бірі - бұл қаржы қорларының үнемі
жетіспеуі және ауылға тиімді несие беру механизмінің жасалынбағандығы.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты: ауыл шаруашылығын зерттеп, негізгі
мәселелерді анықтап, осы мәселелерді шешу мақсатында өз ұсыныстарымды беру.
Курстық жұмыс 3 бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде жалпы ауыл шаруашылығына түсініктеме беріліп
ауылшаруашылығына мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері сипатталған. Оның
ішінде ауыл шаруашылығының түрлері мен салалары, еліміздің аграрлық
секторға қолдау көрсетуі, Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және
ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуы баяндалған.
Ал екінше бөлімде Қазақстан Республикасының аграрлық секторының жай-
күйі бағыттары мен бағдарламалары талданды. Яғни: ауыл шаруашылығын
дамытудағы мемлекеттік бағдарламалары, аграрлық секторды дамыту үшін
құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп кешеніне қолдау көрсету бағыттары,
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына өту кезеңіндегі ауыл шаруашылықты
қолдау бағыттары қарастырылған.
Курстық жұмыстың 3 бөлімінде Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп
кешенін дамыту, мәселелер және оның шешу жолдары жазылған. Бұл бөлімде
аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары, агроөнеркәсіп
кешенінде маркетингтік қызметті жетілдіру, ауыл шаруашылығы өнімдерінің
имиджін жақсарту жолдары ұсынылды.
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама,
мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және салалары
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі
салалары – егіншілік пен мал шаруашылығы. Олардың құрамына ауыл шаруашылық
дақылдарының, малдың түрі, топтары, т.б. бойынша бөлінетін қосалқы салалар
енеді. Ол халықтың азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоң май, т.б.), жеңіл және
тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Қазақстанда ауыл
шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы
болып келді. Қазақ жерінде б.з.д. 2-мыңжылдықтан бастап адамдар қолда мал
өсіре бастады. Оларды көбейту үшін жайылымдар іздеп, көшіп-қонатын болды.
Олар, көбінесе, жылқы түйе, қой және ешкі өсірді. Малдардың жағдайына
байланысты көшіп жүретіндіктен сиырды өте аз ұстады. Сол кезден бастап
адамдар егін салумен де айналысқан. Оған дәлел археологиялық қазбалардан
табылған қыш құмырадағы арпаның, бидайдың, тарының дәндері. Егін егу мал
өсіруге қарағанда баяу дамыды. Қазір Қазақстанда ауыл шаруашылығы мақсатына
арналған жеке меншік иелері мен жер иеленушілердің қарамағында 149,1
млн.га. жер бар.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал
шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды
саласы. Мал шаруашылығымен тығыз байланысты. Бұл шаруашылыққа егіншілік,
шабындық, орман шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, жеміс-жидек шаруашылығы,
әсемдік бақ өсіру және жабайы жеміс-жидек, саңырауқұлақ, дәрілік,
т.б.пайдалы өсімдіктерді жинау шаруашылықтары жатады. Екінші жағынан
өсімдік шаруашылығы ғылым ретінде – ауыл шаруашылық өсімдік түсімін
молайту, өнім сапасын жақсарту, қаржы мен еңбекті аз жұмсап, көп өнім алу
мәселелерін зерттейтін ғылым.
Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал
өсірумен айналысатын саласы. Мал шаруашылығы халықты азық-түлікпен жеңіл
және тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен, ауыл шаруашылық өндірісін күш-көңіл
және тыңайтқышпен қамтамасыз етеді. Мал шаруашылық өнімдері мен оның
қалдықтарынан мал азықтары, дәрі-дәрмектер мен биологиялық белсенді заттар
алынады. Осы салаға сиыр, қой, ешкі, жылқы және түйе шаруашылықтары жатады.
Нарық жағдайында өндірістің тауарлы салалары, яғни кәсіпорынның
кірісін қамтамасыз ете алатын саласы маңызды.
Тауарлы ауыл шаруашылық салалары негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Негізгі сала - өндірістің мамандандырылуын айқындайды және оның
өнімінің үлес салмағы кәсіпорынның тауарлы өнімінде анағұрлым көп болуы
керек. әрбір кәсіпорында бірнеше негізгі сала болуы керек. Мысалы, қала
маңындағы аймақта сүт және көкөніс өндіру болса, солтүстік аудандарда астық
өндіру мен құс өсіру және басқалар қатар жүреді. Анағұрлым ірі негізгі
саланы – басты сала деп атайды [16].
Негізгі саладан басқа бірнеше қосымша салалар да тауарлы болуы мүмкін.
Қосымша салалар үстеме тауарлы өнім өндірісін қамтамсыз етеді. Және
негізгі салалармен қиылысымда кәсіпорынның өндірістік құрылымын ұтымды
құруға мүмкіндік береді. Мысалы, егер астық және құс етін өндіру – негізгі
салар болып табылатын шаруашылықта табиғи жем азық жайылымдарда қосымша
тауарлы салалар ретінде жылқы шаруашылығы немесе қой шаруашылығы өнімдерін
өндірген жөн.
Ірі шаруашылықта негізгі және қосымша салалардан басқа қосалқы
өндірістер де болуы мүмкін, олардың өнімдері негізінен ішкі қажеттіліктерді
қанағаттандыруға бағытталады. (Мал азығын өндіру, құрылыс материалдарын
шығару, агросервис және басқалары).
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары бірнеше салалардан тұруы, көпсалалы
болуы, сондай-ақ бір ғана салада мамандандырылуы да мүмкін (құс
фабрикалары, жылыжай комбинаттар және басқалары).
Сөйтіп, сала – ауыл шаруашылық өндірісінің бөлімі. Саланың айрықша
белгілері:
- өнім құрамы (ет, сүт, астық және т.б.);
- еңбектің қолданылатын жарақтары мен құралдары (астық өндіруге комбайн
қажет, сүт өндіру кезінде сауу агрегаттары керек);
- өндірістің технологиясымен ұйымдастырылуы;
- еңбеккердің кәсіби ерекшеліктері.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе
олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс.
Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің
шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін,
өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай
экономикалық факторларды ескеру қажет [15].
Саларды таңдағанда олардың қилысымын ескерген жөн: технологиялық және
экономикалық байланыстар болуын; кәсіпорынның ішкі қажеттіліктерін
қанағаттандыру мүмкіндігі; саланың ресурстарға қатынастары жөнінен
бәсекелестігі жоқтығын ескеру қажет.
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау көрсетуі
Аграрлық және онымен іргелес салаларды дамыту саласындағы мемлекеттік
саясат қысқа, орташа және ұзақ мерзiмдi сипаттағы мақсаттарды көздейдi және
жиынтығында тiкелей аграрлық өндiрiстiң өнiмдiлiгi мен түсiмдiлiгiн арттыру
негiзiнде ауыл халқының әл-ауқатын жақсартуға, ауылдағы жұмыспен қамтудың
барлық нысандарын, соның iшiнде ауылдық жерлердi индустрияландыру арқылы
оза дамытуға және оларды қолдауға бағытталатын болады.
Қысқа мерзiмдi сипатты мақсаттар
Нарықтарды тиiмдi мемлекеттiк реттеу, протекционистiк сыртқы сауда
саясатын жүргiзу, нарықтың және барабар қаржы жүйесiнiң инфрақұрылымын
қалыптастыру, шағын кредиттер беру бағдарламаларын жүзеге асыру,
шаруашылықтардың көлбеу кооперациялануын және тiгiнен интеграциялануын
дамыту арқылы өндiрiстi шоғырландыру жолымен аграрлық сектордың
рентабельдiлiгiне және ауыл халқының кiрiстерiн қолдап отыру.
Орташа мерзiмдi сипатты мақсаттар
Аграрлық өндiрiстi интенсивтендiру және ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң
негiзгi түрлерiн орташа әлемдiк өнiмдiлiкке жақындату, ауылдағы қайта өңдеу
мен сервистiк өндiрiстердi жан-жақты дамыту, ауыл халқына әлеуметтiк қызмет
көрсету стандарттарын қамтамасыз ету.
Ұзақ мерзiмдi сипатты мақсаттар
Аграрлық өндiрiстi тұрақты дамыту және оңтайландыру. Ауылдық жерлердi
индустрияландыру, ауыл мен қала халқының тұрмыс деңгейлерiндегi
айырмашылықтарды еңсеру.
Осы заманғы нарықтық экономикада мемлекет неғұрлым реттейтiн және
қолдайтын секторлардың бiрi аграрлық сектор болып табылады.
90-жылдардың орта шенiнде әлемде аграрлық секторды қолдауға жыл сайын
350 млрд. АҚШ доллары жұмсалды.
Мұның өзi осы сектордың ел дамуындағы тарихи және әлеуметтiк
маңызымен, ең алдымен ауылдың кiрiсiн және онда жұмыспен қамтуды қолдаумен,
азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз етумен, ауылдық аумақтарды дамытумен
және дәстүрлi ауылдық ландшафт пен халықтың санын сақтауға ұмтылумен
айқындалады.
Әлеуметтiк сектор мен оның жекелеген бөлшектерiн мемлекеттiк реттеудiң
классикалық үлгiсi - АҚШ, Канада, Еуропа одағы (ЕО) елдерi.
Аграрлық сектордың өнiмдiлiгi, әсiресе жоғары дамыған елдердегi
техникалық прогрестiң жылдам жүруiне байланысты өнiмдiлiгi өсе түсiп отыр.
Тектiк инженерияны одан әрi енгiзуге және биотехнологияларды дамытуға
байланысты оның неғұрлым тез серпiн алуы мүмкiн.
Артық өндiрiстiк қуаттар мен сұраныстың баяу өсуi жағдайында аграрлық
өнiмдi ұсынудың жылдам ұлғаюы iшкi нарықтарда бағаның құлдырауына және осы
елдердiң аграрлық секторлары табысының төмендеуiне алып келедi. Мұның өзi
ресурстардың экономиканың аграрлық емес секторларына ығысуына жағдай
жасайды.
АҚШ-та жұмыс iстейтiндердiң жалпы санынан аграрлық секторда жұмыс
iстейтiндердiң үлесi 1910 жылғы 35%-дан қазiргi кезде 3-4%-ға дейiн
қысқарды.
Аграрлық секторда жұмыспен қамтудың қысқаруының тежеусiз үрдiсi өсу,
даму үстiндегi кез келген экономикаға тән құбылыс және ол Қазақстан үшiн де
аса өзектi болып отыр. Экономикалық, экологиялық және әлеуметтiк
салдарлардан басқа, аумақтың кеңдiгi мен халықтың сирек қоныстанғандығына
орай, ауылдың құлдырауы елдiң ұлттық қауiпсiздiгiне әсер ететiн факторға
айналуда.
Елдердiң көпшiлiгiнде ресурстардың ығысуының iс жүзiндегi қарқыны
бiршама баяу жүрiп жатыр және аграрлық өндiрушiлердiң кiрiсiн қолдау осы
елдердегi аграрлық саясаттың басты мiндетi болып отыр [1].
Аграрлық сектордың кiрiсiн арттыру үшiн iс жүзiнде барлық жерде және
әсiресе, дамыған елдерде арнаулы протекционистiк бағдарламалар:
- мемлекеттiк сатып алу интервенциялары арқылы бағаның нысаналы
деңгейiн қолдау;
- өндiрушiлерге тiкелей баға субсидиялары (ең төменгi кепiлдiктi
бағалар);
- экспортты субсидиялау;
- ресурстарды арзандату жолымен шығындарды азайту (материалдық-
техникалық ресурстарға арналған субсидиялау, жеңiлдетiлген кредиттер беру)
iске асырылады.
Қолданатын бағалар ұлттық шекаралар шеңберiнен шығып кететiн
экономикалық абайсыздықты туындатады.
Iшкi нарықты қорғау үшiн АҚШ және ұқсас аграрлық бағдарламалары бар
басқа да елдер тарифтер, квоталар нысанындағы импорттық кедергiлер
белгiлейдi.
Ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң артық қорлары сыртқы нарыққа шығарылады,
мұның өзi осы өнiмдерге әлемдiк бағалардың төмендеуiне алып келедi.
Басым көпшiлiгi әлемдiк нарықтар конъюнктурасына тәуелдi болып отырған
нашар дамыған елдер, iшкi өндiрiстiң шектелуi, экспорттың азаюы және ұқсас
тауарлар импортының өсуi түрiнде залал шегедi.
Өнiмдерiнiң нарықтарда технологиялық жағынан артта қалуы және бәсекеге
қабiлетсiздiгi болмауы жағдайды ушықтырады.
Аграрлық протекционизммен бұрмаланған қазiргi таңдағы әлемдiк сауда
талаптарына бейiмделу, әлемдегi дамыған елдерде қолданылатын аграрлық
саясаттың негiздерiн ескеру - өтпелi тұрпатты елдердiң аса маңызды
мiндеттерi.
Қазақстанның аграрлық секторы әлемдегi орташа еңбек өнiмдiлiгiне қол
жеткiзгенге дейiн аграрлық протекционизм шараларын қолдану орта мерзiмдi
кезеңде ел үшiн қолайлы.
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың
әлеуметтік-экономикалық дамуы
Қазақстанның халық шаруашылығының ең негізгі маңызды саласы – ауыл
шаруашылығы болып табылады. Оның маңыздылығы – ең алдымен халықты азық-
түлік өнімдерімен қамтамасыз ету, ал өңдеуші өнеркәсіпті қажетті ауыл
шаруашылық шикізатымен. Ауыл шаруашылығының еліміздің экономикалық,
әлеуметтік өмірінде айрықша орын алатын баршымызға белгілі. Ауыл
шаруашылығы дамуының деңгейі көбінесе елдің экономикалық қауіпсіздігін
анықтайды. Қазақстанның ауыл шаруашылығына қолайлы жерлері көп
болғандықтан, әлем нарығында бәсекелестікке қабілетті агроөнеркәсіп
секторын дамытуға барлық мүмкіндіктері бар. Оған қоса, ел халқының
жартысына жуығының әлеуметтік жағдайы ауыл аймақтарымен тығыз байланыста.
Ауыл республика экономикасы дамуындағы маңызды фактор болса, ауыл халқы
еліміздің қоғамдық – саяси тұрақтылығының да шешуші факторы болып
есептеледі. Республика халқының 44 пайызы бүгінде ауылдық жерлерде тұрады.
2003-2005 жылдары Елбасының шешімімен Ауыл жылдары деп жарияланған еді.
Осыған сәйкес, агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдаудың үш жылдық
бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Ауыл шаруашылығы ұлттық экономикамыздың
негізін құрайды. Ауылдың әлеуметтік жағдайын, тұрғындардың тұрмысын түзеу
үшін қатарынан үш жылды ауылға арнау елімізге үлкен өзгерістер әкелді.
Ауылдық жерді дамыту ұғымы тек қана, ауыл шаруашылығын дамытудан әлдеқайда
үлкен нәрсені көздейді. Бұл ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар
кешенінің дамуы болып табылады. Демек, бүгінгі таңда ауылды жандандыру
ауылдағы саяси, әлеуметтік әрі экономикалық байланыстарды қалпына
келтірудің біртұтас құрамдас бөлігі ретінде қарастыруымызға болады.
Бүгінде еліміз ауыл бағдарламасында көрсетілгендей, дамыған елдердің
аграрлық салада қол жеткізген тәжірибелерінің саяси-экономикалық әдіс-
тәсілдерін ұтымды пайдалана отырып, агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты
дамытудың ең басты іс-шараларын нақтылау міндетін қойып отыр. Қазақстанның
ауыл шаруашылығының тарихына көптеген жұмыстарда үкіметтің жекелеген
аграрлық саясатындағы мәселелер қарастырылған [2].
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында аграрлық саясаттың негізіндегі
жаңа ережесі – жерге меншіктік құқықтың болуы аса маңызды болып табылады.
Сондықтан, жер кодексінің мәні, сол заң арқылы ауылдың әлеуметтік
экономикалық жағдайына әсерін айқындайды. Қазіргі кездегі Қазақстаның
аумағындағы жер қатынастарының даму тарихы – бұл өте күрделі әрі қызықты да
тақырып. Реформалау процесінде қалыптасқан жерде меншік пен шаруашылық
жүргізу түрлерін талдау мен жер қатынастарын жетілдіру мәселелерінің
маңыздылығы сөзсіз.
Қазақстан бойынша 1988 жылдан бастап облыс шаруашылықтарында бірінші
болып жүргізілді. 1990 жылдардың бас кезінде республиканың аграрлық
секторында жүргізілген экономикалық реформа нәтижесінде біріншіден,
агроөнеркәсіптік өндірісте көп укладтылық қалыптасты, шаруашылық
субъектілеріне толық дербестік беріліп, олардың өз қызметтерін жүзеге
асыруына және өндірген өнімдеріне ие болуына мүмкіндік жасалды, нарықтық
қатынастардың дамуы бір орталықтан басқару жүйесін әлсіретті, екіншіден,
асығыс жүргізілген институционалдық өзгерістер, экономикалық қатынастардағы
салааралық теңсіздіктің күшеюі, агроөнеркәсіптік интеграция мен
кооперативтердің дамуы үшін жағдай жасаудың орнына ауыл шаруашылығы
өнімдерін өңдеуші және қызмет көрсетуші кәсіпорындарды жекешелендіру,
ауылдық тауар өндірушілердің басым бөлігінің ұсақ, жеке өндіріске бағыт
ұстануы нәтижесінде, барынша тиімді ұйымдық қалыптастырмастан, нарықтық
қатынастарға өту ауылдық тауар өндірушілердің негізгі бөлігінің ұсақ, жеке
өндіріске бағыт ұстануы нәтижесінде барынша тиімді ұйымдық құрылымдар
қалыптасты.
Аграрлық саясатты жүргізу барысында келесі проблемаларды шешуде
келіспеушіліктер де кездесті: ол шаруашылық жүргізу нысандарын анықтау; АӨК-
індегі жекешелендіру және кооперация, жер қатынастарын реттеу, аграрлық
реформа жүргізу мерзімдері; нарықтық экономика шараларын ұйымдастыру мен
реттеу еді. Алайда, ауыл шаруашылығын аяғынан тік тұрғызып, сала өндіретін
өнімдер көлемін айтарлықтай өсіру, ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз ету
шеңберін кеңейту, ондағы халықтың тұрмыс деңгейін көтеру үшін алдағы кезде
қаражат пен үкімет көмегін көп талап ететін өте күрделі мәселелері
республиканың күн тәртібіндегі мәселелер болып саналды. Көп укладты
экономика талаптарына сай, экономикалық қарым-қатынастарды қайта құру,
кәсіпорындар мен ұйымдарды (мемлекеттік агроөнеркәсіп жүйесіндегі) толық
шаруашылық есеп пен өзін-өзі қаржыландыруға өткізу жұмыстары Қазақстан
бойынша 1988 жылдан бастап, облыс шаруашылықтарында бірінші болып
жүргізілді. Республикада жүргізілген ұйымдық-экономикалық шараларға
қарамастан, АӨК жағдайы қанағаттанғысыз болып қала берді. Мемлекеттік сатып
алу, көтерме сауда жекелеп сату бағалары арасындағы айырмашылық арта берді,
соның арқасында тауар өндірушілердің қаржы қиындықтары арта түсті, инфляция
тұрақтамады, базардың құрылуы және дамуы қиындай түсті.
Осы тарауға қорытынды жасасақ – Кеңес өкіметі және тәуелсіздік қарсаңындағы
Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласына үлкен терең өзгерістер әкелді. Кеңес
экономикасының орталықтандырылған басқару әдістерінің мемлекеттік
монополизмнің ұзаққа созылған үстемдігінен кейін, нарықтық механизмі
қалыптастыру қажет болды, нарықтық механизм мемлекет пен кәсіпорын
арасындағы өндірістік қатынастар жүйесімен тұтасымен өзгертті. Егемен
Қазақстан экономикасын мемлекеттік басқару тұжырымдамасы да өзгерді. Қатаң
әміршілдік-әкімшілдік әдістер біртіндеп мемлекеттік реттеудің икемді
жүйесімен ауыстырылды. Мемлекет ішінде демократия мен жариялық біршама
дамыды. Дегенмен, өкінішке орай, экономикалық аяда ешқандай жақсы
қозғалыстар бола қоймады. Оның үстіне тоқырау құбылыстары қайта орын ала
бастады, олар нағыз шығынға ұласты.
2 Қазақстан Республикасының аграрлық секторының жай-күйі бағыттары мен
бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды талдау
Мемлекеттік бағдарламалар ұзақ мерзімді индикативті жоспарлардың
құрамында аса маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін
жасалады. Орта мерзімді және жылдық жоспарларда жұмыстардың мазмұны мен
қаржыландыру жағдайларына байланысты түзетіліп отырылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың жоспарларының құрамын олардың өзі
мемлекеттік экономикалық басқару орындары көрсетіп берген формалар мен
көрсеткіштер негізінде дербес айқындалады.
Экономикалық басқарудың барлық деңгейлерінде жасалған жоспардың
құрамында қорғанысқа жұмылдырылған қуаттарды құру, дамыту және сақтау,
қорғанысқа жұмылдырылған резервтердің материалдық құндылықтарын жаңартып
отыру алдын ала ойластыруға тиіс.
Аграрлық жоспарлау макро және микро экономикалық көлемдерді реттеуді,
мынандай стратегиялық және тактикалық міндеттердің оңтайлы арақатынасын
айқындауды талап етеді:
- аграрлық реформа жүргізудің мемлекеттік саясаты негізінде бағаны
реттеу;
- қаржы тәртібін жетілдіру негізінде өндірістің құлдырауын болдырмау;
- баға деңгейін қадағалау негізінде бағаны реттеу;
- өнім өткізу нарығын дамыту және тауар өндірушілерге қызмет жөнінде
құрылымдық және мекен-мекемелік өзгертулер жүргізу;
- еңбек дәйектілігіне лайықты жүйе құру, еңбек ресурстарын нарығын
дамыту және келісім-шарттар жүйесін меңгеру жолымен кадрлардың
жауапкершілігін нығайту.
Агроөнеркәсіп кешенін дамытуға бағытталған бағдарламалар кешені:
Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі
2013 – 2020 жылдарға арналған Агробизнес-2020 бағдарламасы
Мақсаты Қазақстан Республикасы (бұдан әрі – ҚР) агроөнеркәсіптік
кешені (бұдан әрі – АӨК) субъектілерінің бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін жағдайлар жасау
Міндеттері АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру.
АӨК субъектілері үшін тауарлардың, жұмыстардың және
көрсетілетін қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру:
өсімдік шаруашылығындағы тауарлардың, жұмыстардың және
көрсетілетін қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру;
астық сақтау жөніндегі қызметтердің физикалық
қолжетімділігін арттыру;
АШТӨ үшін судың экономикалық қолжетімділігін арттыру;
мал шаруашылығындағы және тауарлы балық өсірудегі
тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің
экономикалық қолжетімділігін арттыру;
ауыл шаруашылығы шикізатын терең қайта өңдеу өнімінің
өндірісі үшін тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін
қызметтердің экономикалық қолжетімділігін арттыру;
қаржылық қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру;
басым инвестициялық жобаларды іске асыру шеңберінде
тауарларға, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге
қолжетімділікті арттыру;
білім беру қызметтерінің, аграрлық ғылым нәтижелерінің
және консультациялық қызметтердің экономикалық
қолжетімділігін арттыру.
АӨК субъектілерін қамтамасыз етудің мемлекеттік
жүйелерін дамыту:
фитосанитариялық қауіпсіздік жүйесін дамыту;
ветеринариялық қауіпсіздік жүйесін дамыту.
АӨК-ні мемлекеттік реттеу жүйелерінің тиімділігін
арттыру:
ауыл шаруашылығына агрохимиялық қызмет көрсету
тиімділігін арттыру;
АӨК субъектілерін ақпараттық қамтамасыз ету жүйелерін
дамыту;
ауыл шаруашылығы дақылдарының мемлекеттік сорттық сынау
тиімділігін арттыру;
АӨК субъектілері үшін мемлекеттік қызметтер көрсету
жүйесін дамыту;
ауыл шаруашылығындағы техникалық реттеу жүйесін дамыту;
АӨК-дегі мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің
тиімділігін арттыру;
органикалық ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі мен
айналымын дамыту үшін жағдайлар жасау.
Нысаналы АӨК субъектілерін субсидиялау есебінен ауыл шаруашылығын
индикаторлар мемлекеттік қолдау көлемін 2020 жылы
4,5 есе ұлғайту;
АӨК субъектілерінің борыштық жүктемесін қарыздарды қайта
қаржыландыру және қайта құрылымдау есебінен жалпы сомасы
300 млрд. теңгеге кемінде 8 жылға ұзарту;
кредиттер мен лизингтің қолжетімділігін арттыру
жөніндегі шаралар есебінен АӨК-ге тартылған мемлекеттік
емес кредит қаражатының көлемі 2013 – 2020 жылдары 2
трлн. теңгеге дейін;
карантиндік және аса қауіпті зиянды организмдер
таралуының қауіптілік коэффициенті 2020 жылы
0,88;
мониторингтік зертханалық зерттеулерге ұшырайтын тамақ
өнімдерінің үлесі 2020 жылы 0,4 %;
электрондық форматқа көшірілген мемлекеттік қызметтер
үлесі 2015 жылы 62 %.
Қаржыландыру Бағдарламаны 2013 – 2020 жылдары іске асыруға
көздері мен республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген
көлемдері жалпы шығыстар барлығы 3 122,2 млрд. теңгені құрайды,
оның ішінде:
2013 жылы – 339,7 млрд. теңге
2014 жылы – 466,0 млрд. теңге
2015 жылы – 322,7 млрд. теңге
2016 жылы – 340,7 млрд. теңге
2017 жылы – 383,5 млрд. теңге
2018 жылы – 406,9 млрд. теңге
2019 жылы – 414,3 млрд.теңге
2020 жылы – 448,4 млрд. теңге
Қазіргі уақытта әлемдік аграрлық экономика мен демографияның жаңа
үрдістері қалыптасуда, өңірдегі ықпалдастыру процестері нақты дами бастады,
жаһандық климаттық өзгерістер болуда. Қазақстан Еуразиялық Экономикалық
Одаққа, таяу кезеңде Дүниежүзілік сауда ұйымына кірген болатын. Саладағы
еңбек өндіргіштігінің төмен деңгейі, пайдаланылатын технологиялардың
жетілдірілмегендігі, өндірістің ұсақ тауарлы болуы ауыл шаруашылығы
өндірісін қарқынды негізде жүргізуге, материалдық, еңбек және басқа
ресурстарды неғұрлым толық пайдалануды қамтамасыз етуге, экологиялық
талаптарды сақтауға мүмкіндік бермейді. Осы факторлар отандық аграрлық
сектордың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді, бұл ДСҰ мен ЕЭО
жағдайларында шетелдік өнім импортының басым болуына, жергілікті
өндірушілерді өткізу нарықтарынан ығыстыруға әкелуі мүмкін.
Азық-түлік өнімдерін тұтынудың қарқынды өсуімен және тұтыну
құрылымының неғұрлым сапалы өнімдер жағына қарай өзгеруімен ел халқының
өсуі орын алуда. Елді азық-түлікпен қамтамасыз етудегі, халықты жұмыспен
қамтуды арттырудағы және республиканы экономикалық дамытудағы ауыл
шаруашылығының рөлін Мемлекет Басшысы бірнеше рет, оның ішінде ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына әр жылғы дәстүрлі Жолдауларында
көп көңіл бөліп келеді. Атап айтсақ, Қазақстан – 2050: Бір мақсат, бір
мүдде, бір болашақ атты Жолдауында 7 басым бағыттың екінші бағытында толық
айтып кеткен болатын:
Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенін инновациялық бағытқа түсіру
маңызды. Бұл – біздің дәстүрлі саламыз. Азық-түлікке деген қажеттілік арта
береді. Бұл секторға инвестиция көбірек салынады. Сондықтан бүгінгі
фермерлер тек уақытша әрі ауа райына байланысты кездейсоқ жетістіктерді
малданып қалмай, өндірістің өсімі жөнінде ойлануға тиіс. Жаһандық ауыл
шаруашылығы өндірісінде бәсеке өсе беретін болады. Жермен жұмыс
істейтіндер, ең алдымен, жаңа технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз
арттыратындар, жұмысын әлемдік стандарттар негізінде жүргізетіндер болуы
керек.
Бірінші кезекте, әсіресе баға қалыптастырудың ашық механизмдері арқылы
тиімді жер нарығын құру маңызды. Ауылшаруашылық жерлерін инвестиция тарту
және озық технологиялар енгізуді ескеріп жалға бергенде ғана бәсеке
күшейеді. Ауыл шаруашылығында бизнестің дамуына, фермерлер кооперациясы
үдерісіне, жерді тиімді пайдалануға бөгет жасайтын барлық кедергіні жойған
жөн.
Болашақ – аграрлық секторда, әсіресе, шағын және орта бизнес түріндегі
жаңа өңдеу кәсіпорындары желісін құруда. Бұл тұста біз бизнесті несие
арқылы қолдауға тиіспіз. Фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу
нарықтарына делдалсыз, тікелей шыға алатын болуға тиіс. Ауыл
өндірушілерінің қарыздарын кепілдендіру және сақтандырудың тиімді жүйесін
құру да өзекті мәселе.
АӨК-ні дамытудың 2013 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы екі
кезеңде іске асырылатын болады.
Бірінші кезең: 2013 – 2015 жылдар.
Бірінші кезеңде АӨК-ні дамытудың берік іргетасын қалау қажет:
1) Бағдарламада көзделген мақсаттарға қол жеткізу, міндеттер мен іс-
шараларды шешу үшін заңнамалық базаны қалыптастыру;
2) төлеу мерзімдерін ұлғайта және сыйақы ставкасын төмендете отырып, АӨК
субъектілерін қайта құрылымдау, қайта қаржыландыру,
сондай-ақ қаржыландыру арқылы АӨК-ні қаржылық сауықтыру бойынша
шаралар қабылдау;
3) өсімдік шаруашылығындағы және мал шаруашылығындағы, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы шикізатын терең қайта өңдеу өндірісі үшін тауарлардың,
жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің экономикалық
қолжетімділігін арттыру;
4) ауыл шаруашылығы жалпы өнімін арттырудың экстенсивті әдістерінен
қарқынды әдістеріне көшу;
5) өсімдік шаруашылығындағы сақтандыру жүйесін жетілдіру;
6) қолдау құралдарының кең спектрін қолдану есебінен қаржылық
қызметтердің экономикалық қолжетімділігін қамтамасыз ету және қолайлы
инвестициялық климат жасау;
7) инвестициялық және пилоттық жобалар пулын, өсімдік шаруашылығына, мал
шаруашылығына және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге енгізу
үшін прогрессивті агротехнологиялар пулын қалыптастыру;
8) агралық ғылымда технологияларды трансферттеу, бейімдеу және
коммерцияландыру пысықтау, білім тарату орталықтарының желісін
кеңейту;
9) ветеринариялық және фитосанитариялық қауіпсіздіктің жоғары деңгейін
қамтамасыз ету;
10) ауыл шаруашылығы дақылдарын мемлекеттік сорттық сынау тиімділігін
арттыру;
11) маркетингтік және сауда-саттық инфрақұрылымы мен логистиканы дамыту
арқылы нарықтық тәуекелдерді төмендету;
12) көліктік-логистикалық қуаттарды, соның ішінде ауыл шаруашылығы
өнімдерін сақтау жүйесін қажетті деңгейге дейін дамыту;
13) ауыл шаруашылығына агрохимиялық қызмет көрсету тиімділігін арттыру;
14) АӨК субъектілерін ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін дамыту;
15) мемлекеттік қызмет көрсету және техникалық реттеу жүйесін дамыту;
16) АӨК-дегі мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің тиімділігін
арттыру;
17) органикалық ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісі мен айналымын дамыту
үшін жағдай жасау.
Нәтижесінде саланы одан әрі дамыту үшін жағдайлар қалыптастырылады.
Екінші кезең: 2016 – 2020 жылдар.
Екінші кезеңде ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндіріс көлемін елеулі
түрде өсіру, барлық негізгі тамақ өнімдері бойынша Қазақстанның импортқа
тәуелділігін қысқарту, экспорттық әлеуетті іске асыру, Бағдарламада
қойылған мақсаттарға қол жеткізу қажет.
Екінші кезеңде қойылған міндеттерді шешу нәтижелері:
1) өсімдік дақылдары түсімділігінің және малдар өнімділігінің
нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін
заманауи агротехнологияларды қолдану есебінен ауыл
шаруашылығындағы еңбек өнімділігін ұлғайту;
2) ҚР АӨК өндірістік және қайта өңдеу салаларының әлеуетін
игеру.
1. Күтілетін нәтижелер
Мемлекеттік реттеудің тиімді шараларын пайдалану, ҚР АӨК бизнесін
дамыту үшін қолайлы жүйелі жағдайлар жасау, қамтамасыз етуші инфрақұрылымды
дамыту, секторға тартылатын орташа жылдық инвестицияларды екі есе арттыру,
өнімділікті өсіру нәтижесінде Бағдарламаның мынадай негізгі нысаналы
индикаторларына қол жеткізу күтіледі:
1) АӨК субъектілерін субсидиялау есебінен ауыл шаруашылығын мемлекеттік
қолдау көлемін 2020 жылға қарай 4,5 есе арттыру;
2) АӨК субъектілерінің борыштық жүктемесін қаржылық сауықтыру шаралары
есебінен жалпы сомасы 300 млрд. теңгеге кемінде 8 жылға ұзарту;
3) кредиттер мен лизингтің қолжетімділігін арттыру жөніндегі шаралар
есебінен АӨК-ге тартылған мемлекеттік емес кредиттік қаражат көлемі
2013 – 2020 жылдары 2 трлн. теңгеге дейін;
4) карантиндік және аса қауіпті зиянды организмдер таралуының қауіптілік
коэффициенті 2020 жылға қарай 0,88;
5) мониторингтік зертханалық зерттеулерге ұшырайтын тамақ өнімдерінің
үлесін 2020 жылға қарай 0,4 %;
6) электрондық форматқа көшірілген мемлекеттік қызмет көрсету үлесі 2015
жылдың соңында 62 % болады.
Бағдарламада көзделген іс-шараларды қаржыландыру көлемі ҚР-дың
заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылына арналған республикалық және
жергілікті бюджеттерді бекіту кезінде нақтыланатын болады.
АӨК дамытуға жалпы қаржыландырудың қажетті көлемі 2013 жылмен
салыстырғанда 2020 жылға қарай 1,3 есе, ал облигациялық қарыздарды,
Азық-түлік келісімшарт корпорациясы АҚ және ҚазАгро ҰБХ АҚ меншікті
қаражатын есепке алмай бюджеттік қаржыландыру көлемі 2,3 есе өседі және 428
млрд. теңге құрайды. АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі іс-
шаралар облигациялық қарыздар және республикалық бюджет есебінен жүзеге
асырылады, олардың көлемі 375,6 млрд. теңге құрайды.
АӨК субъектілері үшін тауарлар, жұмыстар және көрсетілетін қызметтер
қолжетімділігінің артуы Бағдарламаның жалпы қаржыландыру көлемінде 2,9 есе
өседі.
АӨК субъектілерін мемлекеттік қамтамасыз етуді дамытуға бөлінген
қаражат үлесі және мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыруға
шығыстар үлесі 2013 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 1,2 есе өседі.
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп
кешеніне қолдау көрсету бағыттары
ҚазАгроҚаржы акционерлік қоғамы 1999 жылы 28 желтоқсанда Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 24 қарашадағы Ауыл шаруашылығының
кейбір мәселелері туралы № 1777 қаулысына сәйкес құрылған.
Бағдарламалар:
Ауыл шаруашылығы жабдықтары
Мақсатқа арналуы: Қазақстан Республикасы, сондай-ақ жақын және алыс шет
елдері өндірістерінің ауыл шаруашылық техникаларын сатып алу.
Несиелендірулизинг мерзімі: Лизинг затының құны бір бірлігіне 1 500 мың
теңгеден астам болғанда – 7 (жеті) жылға дейін; Лизинг затының құны бір
бірлігіне 1 500 мың теңгеге дейін болғанда – 5 (бес) жылға дейін.
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: жылдық 4%.
Лизингте аванстық төлем: 15%— кепілзатпен қамтамасыз етумен
25%-кепілзатпен қамтамасыз етусіз
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
Қосымша кепілзат берумен техниканың құнынан 15%;
Қосымша кепілзат берусіз техника құнынан 28%.
Қамтамасыз ету лизингте:
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу, кепілақы – жылдық
төлем сомасына.
Несиелендіруде:
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу – жылдық төлем
сомасына
жылжымалы және жылжымайтын мүлікті кепілдікке салу - сатып алынатын
техника құнынан 90% мөлшерінде
Арнаулы жабдықтар мен технологиялық жабдықтар
Мақсатқа арналуы: технологиялық жабдықтар мен арнаулы техника, соның
ішінде көкөністерді өсіруге, мал және құс шаруашылықтарын
механикаландыруға, жемшөп азықтарын дайындауға, ауыл шаруашылығы
өнімдерін, балық пен орман шаруашылығы өнімдерін жаңбырлатқыш және
суландыру машиналарын, жылыжайларды қабылдауға, тиеуге, сақтауға және
бастапқы өңдеуге қажетті жабдықтар мен машиналар.
Несиелендірулизинг мерзімі:
Лизинг затының құны бірлігі үшін 1 500 мың теңгеден жоғары болғанда - 7
жылға дейін;
Лизинг затының құны бірлігі үшін1 500 мың теңгеге дейін болғанда -5жылға
дейін.
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: жылдық 4%.
Лизингте аванстық төлем: кепілдікпен қамтамасыз етумен – Лизинг затының
құнынан 15%; кепілдікпен қамтамасыз етусіз - Лизинг затының құнынан 25%.
ҚазАгроҚаржы АҚ Несие комитетінің шешімі бойынша негізгі қарызды өтеу
бойынша 2 жылға дейін жеңілдікті кезең белгіленуі мүмкін.
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
Қосымша кепілдікпен техниканыңжабдықтың құнынан 15%;
Қосымша кепілдіксіз техниканыңжабдықтың құнынан 28%.
Қамтамасыз ету лизингте-
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу немесе кепілақы –
жылдық төлем сомасына.
Несиелендіруде -
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу –жылдық төлем
сомасына
өтімді жылжымалы және жылжымайтын мүлікті кепілдікке салу – сатып
алынатын техника құнынан 90% мөлшерінде.
Инвестициялық коммерциялық бағдарламалар
Лизинг
Мақсатқа арналуы: ауыл шаруашылық техникасы, технологиялық жабдықтар
мен арнаулы техника, соның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін, балық
өнімдері мен орман шаруашылығы өнімдерін қабылдауға, тасуға, сақтауға және
алғашқы өңдеуден өткізуге, көкөністерді өсіруге, мал шаруашылығы мен құс
шаруашылығы фермаларын механикаландыруға, жемшөп дайындауға арналған
жабдықтар мен машиналар, жаңбырлатқыш және суару машиналары, ауыл
шаруашылығы және балық өнімдерін қайта өңдеу бойынша жақын және алыс
шетелдері өндірістерінің жабдықтары және ҚазАгроҚаржы АҚ жарғылық
мақсаттарына сәйкес келетін өзге де жобалар.
Лизинг мерзімі: 5 жылдан 7 жылға дейін
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: тіркелген жылдық 12,5% мөлшерінде АҚШ
долларына индекстеумен
Аванстық төлем: 16% кем емес
Қамтамасыз ету – қажет емес
Несие
Мақсатқа арналуы: ауыл шаруашылық техникасын, технологиялық
жабдықтарды және арнаулы техникаларды, соның ішінде ауыл шаруашылығы
өнімдерін, балық өнімдері мен орман шаруашылығы өнімдерін қабылдауға,
тасуға, сақтауға және алғашқы өңдеуден өткізуге, көкөністер өсіруге, мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығын механикаландыруға, жемшөп дайындауға
арналған жабдықтар мен машиналарды, жаңбырлатқыш және суару машиналарын,
ауыл шаруашылығы мен балық шаруашылығының өнімдерін қайта өңдеу бойынша
жақын және алыс шетелдері өндірістерінің жабдықтарын және ҚазАгроҚаржы АҚ
жарғылық мақсаттарына сәйкес келетін өзге де жобаларды сатып алуды
қаржыландыру.
Несиелендіру мерзімі: 7 жылға дейін
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: тіркелген жылдық 12,5% мөлшерінде АҚШ
долларына индекстеумен.
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
- қосымша кепілдікпен сатып алынатын техниканыңжабдықтың құнынан
15%;
- қосымша кепілдіксіз сатып алынатын техниканыңжабдықтың құнынан 28%.
Қамтамасыз ету (қарызгердің қалауы бойынша):
- екінші деңгейлі банк кепілдігі немесе қарыз сомасынан 100% төмен
түспейтін мөлшерде кепілдікке ақша салу плюс тоқсандық сыйақы;
- Қарыз сомасынан 120% кем түспейтін мөлшерде плюс тоқсандық сыйақы
шамасында Қарыз берушімен келісілген кез келген жылжымалы жәненемесе
жылжымайтын мүлікті, соның ішінде сатып алынатын техниканыжабдықты
кепілдікке салу
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректері бойынша ауыл шаруашылық
машина жасауда Қазақстанның машина жасау кәсіпорындарының 122
жұмылдырылған. Оның 70 - жөндеу-қалпына келтіру бағытындағы, 52 - машина
жасау бағытындағы кәсіпорындар. Он кәсіпорын - тракторлар, комбайндар,
дестелегіштер, сепкіштер, топырақ өңдегіш құралдар (қопсытқыштар, сыдыра
жыртқыштар, соқалар, тырмалар), мал азығын дайындауға арналған құралдар,
өсімдіктерді қорғауға арналған машиналар (бүріккіштер, тұқым дәрілегіштер),
сондай-ақ, басқа да ауыл шаруашылығына қажетті техникалар, құрал-жабдықтар
мен қосалқы бөлшектер сияқты түпкілікті өнім өндірушілері болып табылады.
Биылғы жылдың басынан бастап отандық тауар өндірушілерге қолдау
жасауға байланысты іс-шаралар шеңберінде, сонымен қатар ауыл шаруашылық
техникаларын сатып алуда қазақстандық өндіріс техникаларының санын арттыру
мақсатында "ҚазАгроҚаржы" ауыл шаруашылық мақсаттарына арналған техникалар
өндіруге бағдарланған қазақстандық кәсіпорындардың бірқатарымен келіссөз
жүргізді. Астана қаласында өткен Қазақстандық тауарлар мен қызметтер
өндірушілерінің жалпы ұлттық форумы барысында жалпы сомасы шамамен 1 млрд.
теңгеге жасалған шарттар мен келісімдер - сол жүргізілген келіссөздердің
нәтижесі болып табылады.
Мысалы, К-744 Р1 тракторлары шығарылатын қостанайлық "Агротехмаш" ЖШС-
мен жасалған шарт талаптарына сәйкес "ҚазАгроҚаржы" 20 "Кировец"
тракторларын сатып алмақшы. Мамандардың айтуынша, жаңа техникаға жақсы
техникалық сипаттама беруге болады және де олар Қазақстан нарығында
сұраныста.
Отандық ауыл шаруашылық машина жасау ісіне қолдау жасау және оны
дамыту саласында өзара ынтымақтастық туралы Қостанайдағы астық жинау
техникасын құрастыру өндірісін жөнге салған "Агромашхолдинг" АҚ-мен
келісімге қол қойылды. Бұл кәсіпорыннан "ҚазАгроҚаржы" астық жинау
науқанына қарай кейін ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге лизингке табыстау
үшін комбайндар сатып алуды жоспарлап отыр.
2009 жылдан бастап ауыл дихандарына әйгілі "Беларусь" тракторын
құрастыру өндірісі жұмысын бастады. Бұл техника Қазақстанның егіс
алқаптарына "ҚазАгроҚаржы" желісі бойынша да жеткізілетін болады.
"Ауыл шаруашылық техника зауыты" ЖШС-мен жасалған келісім қазақстандық
ірі жер иеленушілерін КЖВП-9.1 "Қызыл-Жар" дестелегіштерімен қамтамасыз
етуге бағытталған ынтымақтастықты көздеп отыр. Солтүстік Қазақстан
облысында орналасқан зауыт - "ҚазАгроҚаржының" ертеден келе жатқан
серіктесі, ал оның өнімі болса, қазақстандық лизинг алушыларда үлкен
сұраныста.
Жасалған келісімдердің негізгі шарттарының бірі - кәсіпорындар
өндіріске жергілікті еңбек ресурстарын жұмылдыруға, сонымен қатар ілеспе
тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді қазақстандық өндірушілер мен
жеткізушілерден сатып алуға міндеттеніп отыр.
"ҚазАгроҚаржы" АҚ - 1999 жылы Үкімет қаулысымен құрылған компания.
Негізгі мақсаты - ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге қаржы қаражаттарын,
сондай-ақ, лизинг негізінде ауыл шаруашылық техникалары мен технологиялық
жабдықтарды алу мүмкіндігін беру арқылы республиканың аграрлық секторын
дамытуға қолдау жасау. "ҚазАгро" Ұлттық холдинг" құрылымына енеді.
ҚазАгроМаркетинг акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2003 жылғы 20 ақпандағы № 220 қаулысына сәйкес құрылған.
Миссиясы - ауылдық ақпараттық орталықтардың дамыған желісі мен қазіргі
IT-технологиялардың негізіндегі агроөнеркәсіптік кешен субъектілерінің
ақпарарттық ресурстар мен кеңес беру қызметтеріне кеңінен қолжетімділігін
қамтамасыз ететін ауыл шаруашылық тауарлары мен қызметтерді ілгері
жылжытудың нарықтық инфрақұрылымын қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік
саясатты іске асыру.
Қызметінің негізгі бағыттары:
- ақпараттар беру, консультациялық-кеңес қызметін көрсету, АӨК
субъектілері үшін оқыту семинарларын ұйымдастыру;
- АӨК ақпараттық-маркетингтік жүйесін құруға қатысу;
- АӨК нарығына аналитикалық зерттеулер жүргізу және мониторингі;
- қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар мен ауыл шаруашылығы
өнімдерінің электрондық саудасын құруға және дамытуға қатысу;
- арнаулы жинақтарда, журналдарда, тақырыптық басылымдарда ақпараттық
материалдардың шығарылымын ұйымдастыру;
- көрме-жәрмеңке шараларын ұйымдастыру мен өткізуге және отандық тауар
өндірушілерге шығарылған ауыл шарауашылығы өнімдері мен оның қайта
өңделген өнімдеріне жарнамалық қолдау көрсетуге қатысу.
Қоғамның Қазақстанның барлық аумағын қамтитын үш деңгейлі тікелей
аймақтық желілері бар. Қазіргі уақытта аудандарда жұмыс істейтін 161
ауылдық ақпараттық-кеңес беру орталықтары және Қазақстанның облыстық
орталықтары мен ірі қалаларында орналасқан 16 өкілдіктері бар.
ҚазАгроМаркетинг АҚ Қазақстан Республикасының барлық аумағындағы
аграрлық нарық қатысушыларына ақпараттық-маркетингтік және кеңес беру
бойынша қызмет кешенін көрсетуді жүзеге асыратын жалғыз мамандандырылған
компания болып табылады. Оның қызметінің мақсаты ауылдық ақпараттық
орталықтардың дамыған аймақтық желілері негізінде АӨК субъектілерінің
ақпараттық ресурс және кеңес беру қызметіне кеңейтілген қолжетімділігін
қамтамасыз ету болып табылады.
Ауылдық ақпараттық-кеңес беру орталықтарының аймақтық желілері арқылы
2007 жылы Қоғам:
308 АӨК субъектілеріне 69 ақпараттық қызмет ұсынды.
АӨК АМЖ дамыту шеңберінде Қоғам ай сайынғы мерзімділікпен және 50 000
дана таралыммен Агрожаршы газетін шығару бойынша, ай сайынғы
мерзімділікпен және 4 000 дана таралыммен АгроИнформ журналын шығару
бойынша жұмысты жүзеге асырады, сонымен қатар 4 000 жазылушысы бар
электрондық тарату Қызметін ұйымдастырады.
Қоғамның қызметін негізгі тұтынушылар санатын пайызбен көрсеткендегі,
үлес салмағы мынадай:
АӨК субъектілері (жеке және заңды тұлғалар) - 69%; мемлекеттік органдар
және мекемелер - 25%; халықаралық ұйымдар - 4%; қаржы институттары - 2%.
Электрондық сауда жүйесін дамыту жалғасуда. 2014 жылы сауда алаңында
бидай, ұн, тұқымдық материалдар мен ауыл шаруашылық техникасын
жеткізушілер мен тұтынушылар арасында операциялар басталды. II-ші
Қазақстанның астық форумы - 2013 форумында ЭСЖ тұсаукесері табысты
өтті.
Бұдан басқа, апта сайынғы негізде ішкі және сыртқы аграрлық азық-түлік
нарықтарының мониторингі жүргізіледі. Қызмет атқарып жатқан кезеңі
аралығында Қоғам 100-ге тарта зерттеулер жүргізді, с.і.: 53 ауыл
шаруашылығы өнімдерінің нарықтарын зерттеу және 46 баға ахуалын талдау;
нарық жөнінде және баға жөніндегі ақпараттар бойынша 500-ден аса
сұраныстар орындалды; төлемақы негізіндегі 34 зерттеулер мен 48
сұраныстар жүргізілді.
Жыл сайын өткізу нарығын кеңейту бойынша имидждік шаралар өткізіледі
(бизнес-форумдар, жәрмеңке-шарт жасасулар, көрмелер, конференциялар,
бизнес-турне және басқалар).
Есеп беру жылында Қоғам 3 ірі көрме-жәрмеңке шараларын өткізді: маусым
айында - Орталық-азия жеміс-көкөніс форумы, тамыз айында- Қараөткел АӨК
жетістіктерінің жәрмеңкесі, қараша айында - Қазақстанның астық форумы.
Халықаралық стандарттар деңгейіндегі кең көлемді көрме шараларын
ұйымдастыру үшін Астана қаласында көрме-жәрмеңке кешені құрылысын салу
бойынша жобаның техника-экономикалық негіздемесі және жобалық-смета
құжаттарын әзірлеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Қаржы саясаты:
Холдингтің және оның еншілес қоғамдарының стратегиялық дамуын қаржылық
қамтамасыз ету жоспарланған
бағдарламалар шеңберінде қойылған стратегиялық міндеттерге жетуге
бағытталады. Холдингтің стратегиялық мақсаттары мен міндеттерін табысты
іске асыруға қаржыландырудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету
жағдайында қол жеткізуге болады.
Холдинг қажеттілікке сәйкес Стратегиялық міндеттерді іске асыруды жүзеге
асыру үшін қаржыны республикалық бюджеттен, сонымен қатар капиталдың
ішкі және сыртқы нарықтарынан тартады.
Сонымен қатар, Холдинг инвестициялық жобаларды тартудың келесі негізгі
түрлерін белсенді түрде пайдаланады – үлестік және борыштық. Үлестік
қаржыландыру (акционерлік) стратегиялық инвесторларды тарту арқылы жүзеге
асырылады немесе ірі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру кезінде жобалық
қаржыландыруды ұйымдастыру түрінде жүзеге асырылады.
Холдинг бюджеттік инвестиция деңгейінің және бюджеттен тыс көздерден
қаржыландыру үлесінің артуын қамтамасыз етуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама, мемлекеттік
қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және
салалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау
көрсетуі ... ... ... ... ... ..6
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың әлеуметтік-
экономикалық
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...8
2 Қазақстан Республикасының аграоөнеркәсіп секторының жай-күйі бағыттары
мен бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп
кешеніне қолдау көрсету
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
16
2.3 Дүниежүзілік сауда ұйымындағы Қазақстанның ауыл шаруашылықты қолдау
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...23
3 Қазақстан Республикасының агробизнесті дамыту, мәселелер және оның шешу
жолдары
3.1 Агроөнеркәсіп кешеніндегі негізгі мәселелер және оның шешу жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..30
3.2 Аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары
... ... ... .35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...41
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 43
Кіріспе
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі
салалары – егіншілік пен мал шаруашылығы. Олардың құрамына ауыл шаруашылық
дақылдарының, малдың түрі, топтары, т.б. бойынша бөлінетін қосалқы салалар
енеді. Ол халықтың азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоң май, т.б.), жеңіл және
тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Қазақстанда ауыл
шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы
болып келді.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал
шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды
саласы. Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал
өсірумен айналысатын саласы.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе
олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс.
Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің
шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін,
өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай
экономикалық факторларды ескеру қажет.
Республикамыздың агроөнеркәсіп кешені экономиканың аса маңызды саласы
және ол экономикалык, дағдарысты жою, тамақ және жеңіл өнеркәсіпті
дамыту, саяси және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында
шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдар бойы өнімді еңбекке ынталандыру
тетіктерін жете пайдаланбағандықтан аграрлык, салада терең дағдарыс
қалыптасты. Одан шығудың бірден-бір жолы, сөзсіз, осы салада кешенді және
жүйелі түрде экономикалық реформа жүргізу еді. Ал оның қалай жүзеге
асырылып жатқандығына талдау жасайтын болсақ, ең алдымен нарықтық
қатынастарға көіпу тактикасындағы орын алған қателіктерді атап өту керек.
Бұл ауыл және барлық халық шаруашылығында реформа жүргізудің стратегиялық
бағытын жүзеге асыруда қолдан жасалынған қиыншылықтар тудырды. Әуелі
көптеген жылдар бойы орталықтан басқару жағдайында қалыптасқан
шаруашылықпен айналысу мен еңбек ету психологиясын жекеменшік өрістеген
жағдайға бейімдеу революциялық емес, эволюциялық процесс екені ескерілмеді.
Әсіресе мал шаруашылығын дамытуда жергілікті халықтың еңбек ету
"философиясы" назарға алынбады. Эволюциялық өзгерістер нарыққа өтуге дайын
емес ортаға "секіріспен" ауыстырылды.
Курстық жұмыстың өзектілігі. Аграрлық секторда тауар өндірушілердің
тұрақты жұмыс істеуі үшін түрақты қаржы-несие жүйесі әлі құрылмаған. Банк
процентінің жоғарғы мөлшері ақша айналымын және өндірісті тұрақтандыруға
мүмкіндік бермейді. Негізгі мәселелердің бірі - бұл қаржы қорларының үнемі
жетіспеуі және ауылға тиімді несие беру механизмінің жасалынбағандығы.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты: ауыл шаруашылығын зерттеп, негізгі
мәселелерді анықтап, осы мәселелерді шешу мақсатында өз ұсыныстарымды беру.
Курстық жұмыс 3 бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде жалпы ауыл шаруашылығына түсініктеме беріліп
ауылшаруашылығына мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері сипатталған. Оның
ішінде ауыл шаруашылығының түрлері мен салалары, еліміздің аграрлық
секторға қолдау көрсетуі, Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және
ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуы баяндалған.
Ал екінше бөлімде Қазақстан Республикасының аграрлық секторының жай-
күйі бағыттары мен бағдарламалары талданды. Яғни: ауыл шаруашылығын
дамытудағы мемлекеттік бағдарламалары, аграрлық секторды дамыту үшін
құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп кешеніне қолдау көрсету бағыттары,
Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына өту кезеңіндегі ауыл шаруашылықты
қолдау бағыттары қарастырылған.
Курстық жұмыстың 3 бөлімінде Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп
кешенін дамыту, мәселелер және оның шешу жолдары жазылған. Бұл бөлімде
аграрлық секторда кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары, агроөнеркәсіп
кешенінде маркетингтік қызметті жетілдіру, ауыл шаруашылығы өнімдерінің
имиджін жақсарту жолдары ұсынылды.
1 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешеніне сипаттама,
мемлекеттік қолдау көрсету механизмдері
1.1 Ауыл шаруашылығы, оның түрлері және салалары
Ауыл шаруашылығы – материалдық өндірістің ең маңызды түрі. Негізгі
салалары – егіншілік пен мал шаруашылығы. Олардың құрамына ауыл шаруашылық
дақылдарының, малдың түрі, топтары, т.б. бойынша бөлінетін қосалқы салалар
енеді. Ол халықтың азық-түлікпен (сүт, май, ет, тоң май, т.б.), жеңіл және
тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен қамтамасыз етеді. Қазақстанда ауыл
шаруашылығы оның ішінде мал шаруашылығы ежелден негізгі өндіріс саласы
болып келді. Қазақ жерінде б.з.д. 2-мыңжылдықтан бастап адамдар қолда мал
өсіре бастады. Оларды көбейту үшін жайылымдар іздеп, көшіп-қонатын болды.
Олар, көбінесе, жылқы түйе, қой және ешкі өсірді. Малдардың жағдайына
байланысты көшіп жүретіндіктен сиырды өте аз ұстады. Сол кезден бастап
адамдар егін салумен де айналысқан. Оған дәлел археологиялық қазбалардан
табылған қыш құмырадағы арпаның, бидайдың, тарының дәндері. Егін егу мал
өсіруге қарағанда баяу дамыды. Қазір Қазақстанда ауыл шаруашылығы мақсатына
арналған жеке меншік иелері мен жер иеленушілердің қарамағында 149,1
млн.га. жер бар.
Өсімдік шаруашылығы – ауыл шаруашылығының халықты азық-түлікпен, мал
шаруашылығын жем-шөппен, өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз ететін маңызды
саласы. Мал шаруашылығымен тығыз байланысты. Бұл шаруашылыққа егіншілік,
шабындық, орман шаруашылығы, көкөніс шаруашылығы, жеміс-жидек шаруашылығы,
әсемдік бақ өсіру және жабайы жеміс-жидек, саңырауқұлақ, дәрілік,
т.б.пайдалы өсімдіктерді жинау шаруашылықтары жатады. Екінші жағынан
өсімдік шаруашылығы ғылым ретінде – ауыл шаруашылық өсімдік түсімін
молайту, өнім сапасын жақсарту, қаржы мен еңбекті аз жұмсап, көп өнім алу
мәселелерін зерттейтін ғылым.
Мал шаруашылығы – ауыл шаруашылығының мал өнімдерін өндіру үшін мал
өсірумен айналысатын саласы. Мал шаруашылығы халықты азық-түлікпен жеңіл
және тамақ өнеркәсіптерін шикізатпен, ауыл шаруашылық өндірісін күш-көңіл
және тыңайтқышпен қамтамасыз етеді. Мал шаруашылық өнімдері мен оның
қалдықтарынан мал азықтары, дәрі-дәрмектер мен биологиялық белсенді заттар
алынады. Осы салаға сиыр, қой, ешкі, жылқы және түйе шаруашылықтары жатады.
Нарық жағдайында өндірістің тауарлы салалары, яғни кәсіпорынның
кірісін қамтамасыз ете алатын саласы маңызды.
Тауарлы ауыл шаруашылық салалары негізгі және қосымша болып бөлінеді.
Негізгі сала - өндірістің мамандандырылуын айқындайды және оның
өнімінің үлес салмағы кәсіпорынның тауарлы өнімінде анағұрлым көп болуы
керек. әрбір кәсіпорында бірнеше негізгі сала болуы керек. Мысалы, қала
маңындағы аймақта сүт және көкөніс өндіру болса, солтүстік аудандарда астық
өндіру мен құс өсіру және басқалар қатар жүреді. Анағұрлым ірі негізгі
саланы – басты сала деп атайды [16].
Негізгі саладан басқа бірнеше қосымша салалар да тауарлы болуы мүмкін.
Қосымша салалар үстеме тауарлы өнім өндірісін қамтамсыз етеді. Және
негізгі салалармен қиылысымда кәсіпорынның өндірістік құрылымын ұтымды
құруға мүмкіндік береді. Мысалы, егер астық және құс етін өндіру – негізгі
салар болып табылатын шаруашылықта табиғи жем азық жайылымдарда қосымша
тауарлы салалар ретінде жылқы шаруашылығы немесе қой шаруашылығы өнімдерін
өндірген жөн.
Ірі шаруашылықта негізгі және қосымша салалардан басқа қосалқы
өндірістер де болуы мүмкін, олардың өнімдері негізінен ішкі қажеттіліктерді
қанағаттандыруға бағытталады. (Мал азығын өндіру, құрылыс материалдарын
шығару, агросервис және басқалары).
Ауыл шаруашылық кәсіпорындары бірнеше салалардан тұруы, көпсалалы
болуы, сондай-ақ бір ғана салада мамандандырылуы да мүмкін (құс
фабрикалары, жылыжай комбинаттар және басқалары).
Сөйтіп, сала – ауыл шаруашылық өндірісінің бөлімі. Саланың айрықша
белгілері:
- өнім құрамы (ет, сүт, астық және т.б.);
- еңбектің қолданылатын жарақтары мен құралдары (астық өндіруге комбайн
қажет, сүт өндіру кезінде сауу агрегаттары керек);
- өндірістің технологиясымен ұйымдастырылуы;
- еңбеккердің кәсіби ерекшеліктері.
Ауыл шаруашылық тауарын өндіруші осы салардың қайсысымен немесе
олардың қандай жиынтығымен шұғылағандағы жақсы екенін ойлап шешуге тиіс.
Бұл ретте ол кәсіпорын орналасқан аймақтың табиғи ерекшеліктерін, өзінің
шаруашылығында ресурстардың бар болуын және оны қосымша иелену мүмкіндігін,
өнім өткізу нарығын, өңдеу мүмкіндігін, өнімге сұранысты және басқадай
экономикалық факторларды ескеру қажет [15].
Саларды таңдағанда олардың қилысымын ескерген жөн: технологиялық және
экономикалық байланыстар болуын; кәсіпорынның ішкі қажеттіліктерін
қанағаттандыру мүмкіндігі; саланың ресурстарға қатынастары жөнінен
бәсекелестігі жоқтығын ескеру қажет.
1.2 Қазақстан Республикасы аграрлық секторға қолдау көрсетуі
Аграрлық және онымен іргелес салаларды дамыту саласындағы мемлекеттік
саясат қысқа, орташа және ұзақ мерзiмдi сипаттағы мақсаттарды көздейдi және
жиынтығында тiкелей аграрлық өндiрiстiң өнiмдiлiгi мен түсiмдiлiгiн арттыру
негiзiнде ауыл халқының әл-ауқатын жақсартуға, ауылдағы жұмыспен қамтудың
барлық нысандарын, соның iшiнде ауылдық жерлердi индустрияландыру арқылы
оза дамытуға және оларды қолдауға бағытталатын болады.
Қысқа мерзiмдi сипатты мақсаттар
Нарықтарды тиiмдi мемлекеттiк реттеу, протекционистiк сыртқы сауда
саясатын жүргiзу, нарықтың және барабар қаржы жүйесiнiң инфрақұрылымын
қалыптастыру, шағын кредиттер беру бағдарламаларын жүзеге асыру,
шаруашылықтардың көлбеу кооперациялануын және тiгiнен интеграциялануын
дамыту арқылы өндiрiстi шоғырландыру жолымен аграрлық сектордың
рентабельдiлiгiне және ауыл халқының кiрiстерiн қолдап отыру.
Орташа мерзiмдi сипатты мақсаттар
Аграрлық өндiрiстi интенсивтендiру және ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң
негiзгi түрлерiн орташа әлемдiк өнiмдiлiкке жақындату, ауылдағы қайта өңдеу
мен сервистiк өндiрiстердi жан-жақты дамыту, ауыл халқына әлеуметтiк қызмет
көрсету стандарттарын қамтамасыз ету.
Ұзақ мерзiмдi сипатты мақсаттар
Аграрлық өндiрiстi тұрақты дамыту және оңтайландыру. Ауылдық жерлердi
индустрияландыру, ауыл мен қала халқының тұрмыс деңгейлерiндегi
айырмашылықтарды еңсеру.
Осы заманғы нарықтық экономикада мемлекет неғұрлым реттейтiн және
қолдайтын секторлардың бiрi аграрлық сектор болып табылады.
90-жылдардың орта шенiнде әлемде аграрлық секторды қолдауға жыл сайын
350 млрд. АҚШ доллары жұмсалды.
Мұның өзi осы сектордың ел дамуындағы тарихи және әлеуметтiк
маңызымен, ең алдымен ауылдың кiрiсiн және онда жұмыспен қамтуды қолдаумен,
азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз етумен, ауылдық аумақтарды дамытумен
және дәстүрлi ауылдық ландшафт пен халықтың санын сақтауға ұмтылумен
айқындалады.
Әлеуметтiк сектор мен оның жекелеген бөлшектерiн мемлекеттiк реттеудiң
классикалық үлгiсi - АҚШ, Канада, Еуропа одағы (ЕО) елдерi.
Аграрлық сектордың өнiмдiлiгi, әсiресе жоғары дамыған елдердегi
техникалық прогрестiң жылдам жүруiне байланысты өнiмдiлiгi өсе түсiп отыр.
Тектiк инженерияны одан әрi енгiзуге және биотехнологияларды дамытуға
байланысты оның неғұрлым тез серпiн алуы мүмкiн.
Артық өндiрiстiк қуаттар мен сұраныстың баяу өсуi жағдайында аграрлық
өнiмдi ұсынудың жылдам ұлғаюы iшкi нарықтарда бағаның құлдырауына және осы
елдердiң аграрлық секторлары табысының төмендеуiне алып келедi. Мұның өзi
ресурстардың экономиканың аграрлық емес секторларына ығысуына жағдай
жасайды.
АҚШ-та жұмыс iстейтiндердiң жалпы санынан аграрлық секторда жұмыс
iстейтiндердiң үлесi 1910 жылғы 35%-дан қазiргi кезде 3-4%-ға дейiн
қысқарды.
Аграрлық секторда жұмыспен қамтудың қысқаруының тежеусiз үрдiсi өсу,
даму үстiндегi кез келген экономикаға тән құбылыс және ол Қазақстан үшiн де
аса өзектi болып отыр. Экономикалық, экологиялық және әлеуметтiк
салдарлардан басқа, аумақтың кеңдiгi мен халықтың сирек қоныстанғандығына
орай, ауылдың құлдырауы елдiң ұлттық қауiпсiздiгiне әсер ететiн факторға
айналуда.
Елдердiң көпшiлiгiнде ресурстардың ығысуының iс жүзiндегi қарқыны
бiршама баяу жүрiп жатыр және аграрлық өндiрушiлердiң кiрiсiн қолдау осы
елдердегi аграрлық саясаттың басты мiндетi болып отыр [1].
Аграрлық сектордың кiрiсiн арттыру үшiн iс жүзiнде барлық жерде және
әсiресе, дамыған елдерде арнаулы протекционистiк бағдарламалар:
- мемлекеттiк сатып алу интервенциялары арқылы бағаның нысаналы
деңгейiн қолдау;
- өндiрушiлерге тiкелей баға субсидиялары (ең төменгi кепiлдiктi
бағалар);
- экспортты субсидиялау;
- ресурстарды арзандату жолымен шығындарды азайту (материалдық-
техникалық ресурстарға арналған субсидиялау, жеңiлдетiлген кредиттер беру)
iске асырылады.
Қолданатын бағалар ұлттық шекаралар шеңберiнен шығып кететiн
экономикалық абайсыздықты туындатады.
Iшкi нарықты қорғау үшiн АҚШ және ұқсас аграрлық бағдарламалары бар
басқа да елдер тарифтер, квоталар нысанындағы импорттық кедергiлер
белгiлейдi.
Ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң артық қорлары сыртқы нарыққа шығарылады,
мұның өзi осы өнiмдерге әлемдiк бағалардың төмендеуiне алып келедi.
Басым көпшiлiгi әлемдiк нарықтар конъюнктурасына тәуелдi болып отырған
нашар дамыған елдер, iшкi өндiрiстiң шектелуi, экспорттың азаюы және ұқсас
тауарлар импортының өсуi түрiнде залал шегедi.
Өнiмдерiнiң нарықтарда технологиялық жағынан артта қалуы және бәсекеге
қабiлетсiздiгi болмауы жағдайды ушықтырады.
Аграрлық протекционизммен бұрмаланған қазiргi таңдағы әлемдiк сауда
талаптарына бейiмделу, әлемдегi дамыған елдерде қолданылатын аграрлық
саясаттың негiздерiн ескеру - өтпелi тұрпатты елдердiң аса маңызды
мiндеттерi.
Қазақстанның аграрлық секторы әлемдегi орташа еңбек өнiмдiлiгiне қол
жеткiзгенге дейiн аграрлық протекционизм шараларын қолдану орта мерзiмдi
кезеңде ел үшiн қолайлы.
1.3 Қазақстан Республикасы аграрлық қатынастар және ауылдың
әлеуметтік-экономикалық дамуы
Қазақстанның халық шаруашылығының ең негізгі маңызды саласы – ауыл
шаруашылығы болып табылады. Оның маңыздылығы – ең алдымен халықты азық-
түлік өнімдерімен қамтамасыз ету, ал өңдеуші өнеркәсіпті қажетті ауыл
шаруашылық шикізатымен. Ауыл шаруашылығының еліміздің экономикалық,
әлеуметтік өмірінде айрықша орын алатын баршымызға белгілі. Ауыл
шаруашылығы дамуының деңгейі көбінесе елдің экономикалық қауіпсіздігін
анықтайды. Қазақстанның ауыл шаруашылығына қолайлы жерлері көп
болғандықтан, әлем нарығында бәсекелестікке қабілетті агроөнеркәсіп
секторын дамытуға барлық мүмкіндіктері бар. Оған қоса, ел халқының
жартысына жуығының әлеуметтік жағдайы ауыл аймақтарымен тығыз байланыста.
Ауыл республика экономикасы дамуындағы маңызды фактор болса, ауыл халқы
еліміздің қоғамдық – саяси тұрақтылығының да шешуші факторы болып
есептеледі. Республика халқының 44 пайызы бүгінде ауылдық жерлерде тұрады.
2003-2005 жылдары Елбасының шешімімен Ауыл жылдары деп жарияланған еді.
Осыған сәйкес, агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдаудың үш жылдық
бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Ауыл шаруашылығы ұлттық экономикамыздың
негізін құрайды. Ауылдың әлеуметтік жағдайын, тұрғындардың тұрмысын түзеу
үшін қатарынан үш жылды ауылға арнау елімізге үлкен өзгерістер әкелді.
Ауылдық жерді дамыту ұғымы тек қана, ауыл шаруашылығын дамытудан әлдеқайда
үлкен нәрсені көздейді. Бұл ауылдық қауымдастықты қамтитын бүкіл қатынастар
кешенінің дамуы болып табылады. Демек, бүгінгі таңда ауылды жандандыру
ауылдағы саяси, әлеуметтік әрі экономикалық байланыстарды қалпына
келтірудің біртұтас құрамдас бөлігі ретінде қарастыруымызға болады.
Бүгінде еліміз ауыл бағдарламасында көрсетілгендей, дамыған елдердің
аграрлық салада қол жеткізген тәжірибелерінің саяси-экономикалық әдіс-
тәсілдерін ұтымды пайдалана отырып, агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты
дамытудың ең басты іс-шараларын нақтылау міндетін қойып отыр. Қазақстанның
ауыл шаруашылығының тарихына көптеген жұмыстарда үкіметтің жекелеген
аграрлық саясатындағы мәселелер қарастырылған [2].
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында аграрлық саясаттың негізіндегі
жаңа ережесі – жерге меншіктік құқықтың болуы аса маңызды болып табылады.
Сондықтан, жер кодексінің мәні, сол заң арқылы ауылдың әлеуметтік
экономикалық жағдайына әсерін айқындайды. Қазіргі кездегі Қазақстаның
аумағындағы жер қатынастарының даму тарихы – бұл өте күрделі әрі қызықты да
тақырып. Реформалау процесінде қалыптасқан жерде меншік пен шаруашылық
жүргізу түрлерін талдау мен жер қатынастарын жетілдіру мәселелерінің
маңыздылығы сөзсіз.
Қазақстан бойынша 1988 жылдан бастап облыс шаруашылықтарында бірінші
болып жүргізілді. 1990 жылдардың бас кезінде республиканың аграрлық
секторында жүргізілген экономикалық реформа нәтижесінде біріншіден,
агроөнеркәсіптік өндірісте көп укладтылық қалыптасты, шаруашылық
субъектілеріне толық дербестік беріліп, олардың өз қызметтерін жүзеге
асыруына және өндірген өнімдеріне ие болуына мүмкіндік жасалды, нарықтық
қатынастардың дамуы бір орталықтан басқару жүйесін әлсіретті, екіншіден,
асығыс жүргізілген институционалдық өзгерістер, экономикалық қатынастардағы
салааралық теңсіздіктің күшеюі, агроөнеркәсіптік интеграция мен
кооперативтердің дамуы үшін жағдай жасаудың орнына ауыл шаруашылығы
өнімдерін өңдеуші және қызмет көрсетуші кәсіпорындарды жекешелендіру,
ауылдық тауар өндірушілердің басым бөлігінің ұсақ, жеке өндіріске бағыт
ұстануы нәтижесінде, барынша тиімді ұйымдық қалыптастырмастан, нарықтық
қатынастарға өту ауылдық тауар өндірушілердің негізгі бөлігінің ұсақ, жеке
өндіріске бағыт ұстануы нәтижесінде барынша тиімді ұйымдық құрылымдар
қалыптасты.
Аграрлық саясатты жүргізу барысында келесі проблемаларды шешуде
келіспеушіліктер де кездесті: ол шаруашылық жүргізу нысандарын анықтау; АӨК-
індегі жекешелендіру және кооперация, жер қатынастарын реттеу, аграрлық
реформа жүргізу мерзімдері; нарықтық экономика шараларын ұйымдастыру мен
реттеу еді. Алайда, ауыл шаруашылығын аяғынан тік тұрғызып, сала өндіретін
өнімдер көлемін айтарлықтай өсіру, ауыл тұрғындарын жұмыспен қамтамасыз ету
шеңберін кеңейту, ондағы халықтың тұрмыс деңгейін көтеру үшін алдағы кезде
қаражат пен үкімет көмегін көп талап ететін өте күрделі мәселелері
республиканың күн тәртібіндегі мәселелер болып саналды. Көп укладты
экономика талаптарына сай, экономикалық қарым-қатынастарды қайта құру,
кәсіпорындар мен ұйымдарды (мемлекеттік агроөнеркәсіп жүйесіндегі) толық
шаруашылық есеп пен өзін-өзі қаржыландыруға өткізу жұмыстары Қазақстан
бойынша 1988 жылдан бастап, облыс шаруашылықтарында бірінші болып
жүргізілді. Республикада жүргізілген ұйымдық-экономикалық шараларға
қарамастан, АӨК жағдайы қанағаттанғысыз болып қала берді. Мемлекеттік сатып
алу, көтерме сауда жекелеп сату бағалары арасындағы айырмашылық арта берді,
соның арқасында тауар өндірушілердің қаржы қиындықтары арта түсті, инфляция
тұрақтамады, базардың құрылуы және дамуы қиындай түсті.
Осы тарауға қорытынды жасасақ – Кеңес өкіметі және тәуелсіздік қарсаңындағы
Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласына үлкен терең өзгерістер әкелді. Кеңес
экономикасының орталықтандырылған басқару әдістерінің мемлекеттік
монополизмнің ұзаққа созылған үстемдігінен кейін, нарықтық механизмі
қалыптастыру қажет болды, нарықтық механизм мемлекет пен кәсіпорын
арасындағы өндірістік қатынастар жүйесімен тұтасымен өзгертті. Егемен
Қазақстан экономикасын мемлекеттік басқару тұжырымдамасы да өзгерді. Қатаң
әміршілдік-әкімшілдік әдістер біртіндеп мемлекеттік реттеудің икемді
жүйесімен ауыстырылды. Мемлекет ішінде демократия мен жариялық біршама
дамыды. Дегенмен, өкінішке орай, экономикалық аяда ешқандай жақсы
қозғалыстар бола қоймады. Оның үстіне тоқырау құбылыстары қайта орын ала
бастады, олар нағыз шығынға ұласты.
2 Қазақстан Республикасының аграрлық секторының жай-күйі бағыттары мен
бағдарламаларды талдау
2.1 Ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттік бағдарламаларды талдау
Мемлекеттік бағдарламалар ұзақ мерзімді индикативті жоспарлардың
құрамында аса маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешу үшін
жасалады. Орта мерзімді және жылдық жоспарларда жұмыстардың мазмұны мен
қаржыландыру жағдайларына байланысты түзетіліп отырылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың жоспарларының құрамын олардың өзі
мемлекеттік экономикалық басқару орындары көрсетіп берген формалар мен
көрсеткіштер негізінде дербес айқындалады.
Экономикалық басқарудың барлық деңгейлерінде жасалған жоспардың
құрамында қорғанысқа жұмылдырылған қуаттарды құру, дамыту және сақтау,
қорғанысқа жұмылдырылған резервтердің материалдық құндылықтарын жаңартып
отыру алдын ала ойластыруға тиіс.
Аграрлық жоспарлау макро және микро экономикалық көлемдерді реттеуді,
мынандай стратегиялық және тактикалық міндеттердің оңтайлы арақатынасын
айқындауды талап етеді:
- аграрлық реформа жүргізудің мемлекеттік саясаты негізінде бағаны
реттеу;
- қаржы тәртібін жетілдіру негізінде өндірістің құлдырауын болдырмау;
- баға деңгейін қадағалау негізінде бағаны реттеу;
- өнім өткізу нарығын дамыту және тауар өндірушілерге қызмет жөнінде
құрылымдық және мекен-мекемелік өзгертулер жүргізу;
- еңбек дәйектілігіне лайықты жүйе құру, еңбек ресурстарын нарығын
дамыту және келісім-шарттар жүйесін меңгеру жолымен кадрлардың
жауапкершілігін нығайту.
Агроөнеркәсіп кешенін дамытуға бағытталған бағдарламалар кешені:
Қазақстан Республикасында агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі
2013 – 2020 жылдарға арналған Агробизнес-2020 бағдарламасы
Мақсаты Қазақстан Республикасы (бұдан әрі – ҚР) агроөнеркәсіптік
кешені (бұдан әрі – АӨК) субъектілерінің бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін жағдайлар жасау
Міндеттері АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру.
АӨК субъектілері үшін тауарлардың, жұмыстардың және
көрсетілетін қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру:
өсімдік шаруашылығындағы тауарлардың, жұмыстардың және
көрсетілетін қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру;
астық сақтау жөніндегі қызметтердің физикалық
қолжетімділігін арттыру;
АШТӨ үшін судың экономикалық қолжетімділігін арттыру;
мал шаруашылығындағы және тауарлы балық өсірудегі
тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің
экономикалық қолжетімділігін арттыру;
ауыл шаруашылығы шикізатын терең қайта өңдеу өнімінің
өндірісі үшін тауарлардың, жұмыстардың және көрсетілетін
қызметтердің экономикалық қолжетімділігін арттыру;
қаржылық қызметтердің экономикалық қолжетімділігін
арттыру;
басым инвестициялық жобаларды іске асыру шеңберінде
тауарларға, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге
қолжетімділікті арттыру;
білім беру қызметтерінің, аграрлық ғылым нәтижелерінің
және консультациялық қызметтердің экономикалық
қолжетімділігін арттыру.
АӨК субъектілерін қамтамасыз етудің мемлекеттік
жүйелерін дамыту:
фитосанитариялық қауіпсіздік жүйесін дамыту;
ветеринариялық қауіпсіздік жүйесін дамыту.
АӨК-ні мемлекеттік реттеу жүйелерінің тиімділігін
арттыру:
ауыл шаруашылығына агрохимиялық қызмет көрсету
тиімділігін арттыру;
АӨК субъектілерін ақпараттық қамтамасыз ету жүйелерін
дамыту;
ауыл шаруашылығы дақылдарының мемлекеттік сорттық сынау
тиімділігін арттыру;
АӨК субъектілері үшін мемлекеттік қызметтер көрсету
жүйесін дамыту;
ауыл шаруашылығындағы техникалық реттеу жүйесін дамыту;
АӨК-дегі мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің
тиімділігін арттыру;
органикалық ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісі мен
айналымын дамыту үшін жағдайлар жасау.
Нысаналы АӨК субъектілерін субсидиялау есебінен ауыл шаруашылығын
индикаторлар мемлекеттік қолдау көлемін 2020 жылы
4,5 есе ұлғайту;
АӨК субъектілерінің борыштық жүктемесін қарыздарды қайта
қаржыландыру және қайта құрылымдау есебінен жалпы сомасы
300 млрд. теңгеге кемінде 8 жылға ұзарту;
кредиттер мен лизингтің қолжетімділігін арттыру
жөніндегі шаралар есебінен АӨК-ге тартылған мемлекеттік
емес кредит қаражатының көлемі 2013 – 2020 жылдары 2
трлн. теңгеге дейін;
карантиндік және аса қауіпті зиянды организмдер
таралуының қауіптілік коэффициенті 2020 жылы
0,88;
мониторингтік зертханалық зерттеулерге ұшырайтын тамақ
өнімдерінің үлесі 2020 жылы 0,4 %;
электрондық форматқа көшірілген мемлекеттік қызметтер
үлесі 2015 жылы 62 %.
Қаржыландыру Бағдарламаны 2013 – 2020 жылдары іске асыруға
көздері мен республикалық және жергілікті бюджеттерде көзделген
көлемдері жалпы шығыстар барлығы 3 122,2 млрд. теңгені құрайды,
оның ішінде:
2013 жылы – 339,7 млрд. теңге
2014 жылы – 466,0 млрд. теңге
2015 жылы – 322,7 млрд. теңге
2016 жылы – 340,7 млрд. теңге
2017 жылы – 383,5 млрд. теңге
2018 жылы – 406,9 млрд. теңге
2019 жылы – 414,3 млрд.теңге
2020 жылы – 448,4 млрд. теңге
Қазіргі уақытта әлемдік аграрлық экономика мен демографияның жаңа
үрдістері қалыптасуда, өңірдегі ықпалдастыру процестері нақты дами бастады,
жаһандық климаттық өзгерістер болуда. Қазақстан Еуразиялық Экономикалық
Одаққа, таяу кезеңде Дүниежүзілік сауда ұйымына кірген болатын. Саладағы
еңбек өндіргіштігінің төмен деңгейі, пайдаланылатын технологиялардың
жетілдірілмегендігі, өндірістің ұсақ тауарлы болуы ауыл шаруашылығы
өндірісін қарқынды негізде жүргізуге, материалдық, еңбек және басқа
ресурстарды неғұрлым толық пайдалануды қамтамасыз етуге, экологиялық
талаптарды сақтауға мүмкіндік бермейді. Осы факторлар отандық аграрлық
сектордың бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді, бұл ДСҰ мен ЕЭО
жағдайларында шетелдік өнім импортының басым болуына, жергілікті
өндірушілерді өткізу нарықтарынан ығыстыруға әкелуі мүмкін.
Азық-түлік өнімдерін тұтынудың қарқынды өсуімен және тұтыну
құрылымының неғұрлым сапалы өнімдер жағына қарай өзгеруімен ел халқының
өсуі орын алуда. Елді азық-түлікпен қамтамасыз етудегі, халықты жұмыспен
қамтуды арттырудағы және республиканы экономикалық дамытудағы ауыл
шаруашылығының рөлін Мемлекет Басшысы бірнеше рет, оның ішінде ҚР
Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына әр жылғы дәстүрлі Жолдауларында
көп көңіл бөліп келеді. Атап айтсақ, Қазақстан – 2050: Бір мақсат, бір
мүдде, бір болашақ атты Жолдауында 7 басым бағыттың екінші бағытында толық
айтып кеткен болатын:
Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенін инновациялық бағытқа түсіру
маңызды. Бұл – біздің дәстүрлі саламыз. Азық-түлікке деген қажеттілік арта
береді. Бұл секторға инвестиция көбірек салынады. Сондықтан бүгінгі
фермерлер тек уақытша әрі ауа райына байланысты кездейсоқ жетістіктерді
малданып қалмай, өндірістің өсімі жөнінде ойлануға тиіс. Жаһандық ауыл
шаруашылығы өндірісінде бәсеке өсе беретін болады. Жермен жұмыс
істейтіндер, ең алдымен, жаңа технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз
арттыратындар, жұмысын әлемдік стандарттар негізінде жүргізетіндер болуы
керек.
Бірінші кезекте, әсіресе баға қалыптастырудың ашық механизмдері арқылы
тиімді жер нарығын құру маңызды. Ауылшаруашылық жерлерін инвестиция тарту
және озық технологиялар енгізуді ескеріп жалға бергенде ғана бәсеке
күшейеді. Ауыл шаруашылығында бизнестің дамуына, фермерлер кооперациясы
үдерісіне, жерді тиімді пайдалануға бөгет жасайтын барлық кедергіні жойған
жөн.
Болашақ – аграрлық секторда, әсіресе, шағын және орта бизнес түріндегі
жаңа өңдеу кәсіпорындары желісін құруда. Бұл тұста біз бизнесті несие
арқылы қолдауға тиіспіз. Фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу
нарықтарына делдалсыз, тікелей шыға алатын болуға тиіс. Ауыл
өндірушілерінің қарыздарын кепілдендіру және сақтандырудың тиімді жүйесін
құру да өзекті мәселе.
АӨК-ні дамытудың 2013 – 2020 жылдарға арналған бағдарламасы екі
кезеңде іске асырылатын болады.
Бірінші кезең: 2013 – 2015 жылдар.
Бірінші кезеңде АӨК-ні дамытудың берік іргетасын қалау қажет:
1) Бағдарламада көзделген мақсаттарға қол жеткізу, міндеттер мен іс-
шараларды шешу үшін заңнамалық базаны қалыптастыру;
2) төлеу мерзімдерін ұлғайта және сыйақы ставкасын төмендете отырып, АӨК
субъектілерін қайта құрылымдау, қайта қаржыландыру,
сондай-ақ қаржыландыру арқылы АӨК-ні қаржылық сауықтыру бойынша
шаралар қабылдау;
3) өсімдік шаруашылығындағы және мал шаруашылығындағы, сондай-ақ ауыл
шаруашылығы шикізатын терең қайта өңдеу өндірісі үшін тауарлардың,
жұмыстардың және көрсетілетін қызметтердің экономикалық
қолжетімділігін арттыру;
4) ауыл шаруашылығы жалпы өнімін арттырудың экстенсивті әдістерінен
қарқынды әдістеріне көшу;
5) өсімдік шаруашылығындағы сақтандыру жүйесін жетілдіру;
6) қолдау құралдарының кең спектрін қолдану есебінен қаржылық
қызметтердің экономикалық қолжетімділігін қамтамасыз ету және қолайлы
инвестициялық климат жасау;
7) инвестициялық және пилоттық жобалар пулын, өсімдік шаруашылығына, мал
шаруашылығына және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге енгізу
үшін прогрессивті агротехнологиялар пулын қалыптастыру;
8) агралық ғылымда технологияларды трансферттеу, бейімдеу және
коммерцияландыру пысықтау, білім тарату орталықтарының желісін
кеңейту;
9) ветеринариялық және фитосанитариялық қауіпсіздіктің жоғары деңгейін
қамтамасыз ету;
10) ауыл шаруашылығы дақылдарын мемлекеттік сорттық сынау тиімділігін
арттыру;
11) маркетингтік және сауда-саттық инфрақұрылымы мен логистиканы дамыту
арқылы нарықтық тәуекелдерді төмендету;
12) көліктік-логистикалық қуаттарды, соның ішінде ауыл шаруашылығы
өнімдерін сақтау жүйесін қажетті деңгейге дейін дамыту;
13) ауыл шаруашылығына агрохимиялық қызмет көрсету тиімділігін арттыру;
14) АӨК субъектілерін ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін дамыту;
15) мемлекеттік қызмет көрсету және техникалық реттеу жүйесін дамыту;
16) АӨК-дегі мемлекеттік бақылау және қадағалау жүйесінің тиімділігін
арттыру;
17) органикалық ауыл шаруашылығы өнімінің өндірісі мен айналымын дамыту
үшін жағдай жасау.
Нәтижесінде саланы одан әрі дамыту үшін жағдайлар қалыптастырылады.
Екінші кезең: 2016 – 2020 жылдар.
Екінші кезеңде ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндіріс көлемін елеулі
түрде өсіру, барлық негізгі тамақ өнімдері бойынша Қазақстанның импортқа
тәуелділігін қысқарту, экспорттық әлеуетті іске асыру, Бағдарламада
қойылған мақсаттарға қол жеткізу қажет.
Екінші кезеңде қойылған міндеттерді шешу нәтижелері:
1) өсімдік дақылдары түсімділігінің және малдар өнімділігінің
нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізуге мүмкіндік беретін
заманауи агротехнологияларды қолдану есебінен ауыл
шаруашылығындағы еңбек өнімділігін ұлғайту;
2) ҚР АӨК өндірістік және қайта өңдеу салаларының әлеуетін
игеру.
1. Күтілетін нәтижелер
Мемлекеттік реттеудің тиімді шараларын пайдалану, ҚР АӨК бизнесін
дамыту үшін қолайлы жүйелі жағдайлар жасау, қамтамасыз етуші инфрақұрылымды
дамыту, секторға тартылатын орташа жылдық инвестицияларды екі есе арттыру,
өнімділікті өсіру нәтижесінде Бағдарламаның мынадай негізгі нысаналы
индикаторларына қол жеткізу күтіледі:
1) АӨК субъектілерін субсидиялау есебінен ауыл шаруашылығын мемлекеттік
қолдау көлемін 2020 жылға қарай 4,5 есе арттыру;
2) АӨК субъектілерінің борыштық жүктемесін қаржылық сауықтыру шаралары
есебінен жалпы сомасы 300 млрд. теңгеге кемінде 8 жылға ұзарту;
3) кредиттер мен лизингтің қолжетімділігін арттыру жөніндегі шаралар
есебінен АӨК-ге тартылған мемлекеттік емес кредиттік қаражат көлемі
2013 – 2020 жылдары 2 трлн. теңгеге дейін;
4) карантиндік және аса қауіпті зиянды организмдер таралуының қауіптілік
коэффициенті 2020 жылға қарай 0,88;
5) мониторингтік зертханалық зерттеулерге ұшырайтын тамақ өнімдерінің
үлесін 2020 жылға қарай 0,4 %;
6) электрондық форматқа көшірілген мемлекеттік қызмет көрсету үлесі 2015
жылдың соңында 62 % болады.
Бағдарламада көзделген іс-шараларды қаржыландыру көлемі ҚР-дың
заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылына арналған республикалық және
жергілікті бюджеттерді бекіту кезінде нақтыланатын болады.
АӨК дамытуға жалпы қаржыландырудың қажетті көлемі 2013 жылмен
салыстырғанда 2020 жылға қарай 1,3 есе, ал облигациялық қарыздарды,
Азық-түлік келісімшарт корпорациясы АҚ және ҚазАгро ҰБХ АҚ меншікті
қаражатын есепке алмай бюджеттік қаржыландыру көлемі 2,3 есе өседі және 428
млрд. теңге құрайды. АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі іс-
шаралар облигациялық қарыздар және республикалық бюджет есебінен жүзеге
асырылады, олардың көлемі 375,6 млрд. теңге құрайды.
АӨК субъектілері үшін тауарлар, жұмыстар және көрсетілетін қызметтер
қолжетімділігінің артуы Бағдарламаның жалпы қаржыландыру көлемінде 2,9 есе
өседі.
АӨК субъектілерін мемлекеттік қамтамасыз етуді дамытуға бөлінген
қаражат үлесі және мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыруға
шығыстар үлесі 2013 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 1,2 есе өседі.
2.2 Аграрлық секторды дамыту үшін құрылған ұйымдардың агроөнеркәсіп
кешеніне қолдау көрсету бағыттары
ҚазАгроҚаржы акционерлік қоғамы 1999 жылы 28 желтоқсанда Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 24 қарашадағы Ауыл шаруашылығының
кейбір мәселелері туралы № 1777 қаулысына сәйкес құрылған.
Бағдарламалар:
Ауыл шаруашылығы жабдықтары
Мақсатқа арналуы: Қазақстан Республикасы, сондай-ақ жақын және алыс шет
елдері өндірістерінің ауыл шаруашылық техникаларын сатып алу.
Несиелендірулизинг мерзімі: Лизинг затының құны бір бірлігіне 1 500 мың
теңгеден астам болғанда – 7 (жеті) жылға дейін; Лизинг затының құны бір
бірлігіне 1 500 мың теңгеге дейін болғанда – 5 (бес) жылға дейін.
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: жылдық 4%.
Лизингте аванстық төлем: 15%— кепілзатпен қамтамасыз етумен
25%-кепілзатпен қамтамасыз етусіз
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
Қосымша кепілзат берумен техниканың құнынан 15%;
Қосымша кепілзат берусіз техника құнынан 28%.
Қамтамасыз ету лизингте:
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу, кепілақы – жылдық
төлем сомасына.
Несиелендіруде:
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу – жылдық төлем
сомасына
жылжымалы және жылжымайтын мүлікті кепілдікке салу - сатып алынатын
техника құнынан 90% мөлшерінде
Арнаулы жабдықтар мен технологиялық жабдықтар
Мақсатқа арналуы: технологиялық жабдықтар мен арнаулы техника, соның
ішінде көкөністерді өсіруге, мал және құс шаруашылықтарын
механикаландыруға, жемшөп азықтарын дайындауға, ауыл шаруашылығы
өнімдерін, балық пен орман шаруашылығы өнімдерін жаңбырлатқыш және
суландыру машиналарын, жылыжайларды қабылдауға, тиеуге, сақтауға және
бастапқы өңдеуге қажетті жабдықтар мен машиналар.
Несиелендірулизинг мерзімі:
Лизинг затының құны бірлігі үшін 1 500 мың теңгеден жоғары болғанда - 7
жылға дейін;
Лизинг затының құны бірлігі үшін1 500 мың теңгеге дейін болғанда -5жылға
дейін.
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: жылдық 4%.
Лизингте аванстық төлем: кепілдікпен қамтамасыз етумен – Лизинг затының
құнынан 15%; кепілдікпен қамтамасыз етусіз - Лизинг затының құнынан 25%.
ҚазАгроҚаржы АҚ Несие комитетінің шешімі бойынша негізгі қарызды өтеу
бойынша 2 жылға дейін жеңілдікті кезең белгіленуі мүмкін.
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
Қосымша кепілдікпен техниканыңжабдықтың құнынан 15%;
Қосымша кепілдіксіз техниканыңжабдықтың құнынан 28%.
Қамтамасыз ету лизингте-
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу немесе кепілақы –
жылдық төлем сомасына.
Несиелендіруде -
екінші деңгейлі банк кепілдігі, кепілдікке ақша салу –жылдық төлем
сомасына
өтімді жылжымалы және жылжымайтын мүлікті кепілдікке салу – сатып
алынатын техника құнынан 90% мөлшерінде.
Инвестициялық коммерциялық бағдарламалар
Лизинг
Мақсатқа арналуы: ауыл шаруашылық техникасы, технологиялық жабдықтар
мен арнаулы техника, соның ішінде ауыл шаруашылығы өнімдерін, балық
өнімдері мен орман шаруашылығы өнімдерін қабылдауға, тасуға, сақтауға және
алғашқы өңдеуден өткізуге, көкөністерді өсіруге, мал шаруашылығы мен құс
шаруашылығы фермаларын механикаландыруға, жемшөп дайындауға арналған
жабдықтар мен машиналар, жаңбырлатқыш және суару машиналары, ауыл
шаруашылығы және балық өнімдерін қайта өңдеу бойынша жақын және алыс
шетелдері өндірістерінің жабдықтары және ҚазАгроҚаржы АҚ жарғылық
мақсаттарына сәйкес келетін өзге де жобалар.
Лизинг мерзімі: 5 жылдан 7 жылға дейін
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: тіркелген жылдық 12,5% мөлшерінде АҚШ
долларына индекстеумен
Аванстық төлем: 16% кем емес
Қамтамасыз ету – қажет емес
Несие
Мақсатқа арналуы: ауыл шаруашылық техникасын, технологиялық
жабдықтарды және арнаулы техникаларды, соның ішінде ауыл шаруашылығы
өнімдерін, балық өнімдері мен орман шаруашылығы өнімдерін қабылдауға,
тасуға, сақтауға және алғашқы өңдеуден өткізуге, көкөністер өсіруге, мал
шаруашылығы мен құс шаруашылығын механикаландыруға, жемшөп дайындауға
арналған жабдықтар мен машиналарды, жаңбырлатқыш және суару машиналарын,
ауыл шаруашылығы мен балық шаруашылығының өнімдерін қайта өңдеу бойынша
жақын және алыс шетелдері өндірістерінің жабдықтарын және ҚазАгроҚаржы АҚ
жарғылық мақсаттарына сәйкес келетін өзге де жобаларды сатып алуды
қаржыландыру.
Несиелендіру мерзімі: 7 жылға дейін
Сыйақы (мүдде) мөлшерлемесі: тіркелген жылдық 12,5% мөлшерінде АҚШ
долларына индекстеумен.
Қарызгердің меншікті қаражаттары есебінен ортақ қаржыландыру:
- қосымша кепілдікпен сатып алынатын техниканыңжабдықтың құнынан
15%;
- қосымша кепілдіксіз сатып алынатын техниканыңжабдықтың құнынан 28%.
Қамтамасыз ету (қарызгердің қалауы бойынша):
- екінші деңгейлі банк кепілдігі немесе қарыз сомасынан 100% төмен
түспейтін мөлшерде кепілдікке ақша салу плюс тоқсандық сыйақы;
- Қарыз сомасынан 120% кем түспейтін мөлшерде плюс тоқсандық сыйақы
шамасында Қарыз берушімен келісілген кез келген жылжымалы жәненемесе
жылжымайтын мүлікті, соның ішінде сатып алынатын техниканыжабдықты
кепілдікке салу
ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректері бойынша ауыл шаруашылық
машина жасауда Қазақстанның машина жасау кәсіпорындарының 122
жұмылдырылған. Оның 70 - жөндеу-қалпына келтіру бағытындағы, 52 - машина
жасау бағытындағы кәсіпорындар. Он кәсіпорын - тракторлар, комбайндар,
дестелегіштер, сепкіштер, топырақ өңдегіш құралдар (қопсытқыштар, сыдыра
жыртқыштар, соқалар, тырмалар), мал азығын дайындауға арналған құралдар,
өсімдіктерді қорғауға арналған машиналар (бүріккіштер, тұқым дәрілегіштер),
сондай-ақ, басқа да ауыл шаруашылығына қажетті техникалар, құрал-жабдықтар
мен қосалқы бөлшектер сияқты түпкілікті өнім өндірушілері болып табылады.
Биылғы жылдың басынан бастап отандық тауар өндірушілерге қолдау
жасауға байланысты іс-шаралар шеңберінде, сонымен қатар ауыл шаруашылық
техникаларын сатып алуда қазақстандық өндіріс техникаларының санын арттыру
мақсатында "ҚазАгроҚаржы" ауыл шаруашылық мақсаттарына арналған техникалар
өндіруге бағдарланған қазақстандық кәсіпорындардың бірқатарымен келіссөз
жүргізді. Астана қаласында өткен Қазақстандық тауарлар мен қызметтер
өндірушілерінің жалпы ұлттық форумы барысында жалпы сомасы шамамен 1 млрд.
теңгеге жасалған шарттар мен келісімдер - сол жүргізілген келіссөздердің
нәтижесі болып табылады.
Мысалы, К-744 Р1 тракторлары шығарылатын қостанайлық "Агротехмаш" ЖШС-
мен жасалған шарт талаптарына сәйкес "ҚазАгроҚаржы" 20 "Кировец"
тракторларын сатып алмақшы. Мамандардың айтуынша, жаңа техникаға жақсы
техникалық сипаттама беруге болады және де олар Қазақстан нарығында
сұраныста.
Отандық ауыл шаруашылық машина жасау ісіне қолдау жасау және оны
дамыту саласында өзара ынтымақтастық туралы Қостанайдағы астық жинау
техникасын құрастыру өндірісін жөнге салған "Агромашхолдинг" АҚ-мен
келісімге қол қойылды. Бұл кәсіпорыннан "ҚазАгроҚаржы" астық жинау
науқанына қарай кейін ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге лизингке табыстау
үшін комбайндар сатып алуды жоспарлап отыр.
2009 жылдан бастап ауыл дихандарына әйгілі "Беларусь" тракторын
құрастыру өндірісі жұмысын бастады. Бұл техника Қазақстанның егіс
алқаптарына "ҚазАгроҚаржы" желісі бойынша да жеткізілетін болады.
"Ауыл шаруашылық техника зауыты" ЖШС-мен жасалған келісім қазақстандық
ірі жер иеленушілерін КЖВП-9.1 "Қызыл-Жар" дестелегіштерімен қамтамасыз
етуге бағытталған ынтымақтастықты көздеп отыр. Солтүстік Қазақстан
облысында орналасқан зауыт - "ҚазАгроҚаржының" ертеден келе жатқан
серіктесі, ал оның өнімі болса, қазақстандық лизинг алушыларда үлкен
сұраныста.
Жасалған келісімдердің негізгі шарттарының бірі - кәсіпорындар
өндіріске жергілікті еңбек ресурстарын жұмылдыруға, сонымен қатар ілеспе
тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді қазақстандық өндірушілер мен
жеткізушілерден сатып алуға міндеттеніп отыр.
"ҚазАгроҚаржы" АҚ - 1999 жылы Үкімет қаулысымен құрылған компания.
Негізгі мақсаты - ауыл шаруашылық тауар өндірушілерге қаржы қаражаттарын,
сондай-ақ, лизинг негізінде ауыл шаруашылық техникалары мен технологиялық
жабдықтарды алу мүмкіндігін беру арқылы республиканың аграрлық секторын
дамытуға қолдау жасау. "ҚазАгро" Ұлттық холдинг" құрылымына енеді.
ҚазАгроМаркетинг акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2003 жылғы 20 ақпандағы № 220 қаулысына сәйкес құрылған.
Миссиясы - ауылдық ақпараттық орталықтардың дамыған желісі мен қазіргі
IT-технологиялардың негізіндегі агроөнеркәсіптік кешен субъектілерінің
ақпарарттық ресурстар мен кеңес беру қызметтеріне кеңінен қолжетімділігін
қамтамасыз ететін ауыл шаруашылық тауарлары мен қызметтерді ілгері
жылжытудың нарықтық инфрақұрылымын қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік
саясатты іске асыру.
Қызметінің негізгі бағыттары:
- ақпараттар беру, консультациялық-кеңес қызметін көрсету, АӨК
субъектілері үшін оқыту семинарларын ұйымдастыру;
- АӨК ақпараттық-маркетингтік жүйесін құруға қатысу;
- АӨК нарығына аналитикалық зерттеулер жүргізу және мониторингі;
- қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар мен ауыл шаруашылығы
өнімдерінің электрондық саудасын құруға және дамытуға қатысу;
- арнаулы жинақтарда, журналдарда, тақырыптық басылымдарда ақпараттық
материалдардың шығарылымын ұйымдастыру;
- көрме-жәрмеңке шараларын ұйымдастыру мен өткізуге және отандық тауар
өндірушілерге шығарылған ауыл шарауашылығы өнімдері мен оның қайта
өңделген өнімдеріне жарнамалық қолдау көрсетуге қатысу.
Қоғамның Қазақстанның барлық аумағын қамтитын үш деңгейлі тікелей
аймақтық желілері бар. Қазіргі уақытта аудандарда жұмыс істейтін 161
ауылдық ақпараттық-кеңес беру орталықтары және Қазақстанның облыстық
орталықтары мен ірі қалаларында орналасқан 16 өкілдіктері бар.
ҚазАгроМаркетинг АҚ Қазақстан Республикасының барлық аумағындағы
аграрлық нарық қатысушыларына ақпараттық-маркетингтік және кеңес беру
бойынша қызмет кешенін көрсетуді жүзеге асыратын жалғыз мамандандырылған
компания болып табылады. Оның қызметінің мақсаты ауылдық ақпараттық
орталықтардың дамыған аймақтық желілері негізінде АӨК субъектілерінің
ақпараттық ресурс және кеңес беру қызметіне кеңейтілген қолжетімділігін
қамтамасыз ету болып табылады.
Ауылдық ақпараттық-кеңес беру орталықтарының аймақтық желілері арқылы
2007 жылы Қоғам:
308 АӨК субъектілеріне 69 ақпараттық қызмет ұсынды.
АӨК АМЖ дамыту шеңберінде Қоғам ай сайынғы мерзімділікпен және 50 000
дана таралыммен Агрожаршы газетін шығару бойынша, ай сайынғы
мерзімділікпен және 4 000 дана таралыммен АгроИнформ журналын шығару
бойынша жұмысты жүзеге асырады, сонымен қатар 4 000 жазылушысы бар
электрондық тарату Қызметін ұйымдастырады.
Қоғамның қызметін негізгі тұтынушылар санатын пайызбен көрсеткендегі,
үлес салмағы мынадай:
АӨК субъектілері (жеке және заңды тұлғалар) - 69%; мемлекеттік органдар
және мекемелер - 25%; халықаралық ұйымдар - 4%; қаржы институттары - 2%.
Электрондық сауда жүйесін дамыту жалғасуда. 2014 жылы сауда алаңында
бидай, ұн, тұқымдық материалдар мен ауыл шаруашылық техникасын
жеткізушілер мен тұтынушылар арасында операциялар басталды. II-ші
Қазақстанның астық форумы - 2013 форумында ЭСЖ тұсаукесері табысты
өтті.
Бұдан басқа, апта сайынғы негізде ішкі және сыртқы аграрлық азық-түлік
нарықтарының мониторингі жүргізіледі. Қызмет атқарып жатқан кезеңі
аралығында Қоғам 100-ге тарта зерттеулер жүргізді, с.і.: 53 ауыл
шаруашылығы өнімдерінің нарықтарын зерттеу және 46 баға ахуалын талдау;
нарық жөнінде және баға жөніндегі ақпараттар бойынша 500-ден аса
сұраныстар орындалды; төлемақы негізіндегі 34 зерттеулер мен 48
сұраныстар жүргізілді.
Жыл сайын өткізу нарығын кеңейту бойынша имидждік шаралар өткізіледі
(бизнес-форумдар, жәрмеңке-шарт жасасулар, көрмелер, конференциялар,
бизнес-турне және басқалар).
Есеп беру жылында Қоғам 3 ірі көрме-жәрмеңке шараларын өткізді: маусым
айында - Орталық-азия жеміс-көкөніс форумы, тамыз айында- Қараөткел АӨК
жетістіктерінің жәрмеңкесі, қараша айында - Қазақстанның астық форумы.
Халықаралық стандарттар деңгейіндегі кең көлемді көрме шараларын
ұйымдастыру үшін Астана қаласында көрме-жәрмеңке кешені құрылысын салу
бойынша жобаның техника-экономикалық негіздемесі және жобалық-смета
құжаттарын әзірлеу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Қаржы саясаты:
Холдингтің және оның еншілес қоғамдарының стратегиялық дамуын қаржылық
қамтамасыз ету жоспарланған
бағдарламалар шеңберінде қойылған стратегиялық міндеттерге жетуге
бағытталады. Холдингтің стратегиялық мақсаттары мен міндеттерін табысты
іске асыруға қаржыландырудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету
жағдайында қол жеткізуге болады.
Холдинг қажеттілікке сәйкес Стратегиялық міндеттерді іске асыруды жүзеге
асыру үшін қаржыны республикалық бюджеттен, сонымен қатар капиталдың
ішкі және сыртқы нарықтарынан тартады.
Сонымен қатар, Холдинг инвестициялық жобаларды тартудың келесі негізгі
түрлерін белсенді түрде пайдаланады – үлестік және борыштық. Үлестік
қаржыландыру (акционерлік) стратегиялық инвесторларды тарту арқылы жүзеге
асырылады немесе ірі инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру кезінде жобалық
қаржыландыруды ұйымдастыру түрінде жүзеге асырылады.
Холдинг бюджеттік инвестиция деңгейінің және бюджеттен тыс көздерден
қаржыландыру үлесінің артуын қамтамасыз етуге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz