Нарықты экономикаға өту шартындағы жеке кәсіпкерліктің қалыптасуы

Жоспар:

Кіріспе

Қазақстан Республикасының нарықтың экономикаға кенеттен өтуімен байланысты барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер тобы өмірге келе бастады. Елдің тағдыры осы күштің іске қосылып, табысты еңбек етуіне байланысты. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге коммерциялық, финанс, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлік іс экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет етеді.

Қазіргі Қазақстан экономикасы жағдайында нарыққа өтумен байланысты көптеген өрескел қателіктер, асығыстықтар орын алуда. Экономика үлкен тоқырау үстінде. Оның басты себептерінің бірі нарықтық экономика жағдайында жұмыс істейтін білікті, өз ісін жете меңгерген кәсіпкерлер тобы өте аз. Сондықтан осы курстық жұмысымда кәсәпкерлік істі ұйымдастыруда дамытуда, шешу жолдарында көптеген мәліметтер жинап оларға тоқталдым.

Кәсіпкерлік - бұл шаруашылық жүргізудің әдісі және өз бетімен жұмыс істеуге негізделген экономикалық ойлаудың ерекше типі. Кәсіпкерлікті дамытудың басты сәті нарық экономикасында бәсекелестік отанын құру үшін ғана емес, сонымен қатар еркін кәсіпкерлік үшін жол ашатын мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіру болып табылады. Әр бір заттың немесе құбылыстың өзіне тән даму және қалыптасу тарихы бар. Сол тәрізді кәсіпкерліктің даму тарихы талай ғасырларды қамтиды.

Нарықтық қатынастарға өтумен байланысты әр бір қоғам даму жолдарын таңдау алдында тұрады. Нарықтық экономикада шынайы экономикалық процестердің қиындығы, олардың қайшылығы және біртекті еместігі қоғамның прогрессивті тенденциялардың дамуына жауап беретін экономикалық саясаттың бағыттарын таңдау үшін айтарлықтай қиындықтар туғызады.

Қазіргі экономика - бұл бір-біріне қайшы келетін топтар қатынасы: нарықтық қатынастар жүйесі және барлық экономиканың саналы реттелуі.

Бұл мәселелерді шешу үшін кәсіпорынды тек қана техникалық потенциалмен қамтамасыз етіп қоймай сонымен қатар оларды пайдаланудың тиімділігін көтеру қажет.

Өнім өндірісі және қызмет көрсету процессінде келесі экономикалық ресурстардың түрлерін пайдаланылады: табиғи ресурстар (жер, сулы және тоғайлы, жер қойнауы) ; еңбек ресурстары (адамдар және олардың қызмет көрсету және тауарларды шығару мүмкіндігі) ; өндіріс қорлары (өндірістік ғимараттар, құрылыстар, станоктар, тасымал құралдары, материалдар, шикізат, энергия, запас бөлшектер және т. б. ), адамдардың кәсіпкерлік қабілеттілігі.

Нарықтық жағдайда кәсіпорын меншік формасына байланыссыз өзінің меншілігінің, амортизациясының, пайдасының, кредиттерінің есебінен құрал-жабдықтарды алады, цехтер салады. Өндіріс тиімді болу үшін, ол негізгі өндірістік қорларды құруға және сатып алуға жұмсалған қаражаттар бекерге жоғалтылмауы үшін негізгі қорлар толық және тиімді пайдалануы қажет. Кәсіпорын негізгі қорларын қалай пайдалануына қарай олардың пайдасы байланысты болады, демек кәсіпорынның ары қарай дамуы да осыған байланысты.

Курстық жұмысымда 3- бөлім қаралған. Бірінші бөлімде кәсіпкерлік мәні, мазмұны және оның түрлері. Ал екінші бөлімінде ҚР-ғы кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен оның дамуына тоқталсақ, үшінші бөлімінде Қазақстандағы кәсіпкерлікті басқару жөнінде ашып жазылған.

Нарықты экономикаға өту шартындағы жеке кәсіпкерліктің қалыптасуы әрқашанда өзекті мәселе болып табылады. Ал мақсатына келетін болсақ бұл тақырыпты тереңнен ашып, және кәсіпкерліктің қалыптасуына толық тоқталып өту болып табылады. Осындай мақсат қойғаннан кейін осы тақырыптың мәнін ашу барысында мынадай міндеттер орындалған:

• Қазақстандағы кәсіпкерліктің басқаруына тоқталу;
• Қазақстандағы шағын кәсіпкерлік мәселелері, оның шешу жолдарын баяндау;
• Қазақстандағы кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаумен даму жағдайын зерделеу;
• Шағын кәсіпорынның кәсіпкерлік ісін айқындау;

1 Кәсіпкерлік мәні, мазмұны және оның түрлері

1. Кәсіпкерлік мәні мен түрлері

Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады:

1. белгілі бір істің түрі;
2. сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық топ;

Кәсіпкерлік дегеніміз - белгілі бір істі істей білу. Іс істеу - адамның белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік - адамның еркін өмір сүру түрі. Кәсіпкерлік деген ұғым негізінен өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.

Экономикалық блсенділік - бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен айырбас арқылы пайда табумен байланысты. Өндірісте, айырбаста шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан - жақты белсенділігін талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.

Кәсіпкелік - ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Оның дамуы орта ғасырдан бастала-ды. Қазақстан кәсіпкерлері ерте заманнан бастау алып ке-леді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кә-сіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр1 патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды. 1861 жылғы ре-формадан кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп сала-лары орын алды.

Кәсіпкерлік субъектісі болып-жеке адамда, сонымен бірге заңды тұлғалар, біріккен серіптестік:арендалық ұжым, аш-ық және жабық акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассо-циациялары, әртүрлі бірлестіктер(корпорациялар) .

Кәсіпкерліктің ерекшеліктері:

• дербестік және тәуелсіздік;
• экономикалық ынталылық;
• шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
• жаңашылдық.

Кәсіпкерлік түрлері:

1. Атқаратын міндетіне қарай кәсіпкерліктің мынадай түрлері бар:өндірістік, коммерциялық, финанс және консультациялық.
2. Мемлекеттік түрлері бойынша жеке меншік, мем-лекеттік, муниципалды, сонымен бірге қоғамдық құ-рылымдар меншігі.
3. Меншіктер саны бойынша кәсіпкерлік іс жеке ад-амның немесе коллективтің құрамы болуы керек.
4. Кәсіпкерлік формасы бойынша екіге бөлінеді: ұжымдық-провалық және ұжымдық-экономикалық.

Осылардың ішінде ұжымдық-құқықтық кәсіпкерліктер.

1. Серіктестер-бұл адамдардың бірлестігі, онда екі және одан да көп серіктестер болады. Олар өз капитандарын қосады және әрбір мүше өзінің капи-талымен жеке жауап береді. Олар:1) шексіз жа-уапкершілікті серіктестер; 2) командитті(сенімге не-гізделген) серіктестер шектелген жауапкерші-ліктермен.

Ұжымдар өздерінің қаражаттарымен бірігеді. Шектел-ген жауапкершілікті қоғам мүшелері ұжымның міндетте-мелеріне жауап бермейді.

2. Акционерлік қоғамдар :ашық және жабық түрде болады.

Кәсіпкерліктің ұжымдық-экономикалық формалары.

1. Концерн-көп салалы акционерлік қоғам, әртүрлі компаниялардың бақылау пакеттерін сатып алады.
2. Ассоциация-экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті бірлестігі.
3. Консорциум-бұл ірі финанс операцияларын істеу үшін (мысалы, өте ірі жобаға инвестиция) біріккен кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат-бір саланың кәсіпкерлерін тауар сатуға біріктіру.
5. Картол-тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын бөлу, өндіріс мөлшері жөнінде келісім.
6. Финанс-өнеркәсіп тобы-банк, сақтандыру, және сауда капиталының бірлестігі.

Кәсіпкерлік ісінің Қазақстандағы қазіргі түрлеріне тоқ-талатын болсақ, қазір Қазақстандағы мынадай ұжымдық-прованың форма кәсіпкерліктер құрылуда.

1. Шаруашылық серіктестік-толық серіктестік. Ол-ардың мүшелері өзара кәсіпорын құру жөнінде келі-сімге қол қояды. Құруға керекті серіктес мүшелердің қаражаттарын біріктіру. Серіктестіктің пайдасы, зияны пайдаға қарай бөлінеді. әрбір мүше өзінің табысына пайда қосып сонан салық төлейді.
2. Командиттік серіктестік. Барлық серіктестік мү-шелері серіктес атанған іс жүргізушілер ішінен бі-реу немесе бірнеше мүшелері зиянның тәуекелін өздерінің қосқан үлестері мөлшерінде жауапкершілікке алады.
3. Шектелген жауапкершілікті қоғамдар. Оның мү-шелері қоғамның міндеттеріне жауап бермейді, ал зиян тәуекелдеріне өздерінің үлестерімен жауап береді.
4. Қосымша жауапкершілігі бар қоғам-қоғам міндет-темелеріне өздерінің заттарымен жауап береді.
5. Ашық және жабық акционерлік қоғам.
6. Өндірістік кооперативтер-ерікті түрде біріккен қоғамдар.
7. Унитарлы кәсіпорын-коммерциялық мекеме, мен-шіктік құқығы жоқ. Унитарлы кәсіпорынның мү-ліктері бөлінбейді. Унитарлы кәсіпорын тек мем-лекеттік немесе муниципалдық болады. Унитарлы кәсіпорын болып есептеледі.

1. 2. Кәсіпкерлікке экономикалық, әлеуметтік және про- валық жағдайлар.

Кәсіпкерлікпен айналысу үшін ең алдымен оған экономи-калық жағдай керек. Олар:нарыққа тауар, қызметтер ұсы-ну, тауарлардың, қызметтердің алуан түрлері тұтынушы-лардағы ақша-қаражат көлемі, яғни олардың сатып алу қа-білеттілігі, жұмыс орнының және жұмыс күшінің артық кемдігі, еңбек ақы қорының артық-кемдігі, қарыз беретін мекемелердің ақша ресурстары болуы керек, т. б.

Кәсіпкерлікпен айналысу үшін нарықтық инфрақұрылымы болуы керек:банктар, шикізат, материал, құрал-жабдықтар сатушылар, тауарды тұтынушыларға дейін жеткізетін мекемелер, заң, бухгалтерлдік т. б. қызмет көрсеттетін ме-кемелер, еңбекке орналастыру агенттігі, оқу орындары, жарнама, көлік, сақтандыру, байланыс, ақпарат, т. б. мекемелері.

Әлеуметтік жағдай. Кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қалып-тастыру үщін тұтынушыларда тауар сатып аларлық қаражаты болуы, олардың тауарға, қызметке деген талғамы, төлем қабілеттілігі бар сұранысы болуы шарт. Оған қоғамның рухани даму дәрежесі және діни нормалар ықпалын тигізеді.

Кәсіпкер өз ісіне шын берілген және одан қанағат алуы парыз. Ол әлеуметтік мәселелерге белсенді араласып, жағдай жасауы тиіс:денсаулық сақтау, жұмыс орнын жасақтау, еңбек ақы мөлшерін қадағалау т. б.

Кәсіпкерлік жасақтау және оны дамыту үшін кадрлар оқыту, білім дәрежесін, мамандығын көтеруге көңіл бөлу, кәсіпкерлер даярлауды тұрақты қадағалау.

Провалық жағдай. Ең бастысы кәсіпкерлік істерді реттейтін болуы шарт. Оған мыналар жатады:Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, салық туралы заңдар, кә-сіпкерлерді бюрократтардан қорғайтын заңдар, шағын және орта бизнесті қолдайтын органдар, меншікке провалық заңдар, т. б.

1. Шағын кәсіпорынның кәсіпкерлік ісі

Халық шаруашылығының барлық салаларында шағын кә-сіпорындардың болуы дүниежүзілік практикада экономика-лық тиімді іс болып табылады. Ірі фирмаларда зор мате-риалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадрлар бар. Олар жоғары дәрежеде ғылыми-техникалық шешімдер қабылдап, өндірістің технологиялық жаңа әдіс-терін қолдана алады. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алуда. Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын көп талап етпейтін жұмыс салаларында пайда болады. Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі жергілікті нарыққа жақындығы, тұтынушылардың сұранысына икемділігі, шағын мөлшерде өндірілуі. Шағын кәсіпорынға, өндіріске өндірістік және дербес тұтынудың сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.

Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономикалы жетілдіруге септігін тигізеді:бәсекелестік орта өркен-дейді, қосымша жұмыс орны пайда болады, тұтыну секторы ұлғаяды.

Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықты тауар және қызметтермен толықтырады, экспорттың потенциалын арттырады, жергілікті шикізат ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік жасайды.

Шағын уәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Шағын кәсіпорын өзінің шаруашылық әрекетінде дербестік мүмкіндігі бар:өндірген тауарын, салық төлемдерінен қалған пайдасын пайдалана алады.

Шаруашылық іс-әрекетіндегі басты жағдай-жоспарлау. Шағын кәсіпорын өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында және кәсіпорынның өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер атқару үшін өзінің әлеуметтік қашуы негізінде жұмыстарын алдын ала жоспарлауы керек. Жоспардың негізіне тауар алушылармен және шикізат, материалдар сататын кәсіпорындармен, өн-діріске керекті өнімдермен жабдықтау туралы шарттар болуы керек.

Кәсіпорынның финанс ресурстары оның ұйымдастыру-провалық формаларына байланысты, пайдадан, амортизацияға шығарылған санадан, бағалы қағаздарды сатқаннан түскен ақшадан, еңбек ұжымының мүшелерінің жарнамаларынан, пай-дадан түскен несиеден тұрады.

Ақша қаражаттарды сақтау үшін және есеп алыры-су, кассалық операцияларды жүргізу үшін банкте есеп-айырысу және басқа түрлі шоттар аша алады.

Кәсіпорын несие шарттары есеп айырысу тәртібін орын-далмаған кәсіпорын сотарқылы банкрот болып жарияланады.

Жалпы негізде, шағын кәсіпорын шет елдің серіптестермен шарт жасап және шетел валюталық шотын аша алады. Белгіленген ережеге сәйкес шағын кәсіпорын өз бетімен дербес нарыққа шығып валюта табуына, оны сатып алуына оның ішінде аукциондарға да қатынасуға құқылы.

Шағын кәсіпорын жұмысшыларына еңбек ақы төлеу мөлшері, оның жүйесі, түрі дербес шешіледі. Шағын кәсіпорын заң бойынша кепілдік еңбек ақы төлеуді қамтамасыз етеді. Еңбек жағдайы, қызметкерлердің әлеуметтік қорғау шарала-рын орындайды. өзінің қызметкерлеріне демалыс, қысқар-тылған жұмыс күні, т. б. жеңілдіктерді қолдана алады. Заң бойынша шағын кәсіпорын қызметкерлеріне қауіпсіз еңбек етуіне және олардың денсаулығына, еңбек қабілетіне кел-тірілген зиянды толықтыруға жауапты.

Қазақстан жағдайында нарықтық қатынастарға көшумен байланысты басқа елдердің тәжірибелерін қолдану қажет болып отыр.

Қазіргі кезеңде шетел тәжірибелері негізінде Қазақстанда, Ресейде қоладанылатын кәсіпкерліктің кейбір экономика провалық түрлерін қарайық.

1. Консигнация-комиссия шартының бір түрі;

Тауарды өткізумен байланысты кәсіпкерлік сферада пайдланылады. Келісуші жақтардың мүліктік қатынастарын реттейтін, тауар иесінің тапсырмасы бойынша делдалға белгілі бір жағдайда тауар өткізу жөнінде консигнациялық шарт жасау. Шартта әдетте жөнелтілген тауар, оның лимиттік бағасы және сату уақыты көрсетіледі. Консигнатор тауарды өткізгенше өз қоймасында сақтауға, консигнанттың пайдасына сақтан-дыру міндетті. Сақталмаған тауарды сатушы иесіне қайырады, мүмкін консигнатордың өзі сатып алуы. .

2. Франчайзинг-кәсіпкерлік формасы АҚШ-та, Жапонияда, Батыс Еуропа елдерінде кең тараған. Бұл кәсіпорын-дардың нарықтағы ерекше өзара серіктестік қатынастары. Франчайнг бойынша қатынастар бұл ірі, әжептәуір тұрақты франчайзер деп аталатын форма, бизнесте экономикалық жағдайы жоқ шағын кәсіпорынға, белгілі бір уақыт аралығында, тұрақты жерде кәсіпкерлік іспен айналысуға қажет. Франчайзер қолданған жетілген технологиясы, “Ноу-Хау”, атағы әйгілі тауар маркілерін; франчайзердің қызметкерлерін оқыту, кеңес беру қызметтерін атқарады. Бизнестің қандай түрі болмасын, франчайзинг жағдайында серіктестер праволарын, мүмкіндіктерін беру туралы шарт жасайды. Франчайзердің көмегі және қолдауы шартта белгіленген ақылы іс болады. Бұл үлкен маңызы бар экономикалық қатынастар, әсіресе өтпелі экономика жағдайында .

2. «Макинский элеватор» ЖШС мысалында кәсіпкерлік қызметті басқару ерекшеліктерін талдау«Макинский элеватор» ЖШС шаруашылық жағдайын және экономикалық даму деңгейі талдауы

«Макинский элекватор» ЖШС Қазақстан Республикасы, Макинск қаласының Элеваторная көшесі, 1а үйінде өз қызметін жүзеге асырады.

«Макинский элекватор» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 1930 жылдың қараша айының бесінші жұлдызында қалыптаса бастаған.

“Жеке кәсіпкерлік туралы” заңға сәйкес қалыптасқан күннен бастап жауапкершілігі шектеулі серіктестік заңды тұлға болып табылады. Заңды тұлғанын құрылтайшысы Черкасов Иван Данилович серіктестікті анықталмаған мерзімге аша отырып, 103 мың теңге көлемінде ақша сомасымен жарғылық қорын құрастырған.

Кәсіпорын қызметін көктемгі егін егу науқанына дайындықпен, сонымен қатар тоқтап тұрған өніріс орындарын жандандырумен бастады. Серіктестікте егінді егу мен оны жинап алуға жететін техника мен оны өңдеуді жүзеге асыратын мүмкіншілігі бар. Кәсіпорын еншісінде бұрынғы савхозды жекешелендіруден кейінгі қалған мүлкі мен техникасы, сонымен қатар құрылтайшысының өзі қосқан (интелектуалды салымдары қоспағанда) мүлкі мен серіктестік қызметін ұйымдастыру үшін ақша қаражаты болып табылады.

Біраз жылдар ішінде атқарылған айтарлықтай жұмыстар:

• Серіктестікте бидайды кептіретін, өндейтін, тартатын, тазартатын, сұрыптайтын екі диірмені жұмыс істеуге дайын тұрды;
• Ауылшаруашылық техниканын жанар-жағар маймен қамтамасыз ететін АЗС жұмысы қалыпты;
• Көлік техникаларын жөндеудеуден өткізетін МТМ жұмысын жүйелендіру;
• Құрылыс заттарын жасап шығаратын құрылыс алаңын қалпына келтірлді. Жаңа қалыптасып отырған серіктестік үшін оның маңызы зор еді. Құрылыс алаңының арқасында кейінгі жылдарға деген өндірісті ұлғайту жоспарлары қиындықсыз, қайта үлкен қарқынмен жүзеге асты;
• Егін шаруашылығымен қоса серіктестік мал шаруашылығын да қоса дамытуды алдына мақсат қойды;
• Сонымен қатар нан өнімдерін дайындайтын, оларды өңдейтін, пісіріп сататын нан пісіретін уйдің құрылысы осы алғашқы жылдарда атқарылған айтарлықтаз қызметтерінің қатарында болатын;

«Макинский элеватор» ЖШС коммерциялық ұйым. Кез-келген коммерциялық ұйымның, кәсіпорынның мақсаты озінің капиталының рентабелділігі, яғни пайда табу. Серіктестік өзінің пайда табу масатында алуан түрлі шаруашылық қызмет түрлерін жүргізеді. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің алуан түрлі шаруашылық қызметі екіге бөлінеді:

• негізгі шаруашылық түрлері;
• негізгі емес шаруашлық түрлері;

Кәсіпорын құрылғанда негізгі мақсаты ауылшаруашылық өнімдерін өндіру болатын. Уақыт өте келе өнім түрлері мен қызметтердің да саны арта түсті. Осы қызметтердің ішіндегі негізгі қызмет турлері

• егін шаруашылығы:

○ бидайды өндіру, оны өңдеу;

○ күнбағысты өндіру, оны өңдеу;

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің айналысатын қосымша қызмет түрлері:

• құрылыс қызметі;
• құрылыс материелдарын өндіру;
• құрылыс материалдарын сату-сатып алу;
• жол құрылыс материалдарын шығару;
• жанар-жағар май саудасы;
• қонақ үй, мейрамхана, кеңселерді жалға бепру қызмет көрсету саласы;
• техникалық қызмет станциясы (СТО) ;
• автоколік, техниканың қосалқы бөлшектерін өндіру, сату, атып алу,
• кен орындарын жетілдіру, пайдалы қазбаларды іздеу және барлау т. б б. т

Кәсіпорын өндірісін жүзеге асыруды және дамытуды тек қана ішкі қаржыландыру көзімен ғана жүзеге асырып отырған. Өнім өндіру мен қызмет көрсету серіктестік үшін пайда көзі болып табылады. Пайдаға жету үшін серіктестік қызыметінің заңдылықпен тиым салынбаған келесі негізгі түрлерін жүзеге асырады:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс