Дене шынықтыру және спорт оқу-әдістемелік кешені
Тақырыбы: Басқару теориясының негізгі ұғымдары
Лекция 2 Тақырыбы:Дене шынықтыру және басқау жүиесі
Лекция №3 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
Лекция 4 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары.
Лекция 5 Тақырыбы: Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар
Лекция 6 Тақырыбы: Дене тәрбиесі жүйесінің негіздері
Лекция 7 Тақырыбы: Спорттың бірыңғай классификациясы
Лекция 8 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің принциптері дегеніміз
Лекция 9 Тақырыбы: Қимыл . әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту.
Лекция 10 Тақырыбы: Дене мәдениетінің жүйесі
Лекция 11 Тақырыбы: Дене тәрбесінің мақсаты мен міндеті
Лекция 12 Тақырыбы: Оқушылардың дене тәрбиесін ұйымдастыру
Лекция 13 Тақырыбы: Басқару қызметі принциптері мен әдістері
Лекция 14 Тақырыбы: Мектепішілік басқару
Лекция 15 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің мазмұны, міндеттері
Лекция 16 Тақырыбы: Орындауын бақылау мен тексеру
Лекция 17 Тақырыбы: Есепке алу мен есеп беру
Лекция 18 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері
Лекция 19 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты материалды.техникалық жабдықтар
Лекция 2 Тақырыбы:Дене шынықтыру және басқау жүиесі
Лекция №3 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
Лекция 4 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары.
Лекция 5 Тақырыбы: Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар
Лекция 6 Тақырыбы: Дене тәрбиесі жүйесінің негіздері
Лекция 7 Тақырыбы: Спорттың бірыңғай классификациясы
Лекция 8 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің принциптері дегеніміз
Лекция 9 Тақырыбы: Қимыл . әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту.
Лекция 10 Тақырыбы: Дене мәдениетінің жүйесі
Лекция 11 Тақырыбы: Дене тәрбесінің мақсаты мен міндеті
Лекция 12 Тақырыбы: Оқушылардың дене тәрбиесін ұйымдастыру
Лекция 13 Тақырыбы: Басқару қызметі принциптері мен әдістері
Лекция 14 Тақырыбы: Мектепішілік басқару
Лекция 15 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің мазмұны, міндеттері
Лекция 16 Тақырыбы: Орындауын бақылау мен тексеру
Лекция 17 Тақырыбы: Есепке алу мен есеп беру
Лекция 18 Тақырыбы: Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері
Лекция 19 Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты материалды.техникалық жабдықтар
Дене тәрбиесі мектептің оқу жоспарындағы басқа да пәндермен қатар жеке пән болып табылады. Демек, сабақ кестесі бойынша мұғалімнің басшылығымен сынып оқушыларымен өткізілетін дене тәрбиесі сабақтары дене тәрбиесінен оқу жұмыстарын ұйымдастырудыңнегізхгі түрі ретінде қарастырылады. Бұл өткізілетін сабақтардың сапасын көтері жолында үздіксіз жұмыс істеуге мұғалімді міндеттейді.
Оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық міндеттері әрбір сабақты дұрыс құра білудің негізі болып табылады. Оқу жұмысы ретінде өткізілетін мектептегі дене тәрбиесінің міндеттероі төмендегідей болады: жаңа жаттығуларды үйретуде белгілі бір қимыл дағдыларын қайталау және оны берік етіп қалыптастыру, оқушылардың меңгергендерін тексеру және оны бағалау т.б. Бұл міндеттер сабақтың құрылымына, мазмұнына және оныөткізудің әдісіне әсер етеді.
Сонымен қатар үйрену процесінде шешілуге тиісті гигиеналық міндеттер де қойылады, мысалы: өзінің дамуында артта қалған оқушылардың бұлшық еттерін нығайтады, мүсінді дұрыс қстай білу дағдысын қалыптастырады, терең ,дұрыс тыныс алуға үйретеді және тағы басқалар. Жоғарыда аталған міндеттер оқу процесіне енгізілетін болғандықтан педагогикалық міндет болып табылады.
Қандай да болсын дене жаттығулары мен жаттығулардың кез келген тобын үйрету төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
1. Оқушылардың белсенді қызметі оқу материалын меңгерудің қажетті шарты. Баланың дене жаттығуларын үйренуі өзінде бар психикалық және дене күшін жұмсауды талап ететін оқу-еңбек қызметі.
2. Қозғалыс дағдылары жүйесін қалыптастыру. Тек қана қимыл жүйесі оқушылардың дене дайындығының сипатын анықтайды. Бірақ, жүйелер түрлерінің көп болуы нәтижесінде олар дене тәрбиесінің бағытына және оның нақты міндеттеріне байланысты іріктеліп алынуы керек.
Бұл жүйелерді анықтау тәсілдері бір не өзге қимылдарды пайдаланудың көп жылдық тәжірибесімен, олардың теориялық және тәжірибелік негізіне сүйенеді.
3. Қозғалыс қимылдарына үйрету дене мүмкіндіктерін қалыптастырумен өзара байланысты. Екі процестің өзара шар ттылығы үш бағытта көрінеді. Кейбір қозғалыс қимылдарына үйретуді дене мүмкіндіктерінің тиісті деңгейінсіз жүзеге асыру мүмкін емес (мысалы өрмелеуге үйрету қолдың жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді); қозғалыс дағдыларының қалыптасуы дене мүшелерінің тиісті деңгейінің бір мезгілде артуымен қоса жүреді (мысалы, кіші допты лақтыруға үйретукүш, шапшаңдық мүмкіндігінің өсуімен қоса жүреді); қалыптасқан дағдының нәтижелігі арнайы мүмкіндіктер деңгейіне байданысты, ал ол өз кезегінде өзге мүмкіндіктердің деңгейіне тәуелді (мысалы, қысқа қашықтыққа жүгіруге үйреткенде шапшаңдық мүмкіндіктері дамытылады, бірақ олардың дамуы күш пен шыдамдылықтың қолайлы деңгейі жағдайына тиімді болады).
Оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық міндеттері әрбір сабақты дұрыс құра білудің негізі болып табылады. Оқу жұмысы ретінде өткізілетін мектептегі дене тәрбиесінің міндеттероі төмендегідей болады: жаңа жаттығуларды үйретуде белгілі бір қимыл дағдыларын қайталау және оны берік етіп қалыптастыру, оқушылардың меңгергендерін тексеру және оны бағалау т.б. Бұл міндеттер сабақтың құрылымына, мазмұнына және оныөткізудің әдісіне әсер етеді.
Сонымен қатар үйрену процесінде шешілуге тиісті гигиеналық міндеттер де қойылады, мысалы: өзінің дамуында артта қалған оқушылардың бұлшық еттерін нығайтады, мүсінді дұрыс қстай білу дағдысын қалыптастырады, терең ,дұрыс тыныс алуға үйретеді және тағы басқалар. Жоғарыда аталған міндеттер оқу процесіне енгізілетін болғандықтан педагогикалық міндет болып табылады.
Қандай да болсын дене жаттығулары мен жаттығулардың кез келген тобын үйрету төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
1. Оқушылардың белсенді қызметі оқу материалын меңгерудің қажетті шарты. Баланың дене жаттығуларын үйренуі өзінде бар психикалық және дене күшін жұмсауды талап ететін оқу-еңбек қызметі.
2. Қозғалыс дағдылары жүйесін қалыптастыру. Тек қана қимыл жүйесі оқушылардың дене дайындығының сипатын анықтайды. Бірақ, жүйелер түрлерінің көп болуы нәтижесінде олар дене тәрбиесінің бағытына және оның нақты міндеттеріне байланысты іріктеліп алынуы керек.
Бұл жүйелерді анықтау тәсілдері бір не өзге қимылдарды пайдаланудың көп жылдық тәжірибесімен, олардың теориялық және тәжірибелік негізіне сүйенеді.
3. Қозғалыс қимылдарына үйрету дене мүмкіндіктерін қалыптастырумен өзара байланысты. Екі процестің өзара шар ттылығы үш бағытта көрінеді. Кейбір қозғалыс қимылдарына үйретуді дене мүмкіндіктерінің тиісті деңгейінсіз жүзеге асыру мүмкін емес (мысалы өрмелеуге үйрету қолдың жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді); қозғалыс дағдыларының қалыптасуы дене мүшелерінің тиісті деңгейінің бір мезгілде артуымен қоса жүреді (мысалы, кіші допты лақтыруға үйретукүш, шапшаңдық мүмкіндігінің өсуімен қоса жүреді); қалыптасқан дағдының нәтижелігі арнайы мүмкіндіктер деңгейіне байданысты, ал ол өз кезегінде өзге мүмкіндіктердің деңгейіне тәуелді (мысалы, қысқа қашықтыққа жүгіруге үйреткенде шапшаңдық мүмкіндіктері дамытылады, бірақ олардың дамуы күш пен шыдамдылықтың қолайлы деңгейі жағдайына тиімді болады).
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
5. Абай атындағы Қазақ Үлттық Педагогикалык университеті "Педагогика" Қазақстан Республикасы Алматы 2003 51-53 бет
6. Әбиев. Бабаев. Қудиярова "Педагогика" Алматы 2003 12-16 бет
Қосымша:
7. С. Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
8. П. Сабыров "Оқыту теориясының негіздері" Алматы 1993ж
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
5. Абай атындағы Қазақ Үлттық Педагогикалык университеті "Педагогика" Қазақстан Республикасы Алматы 2003 51-53 бет
6. Әбиев. Бабаев. Қудиярова "Педагогика" Алматы 2003 12-16 бет
Қосымша:
7. С. Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
8. П. Сабыров "Оқыту теориясының негіздері" Алматы 1993ж
Дене шынықтыру және спорт ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ
Лекция 1
Тақырыбы: Басқару теориясының негізгі ұғымдары
Жоспары:
1. Басқару теориясының негізгі ұғымдарына сипаттама.
а) Қозғалыс қимылдарына үйрету ерекшеліктері.
б) Басқару, үйрету құрылымының маңызы.
в) Мектеп туризіміне басшылық бағдарламасы.
2. Жорық басшысы мен оқушылардың біріккен ұйымдық
– педагогикалық қызметі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Дене тәрбиесі мектептің оқу жоспарындағы басқа да пәндермен қатар жеке пән
болып табылады. Демек, сабақ кестесі бойынша мұғалімнің басшылығымен сынып
оқушыларымен өткізілетін дене тәрбиесі сабақтары дене тәрбиесінен оқу
жұмыстарын ұйымдастырудыңнегізхгі түрі ретінде қарастырылады. Бұл
өткізілетін сабақтардың сапасын көтері жолында үздіксіз жұмыс істеуге
мұғалімді міндеттейді.
Оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық міндеттері әрбір сабақты дұрыс
құра білудің негізі болып табылады. Оқу жұмысы ретінде өткізілетін
мектептегі дене тәрбиесінің міндеттероі төмендегідей болады: жаңа
жаттығуларды үйретуде белгілі бір қимыл дағдыларын қайталау және оны берік
етіп қалыптастыру, оқушылардың меңгергендерін тексеру және оны бағалау т.б.
Бұл міндеттер сабақтың құрылымына, мазмұнына және оныөткізудің әдісіне әсер
етеді.
Сонымен қатар үйрену процесінде шешілуге тиісті гигиеналық міндеттер де
қойылады, мысалы: өзінің дамуында артта қалған оқушылардың бұлшық еттерін
нығайтады, мүсінді дұрыс қстай білу дағдысын қалыптастырады, терең ,дұрыс
тыныс алуға үйретеді және тағы басқалар. Жоғарыда аталған міндеттер оқу
процесіне енгізілетін болғандықтан педагогикалық міндет болып табылады.
Қандай да болсын дене жаттығулары мен жаттығулардың кез келген тобын
үйрету төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
1. Оқушылардың белсенді қызметі оқу материалын меңгерудің қажетті шарты.
Баланың дене жаттығуларын үйренуі өзінде бар психикалық және дене
күшін жұмсауды талап ететін оқу-еңбек қызметі.
2. Қозғалыс дағдылары жүйесін қалыптастыру. Тек қана қимыл жүйесі
оқушылардың дене дайындығының сипатын анықтайды. Бірақ, жүйелер
түрлерінің көп болуы нәтижесінде олар дене тәрбиесінің бағытына және
оның нақты міндеттеріне байланысты іріктеліп алынуы керек.
Бұл жүйелерді анықтау тәсілдері бір не өзге қимылдарды пайдаланудың көп
жылдық тәжірибесімен, олардың теориялық және тәжірибелік негізіне сүйенеді.
3. Қозғалыс қимылдарына үйрету дене мүмкіндіктерін қалыптастырумен өзара
байланысты. Екі процестің өзара шар ттылығы үш бағытта көрінеді.
Кейбір қозғалыс қимылдарына үйретуді дене мүмкіндіктерінің тиісті
деңгейінсіз жүзеге асыру мүмкін емес (мысалы өрмелеуге үйрету қолдың
жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді); қозғалыс дағдыларының
қалыптасуы дене мүшелерінің тиісті деңгейінің бір мезгілде артуымен
қоса жүреді (мысалы, кіші допты лақтыруға үйретукүш, шапшаңдық
мүмкіндігінің өсуімен қоса жүреді); қалыптасқан дағдының нәтижелігі
арнайы мүмкіндіктер деңгейіне байданысты, ал ол өз кезегінде өзге
мүмкіндіктердің деңгейіне тәуелді (мысалы, қысқа қашықтыққа жүгіруге
үйреткенде шапшаңдық мүмкіндіктері дамытылады, бірақ олардың дамуы күш
пен шыдамдылықтың қолайлы деңгейі жағдайына тиімді болады).
4. Қимылға үйрету нәтижелілігі дене туралы білімнің қол жеткен деңгейімен
ғана емес, дене дамуының жинақталған деігейімен де анықталады. Білім
жүйелерін және қимылды меңгерудің дұрыс ұйымдастырған педагогикалық
жұмыстары дененің даму көрсеткіштерінің артуымен де қоса жүруі керек.
Лекция 2
Тақырыбы:Дене шынықтыру және басқау жүиесі
1Басқару жүйесі кезеңмен үйрету
2 Алғашқы кезеңдегі дайындық уақыты
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Кезеңмен үйрету, оның ішінде өзарабайланысты қозғалыс қимылын меңгеру
ісі ұзақ уақытты алады. Қимылды игерудің белгілі бір деңгеймен сипатталатын
әрбір кезеңі төмендегілермен түсіндіріледі: орындай алмайтын дәрежеден
оларды толық меңгеруге дейін. Нәтижесінде, үйретудің әрбір кезеңі өз
белгілеріне ие болады, соған сәйкес жеке міндеттер қоюға және тиріс ті
құралдарды, әдістерді және жаттығуды ұйымдастыру түрін іріктеп алуға тура
келеді.
Үйрету кезеңін қозғалыс дағдысыныің фазасымен араластыруға болмайды.
Фазалар бұл қозғалыс дағдыларының қалыптасуының биологиялық заңдылықтарының
шартты бейнеленуі. Кезеңдер-педагогикалық және психофизиологилық
заңдылықтарды бейнелейтін педагогикалық істің шартты түрде бөлінуі.
Үйрету құрылымын өзкріссіз болады деп қарастыруға болмайды. Бұл
үйретудің жалпы заңдылықтарын бейнелейтін кезеңдер бөліктерінің арасындағы
типтік қатынастар ғана. Мұндай қатынастар үйретудің нақты міндеттеріне
байланысты өзгеруі мүмкін. Егер қозғалыс қимылдарын орындаудың үлгі
есебінде бекітілген түрін жеткізу педагогикалық тұрғыдан қажетсіз болса,
онда кезеңдердің кезектесуі де өзгереді. Ал проблемалық оқыту қолданылған
жағдайда оқытушы мұғаліммен қажетті хабарларды алмай-ақ дене жаттығуларын
орындау ретімен өзінің білімі мен қозғалыс тәжірибесін жинақтай отырып
қойылған міндеттерді шешеді (осындаоқытудың алғашқы екі кезеңі орындарын
алмастырады). Кезеңдердің ұзақтығы әр түрлі болуы мүмкін: оқушының дайындық
деңгейін, қимыл күрделілігіне, үйретудің ақырғы міндеттеріне және т.б.
байланысты. Мысалы, спорттық секциядағы жаттығуға қарағанда, мектептегі
сабақтардың уақыты қысқа болады, оның ішіндн ең үлкен айырмашылық үйретудің
соңғы кезеңінде болады (спортшы жылдар бойы қозғалыс қимылын жетілдіреді).
Алғашқы кезеңдегі дайындық уақыты аз, ал соңғы кездегі оқыту кезеңі
болады (қимылды бастапқы таныстыру бірнеше минутқа созылуы мүмкін, ал
жетілдіру бірнеше сабақтар бойына созылады). Қозғалыс қимылына үйретуде
тұтас процесін осындац кезеңдерге бөлу шарт. Олардың шекарасын да бөлуге
болады (бүгін бір кезең аяқталды делік, ал келесі сабақта басқасы
басталады). Бөлу шартты және қажетті: әрбір кезеңнің ерекшеліктерін білме,
дағдыны қалыптастыратын қозғалыс қимылдарына үйретудің барлық ретін түсіну
мүмкін емес.
Үйрету құрылымы-бұл жеке қимылға үйрету кезеңі, бірақ сабақтың мазмұнын
құрайтын қимылға үйрету кезеңі емес екендігін ұмытпаған жөн. Нәтижесінде,
қозғалыс қимылдар сабағы-үйрету құрылымына қанша рет жоспарлаған
болса,мұғалім әрбір сабақта үйрету құрылымының көмегіне сонша рет сүйенеді.
Үйретудің бірінші кезеңі бір құрылымдарға қолданылса, басқалар үшін соңғы
кезеңі қолданылады. Кез-келген қимылға, тіпті қарапайым қимылға үйреткенде
де тиісті дағдылары қалыптастыру қажеттілігі туындайды.
Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар оқушыларға жан-жақты дене
тәрбиесін берудің және оларды сауықтырудың маңызды буындарының бірі болып
табылады. Қазіргі кезде мекткп туризміне басшылық етудің арнайы
бағдарламасы болғандықтан, мектеп мұғалімдері күнделікті туризм саласындағы
жұмысында пайдалану үшін үлгі бағдарламасының төмендегідей нұсқасын қсынып
отырмыз.
Жорықтар мен саяхаттарда, экскурсиялар мен экспедицияларда оқушылар
отанымыздың қуаты мен әсемдігін тереңірек түсінеді, еліміздің өткендегі
тарихымен және байлығымен, қол жеткен табыстарымен, ғылымы және
мәдениетімен, соғыс және еңбек ардагерлерімен танысуға мүмкіндік алады.
Лекция №3
Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
Жоспар:
а) Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.
б) Сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Қоғамдағы орны.
Мектептегі дене тәрбиесі бойынша сыныптан тыс жұмыстардың есебін жүргізу,
дене тәрбиесі ұжым кеңсесінің жоспарына және мектептің дене тәрбиесі
жөніндегі жылдық және ... ... ... ... жоспарларының орындалуына бақылау
жүргізуді жеңілдетеді. Ол арнайы есеп жүргізу құжатында жұмыс істелінген
саны мен сапасын көрсету арқылы жүзеге асырылады. Есеп жүргізу
жауапкершілігін дене тәрбиесі мұғалімі өз мойнына алады.
Әрбір мектепте бұқаралық дене тәрбиесімен спорт жұмыстарын тіркеп
отыратын “сыныптан тыс жұмыстар есебінің журналы” жүргізіледі де оның
негізгі мазмұны төмендегідей болады.
Мектептің 1994-1995 оқу жылында өткен жар стар тізімі.
Күні Өткізілетін Кімдер Қатысқандар ӨткізілетінЕскерту
шаралардың мазмұнықатысты саны орны
Сыныптан тыс жұмыстардың барлығы негізінен дене тәрбиесі кеңесінің
мүшелері, белсенділері тіркеп отырды. Дене тәрбиесі мұғалімінің міндеті
белсенділерге есеп жүргізуді үйрету және оның жүргізілуін бақылап отыру.
Дене тәрбиесі мұғалімі оқу жылы аяғыда директордың қатысуымен өтетін
педагогикалықө кеңесте немесе мәжілісте сыныптан тыс өткен жұмыстар туралы
есеп беріп отырады. Оқу жылы соңында дене тәрбиесі мұғалімі оқу жылы ішінде
атқарған жұмыстары жөнінде және он талдап, жетістіктер мен кемшіліктерді
көрсетіп кеплесі оқу жылында істі жақсарту ұсынысын айтып жаба есеп береді.
Дене тәрбиесінің сыныптан тыс жұмыстарын жоспарлау мына құжаттар бойынша
жүзеге асырылады:
1. Дене тәрбиесінің сыныптан тыс жұмыс жоспарында ;
2. Бұқаралық спорт жұмыстарының күнтізбелік жоспарында;
3. Дене тәрбиесі ұжымы кеңесінің жұмыс жоспарында;
4. Секция жұмысының оқу жоспарында;
Мектептегі сыныптан тыс жұмыстың есебін жүргізу құжаттары:
1. Сыныптан тыс жұмыстардың есебін жүргізу журналы.;
2. Үйірме және секція жұмыстарын жоспарлау және есеп журналы;
3. Дене тәрбиесі жетекшісінің күнделігі.
4. Дене тәрбиесі ұжымы жұмысының есебін жүргізу журналы.
Студенттердің кәсіби мамандығының дайындығын көтеруде педагогикалық
тәжірибенің маңызы зор. Студент тер институттағы теориялық оқуын ісжүзінде
тәжірибежұмысымен байланыстыра отырып,жалпы білім беру мектептерінде дене
тәрбиесі мұғалімдерінің жұмысын атқарады.
Педагогикалық тәжірибенің негізгі мақсаты студенттерді келешектегі
жұмысымен таныстырып институтта алған теориялық әдістемелік білімін бекітіп
іскелігі мен даңдысын қалыпртастыру болып табылады. Педагогикалық тәжірибе
негізінде мынадай мәселер шешілуі қажет:
1. Студенттерді оқушылармен оқу тәрбие және сыныптан тыс жұмыс жүргізілуі
іскерлігі мен дағдарысын қалыптастырып жете меңгеру;
2. Жалпы білім беру мектебінде өтетін дене тәрбиесі сабағының құрылысын
анықтау түрімен өткізу, әдістерін үйрену;
3. Мектеп ұжымындағы жүргізілетін дене тәрбиесі және спорттық жұмыстардың
алдыңғы қатарлы басқару жолдарымен таныстыру.
4. Дене тәрбиесімен сауықтыру, жалпы бұқаралық спорт пен саяси тәрбие
жұмыстарын ұйымдастырудың ерекшелігімен танысу;
5. Тәжірибелік жұмыс барысында өз бетінше жұмыс істеп, ол жұмысын талдап,
бағалап оның қортындынәтижелерін оқу тәрбие әдісін қолдануды жетілдіруін
қалыптастыруы;
6. Жоспарлау, бақылау құжаттарын жасаудағы іскерлігі мен дағдысын тәжірибе
жүзінде жетілдіру.
Педагогикалық практика кезінде студент практиканың мектепте орындайтын
жұмысының көлемі өте үлкен болады. Жұмысты уақытында әрі тиімді пайдалы
етіп орындау бірден-бір келелі жұмыс көлемін тыңғылықты жоспарлау болып
табылады. Ол үшін студенттердің алғашқы күндерінен бастап істелінетін
жұмыстарын апталық дербес жоспарлау жүзінде жүргізіледі.
Бұл жоспарды жұмыстың дәл орындалуымен көрсетіліп онымен методист және
дене тәрбиесі мұғалімі күні бұрын танысып келісімін береді. Жоспарды
орындалу барысында методист бақылау жүргізеді.
Лекция 4
Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары.
Жоспары:
1. Дене тәрбиесі теориясының мәні.
а) дене тәрбиесінің жалпы мінездемесі.
б) егде және қарт адамдарға дене тәрбиесінің мәні.
Пайдаланылған әдебиеттер.
4. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
5. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
6. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Дене тәрбиесінің теориясының методологиялық негізі мен ғылыми зерттеу
әдістері.
Педагогикалық тәжірибе алудың мақсаты мен міндеттері.
Дене тәрбиесінен жалпы және арнаулы білім берілгеннен кейінгі уақытта
адамдар дайындығы өз бетінше дене тәрбиесінің әртүрлі тәсілдерін қолданумен
шектеледі. Бұл жұмыстар ерікті спорт қоғамда ғылыми түрде ұйымдастырылған
мемлекеттік мекемелерде жүргізіледі.
Дене тәрбиесінің бұқаралық сипат алуын әруақытта қоғам мемлекет, кәсіподақ
қолдап отырды. Дене тәрбиесінің даму жолындағы міндеттері нақты
мәселелермен шектелді. Әлеуметтік демократияның дамуы халықтың әл ауқатын
жақсарту үлгісін көрсетіп, әртүрлі мәселелерді қамтиды. Мысалы
еңбекшілердің еңбегін ғылыммен байланыстырып, еңбек өнімділігін арттыруда
денсаулығын нығайту, бүгінгі кезеңге сай жағымсыз қылықтарға қарсы жұмыс
тәртібін күшейтудедене тәрбиесінің алатын орны ерекше. Әртүрлі жағдайларға
қарай отырып, дене тәрбиесінің шараларын еңбекшілердің жұмыстан бос және
жұмыс уақытында бірнеше бағытта жүргізуге болады. Атап айтқанда:
1. Үй жағдайында дене тәрбиесінің гигиеналық талаптардан сақтап,жаттығулар
жасап жұмыс қабілеттігін арттырып денсаулықты нығайтуға маңызы зор.
2. Жаппай бүкіл ұжым мүшелерінің денсаулығын жақсарту бағытындағы дене
тәрбиесі кезекті демалыста, сонымен қатар, демалыс күндерінде тиімді
шараларды ұйымдастырып уақытты дұрыс пайдаланумен шектеледі.
3. Егде және қарт адамдар үшін өткізілетін дене тәрбиесінің алдына
қойған мақсаттары осы жастағы адамдардың денсаулығына байланысты
жоспарланады. Жастың өсуіне юайланысты инфолюциялық өзгерістер организмде
өсіп жетілу гаммасы аяталмай-ақ сезілеі. Ал денедегі қолайсыз жағдайлар
ауру, ауыр және ауыр тұрмыс, дене тәрбиесінің жетіспеушілігі және т.б.
инволюция гаммасы тезірек жүреді.
Негізінде инволюциялық кезең 60 жастан кейін байқалады. Бұл жадай тек қана
төл құжаттағы жаспен ғана тура келе бермейді. Мысалы, кейбір қарт адамдар,
жұмысқа қабілетті өзінен біраз жасы кіші адамдармен бірдей болып отырады.
Адам өмірінің ұзақтығы оның материалдық тұрмысынан, әлуметтік
жағдайларынының жақсы болуынан денсаулық сақтау шараларын дұрыс
ұцымдастырумен еліміздегі дене тәрбиесінінің одан әрі дамып отырумен
байланысты болады.
Қартаю кезінде адамның зат алмасу жұмысы нашарлап, ас қорту
органдарының қызметі төмендейді. Орта жастағылар арасында семі ріп май
басып кету жағдайлары көп кездеседі. Негізінде 50 жас шамасында адам
семіред одан әрі қарай салмағы азаяды.
Лекция 5
Тақырыбы: Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Елімізде балалар туризмін дамытудың ұзақ жылдар бойғы тарихы туристік
жұмысты ұйымдастыру мен өткізудің көптеген бағалы тәжірибелерін жинақтады.
Алайда осы күнге дейін мектеп қылметкерібалалар туризмі жөнінде қысқа
нұсқаулар мен әдістемелік құралдарды пайдаланып келеді. Осыларды негізге
ала жасалған бағдарлама жобасы оқушылар туристік жорықтарын дайындауға және
өткізуге педагогикалық басшылық жасау жүйесінің жалпылама және жекелеген
бөліктерін анықтауды мақсат етеді.
Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар оқушыларды отанға
берілгендік рухында тәрбиелеуге, политеникалық оқу міндеттерін жүзеге
асыруға, білімді өмір тәжірибесімен байланыстыра бекітуге септігін
тигізеді.
Бағдарлама мазмұны туристік жұмыс мазмұнының логикасына бағындырылып,
үш кезеңге бөлінген мақсаттарды көздейді. Олар туристік жолыққа дайындалу
және оны жүзеге асыру, қортындыларды шығару. Жорық басшысы шешуге тиісті
тәрбие міндеттері кешенінің ішіндегі ең бастысы – ұжымды қалыптастыру және
тәрбиелеу. Бұл мәселені ойдағыдай шешілуі көп жағдайда жорықтың сәтті де
көңілді аяқталуына септігін тигізеді.
Бағдарламада жеке адамды жан-жақты дамыту мүмкіншіліктеріне едәуір
тоқталып отырамыз. Өйткені оның мазмұнының оқушылар ұжымында туристік
жұмыстарды дайындаудың және қортындылаудың бүкіл жүйесіне пайдасы зор.
Жорық басшысы мен оқушылардың біріккен ұйымдық-педагогикалық қызметі.
1. Демалыс күнгі жаттығу жорықтарының қортындысын талқылау.
2. Туристік кештерге, театрларға, мұражайларға, жарыстарға, көрмелерге
және т.б. бару.
3. “Табиғатты қорғау” қоғамына мүшелікке өту.
4. Туристік ребустар мен викториналар құрастыру және оларды шешу.
5. Тұтас отрядтық және оның жеке мүшелерінің қызметін талқылау (мадақтау,
жазалау).
6. Экскурсияға немесе жорыққа қатысуға тілек білдірген жас саяхатшыларға
шарттар қою.
7. Шарттардың орындалуын бақылайтын оқушыларды белгілеу.
Жорыққа дайындық кезеңінде тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі
қоғамдық жұмыстар:
1. Ата-аналармен, мұғалімдермен әңгімелесу арқылы жорыққа баратын болашақ
жас туристің ерекшеліктерін зерттеу.
2. Отрядтағы міндеттерді бөлісу.
3. Жас туристерді жорықта кездесетін түрлі қиындықтарға төтеп беруге
психологилық жағынан даярлау.
4. Тәрбие жұмыстарының жоспарын бүкіл ұжым мүшелерімен бірлесе жасау.
Лекция 6
Тақырыбы: Дене тәрбиесі жүйесінің негіздері.
Жоспары:
1. Әлеуметтік экономикалық негіздер.
а) бағдарламалық нормалық негіздер.
2. Спорттың бірыңғай классификациясы.
а) спорттық разрядтар.
б) ұйымдастыру негіздері.
3. Балалардың дене тәрбиесі.
а) мектептегі дене тәрбиесі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Әлеуметтік-экономкалық негіздер. Дене тәрбиесі жүйесі қоғамдағы экономика,
саясат, ғылым және мәдениет саласындағы жүйелермен тығыз
байланысты.қоғамдық қатынастардың көрінісінің бір саласы есебінде, ол
солжүйедегі жүріп жатқан өзгерістер әсерімен дамып отырады. Дене тәрбиесі
жүйесінің қоғамдық өндіріске кіретіндігі осы байланыстардың нақты негізінің
бірі болғандығынан. Слайда қоғамдық өндіріске ол қосымша Жолдак арқылы әсер
етеді. Бұл жүйе тікелей қоғамдық өнім жасауға араласпайды. Бірақ ол осы
сфераға өндірістік қатынастардың субъектісі – адам арқылы аралық әсер
етеді.
Өзінің әртүрлі формалары арқылы дене тәрбиесінің жүйесі адамның әлеуметтік
қызметінің баролық негізгі түрлеріне қатысты.
Бұл адамның қозғалыстағы биологиялық қажеттілігін қанағаттандырып қана
қоймайды, сонымен бірге әлеуметтік-жеке тұлғаның қалыптасуын, қоғамдық
қатынастардың жетілуін де қанағаттандырады. Адамның денесінің дамуы
биологиялық заңдарға бағчна отырып,табиғи жолмен де жүзеге асатындығы
мәлім. Слайда қазіргі адамның қозғалыс белсенділігі оның дене
мүмкіншілігінің қажетті деңгейде ұстауға әлі жеткіліксіз.
Өзінің ар найы функциясымен жүзеге асыра отырып, дене тәрбиесінің жүйесі
адамдардың қозғалысы белсенділігінің қажеттілігін қатамасыз етуге, сол
арқылы дененің жетілуін және денсаулықтан жоғары деңгейге жетуін қамтамасыз
етуге толық қабілетті.
Тәрбиелік-педагогикалыққызметін жүзеге асыра отырып,толықтай беріледі, дене
тәрбиесі мақсаттарына жұмсалатын ұлттық табыстың бөлігі де жоғары болмақ,
денсаулық деңгейі және адамдардың жасауы да ұзақ болмақ.
Жан-жақты жетілген адамджарды қалыптастырудағы денетәрбиесінің орасан зор
маңызын ескере отырып үкімет тарапынан қоғамымыздың дамуының әртүрлі
кезеңдерінде бұл мәселеге бірнеше рет Назар аударды (бұл орайда 1925, 1929,
1948, 1950, 1966, 1981 жылдарында қабылданған қаулыларды атап кеткеніміз
жөн болады). Қаулылардың мазмұнына сол кезеңдегі саяси жағдайды бейнеден,
орталықтан қатал асару мен бақылауға бастр Назар аударылды, сонымен бірге
сол кездегі дене шынықтыру қозғалысының дамуына үнемі қолайлы ола бер меді.
Дене тәрбиесі жүйесі экономикалық қатынастардың дамыған аумағына жатады.
Өзінің ұйымдық құрылымы жөнінен күрделі болуына байланысты (мелекеттік және
қоғамдық басқарудың қағидаларын байланыстыра жүргізу) қаржыландырудың
материалдық-техникалық жағынан қамтылуында да әртүрлі финанытық көздерді
өзіне жинақтады: мемлекеттік бюджет, қоғадық қорларды, кәсіпорындар,
кәсіподақ, кооперативтьік қоғамдар экономикалық жағынан дене тәрбиесі
жүйесі дамыған материалдық және материалдық емес өндірісі бар халық
шаруашылығының бір бөлігі есебінде көрінеді. Материалдық өндірісінің сала
қызметкерлерінің затай материалдан формағаие болады: спорт құрылыстары,
құрал-жабдық, аяқ-киім, киімдер. Бірақ, бұл сфера адамдардың денесінің
жетілдіруіне бағытталған өндірістік емес дене тәрбиесінің бастр сферасына
қарағанда қызмет көрсету сипатына ғана ие.
Лекция 7
Тақырыбы: Спорттың бірыңғай классификациясы.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Құқықтық негіздер. Елімізді дене тәрбиесінің жүйесі, оның қалыпты қызмет
етуін реттейтін белгілі бір нормативтік құжаттарға, актілерге сүйенеді. Бұл
құжаттардың әртүрлі заң күші бар (қаулылар, заңдар, жарлықтар, нұсқаулар).
Оладың ішінде еліміздің жаңа 1995 жылғы 30 таызында қабылданған
конституциясының алар орны ерекше (29 бап). Бұл бапқа Қазақстан
Республикасының азаматтарының денсаулығын сақтауға құқылы екендігі
бекітілген. №1953 қаулысында спортты және дене тәрбиесін нақтылы жақсарту
шаралары бекітілген. Бұлардан басқа да ұйымдар мен мекемелердің дене
тәрбиесіменен қамтамасыз ететін, сонымен бірге қызмет көлемін анықтайтын
нормативтік құжаттар да бар (олар бала-бақша, мектеп, гимназиялар,
колледждер, орта және жоғары оқу орындары).
Әдістемелік негіздер. Дене тәрбиесінің заңдылықтарын және оқыту мен
тәрбиелеу қағидаларын жүзеге асыру жөніндегі тиісті ұсыныстарды, сонымен
қатар тұрғын халықтың әрбір әлеуметтік тобымен жаттығудың әдістері мен
формаларын ұйымдастыруды, құрал-жабдықтарды пайдалану жөніндегі ұсыныстарды
қамтиды. Әдістемелік негіздерде дене тәрбиесі жүйесіне тән
ғылымшылықкөріністерді байқауға болады. Бұл орайда бастапқы теорилық
ережелер және он іс жүзіне асыру ғылыми негіздеріне арнаулы теориялық және
спорттық педагогикалық ғылымға сүйене отырып жасалады.
Бағдарламалық-нормалық негіздер. Тұрғын халықтың дене дамуымен бірге білім
беретін мектептерді, орта арнаулы және жоғарғы оқу орындарында өткізілетін
дене тәрбиесінің ең төменгі міндеті көлемін анықтап белгілейді.
Спорттың бірыңғай классификациясы. Дене тәрбиесі жүйесінің бағдарламалық,
мөлшерлік негізінің ең жоғарғы, қортынды сатыфсы болып табылған. Ол елдің
барлық спорт ұйымидары үшін спорттың разрядтар мен атақтарды беру ережелері
мен қағидаларын, сонымен қатар спорттың әр түрімен спортшының дайындығына
қойылатын бірыңғай мөлшерлеп талаптарды белгілеген.
Спорттық клссификацияның негізгі мақсаты: спорт пен көпшілікті қамту,
спортшыларды жан-жақты тәрбиелеу, олардың дайындық сапасын арттыру және осы
негізде жоғарғы спорттық көрсеткіштерге жетуді қамтамасыз ету.
Классификциядағы спорт түрлері ойнша мөлшерлік талап тар шамамен әрбір төрт
жылда байта қаралып отырылады.
Спорттық разрядтар мен атақтар арнаулы ережесі және календары бар спорт
түрлері үшін ғана белгіленген. Оның құрамына сонымен бірге, әскери
қолданбалы, кәсіптік-қолданбалы, біздің еліміздің ұлттық спорт түрлері
енгізілген. Спорттың кейбір түрлері үшін разрядтың нормалары мен разрядтық
талап тар бірдей енгізілген.
Ұйымдастыру негіздері. Дене тәрбиесі жүйесінің ұйымдық негіздері
мемлекеттік өзін-өзі туындаған қоғамдық және басқару органдарының бір тұтас
байланыстылығынан құралады. Бұл байланыс дене трбиесі жүйесінің бірыңғай
мақсаты.
Дене тәрбиесі процесінде, қоғам талабынеа сай қозғалыс дағдыларын, арнаулы
білімді, табиғи күштер мен гигиеналық факторларды, алдан-ала дайындалған
жаттығуларының комплекстерін дене қабілетін арттыру үшін пайдаланса, онда
педагогикалық жүйесінің бар екендігін айқындауға болады. Әрине, бұл процесс
жалпы тәрбиенің өзге жақтарынан ты.
Балалардың дене тәрбиесі. Бала денесін жетілдірудің педагогикалық жүйесі
деп. білеміз.
Мектептегі дене тәрбиесі. Жоғарыда айтып өткендей жалпы педагогикалық
жүйенің бастр бөліктерінің бірі. бұл жүйе тек мектеб қабырғасында
жүргізілетін жұмыстармен шектелетіндігі айқын, мысалы, дене тәрбиесі
сабақтарында, секциялық жұмыстарда.
Оқушылар дене тәрбиесі мектепте, мектептен тыс жерлерде мектеп жасындағы
балалармен жүргізілетін әртүрлі жұмыстарды қамту деп. білеміз. Мектептегі
дене тәрбиесін ұйымдастырудың негізгіқағидалары “Жалпы білім беретін мектеп
оқушыларының дене тәрбиесі туралы ережеде” баяндалған.
Лекция 8
Тақырыбы: Дене тәрбиесінің принциптері дегеніміз
Жоспары:
1. Әдістемелік принциптерде көрінетін дене тәрбиесі заңдардың саналығын
белсенділігі көрнектілігі мен жекелігі жүйелігі мен қозғалмалы.
2. Дене тәрбиесі осы принциптерді нақтылай түсетін басты
ережелері.
3. Дене тәрбиесінің принциптері.
4. Саналық және белсенділік принципі.
5. Жүйелік принципі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Қимыл ептілігі мен дағдысын қалыптастыру және дене қуаты қасиетін
тәрбиелеу жалпызаңдылықтарға бағынады, ол әдістемеде принцип тер деп
аталады. Принциптерді білу, оларды тәжірибеде қөолдану дене тәрбиесі
процесін жетілдіреді. Дене тәрбиесі прцесіне төмендегідей әдістемелік
принциптер тән.
1. Саналық және белсенділік;
2. Көрнекілік;
3. Жүйелілік;
4. Біртіндеушілік;
5. Реттілік;
6. Даралық.
Саналық және белсенділік принципі.
Бұл принциптің мақсаты – дене тәрбиесі процес інде жаттығушылардың
сапалы, белсенді және шығармашылық әрекеттерін педагогикалық тұрғыдан
бағыттау. Саналық және белсенділік принципі мынадай талаптарды қамтиды.
1. Сабақтың мақсаты мен міндетін орындауға оқушылардың ынтасын саналы түрде
қалыптастыру. Егер оқушы алдына қойған мақсаттың маңызын түсініп, оның
міндеттерін орындауға ынта танытса, оқу барысы тезірек, сапалы болады.
Жаттығушылар алдында кезекті (жақын) және перпективалық (алыс) миақсаттар
спорттық разряд алу, ЕОКД компрексі нормасын орындау, мектептің, ауданның
құрама командаларына мише болу. Кезекті мақсаттар: бір күрделі жаттығудың
тәсілін меңгеру, кейбір дене қуаты қасиетін дамыту. Оқушылардың денсаулығын
күшейтуге, әртүрлі дене қуаты қасиетін дамытуға ұсынылып отырған
тапсырманың мәнін, маңызын айқын түсіндіре білу керек.
2. Сабаққа ынталы қатысу. Дене тәрбиесі сабағы кезінде балаларға қызықты
тапсырмалар беру, ойындар өткізу, жүйелі түрде баға қою, жетістіктерін
мадақтау, марапаттау оқушыларды ынталандыра түседі. Үйрету және тәрбиелеу
процестері жаттығушылардың білімін, танымын қалыптастырады. Жаңа амалдар,
әдістер, қозғалыстың жаңа элементтерін орындау, әр түрлі тәсілдер іздеу
оқушыларды қызықтырады, творчестволық белсенділікке ынталандырады.
3. Жаттығушылардың өз әрекетін байқауға, бақылауға қабілетін ояту. Бұл
талапты орындау үшін оқушылар жаттығуды орындаған кезде сәтті немесе сәтсіз
әрекеттеріне алдау жасай білуі, орындау тәсілінен қатетаба алуы, олардың
пайда болван және он қалай түзету керек екенін үйретулері қажет. Өз көңіл-
күйін, машықтылығын бақылау, жаттығу күнделігін жүргізе білу, объективті
және субъективті мәліметтерге талдау жасау оқушылардың қабілетін
жетілдіреді.
Қазір дене тәрбиесі сабақтарында саналы бақылауға ынталандырудың мынадай
әдістері қоданылады.
- жаттығуды тек қана сөз қолдау әдісі арқылы үйрету;
- мұғалімнің тапсырмасымен дене қуатының қасиетін дамыту,
жаттығуларын өз бетімен іріктеп алу;
- жаттығуды орындаған соң, нәтижесін өзі өзі бағалауы немесе екі-
екіден орындағанда бір-біріне дұрысбаға бере білу;
- жаңа жаттығуларды үйренгенде қозғалыс дұрыстығын сезінуге
көмектесетін арнайы тренажерлар қолдану;
- жаттығудың орындалу сапасы туралы ақыл-кеңестерді пайдалану
т.б.
Лекция 9
Тақырыбы: Қимыл - әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Көрнекілік принципі.
Қозғалысқа үйретуді көру арқылы емес, бұлшық ет түйсігі арқылы да түсіне
білу керек. әртүрлі анализаторлар белгілері оқушылардың санасында үйренетін
жаттығу туралы толық түсінік тудырады. Көрнекілік принципін іске қосу
мынадай жолдармен пайдаланылады. Үйрететін жаттығуды бөлшектеп немесе толық
көрсетуді оқытуды болмаса жақсы дайындықтан өткен оқушы орындайды. Әртүрлі
көрнекті құралдарды көрсету арқылы (суреттер, схемалар, фотолар,
кинограммалар, бейнемагнитафон жазбалары т.б.) оқытушының бейнелі сөзі
(баяндау, түсіндіру, талдау, бұйрық сөздер және т.б.) қозғалыс тәсілінің
қиын эементтерін, қимыл-әрекеттерді іштей қайталау (ойша) кдемоторлық
қайталау деп. аталады. Көрнекілік принципті қолданғанда әрбәр адамның
жетекші анаоизаторы қайсы екенін ескеру керек. Бір оқушыда жетекші көру
аналізаторы болуы мүмкін. Көрнекілік принципін қолдану сипати үйрену
кезеңіне, жасына және жаттығушының дайындығына байланысты. Бұл принцип
түрлерін кеі пайдалану сабаққа ынталықты арттырады, тапсырманы түсіну және
оны орындауды жеңілдетеді.
Жүйелік принципі.
Дене қуаты (дайындығы) қасиетін дамытудағы және қозғалысқа үйретудегі ақсы
нәтиже тек дене тәрбиесі жаттығулардың жүйелі орындағанда ғана болады.
Жүйелік – сабақтар арасында ұзақ үзіліс болмауы, сол арқылы жаттығушылардың
дене қуаты дайындығы деңгейін түсірмеу. Сондықтан да жүйелік принципін
қолданғанда өткен сабақтың ізін, өтіп жатқан сабақтың әсері басып,
толықтырып жату керек. Қортындысынгда көп сабақтардың әсерлері қосылып,
кумулятивтік әсер (жаттығушы организмінің берік бейімделу процесі) пайда
болады, машықтану дайныдық деңгейі көтеріледі. Сабақтар белгілі бір жүйе
бойынша жұмыс және тынығу кезеңдерінің алмасуымен өтеді, бұлардың негізінде
бір-бірімен байланысты организмнің болдыру және қалпыне келу процесі
жүреді. Бұл жүйе төрт кезеңнен тұрады:
1. Жұмыс кезеңі – бұл кезеңде белгілі-бір жұмыс көлемі орындалады,
қозғалысты қамтамасыз ететін қуат көзі таусыла бастайды, организмнің
жұмысқа дейінгі деңгейге келе бастайды.
2. Жоғары өтем кезеңі. Організм жұмысқа кеткен қуатты аротығымен қалпына
келтіреді.
3. Редукциялық кезең. Күш түсіруден кейінгі ұзақ демалыста организмнің
жұмыс қабілеттілігі бастапқы деңгейге келеді.
4. Жұмыс қабілеттілігін жақсарту кезеңі. Жұмыс қабілеттілігін жақсарту
үшін жаттығу сабақтары арасындағы демалысты екі күннен әрі созбау
керек. Өткен сабақтың әсері толық жоғалмай тұрғанда келесі сабақ
өтілуге тиіс.
Реттілік принципі.
Қимыл -әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту реттілігіне арналған
талаптар үш дидактикалық ережеден тұрады. Жеңілден-қиынға, қарапайымнан-
күрделіге, меңгерген қимыл әрекетке. Бұрыннан қолданылып келген қимыл
ептілігі мен енді ғана үйреніп жүрген қимыл ептілігін, бір-бірімен
қауыштыра білу керек. Дене тәрбиесі процесінің бір әдістемелік ерекшелігі
жаттығулардың сабақтастығын қамтамасыз ету, яғни оқу материалын
жоспарлағанда өткен сабақтың мазмұны келесі сабақпен жалғасып жату қажет.
Лекция 10
Тақырыбы: Дене мәдениетінің жүйесі
Жоспары:
1. Дене мәдениетінің жүйесі
2. Дене тәрбиесі жүйесі туралы жалпы түсінік.
3. Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Дене жаттығуларын пайдаланудың адамдарға әсері педагогикалық
ұйымдастыру құбылысы, сон дай-ақ ғылыми тұжырымдарды, басшылыққа алу
деңгейіне байланысты. Осы саладағы мақсатты бағыттар дене тәрбиесі деп.
аталатын бүтіндей қоғамдық ұйымдарда құрайды. Дене тәрбиесінің әр жүйесі
дене тәрбиесінің тиянақты-тарихи Турін бейнелейтіндіктен қойылған мақсатқа
жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар
құрылымымен олардың қызметі қоғамның басқа да жүйелерінің қарым-қатынас
ерекшеліктерімен айқындалады.
Жүйенің ең басты қызметі-адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға
көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты құралды.
Мемлекеттік дене тәрбиесінің идеологиялық бағыттағы қызметін ғана емес,
сонымен қатар материалды жағынан қамсыздандыру деңгейін (спорт кешкні
құрылысы, он арнайы жабдықтау, кадрларды жүйелі дайындау, төлемді анықтау),
ғылыми қызмет етуді, әдістемелік әдебиеттермен жабдықтауды мақсат етеді.
Дене тәрбиесі жүйесі өз даму барысында бай мүмкіндіктерге ие. Ол
қоғамның ұйымдастыру саласының бұрышынан кем жатқан жүйе болғандықтан жалпы
халықтық болып танылады.
Дене тәрбие жүйесі елдің әр түрлі қоғамдық топтарының ерекшеліктеріне
бағытталған өз Алдана дербес қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай
сипатталады (балалар дене тәрбие жүйесіжәне әр түрлі қоғамдық мектеб
оқушылары дене тәрбиежүйесі т.б.).
Балалар дене тәрбиесі жүйесі -әр түрлі жастағы топтардың денсаулығына
жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым.
Дене тәрбиесі жүйесі туралы жалы түсінік
Дене тәрбие жүйесі “дене мәдениеті”, “спорт”, “дене тәрбиесі” деп аталатын
салалардан тұрады. Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене
тәрбиесі “дене мәдениетінің” құрылымына жалпы дене тәрбиесі, кәсіптік және
спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп. аталатын педагогикалық бастр
үшбағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің педагогикалық
жағынан, яғни спорттық дайындық – білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарна
қызмеи көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі
әдебиеттердегі кездесетін “физикалық рекрециялық” термині белсенді
демалысты қамтамасыз ету, жұмыстың басқа түріне кошті орнына келтіру үшін
ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бұл
тапсырманың шешімі ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән сан қилылығымен жалпы
дене тәрбиесі, кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді.
“Физикалық реаблитация” термині уақытша жоғалған немесе оқыс жағдайлар
мен ауру кезінде төмендеген дене қуатын қалпына келтіру дегенді білдіреді.
Дене жаттығуларын бұлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар. Бұл
дене тәрбиесінің үш бағытының құндылығы-біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің
тең құқықтылығы, екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар
санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шарттышекарасы мен олардың
ішкі қарым-қатынасы.
Лекция 11
Тақырыбы: Дене тәрбесінің мақсаты мен міндеті.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Дене мәдениеті – дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл адамдардың
дене дамуын қалыптастырып он пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз – түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және адамдағы
істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан
дүнисін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге же туге
мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы рөлін
атқарады. Екіншіден, спорт материалда, өндірістік қажеттіліктермен тікелей
байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін
емес. Төртіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстыылып,
ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. бұл балалар
спортына да қатысты.
Спортта түбегейлі түсідіетін белгілер балалар спортында табылады. Он
рнайы дайындықпен жас ерекшеліктері ескерілген мектептен тыс жұмыс ретінде
қабылдаймыз. Жасөспірімдер спортты дегеніміз-тек осы жас кезеңін қамтамасыз
етеді.
Мектеп спорты жас ерекшелігіне қарай балалар спортсмен сабақтас. Алайда
балалар спорты мектепте және мектептен тыс ұйымдастырылса, мектеп спорты
тек мектептерде ғана ұйымдастырылады. Спорттың сан алуан белгілері түрлі
жарыстық ойындар, мен гимнастикадан және туризм де де кездеседі.
Дене мәдениеті педагогика тұрғысынан алып қарағанда дене тәрбиесі дене
мәдениетінің негізгі саласы болып табылатыны жоғарыда айтылады. Педагогіка
адамның саяси-әлеуметтік құқықты эстетикалық жағынан қоғамға лайықты
болуына жауап беретін мүмкіндіктердің дамуына бағытталған мақсатты тәрбие
деп. атайды. Дене тәрбиесі – адамның физиолгиялық жағынан дамуын
қалыптастыратын педагогикалық жүйе. Дене тәрбиесінің міндеті адамның дене
мәдениетінің өіне лайықты мазмұнын меңгеруі.
Дене тәрбиесінің мақсаты: қоғамдық талап пен оған қызмет көрсету үшін
халықтық дене дамытуындағы күткен нәтижесін білдіреді. Күтілген нәтиже
қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бұл мақсат қоғада құрап,
оның байлығын қорғайтын әлеуметтік талаптарына сәйкестендіріледі. Дене
тәрбиесінің мақсаты жан-дүниесі рухани бай, ар-ожданы таза, Отанды қорғауда
ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын
қалыптастыру болып табылады. Бұл мақсат еліміздегі әр адам ның қоғамдық
талап пен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Дене тәрбиесінің міндеттері: алға қойған мақсаттың шарттарына, сәйкес
орындарға қол жеткізге мүмкіншіліктер туғызу. Дене тәрбиесі жұмысында
шешілуге тиіс міндеттер үш топқа бөлінеді: сауықтыру, тәрбиелік және білім
беру міндеттері.
Тәрбиелік міндеттер адамның жеке басының Жан-жақты дамуына рухани және
дене қуатының бірлігін береді. Дене тәрбиесі бүтіндей педагогикалық салака
болабола тура өзінің ар найы заңдылықтарымен тәрбиенің жалпы міндеттерін
атқара алады.
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп,осы қимыл
арқылы жүйелі білімді, дене жаттығуларын өзгертіп, оны өмірде түрлі айла-
тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз.
Лекция 12
Тақырыбы: Оқушылардың дене тәрбиесін ұйымдастыру
Жоспары:
1. Қазіргі мектептегі дене тәрбиесі.
2. Биологиялық және педагогикалық факторларға негізделген қозғалыс.
3. Қозғалыс қызметінің қалыптасуының неізгі үш шарты.
4. 6-7 мен 14-16 жастағы балалардың қозғалыс қимылына үйрету.
5. Қозғалыстың жасалу біліктілігі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Қазіргі талаптарды ескере отырып, мектептегі дене тәрбиесі міндеттерін
толық және табысты шешу үшін табиғиортаны және адамның қозғалыс қызметі
жағдайларын жақсы зерттеу қажет болады. Осы мәселенің маңызды бөліктерінің
бірі – мектеп жасындағы балалардың қозғалыс функцияларын дамытудың
педагогикалық аспектілерін зерттеу. Үйлесімділігі жөнінен күрделі
қозғалыстарды адамның орындауы,оларды басқара отырып,бір қозғалыстан
екіншісіне ауысуы, қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына сәйкес жаңа
қозғалыс қимылдарды жылдам жасау қабілеттілігі – бұлардың бәрі де
биологиялық және педагогикалық факторларға негізделген қозғалыс
қызметтерінің қасиеттері. Биологилық фактор балалар мен жеткіншектердің жас
ерекшеліктеріне байланысты, оның әсері елеулі түрде олардың қозғалыс
қызметтеріне әсер етеді. Оның биологиялық дамуына қозғалыс анализаторының
жетілуі, алкен жарты шар қабығындағы және жүйке ет аппараттарының жасқа
байланысты ерекшеліктері (олардың функционалдық мүмкіншіліктері);
биологиялық жағынан кемелденуі (жыныстық жетіліуі); акселеация құбылысы;
дененің даму себепкер болады. Биологиялық фактордың барлық бөлшектерін
физиологтар, гигиена, морфология саласындағы ғылымдар зерттеуінде; біздер
ұстаздар осыларды ескере отырып, олардың көрініс беруіне сай іс-әрекет
жасауымыз керек. Алайда қозғалыстың жетілуі қозғалыс қызметінің
белсенділігінің тәртібімен де байланысты. Ақырында, қозғалыс қызметінің
қалыптастыру мен жетілдіру негізгі шарттарды сақтаған жағдайда ғана
педагогикалық әсер ету жолымен және бірнеше шарттан тұрады.
Бірінші шарт – қозғалыс әрекеттерін үйрету. Оқушылардың қозғалыс
тәжірибесі көп болван сайын,оларда жаңа қозғалыс қимыл түрлері жылдамырақ
қалыптасады. Ақырында негізгі гимнастикалық ойындарын, жүзуді, шаңғымен
жүруді, спорттық жаттығуларды Тенгізе отырып оқушыларды кең көлемде
бағдарламамен оқыту қозғалыс функцияларының қалыптасуына себепкер болады.
Екінші шарт – дене қасиеттерін дамыту. Олардың дамуы қаншалықты жоғары
болса, қозғалыс дағдылары да соншалықты табысты, нәтижеліқозғалыс
әрекеттері де қалыптасады. 6-7 жастағы балалардың жеке қозғалыс
жылдамдығына, иілгіштігіне, икемділігіне, бұлшық еттерінің тұрақты күшіне,
8-10 жастағы балалардың жылдамдығына, икемділігіне, дене бұлшық еттерінің
тұрақты күшіне, 10-13 жастағы балалардың күш деңгейінің жылдамдығына, 14-16
жастағылардың ең жоғарғы күш деңгейімен жылдамдығына Назар аудара отырып,
барлық дене қасиеттерінің бірқалыпты дамыту қажет.
Үшінші шарт – бұлшық ет күшін жұмсау мен уақыт бойынша жасалған
қозғалысты дәл бағалай білу біліктілігіне үйрету.
Осы шарттарды жүзеге асару мұғалімнің қызметіне байланысты. Қозғалыс
әрекеттеріне үйрету барысында педагогикалық әсер етудің барлық шарттары
өзара бірігіп іс-әрекет етуді, өйткені қозғалыс функияларының көрсеткіштері
қозғалыс дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Олардың қайсы бірін
елемеу, үйреті барысын кідіртеді, немесе күрделендіруі мүмкін. Дегенмен 3-
ші шарттың ерекше орын алатындығын есептен шығаруға болмайды.
Қозғалысты басқару мүмкіндігі туралы айта отырып, И.П. Павлов: адам өз
қимылының әрбір сәтін сезбейтін болса, онда оларды басқара да алайды – деп.
атаған. Әрине қозғалыс қимылдарына оқушыларды табысты түрде үйретудің
табысты шарттарының бірі – қозғалыс анализаторының дауына себепкер болатын
және уақыт кеңістік пен бұлшық еттерінің күшжұмсау жәрежесі бойынша
орындалатын қозғалыстарды басқару біліктілігімен тығыз байланыстағы
қозғалыстарды басқару қабілеттілігі оларда тәрбиелеу керектігі түсінікті.
Өкінішке орай бұл шарттар, мектептегі дене тәрбесі сабақтарында үнемі
сақтала бермейді.
Сипаты бойынша бір-бірінен шапшаң айырылатын қозғалыстар айырмашылығы
аз, ұқсас қозғалыстарда жеңіл есте сақталады. Осы сипаттағы қозғалыс 6-7
жастағы балаларға оңай болады.
Лекция 13
Тақырыбы: Басқару қызметі принциптері мен әдістері.
Жоспары:
1. Басқару. Мемлекеттік басқару.
2. Басқарудың негізгі белгілері.
3. Қоғамдық басқарудың негізгі белгілері.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Педагогикалық кеңес – бұл мектептің барлық іс-әрекетін басқарудың
тұрақты органы, мұғалімдердің педагогикалықойыныі ұжымдық орталығы.
Педагогикалық кеңестің міндеті тұтас педагогикалық процестің сапасын
арттыруға мұғалімдер ұжымының күшін үйлестіру жәнек біріктіру, білім беруді
гуманитарландыру, ізгілендіру. Деменк, оқу тәрбие, білім беру ісін
қазіргізаманның талабына сәйкес басқару.
Қазіргі кездегі сабаққа қойылатыннегізгі талаптар:
- сабақ оқытудың ұжымдық, топтық және дара формаларын ұтымды
пайдалану және жетілдіру;
- тәрбие теориясы, мамандыққа бағдарберу, экологиялық тәрбие,
экономикалық білім мәселелеррі;
- педагогикалық озат тәжірибе т.б.
Педагогикалық кеңестің мәслихаттарында басқа да мәселелер қаралады.
Олар оқу тәрбие жұмысының жалпы мектеп жоспары, мектеп басшыларының және
сынып жетекшілерінің есеп беру баяндамалары, оқу жылының қортындысы,
мұғалімдерді аттестациялау т.б.
Жалпы басқару дегенді – шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген
мақсатқа сәйкес басқару нысанан ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған
шынайы апарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қортындысын шығару
әрекеті деп. түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық,
әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі аул, аудан, облыс,
мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі ретінде ҚР Білім және Ғылым
минстрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандық білім бөлімдерін
айтамыз. Аорта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі
мектепішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның
компаненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйесі- орта мектепті
басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас
педагогикалық, сынып сабан жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік
бағдар беру жүйесі және т.б.
Лекция 14
Тақырыбы: Мектепішілік басқару.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Мектепішілік басқару дегеніміз біртұтас педагогикалық процесске
қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы
өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процесске қатысушылардың өзара
әрекеті мынадай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің
тізбегінен тұрады, олар педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау,
ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету. Мектепішілік басқарудың дәстүрлі
ұғыдарын жаңа ұғымдар алмастыруда.мысалы, “ықпал ету” ұғымының орнына
“өзара әрекеттесу”, “ынтымақтасу”, “рефлексивті басқару” ұғымдары
қолданылапды. Сол сияқты мектепті теориясы мектепішілік менеджмент
теориясымен толығуда. Менеджмент теориясы басшы қызметіннің өзара
құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты
еңбек етуіне қолайлы жадай туғызуымен ерекшеленеді. Менеджменттің осы қыры
мектепішілік басқару теориясын одан ары байта түскен.
Басқрудың негізгі белгілері. Қазіргі заманның білім жүйесінің бастр
ерекшеліктерінің бірі – мемлекеттік басқарудан мемлекеттік- қоғамдық
басқаруға өту. Білім беруді мемлекеттік-қоғамдық басқарудың негізгі идеясы-
білім проблемаларын шешуде мемлекетпен жұртшылықтың күш-қуатын біріктіру,
мұғалімдер, оқушылар мен ата-аналарға оқу процесінің мазмұны мен Турін
ұйыдастыру әдістерін және білім беру мекемелерін таңдауға барынша кең құқық
пен еркіндік беру.
Білім беру жүйесінің мемлекеттік сипаты елде “Білім туралы” заң
негізінде біріңғай мемлекеттік саясат жүргізілуімен ерекшеленеді. Заң
аясында Қазақстан Республикасының білім саасына басымдық берілген, яғни
еліміздің әлеуметтік-экономикалық, саяси, халықаралық салаларындағы
жетістіктері білім саласындағы жетістіктерімен байланыстырылады.
Қоғамдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ
Лекция 1
Тақырыбы: Басқару теориясының негізгі ұғымдары
Жоспары:
1. Басқару теориясының негізгі ұғымдарына сипаттама.
а) Қозғалыс қимылдарына үйрету ерекшеліктері.
б) Басқару, үйрету құрылымының маңызы.
в) Мектеп туризіміне басшылық бағдарламасы.
2. Жорық басшысы мен оқушылардың біріккен ұйымдық
– педагогикалық қызметі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Дене тәрбиесі мектептің оқу жоспарындағы басқа да пәндермен қатар жеке пән
болып табылады. Демек, сабақ кестесі бойынша мұғалімнің басшылығымен сынып
оқушыларымен өткізілетін дене тәрбиесі сабақтары дене тәрбиесінен оқу
жұмыстарын ұйымдастырудыңнегізхгі түрі ретінде қарастырылады. Бұл
өткізілетін сабақтардың сапасын көтері жолында үздіксіз жұмыс істеуге
мұғалімді міндеттейді.
Оқыту мен тәрбиелеудің педагогикалық міндеттері әрбір сабақты дұрыс
құра білудің негізі болып табылады. Оқу жұмысы ретінде өткізілетін
мектептегі дене тәрбиесінің міндеттероі төмендегідей болады: жаңа
жаттығуларды үйретуде белгілі бір қимыл дағдыларын қайталау және оны берік
етіп қалыптастыру, оқушылардың меңгергендерін тексеру және оны бағалау т.б.
Бұл міндеттер сабақтың құрылымына, мазмұнына және оныөткізудің әдісіне әсер
етеді.
Сонымен қатар үйрену процесінде шешілуге тиісті гигиеналық міндеттер де
қойылады, мысалы: өзінің дамуында артта қалған оқушылардың бұлшық еттерін
нығайтады, мүсінді дұрыс қстай білу дағдысын қалыптастырады, терең ,дұрыс
тыныс алуға үйретеді және тағы басқалар. Жоғарыда аталған міндеттер оқу
процесіне енгізілетін болғандықтан педагогикалық міндет болып табылады.
Қандай да болсын дене жаттығулары мен жаттығулардың кез келген тобын
үйрету төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады:
1. Оқушылардың белсенді қызметі оқу материалын меңгерудің қажетті шарты.
Баланың дене жаттығуларын үйренуі өзінде бар психикалық және дене
күшін жұмсауды талап ететін оқу-еңбек қызметі.
2. Қозғалыс дағдылары жүйесін қалыптастыру. Тек қана қимыл жүйесі
оқушылардың дене дайындығының сипатын анықтайды. Бірақ, жүйелер
түрлерінің көп болуы нәтижесінде олар дене тәрбиесінің бағытына және
оның нақты міндеттеріне байланысты іріктеліп алынуы керек.
Бұл жүйелерді анықтау тәсілдері бір не өзге қимылдарды пайдаланудың көп
жылдық тәжірибесімен, олардың теориялық және тәжірибелік негізіне сүйенеді.
3. Қозғалыс қимылдарына үйрету дене мүмкіндіктерін қалыптастырумен өзара
байланысты. Екі процестің өзара шар ттылығы үш бағытта көрінеді.
Кейбір қозғалыс қимылдарына үйретуді дене мүмкіндіктерінің тиісті
деңгейінсіз жүзеге асыру мүмкін емес (мысалы өрмелеуге үйрету қолдың
жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді); қозғалыс дағдыларының
қалыптасуы дене мүшелерінің тиісті деңгейінің бір мезгілде артуымен
қоса жүреді (мысалы, кіші допты лақтыруға үйретукүш, шапшаңдық
мүмкіндігінің өсуімен қоса жүреді); қалыптасқан дағдының нәтижелігі
арнайы мүмкіндіктер деңгейіне байданысты, ал ол өз кезегінде өзге
мүмкіндіктердің деңгейіне тәуелді (мысалы, қысқа қашықтыққа жүгіруге
үйреткенде шапшаңдық мүмкіндіктері дамытылады, бірақ олардың дамуы күш
пен шыдамдылықтың қолайлы деңгейі жағдайына тиімді болады).
4. Қимылға үйрету нәтижелілігі дене туралы білімнің қол жеткен деңгейімен
ғана емес, дене дамуының жинақталған деігейімен де анықталады. Білім
жүйелерін және қимылды меңгерудің дұрыс ұйымдастырған педагогикалық
жұмыстары дененің даму көрсеткіштерінің артуымен де қоса жүруі керек.
Лекция 2
Тақырыбы:Дене шынықтыру және басқау жүиесі
1Басқару жүйесі кезеңмен үйрету
2 Алғашқы кезеңдегі дайындық уақыты
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Кезеңмен үйрету, оның ішінде өзарабайланысты қозғалыс қимылын меңгеру
ісі ұзақ уақытты алады. Қимылды игерудің белгілі бір деңгеймен сипатталатын
әрбір кезеңі төмендегілермен түсіндіріледі: орындай алмайтын дәрежеден
оларды толық меңгеруге дейін. Нәтижесінде, үйретудің әрбір кезеңі өз
белгілеріне ие болады, соған сәйкес жеке міндеттер қоюға және тиріс ті
құралдарды, әдістерді және жаттығуды ұйымдастыру түрін іріктеп алуға тура
келеді.
Үйрету кезеңін қозғалыс дағдысыныің фазасымен араластыруға болмайды.
Фазалар бұл қозғалыс дағдыларының қалыптасуының биологиялық заңдылықтарының
шартты бейнеленуі. Кезеңдер-педагогикалық және психофизиологилық
заңдылықтарды бейнелейтін педагогикалық істің шартты түрде бөлінуі.
Үйрету құрылымын өзкріссіз болады деп қарастыруға болмайды. Бұл
үйретудің жалпы заңдылықтарын бейнелейтін кезеңдер бөліктерінің арасындағы
типтік қатынастар ғана. Мұндай қатынастар үйретудің нақты міндеттеріне
байланысты өзгеруі мүмкін. Егер қозғалыс қимылдарын орындаудың үлгі
есебінде бекітілген түрін жеткізу педагогикалық тұрғыдан қажетсіз болса,
онда кезеңдердің кезектесуі де өзгереді. Ал проблемалық оқыту қолданылған
жағдайда оқытушы мұғаліммен қажетті хабарларды алмай-ақ дене жаттығуларын
орындау ретімен өзінің білімі мен қозғалыс тәжірибесін жинақтай отырып
қойылған міндеттерді шешеді (осындаоқытудың алғашқы екі кезеңі орындарын
алмастырады). Кезеңдердің ұзақтығы әр түрлі болуы мүмкін: оқушының дайындық
деңгейін, қимыл күрделілігіне, үйретудің ақырғы міндеттеріне және т.б.
байланысты. Мысалы, спорттық секциядағы жаттығуға қарағанда, мектептегі
сабақтардың уақыты қысқа болады, оның ішіндн ең үлкен айырмашылық үйретудің
соңғы кезеңінде болады (спортшы жылдар бойы қозғалыс қимылын жетілдіреді).
Алғашқы кезеңдегі дайындық уақыты аз, ал соңғы кездегі оқыту кезеңі
болады (қимылды бастапқы таныстыру бірнеше минутқа созылуы мүмкін, ал
жетілдіру бірнеше сабақтар бойына созылады). Қозғалыс қимылына үйретуде
тұтас процесін осындац кезеңдерге бөлу шарт. Олардың шекарасын да бөлуге
болады (бүгін бір кезең аяқталды делік, ал келесі сабақта басқасы
басталады). Бөлу шартты және қажетті: әрбір кезеңнің ерекшеліктерін білме,
дағдыны қалыптастыратын қозғалыс қимылдарына үйретудің барлық ретін түсіну
мүмкін емес.
Үйрету құрылымы-бұл жеке қимылға үйрету кезеңі, бірақ сабақтың мазмұнын
құрайтын қимылға үйрету кезеңі емес екендігін ұмытпаған жөн. Нәтижесінде,
қозғалыс қимылдар сабағы-үйрету құрылымына қанша рет жоспарлаған
болса,мұғалім әрбір сабақта үйрету құрылымының көмегіне сонша рет сүйенеді.
Үйретудің бірінші кезеңі бір құрылымдарға қолданылса, басқалар үшін соңғы
кезеңі қолданылады. Кез-келген қимылға, тіпті қарапайым қимылға үйреткенде
де тиісті дағдылары қалыптастыру қажеттілігі туындайды.
Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар оқушыларға жан-жақты дене
тәрбиесін берудің және оларды сауықтырудың маңызды буындарының бірі болып
табылады. Қазіргі кезде мекткп туризміне басшылық етудің арнайы
бағдарламасы болғандықтан, мектеп мұғалімдері күнделікті туризм саласындағы
жұмысында пайдалану үшін үлгі бағдарламасының төмендегідей нұсқасын қсынып
отырмыз.
Жорықтар мен саяхаттарда, экскурсиялар мен экспедицияларда оқушылар
отанымыздың қуаты мен әсемдігін тереңірек түсінеді, еліміздің өткендегі
тарихымен және байлығымен, қол жеткен табыстарымен, ғылымы және
мәдениетімен, соғыс және еңбек ардагерлерімен танысуға мүмкіндік алады.
Лекция №3
Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқару әдістері
Жоспар:
а) Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.
б) Сыныптан тыс жұмыстарды жоспарлау.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
2. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
3. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Қоғамдағы орны.
Мектептегі дене тәрбиесі бойынша сыныптан тыс жұмыстардың есебін жүргізу,
дене тәрбиесі ұжым кеңсесінің жоспарына және мектептің дене тәрбиесі
жөніндегі жылдық және ... ... ... ... жоспарларының орындалуына бақылау
жүргізуді жеңілдетеді. Ол арнайы есеп жүргізу құжатында жұмыс істелінген
саны мен сапасын көрсету арқылы жүзеге асырылады. Есеп жүргізу
жауапкершілігін дене тәрбиесі мұғалімі өз мойнына алады.
Әрбір мектепте бұқаралық дене тәрбиесімен спорт жұмыстарын тіркеп
отыратын “сыныптан тыс жұмыстар есебінің журналы” жүргізіледі де оның
негізгі мазмұны төмендегідей болады.
Мектептің 1994-1995 оқу жылында өткен жар стар тізімі.
Күні Өткізілетін Кімдер Қатысқандар ӨткізілетінЕскерту
шаралардың мазмұнықатысты саны орны
Сыныптан тыс жұмыстардың барлығы негізінен дене тәрбиесі кеңесінің
мүшелері, белсенділері тіркеп отырды. Дене тәрбиесі мұғалімінің міндеті
белсенділерге есеп жүргізуді үйрету және оның жүргізілуін бақылап отыру.
Дене тәрбиесі мұғалімі оқу жылы аяғыда директордың қатысуымен өтетін
педагогикалықө кеңесте немесе мәжілісте сыныптан тыс өткен жұмыстар туралы
есеп беріп отырады. Оқу жылы соңында дене тәрбиесі мұғалімі оқу жылы ішінде
атқарған жұмыстары жөнінде және он талдап, жетістіктер мен кемшіліктерді
көрсетіп кеплесі оқу жылында істі жақсарту ұсынысын айтып жаба есеп береді.
Дене тәрбиесінің сыныптан тыс жұмыстарын жоспарлау мына құжаттар бойынша
жүзеге асырылады:
1. Дене тәрбиесінің сыныптан тыс жұмыс жоспарында ;
2. Бұқаралық спорт жұмыстарының күнтізбелік жоспарында;
3. Дене тәрбиесі ұжымы кеңесінің жұмыс жоспарында;
4. Секция жұмысының оқу жоспарында;
Мектептегі сыныптан тыс жұмыстың есебін жүргізу құжаттары:
1. Сыныптан тыс жұмыстардың есебін жүргізу журналы.;
2. Үйірме және секція жұмыстарын жоспарлау және есеп журналы;
3. Дене тәрбиесі жетекшісінің күнделігі.
4. Дене тәрбиесі ұжымы жұмысының есебін жүргізу журналы.
Студенттердің кәсіби мамандығының дайындығын көтеруде педагогикалық
тәжірибенің маңызы зор. Студент тер институттағы теориялық оқуын ісжүзінде
тәжірибежұмысымен байланыстыра отырып,жалпы білім беру мектептерінде дене
тәрбиесі мұғалімдерінің жұмысын атқарады.
Педагогикалық тәжірибенің негізгі мақсаты студенттерді келешектегі
жұмысымен таныстырып институтта алған теориялық әдістемелік білімін бекітіп
іскелігі мен даңдысын қалыпртастыру болып табылады. Педагогикалық тәжірибе
негізінде мынадай мәселер шешілуі қажет:
1. Студенттерді оқушылармен оқу тәрбие және сыныптан тыс жұмыс жүргізілуі
іскерлігі мен дағдарысын қалыптастырып жете меңгеру;
2. Жалпы білім беру мектебінде өтетін дене тәрбиесі сабағының құрылысын
анықтау түрімен өткізу, әдістерін үйрену;
3. Мектеп ұжымындағы жүргізілетін дене тәрбиесі және спорттық жұмыстардың
алдыңғы қатарлы басқару жолдарымен таныстыру.
4. Дене тәрбиесімен сауықтыру, жалпы бұқаралық спорт пен саяси тәрбие
жұмыстарын ұйымдастырудың ерекшелігімен танысу;
5. Тәжірибелік жұмыс барысында өз бетінше жұмыс істеп, ол жұмысын талдап,
бағалап оның қортындынәтижелерін оқу тәрбие әдісін қолдануды жетілдіруін
қалыптастыруы;
6. Жоспарлау, бақылау құжаттарын жасаудағы іскерлігі мен дағдысын тәжірибе
жүзінде жетілдіру.
Педагогикалық практика кезінде студент практиканың мектепте орындайтын
жұмысының көлемі өте үлкен болады. Жұмысты уақытында әрі тиімді пайдалы
етіп орындау бірден-бір келелі жұмыс көлемін тыңғылықты жоспарлау болып
табылады. Ол үшін студенттердің алғашқы күндерінен бастап істелінетін
жұмыстарын апталық дербес жоспарлау жүзінде жүргізіледі.
Бұл жоспарды жұмыстың дәл орындалуымен көрсетіліп онымен методист және
дене тәрбиесі мұғалімі күні бұрын танысып келісімін береді. Жоспарды
орындалу барысында методист бақылау жүргізеді.
Лекция 4
Тақырыбы: Дене шынықтыру мен спортты басқарудың мемлекеттік органдары.
Жоспары:
1. Дене тәрбиесі теориясының мәні.
а) дене тәрбиесінің жалпы мінездемесі.
б) егде және қарт адамдарға дене тәрбиесінің мәні.
Пайдаланылған әдебиеттер.
4. “Дене тәрбиесінің негіздері” автор: Еркін Уақбаев.
5. “Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі” Т.Ш. Қуаныш.
6. “Дидактикалық байқау құралы”. С. Тойжанов, А. Құлназаров.
Дене тәрбиесінің теориясының методологиялық негізі мен ғылыми зерттеу
әдістері.
Педагогикалық тәжірибе алудың мақсаты мен міндеттері.
Дене тәрбиесінен жалпы және арнаулы білім берілгеннен кейінгі уақытта
адамдар дайындығы өз бетінше дене тәрбиесінің әртүрлі тәсілдерін қолданумен
шектеледі. Бұл жұмыстар ерікті спорт қоғамда ғылыми түрде ұйымдастырылған
мемлекеттік мекемелерде жүргізіледі.
Дене тәрбиесінің бұқаралық сипат алуын әруақытта қоғам мемлекет, кәсіподақ
қолдап отырды. Дене тәрбиесінің даму жолындағы міндеттері нақты
мәселелермен шектелді. Әлеуметтік демократияның дамуы халықтың әл ауқатын
жақсарту үлгісін көрсетіп, әртүрлі мәселелерді қамтиды. Мысалы
еңбекшілердің еңбегін ғылыммен байланыстырып, еңбек өнімділігін арттыруда
денсаулығын нығайту, бүгінгі кезеңге сай жағымсыз қылықтарға қарсы жұмыс
тәртібін күшейтудедене тәрбиесінің алатын орны ерекше. Әртүрлі жағдайларға
қарай отырып, дене тәрбиесінің шараларын еңбекшілердің жұмыстан бос және
жұмыс уақытында бірнеше бағытта жүргізуге болады. Атап айтқанда:
1. Үй жағдайында дене тәрбиесінің гигиеналық талаптардан сақтап,жаттығулар
жасап жұмыс қабілеттігін арттырып денсаулықты нығайтуға маңызы зор.
2. Жаппай бүкіл ұжым мүшелерінің денсаулығын жақсарту бағытындағы дене
тәрбиесі кезекті демалыста, сонымен қатар, демалыс күндерінде тиімді
шараларды ұйымдастырып уақытты дұрыс пайдаланумен шектеледі.
3. Егде және қарт адамдар үшін өткізілетін дене тәрбиесінің алдына
қойған мақсаттары осы жастағы адамдардың денсаулығына байланысты
жоспарланады. Жастың өсуіне юайланысты инфолюциялық өзгерістер организмде
өсіп жетілу гаммасы аяталмай-ақ сезілеі. Ал денедегі қолайсыз жағдайлар
ауру, ауыр және ауыр тұрмыс, дене тәрбиесінің жетіспеушілігі және т.б.
инволюция гаммасы тезірек жүреді.
Негізінде инволюциялық кезең 60 жастан кейін байқалады. Бұл жадай тек қана
төл құжаттағы жаспен ғана тура келе бермейді. Мысалы, кейбір қарт адамдар,
жұмысқа қабілетті өзінен біраз жасы кіші адамдармен бірдей болып отырады.
Адам өмірінің ұзақтығы оның материалдық тұрмысынан, әлуметтік
жағдайларынының жақсы болуынан денсаулық сақтау шараларын дұрыс
ұцымдастырумен еліміздегі дене тәрбиесінінің одан әрі дамып отырумен
байланысты болады.
Қартаю кезінде адамның зат алмасу жұмысы нашарлап, ас қорту
органдарының қызметі төмендейді. Орта жастағылар арасында семі ріп май
басып кету жағдайлары көп кездеседі. Негізінде 50 жас шамасында адам
семіред одан әрі қарай салмағы азаяды.
Лекция 5
Тақырыбы: Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Елімізде балалар туризмін дамытудың ұзақ жылдар бойғы тарихы туристік
жұмысты ұйымдастыру мен өткізудің көптеген бағалы тәжірибелерін жинақтады.
Алайда осы күнге дейін мектеп қылметкерібалалар туризмі жөнінде қысқа
нұсқаулар мен әдістемелік құралдарды пайдаланып келеді. Осыларды негізге
ала жасалған бағдарлама жобасы оқушылар туристік жорықтарын дайындауға және
өткізуге педагогикалық басшылық жасау жүйесінің жалпылама және жекелеген
бөліктерін анықтауды мақсат етеді.
Туристік жорықтар, экскурсиялар мен саяхаттар оқушыларды отанға
берілгендік рухында тәрбиелеуге, политеникалық оқу міндеттерін жүзеге
асыруға, білімді өмір тәжірибесімен байланыстыра бекітуге септігін
тигізеді.
Бағдарлама мазмұны туристік жұмыс мазмұнының логикасына бағындырылып,
үш кезеңге бөлінген мақсаттарды көздейді. Олар туристік жолыққа дайындалу
және оны жүзеге асыру, қортындыларды шығару. Жорық басшысы шешуге тиісті
тәрбие міндеттері кешенінің ішіндегі ең бастысы – ұжымды қалыптастыру және
тәрбиелеу. Бұл мәселені ойдағыдай шешілуі көп жағдайда жорықтың сәтті де
көңілді аяқталуына септігін тигізеді.
Бағдарламада жеке адамды жан-жақты дамыту мүмкіншіліктеріне едәуір
тоқталып отырамыз. Өйткені оның мазмұнының оқушылар ұжымында туристік
жұмыстарды дайындаудың және қортындылаудың бүкіл жүйесіне пайдасы зор.
Жорық басшысы мен оқушылардың біріккен ұйымдық-педагогикалық қызметі.
1. Демалыс күнгі жаттығу жорықтарының қортындысын талқылау.
2. Туристік кештерге, театрларға, мұражайларға, жарыстарға, көрмелерге
және т.б. бару.
3. “Табиғатты қорғау” қоғамына мүшелікке өту.
4. Туристік ребустар мен викториналар құрастыру және оларды шешу.
5. Тұтас отрядтық және оның жеке мүшелерінің қызметін талқылау (мадақтау,
жазалау).
6. Экскурсияға немесе жорыққа қатысуға тілек білдірген жас саяхатшыларға
шарттар қою.
7. Шарттардың орындалуын бақылайтын оқушыларды белгілеу.
Жорыққа дайындық кезеңінде тәрбие процесін ұйымдастыру жөніндегі
қоғамдық жұмыстар:
1. Ата-аналармен, мұғалімдермен әңгімелесу арқылы жорыққа баратын болашақ
жас туристің ерекшеліктерін зерттеу.
2. Отрядтағы міндеттерді бөлісу.
3. Жас туристерді жорықта кездесетін түрлі қиындықтарға төтеп беруге
психологилық жағынан даярлау.
4. Тәрбие жұмыстарының жоспарын бүкіл ұжым мүшелерімен бірлесе жасау.
Лекция 6
Тақырыбы: Дене тәрбиесі жүйесінің негіздері.
Жоспары:
1. Әлеуметтік экономикалық негіздер.
а) бағдарламалық нормалық негіздер.
2. Спорттың бірыңғай классификациясы.
а) спорттық разрядтар.
б) ұйымдастыру негіздері.
3. Балалардың дене тәрбиесі.
а) мектептегі дене тәрбиесі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Әлеуметтік-экономкалық негіздер. Дене тәрбиесі жүйесі қоғамдағы экономика,
саясат, ғылым және мәдениет саласындағы жүйелермен тығыз
байланысты.қоғамдық қатынастардың көрінісінің бір саласы есебінде, ол
солжүйедегі жүріп жатқан өзгерістер әсерімен дамып отырады. Дене тәрбиесі
жүйесінің қоғамдық өндіріске кіретіндігі осы байланыстардың нақты негізінің
бірі болғандығынан. Слайда қоғамдық өндіріске ол қосымша Жолдак арқылы әсер
етеді. Бұл жүйе тікелей қоғамдық өнім жасауға араласпайды. Бірақ ол осы
сфераға өндірістік қатынастардың субъектісі – адам арқылы аралық әсер
етеді.
Өзінің әртүрлі формалары арқылы дене тәрбиесінің жүйесі адамның әлеуметтік
қызметінің баролық негізгі түрлеріне қатысты.
Бұл адамның қозғалыстағы биологиялық қажеттілігін қанағаттандырып қана
қоймайды, сонымен бірге әлеуметтік-жеке тұлғаның қалыптасуын, қоғамдық
қатынастардың жетілуін де қанағаттандырады. Адамның денесінің дамуы
биологиялық заңдарға бағчна отырып,табиғи жолмен де жүзеге асатындығы
мәлім. Слайда қазіргі адамның қозғалыс белсенділігі оның дене
мүмкіншілігінің қажетті деңгейде ұстауға әлі жеткіліксіз.
Өзінің ар найы функциясымен жүзеге асыра отырып, дене тәрбиесінің жүйесі
адамдардың қозғалысы белсенділігінің қажеттілігін қатамасыз етуге, сол
арқылы дененің жетілуін және денсаулықтан жоғары деңгейге жетуін қамтамасыз
етуге толық қабілетті.
Тәрбиелік-педагогикалыққызметін жүзеге асыра отырып,толықтай беріледі, дене
тәрбиесі мақсаттарына жұмсалатын ұлттық табыстың бөлігі де жоғары болмақ,
денсаулық деңгейі және адамдардың жасауы да ұзақ болмақ.
Жан-жақты жетілген адамджарды қалыптастырудағы денетәрбиесінің орасан зор
маңызын ескере отырып үкімет тарапынан қоғамымыздың дамуының әртүрлі
кезеңдерінде бұл мәселеге бірнеше рет Назар аударды (бұл орайда 1925, 1929,
1948, 1950, 1966, 1981 жылдарында қабылданған қаулыларды атап кеткеніміз
жөн болады). Қаулылардың мазмұнына сол кезеңдегі саяси жағдайды бейнеден,
орталықтан қатал асару мен бақылауға бастр Назар аударылды, сонымен бірге
сол кездегі дене шынықтыру қозғалысының дамуына үнемі қолайлы ола бер меді.
Дене тәрбиесі жүйесі экономикалық қатынастардың дамыған аумағына жатады.
Өзінің ұйымдық құрылымы жөнінен күрделі болуына байланысты (мелекеттік және
қоғамдық басқарудың қағидаларын байланыстыра жүргізу) қаржыландырудың
материалдық-техникалық жағынан қамтылуында да әртүрлі финанытық көздерді
өзіне жинақтады: мемлекеттік бюджет, қоғадық қорларды, кәсіпорындар,
кәсіподақ, кооперативтьік қоғамдар экономикалық жағынан дене тәрбиесі
жүйесі дамыған материалдық және материалдық емес өндірісі бар халық
шаруашылығының бір бөлігі есебінде көрінеді. Материалдық өндірісінің сала
қызметкерлерінің затай материалдан формағаие болады: спорт құрылыстары,
құрал-жабдық, аяқ-киім, киімдер. Бірақ, бұл сфера адамдардың денесінің
жетілдіруіне бағытталған өндірістік емес дене тәрбиесінің бастр сферасына
қарағанда қызмет көрсету сипатына ғана ие.
Лекция 7
Тақырыбы: Спорттың бірыңғай классификациясы.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Құқықтық негіздер. Елімізді дене тәрбиесінің жүйесі, оның қалыпты қызмет
етуін реттейтін белгілі бір нормативтік құжаттарға, актілерге сүйенеді. Бұл
құжаттардың әртүрлі заң күші бар (қаулылар, заңдар, жарлықтар, нұсқаулар).
Оладың ішінде еліміздің жаңа 1995 жылғы 30 таызында қабылданған
конституциясының алар орны ерекше (29 бап). Бұл бапқа Қазақстан
Республикасының азаматтарының денсаулығын сақтауға құқылы екендігі
бекітілген. №1953 қаулысында спортты және дене тәрбиесін нақтылы жақсарту
шаралары бекітілген. Бұлардан басқа да ұйымдар мен мекемелердің дене
тәрбиесіменен қамтамасыз ететін, сонымен бірге қызмет көлемін анықтайтын
нормативтік құжаттар да бар (олар бала-бақша, мектеп, гимназиялар,
колледждер, орта және жоғары оқу орындары).
Әдістемелік негіздер. Дене тәрбиесінің заңдылықтарын және оқыту мен
тәрбиелеу қағидаларын жүзеге асыру жөніндегі тиісті ұсыныстарды, сонымен
қатар тұрғын халықтың әрбір әлеуметтік тобымен жаттығудың әдістері мен
формаларын ұйымдастыруды, құрал-жабдықтарды пайдалану жөніндегі ұсыныстарды
қамтиды. Әдістемелік негіздерде дене тәрбиесі жүйесіне тән
ғылымшылықкөріністерді байқауға болады. Бұл орайда бастапқы теорилық
ережелер және он іс жүзіне асыру ғылыми негіздеріне арнаулы теориялық және
спорттық педагогикалық ғылымға сүйене отырып жасалады.
Бағдарламалық-нормалық негіздер. Тұрғын халықтың дене дамуымен бірге білім
беретін мектептерді, орта арнаулы және жоғарғы оқу орындарында өткізілетін
дене тәрбиесінің ең төменгі міндеті көлемін анықтап белгілейді.
Спорттың бірыңғай классификациясы. Дене тәрбиесі жүйесінің бағдарламалық,
мөлшерлік негізінің ең жоғарғы, қортынды сатыфсы болып табылған. Ол елдің
барлық спорт ұйымидары үшін спорттың разрядтар мен атақтарды беру ережелері
мен қағидаларын, сонымен қатар спорттың әр түрімен спортшының дайындығына
қойылатын бірыңғай мөлшерлеп талаптарды белгілеген.
Спорттық клссификацияның негізгі мақсаты: спорт пен көпшілікті қамту,
спортшыларды жан-жақты тәрбиелеу, олардың дайындық сапасын арттыру және осы
негізде жоғарғы спорттық көрсеткіштерге жетуді қамтамасыз ету.
Классификциядағы спорт түрлері ойнша мөлшерлік талап тар шамамен әрбір төрт
жылда байта қаралып отырылады.
Спорттық разрядтар мен атақтар арнаулы ережесі және календары бар спорт
түрлері үшін ғана белгіленген. Оның құрамына сонымен бірге, әскери
қолданбалы, кәсіптік-қолданбалы, біздің еліміздің ұлттық спорт түрлері
енгізілген. Спорттың кейбір түрлері үшін разрядтың нормалары мен разрядтық
талап тар бірдей енгізілген.
Ұйымдастыру негіздері. Дене тәрбиесі жүйесінің ұйымдық негіздері
мемлекеттік өзін-өзі туындаған қоғамдық және басқару органдарының бір тұтас
байланыстылығынан құралады. Бұл байланыс дене трбиесі жүйесінің бірыңғай
мақсаты.
Дене тәрбиесі процесінде, қоғам талабынеа сай қозғалыс дағдыларын, арнаулы
білімді, табиғи күштер мен гигиеналық факторларды, алдан-ала дайындалған
жаттығуларының комплекстерін дене қабілетін арттыру үшін пайдаланса, онда
педагогикалық жүйесінің бар екендігін айқындауға болады. Әрине, бұл процесс
жалпы тәрбиенің өзге жақтарынан ты.
Балалардың дене тәрбиесі. Бала денесін жетілдірудің педагогикалық жүйесі
деп. білеміз.
Мектептегі дене тәрбиесі. Жоғарыда айтып өткендей жалпы педагогикалық
жүйенің бастр бөліктерінің бірі. бұл жүйе тек мектеб қабырғасында
жүргізілетін жұмыстармен шектелетіндігі айқын, мысалы, дене тәрбиесі
сабақтарында, секциялық жұмыстарда.
Оқушылар дене тәрбиесі мектепте, мектептен тыс жерлерде мектеп жасындағы
балалармен жүргізілетін әртүрлі жұмыстарды қамту деп. білеміз. Мектептегі
дене тәрбиесін ұйымдастырудың негізгіқағидалары “Жалпы білім беретін мектеп
оқушыларының дене тәрбиесі туралы ережеде” баяндалған.
Лекция 8
Тақырыбы: Дене тәрбиесінің принциптері дегеніміз
Жоспары:
1. Әдістемелік принциптерде көрінетін дене тәрбиесі заңдардың саналығын
белсенділігі көрнектілігі мен жекелігі жүйелігі мен қозғалмалы.
2. Дене тәрбиесі осы принциптерді нақтылай түсетін басты
ережелері.
3. Дене тәрбиесінің принциптері.
4. Саналық және белсенділік принципі.
5. Жүйелік принципі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Қимыл ептілігі мен дағдысын қалыптастыру және дене қуаты қасиетін
тәрбиелеу жалпызаңдылықтарға бағынады, ол әдістемеде принцип тер деп
аталады. Принциптерді білу, оларды тәжірибеде қөолдану дене тәрбиесі
процесін жетілдіреді. Дене тәрбиесі прцесіне төмендегідей әдістемелік
принциптер тән.
1. Саналық және белсенділік;
2. Көрнекілік;
3. Жүйелілік;
4. Біртіндеушілік;
5. Реттілік;
6. Даралық.
Саналық және белсенділік принципі.
Бұл принциптің мақсаты – дене тәрбиесі процес інде жаттығушылардың
сапалы, белсенді және шығармашылық әрекеттерін педагогикалық тұрғыдан
бағыттау. Саналық және белсенділік принципі мынадай талаптарды қамтиды.
1. Сабақтың мақсаты мен міндетін орындауға оқушылардың ынтасын саналы түрде
қалыптастыру. Егер оқушы алдына қойған мақсаттың маңызын түсініп, оның
міндеттерін орындауға ынта танытса, оқу барысы тезірек, сапалы болады.
Жаттығушылар алдында кезекті (жақын) және перпективалық (алыс) миақсаттар
спорттық разряд алу, ЕОКД компрексі нормасын орындау, мектептің, ауданның
құрама командаларына мише болу. Кезекті мақсаттар: бір күрделі жаттығудың
тәсілін меңгеру, кейбір дене қуаты қасиетін дамыту. Оқушылардың денсаулығын
күшейтуге, әртүрлі дене қуаты қасиетін дамытуға ұсынылып отырған
тапсырманың мәнін, маңызын айқын түсіндіре білу керек.
2. Сабаққа ынталы қатысу. Дене тәрбиесі сабағы кезінде балаларға қызықты
тапсырмалар беру, ойындар өткізу, жүйелі түрде баға қою, жетістіктерін
мадақтау, марапаттау оқушыларды ынталандыра түседі. Үйрету және тәрбиелеу
процестері жаттығушылардың білімін, танымын қалыптастырады. Жаңа амалдар,
әдістер, қозғалыстың жаңа элементтерін орындау, әр түрлі тәсілдер іздеу
оқушыларды қызықтырады, творчестволық белсенділікке ынталандырады.
3. Жаттығушылардың өз әрекетін байқауға, бақылауға қабілетін ояту. Бұл
талапты орындау үшін оқушылар жаттығуды орындаған кезде сәтті немесе сәтсіз
әрекеттеріне алдау жасай білуі, орындау тәсілінен қатетаба алуы, олардың
пайда болван және он қалай түзету керек екенін үйретулері қажет. Өз көңіл-
күйін, машықтылығын бақылау, жаттығу күнделігін жүргізе білу, объективті
және субъективті мәліметтерге талдау жасау оқушылардың қабілетін
жетілдіреді.
Қазір дене тәрбиесі сабақтарында саналы бақылауға ынталандырудың мынадай
әдістері қоданылады.
- жаттығуды тек қана сөз қолдау әдісі арқылы үйрету;
- мұғалімнің тапсырмасымен дене қуатының қасиетін дамыту,
жаттығуларын өз бетімен іріктеп алу;
- жаттығуды орындаған соң, нәтижесін өзі өзі бағалауы немесе екі-
екіден орындағанда бір-біріне дұрысбаға бере білу;
- жаңа жаттығуларды үйренгенде қозғалыс дұрыстығын сезінуге
көмектесетін арнайы тренажерлар қолдану;
- жаттығудың орындалу сапасы туралы ақыл-кеңестерді пайдалану
т.б.
Лекция 9
Тақырыбы: Қимыл - әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Көрнекілік принципі.
Қозғалысқа үйретуді көру арқылы емес, бұлшық ет түйсігі арқылы да түсіне
білу керек. әртүрлі анализаторлар белгілері оқушылардың санасында үйренетін
жаттығу туралы толық түсінік тудырады. Көрнекілік принципін іске қосу
мынадай жолдармен пайдаланылады. Үйрететін жаттығуды бөлшектеп немесе толық
көрсетуді оқытуды болмаса жақсы дайындықтан өткен оқушы орындайды. Әртүрлі
көрнекті құралдарды көрсету арқылы (суреттер, схемалар, фотолар,
кинограммалар, бейнемагнитафон жазбалары т.б.) оқытушының бейнелі сөзі
(баяндау, түсіндіру, талдау, бұйрық сөздер және т.б.) қозғалыс тәсілінің
қиын эементтерін, қимыл-әрекеттерді іштей қайталау (ойша) кдемоторлық
қайталау деп. аталады. Көрнекілік принципті қолданғанда әрбәр адамның
жетекші анаоизаторы қайсы екенін ескеру керек. Бір оқушыда жетекші көру
аналізаторы болуы мүмкін. Көрнекілік принципін қолдану сипати үйрену
кезеңіне, жасына және жаттығушының дайындығына байланысты. Бұл принцип
түрлерін кеі пайдалану сабаққа ынталықты арттырады, тапсырманы түсіну және
оны орындауды жеңілдетеді.
Жүйелік принципі.
Дене қуаты (дайындығы) қасиетін дамытудағы және қозғалысқа үйретудегі ақсы
нәтиже тек дене тәрбиесі жаттығулардың жүйелі орындағанда ғана болады.
Жүйелік – сабақтар арасында ұзақ үзіліс болмауы, сол арқылы жаттығушылардың
дене қуаты дайындығы деңгейін түсірмеу. Сондықтан да жүйелік принципін
қолданғанда өткен сабақтың ізін, өтіп жатқан сабақтың әсері басып,
толықтырып жату керек. Қортындысынгда көп сабақтардың әсерлері қосылып,
кумулятивтік әсер (жаттығушы организмінің берік бейімделу процесі) пайда
болады, машықтану дайныдық деңгейі көтеріледі. Сабақтар белгілі бір жүйе
бойынша жұмыс және тынығу кезеңдерінің алмасуымен өтеді, бұлардың негізінде
бір-бірімен байланысты организмнің болдыру және қалпыне келу процесі
жүреді. Бұл жүйе төрт кезеңнен тұрады:
1. Жұмыс кезеңі – бұл кезеңде белгілі-бір жұмыс көлемі орындалады,
қозғалысты қамтамасыз ететін қуат көзі таусыла бастайды, организмнің
жұмысқа дейінгі деңгейге келе бастайды.
2. Жоғары өтем кезеңі. Організм жұмысқа кеткен қуатты аротығымен қалпына
келтіреді.
3. Редукциялық кезең. Күш түсіруден кейінгі ұзақ демалыста организмнің
жұмыс қабілеттілігі бастапқы деңгейге келеді.
4. Жұмыс қабілеттілігін жақсарту кезеңі. Жұмыс қабілеттілігін жақсарту
үшін жаттығу сабақтары арасындағы демалысты екі күннен әрі созбау
керек. Өткен сабақтың әсері толық жоғалмай тұрғанда келесі сабақ
өтілуге тиіс.
Реттілік принципі.
Қимыл -әрекетке үйрету және дене қуаты қасиетін дамыту реттілігіне арналған
талаптар үш дидактикалық ережеден тұрады. Жеңілден-қиынға, қарапайымнан-
күрделіге, меңгерген қимыл әрекетке. Бұрыннан қолданылып келген қимыл
ептілігі мен енді ғана үйреніп жүрген қимыл ептілігін, бір-бірімен
қауыштыра білу керек. Дене тәрбиесі процесінің бір әдістемелік ерекшелігі
жаттығулардың сабақтастығын қамтамасыз ету, яғни оқу материалын
жоспарлағанда өткен сабақтың мазмұны келесі сабақпен жалғасып жату қажет.
Лекция 10
Тақырыбы: Дене мәдениетінің жүйесі
Жоспары:
1. Дене мәдениетінің жүйесі
2. Дене тәрбиесі жүйесі туралы жалпы түсінік.
3. Дене тәрбиесінің мақсаты мен міндеттері.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Дене жаттығуларын пайдаланудың адамдарға әсері педагогикалық
ұйымдастыру құбылысы, сон дай-ақ ғылыми тұжырымдарды, басшылыққа алу
деңгейіне байланысты. Осы саладағы мақсатты бағыттар дене тәрбиесі деп.
аталатын бүтіндей қоғамдық ұйымдарда құрайды. Дене тәрбиесінің әр жүйесі
дене тәрбиесінің тиянақты-тарихи Турін бейнелейтіндіктен қойылған мақсатқа
жету үшін осы немесе басқа ұйымдардан құралады. Жүйе айқын салалар
құрылымымен олардың қызметі қоғамның басқа да жүйелерінің қарым-қатынас
ерекшеліктерімен айқындалады.
Жүйенің ең басты қызметі-адамдардың дене мәдениетін жоғары сатыға
көтеру үшін барлық осыған тікелей қатысты құралды.
Мемлекеттік дене тәрбиесінің идеологиялық бағыттағы қызметін ғана емес,
сонымен қатар материалды жағынан қамсыздандыру деңгейін (спорт кешкні
құрылысы, он арнайы жабдықтау, кадрларды жүйелі дайындау, төлемді анықтау),
ғылыми қызмет етуді, әдістемелік әдебиеттермен жабдықтауды мақсат етеді.
Дене тәрбиесі жүйесі өз даму барысында бай мүмкіндіктерге ие. Ол
қоғамның ұйымдастыру саласының бұрышынан кем жатқан жүйе болғандықтан жалпы
халықтық болып танылады.
Дене тәрбие жүйесі елдің әр түрлі қоғамдық топтарының ерекшеліктеріне
бағытталған өз Алдана дербес қоғамдық топ өкілдерінің ерекшеліктеріне қарай
сипатталады (балалар дене тәрбие жүйесіжәне әр түрлі қоғамдық мектеб
оқушылары дене тәрбиежүйесі т.б.).
Балалар дене тәрбиесі жүйесі -әр түрлі жастағы топтардың денсаулығына
жан-жақты бағытта қызмет жасайтын қоғамдық ұйым.
Дене тәрбиесі жүйесі туралы жалы түсінік
Дене тәрбие жүйесі “дене мәдениеті”, “спорт”, “дене тәрбиесі” деп аталатын
салалардан тұрады. Бұл құбылысты талдаудың әр түрлі бағыттары бар. Дене
тәрбиесі “дене мәдениетінің” құрылымына жалпы дене тәрбиесі, кәсіптік және
спорттық бағыттағы дене тәрбиесі деп. аталатын педагогикалық бастр
үшбағыттары бойынша кіреді. Атап айтқанда, спорт өзінің педагогикалық
жағынан, яғни спорттық дайындық – білім мен тәрбиенің барлық мақсаттарна
қызмеи көрсететін дене тәрбиесінің бір саласын құрайды. Қазіргі
әдебиеттердегі кездесетін “физикалық рекрециялық” термині белсенді
демалысты қамтамасыз ету, жұмыстың басқа түріне кошті орнына келтіру үшін
ауысу сияқты дене тәрбиесінің тапсырмаларының бірін айқындайды. Бұл
тапсырманың шешімі ұйымдастыру жұмыстарының өзіне тән сан қилылығымен жалпы
дене тәрбиесі, кәсіптік бағыттағы дене тәрбиесі арқылы бейнеленеді.
“Физикалық реаблитация” термині уақытша жоғалған немесе оқыс жағдайлар
мен ауру кезінде төмендеген дене қуатын қалпына келтіру дегенді білдіреді.
Дене жаттығуларын бұлай пайдаланудың медициналық емдік қасиеті бар. Бұл
дене тәрбиесінің үш бағытының құндылығы-біріншіден, дене тәрбиесі жүйесінің
тең құқықтылығы, екіншіден, материалды қамтамасыз ету мен жаттығатындар
санының әр түрлілігі, үшіншіден, әр бағыттың шарттышекарасы мен олардың
ішкі қарым-қатынасы.
Лекция 11
Тақырыбы: Дене тәрбесінің мақсаты мен міндеті.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Дене мәдениеті – дене табиғатын тәрбиелеудің нәтижесі. Бұл адамдардың
дене дамуын қалыптастырып он пайдаланудағы материалдық және рухани байлық.
Спорт дегеніміз – түрлі жақтан арнайы мамандандырылған және адамдағы
істерде жарысу арқылы өз мүмкіндіктерін жоғарғы дәрежеде көрсете білуге жан
дүнисін дайындауды дене тәрбиесі ойындарында жоғары нәтижеге же туге
мүмкіндік жасайтын материалдық, әрі рухани байлық.
Атап айтқанда, біріншіден, спорт қоғамның тәрбиелеуші, дайындаушы рөлін
атқарады. Екіншіден, спорт материалда, өндірістік қажеттіліктермен тікелей
байланысты емес. Үшіншіден, спорт күрделі арнайы дайындықсыз болуы мүмкін
емес. Төртіншіден, жоғарғы көрсеткіштер сайыс түрінде ғана салыстыылып,
ерекшеленеді. Спорт қызметі жарыстар үстінде ғана анықталады. бұл балалар
спортына да қатысты.
Спортта түбегейлі түсідіетін белгілер балалар спортында табылады. Он
рнайы дайындықпен жас ерекшеліктері ескерілген мектептен тыс жұмыс ретінде
қабылдаймыз. Жасөспірімдер спортты дегеніміз-тек осы жас кезеңін қамтамасыз
етеді.
Мектеп спорты жас ерекшелігіне қарай балалар спортсмен сабақтас. Алайда
балалар спорты мектепте және мектептен тыс ұйымдастырылса, мектеп спорты
тек мектептерде ғана ұйымдастырылады. Спорттың сан алуан белгілері түрлі
жарыстық ойындар, мен гимнастикадан және туризм де де кездеседі.
Дене мәдениеті педагогика тұрғысынан алып қарағанда дене тәрбиесі дене
мәдениетінің негізгі саласы болып табылатыны жоғарыда айтылады. Педагогіка
адамның саяси-әлеуметтік құқықты эстетикалық жағынан қоғамға лайықты
болуына жауап беретін мүмкіндіктердің дамуына бағытталған мақсатты тәрбие
деп. атайды. Дене тәрбиесі – адамның физиолгиялық жағынан дамуын
қалыптастыратын педагогикалық жүйе. Дене тәрбиесінің міндеті адамның дене
мәдениетінің өіне лайықты мазмұнын меңгеруі.
Дене тәрбиесінің мақсаты: қоғамдық талап пен оған қызмет көрсету үшін
халықтық дене дамытуындағы күткен нәтижесін білдіреді. Күтілген нәтиже
қоғам дамуының заңдылықтарымен тығыз байланысты. Бұл мақсат қоғада құрап,
оның байлығын қорғайтын әлеуметтік талаптарына сәйкестендіріледі. Дене
тәрбиесінің мақсаты жан-дүниесі рухани бай, ар-ожданы таза, Отанды қорғауда
ұзақ жылдар шығармашылық еңбек етуге жарамды адамдардың физикалық дамуын
қалыптастыру болып табылады. Бұл мақсат еліміздегі әр адам ның қоғамдық
талап пен жеке қызығушылықтарына байланысты.
Дене тәрбиесінің міндеттері: алға қойған мақсаттың шарттарына, сәйкес
орындарға қол жеткізге мүмкіншіліктер туғызу. Дене тәрбиесі жұмысында
шешілуге тиіс міндеттер үш топқа бөлінеді: сауықтыру, тәрбиелік және білім
беру міндеттері.
Тәрбиелік міндеттер адамның жеке басының Жан-жақты дамуына рухани және
дене қуатының бірлігін береді. Дене тәрбиесі бүтіндей педагогикалық салака
болабола тура өзінің ар найы заңдылықтарымен тәрбиенің жалпы міндеттерін
атқара алады.
Білім беру міндеттері осы саладағы арнайы білімді меңгеріп,осы қимыл
арқылы жүйелі білімді, дене жаттығуларын өзгертіп, оны өмірде түрлі айла-
тәсілдер арқылы өз бетінше қолдануды айтамыз.
Лекция 12
Тақырыбы: Оқушылардың дене тәрбиесін ұйымдастыру
Жоспары:
1. Қазіргі мектептегі дене тәрбиесі.
2. Биологиялық және педагогикалық факторларға негізделген қозғалыс.
3. Қозғалыс қызметінің қалыптасуының неізгі үш шарты.
4. 6-7 мен 14-16 жастағы балалардың қозғалыс қимылына үйрету.
5. Қозғалыстың жасалу біліктілігі.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Қазіргі талаптарды ескере отырып, мектептегі дене тәрбиесі міндеттерін
толық және табысты шешу үшін табиғиортаны және адамның қозғалыс қызметі
жағдайларын жақсы зерттеу қажет болады. Осы мәселенің маңызды бөліктерінің
бірі – мектеп жасындағы балалардың қозғалыс функцияларын дамытудың
педагогикалық аспектілерін зерттеу. Үйлесімділігі жөнінен күрделі
қозғалыстарды адамның орындауы,оларды басқара отырып,бір қозғалыстан
екіншісіне ауысуы, қоршаған ортаның өзгермелі жағдайларына сәйкес жаңа
қозғалыс қимылдарды жылдам жасау қабілеттілігі – бұлардың бәрі де
биологиялық және педагогикалық факторларға негізделген қозғалыс
қызметтерінің қасиеттері. Биологилық фактор балалар мен жеткіншектердің жас
ерекшеліктеріне байланысты, оның әсері елеулі түрде олардың қозғалыс
қызметтеріне әсер етеді. Оның биологиялық дамуына қозғалыс анализаторының
жетілуі, алкен жарты шар қабығындағы және жүйке ет аппараттарының жасқа
байланысты ерекшеліктері (олардың функционалдық мүмкіншіліктері);
биологиялық жағынан кемелденуі (жыныстық жетіліуі); акселеация құбылысы;
дененің даму себепкер болады. Биологиялық фактордың барлық бөлшектерін
физиологтар, гигиена, морфология саласындағы ғылымдар зерттеуінде; біздер
ұстаздар осыларды ескере отырып, олардың көрініс беруіне сай іс-әрекет
жасауымыз керек. Алайда қозғалыстың жетілуі қозғалыс қызметінің
белсенділігінің тәртібімен де байланысты. Ақырында, қозғалыс қызметінің
қалыптастыру мен жетілдіру негізгі шарттарды сақтаған жағдайда ғана
педагогикалық әсер ету жолымен және бірнеше шарттан тұрады.
Бірінші шарт – қозғалыс әрекеттерін үйрету. Оқушылардың қозғалыс
тәжірибесі көп болван сайын,оларда жаңа қозғалыс қимыл түрлері жылдамырақ
қалыптасады. Ақырында негізгі гимнастикалық ойындарын, жүзуді, шаңғымен
жүруді, спорттық жаттығуларды Тенгізе отырып оқушыларды кең көлемде
бағдарламамен оқыту қозғалыс функцияларының қалыптасуына себепкер болады.
Екінші шарт – дене қасиеттерін дамыту. Олардың дамуы қаншалықты жоғары
болса, қозғалыс дағдылары да соншалықты табысты, нәтижеліқозғалыс
әрекеттері де қалыптасады. 6-7 жастағы балалардың жеке қозғалыс
жылдамдығына, иілгіштігіне, икемділігіне, бұлшық еттерінің тұрақты күшіне,
8-10 жастағы балалардың жылдамдығына, икемділігіне, дене бұлшық еттерінің
тұрақты күшіне, 10-13 жастағы балалардың күш деңгейінің жылдамдығына, 14-16
жастағылардың ең жоғарғы күш деңгейімен жылдамдығына Назар аудара отырып,
барлық дене қасиеттерінің бірқалыпты дамыту қажет.
Үшінші шарт – бұлшық ет күшін жұмсау мен уақыт бойынша жасалған
қозғалысты дәл бағалай білу біліктілігіне үйрету.
Осы шарттарды жүзеге асару мұғалімнің қызметіне байланысты. Қозғалыс
әрекеттеріне үйрету барысында педагогикалық әсер етудің барлық шарттары
өзара бірігіп іс-әрекет етуді, өйткені қозғалыс функияларының көрсеткіштері
қозғалыс дағдыларын қалыптастыру болып табылады. Олардың қайсы бірін
елемеу, үйреті барысын кідіртеді, немесе күрделендіруі мүмкін. Дегенмен 3-
ші шарттың ерекше орын алатындығын есептен шығаруға болмайды.
Қозғалысты басқару мүмкіндігі туралы айта отырып, И.П. Павлов: адам өз
қимылының әрбір сәтін сезбейтін болса, онда оларды басқара да алайды – деп.
атаған. Әрине қозғалыс қимылдарына оқушыларды табысты түрде үйретудің
табысты шарттарының бірі – қозғалыс анализаторының дауына себепкер болатын
және уақыт кеңістік пен бұлшық еттерінің күшжұмсау жәрежесі бойынша
орындалатын қозғалыстарды басқару біліктілігімен тығыз байланыстағы
қозғалыстарды басқару қабілеттілігі оларда тәрбиелеу керектігі түсінікті.
Өкінішке орай бұл шарттар, мектептегі дене тәрбесі сабақтарында үнемі
сақтала бермейді.
Сипаты бойынша бір-бірінен шапшаң айырылатын қозғалыстар айырмашылығы
аз, ұқсас қозғалыстарда жеңіл есте сақталады. Осы сипаттағы қозғалыс 6-7
жастағы балаларға оңай болады.
Лекция 13
Тақырыбы: Басқару қызметі принциптері мен әдістері.
Жоспары:
1. Басқару. Мемлекеттік басқару.
2. Басқарудың негізгі белгілері.
3. Қоғамдық басқарудың негізгі белгілері.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Педагогикалық кеңес – бұл мектептің барлық іс-әрекетін басқарудың
тұрақты органы, мұғалімдердің педагогикалықойыныі ұжымдық орталығы.
Педагогикалық кеңестің міндеті тұтас педагогикалық процестің сапасын
арттыруға мұғалімдер ұжымының күшін үйлестіру жәнек біріктіру, білім беруді
гуманитарландыру, ізгілендіру. Деменк, оқу тәрбие, білім беру ісін
қазіргізаманның талабына сәйкес басқару.
Қазіргі кездегі сабаққа қойылатыннегізгі талаптар:
- сабақ оқытудың ұжымдық, топтық және дара формаларын ұтымды
пайдалану және жетілдіру;
- тәрбие теориясы, мамандыққа бағдарберу, экологиялық тәрбие,
экономикалық білім мәселелеррі;
- педагогикалық озат тәжірибе т.б.
Педагогикалық кеңестің мәслихаттарында басқа да мәселелер қаралады.
Олар оқу тәрбие жұмысының жалпы мектеп жоспары, мектеп басшыларының және
сынып жетекшілерінің есеп беру баяндамалары, оқу жылының қортындысы,
мұғалімдерді аттестациялау т.б.
Жалпы басқару дегенді – шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген
мақсатқа сәйкес басқару нысанан ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған
шынайы апарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қортындысын шығару
әрекеті деп. түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық,
әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі аул, аудан, облыс,
мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі ретінде ҚР Білім және Ғылым
минстрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандық білім бөлімдерін
айтамыз. Аорта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі
мектепішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның
компаненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйесі- орта мектепті
басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас
педагогикалық, сынып сабан жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік
бағдар беру жүйесі және т.б.
Лекция 14
Тақырыбы: Мектепішілік басқару.
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Е.Уаңбаев "Дене тәрбиесінің негіздері" 1996ж. 70-72 бет
2. Т.Ш.Қуанышов "Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі" Алматы
2002ж. 99-101 бет.
3. С Қалиев "Қазақ тәлім-тәрбиесі" Алматы 2004ж.
4. П. Сабыров "Оқыту еориясының негіздері" Алматы 1993ж.
Мектепішілік басқару дегеніміз біртұтас педагогикалық процесске
қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы
өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процесске қатысушылардың өзара
әрекеті мынадай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің
тізбегінен тұрады, олар педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау,
ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету. Мектепішілік басқарудың дәстүрлі
ұғыдарын жаңа ұғымдар алмастыруда.мысалы, “ықпал ету” ұғымының орнына
“өзара әрекеттесу”, “ынтымақтасу”, “рефлексивті басқару” ұғымдары
қолданылапды. Сол сияқты мектепті теориясы мектепішілік менеджмент
теориясымен толығуда. Менеджмент теориясы басшы қызметіннің өзара
құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты
еңбек етуіне қолайлы жадай туғызуымен ерекшеленеді. Менеджменттің осы қыры
мектепішілік басқару теориясын одан ары байта түскен.
Басқрудың негізгі белгілері. Қазіргі заманның білім жүйесінің бастр
ерекшеліктерінің бірі – мемлекеттік басқарудан мемлекеттік- қоғамдық
басқаруға өту. Білім беруді мемлекеттік-қоғамдық басқарудың негізгі идеясы-
білім проблемаларын шешуде мемлекетпен жұртшылықтың күш-қуатын біріктіру,
мұғалімдер, оқушылар мен ата-аналарға оқу процесінің мазмұны мен Турін
ұйыдастыру әдістерін және білім беру мекемелерін таңдауға барынша кең құқық
пен еркіндік беру.
Білім беру жүйесінің мемлекеттік сипаты елде “Білім туралы” заң
негізінде біріңғай мемлекеттік саясат жүргізілуімен ерекшеленеді. Заң
аясында Қазақстан Республикасының білім саасына басымдық берілген, яғни
еліміздің әлеуметтік-экономикалық, саяси, халықаралық салаларындағы
жетістіктері білім саласындағы жетістіктерімен байланыстырылады.
Қоғамдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz