Мұстафа Шоқайдың 1917 жылғы қос революция кезеңіндегі және шетелге мұғажыр болып кеткенге дейінгі қоғамдық-саяси қызметі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . .

1. Мұстафа Шоқайдың өмірі және саясатқа араласуы.

1. 1 Мұстафа Шоқайдың балалық шағы. Қоғамдық-саяси өмірге араласа

бастауы .

1. 2 Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси көзқарасының қалыптауы.

2. Қазақ интелигенті Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметі.

2. 1 Мұстафа Шоқайдың 1917 жылғы ревалюциялық өзгерістер

тұсындағы қызметі.

2. 2 Түркістан автономиясының өмір сүруі.

2. 3 Мұхтарияттан мұғажырлыққа.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Тақырыптың өзектілігі: Ғасырлар бойы тәуелсіздік пен бостандықты армандаған қазақ халқы өзінің қайғы- қасіретке толы тарихында тағдырының тәлкегіне түсіп көптеген көптеген оқиғаларды басынан кешірді. Соның ішінде XXғасырдың алғашқы ширегінде қазақ халқы азаттық жолындағы күресі мәселесі өзекті қайта зерттеуді қажет ететін тақырыптардың қатарына жатады. Өйткені еліміздің осы кезеңдегі тарихы, Ресей тарихының ықпалында, отаршыл идеологияның темір құрсауында бұрмаланып жазылды.

Еліміз егемендік алып, тәуелсіз мемлекет құрғанымызда ел қамын ойлап, сол жолда өздерінің саналы ғұмырын сарп еткен азаматтардың ұлт-азаттық қозғалысының тарихын қайта парақтап, шыныйы түрде «ақтандақтарының» бетін ашып, жаңа заман талабына сай зерделеудің маңызы зор.

Аталған тақырыптағы мәселенің көкейкестілігі Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Назарбаев Дүние жүзі қазақтарының бірінші құрылтайының мәжілісінде былай деп баса көрсеткен еді: «Бүгінгі бостандықтың, бүгінгі тәуелсіздіктің өзінен- өзі келіп, басымызға қона қалмағанын, азаттық үшін миллиондаған адамның қаны шашылып, жаны қиналғанын, жазықсыз зардап шеккенінде сіздер жақсы білесіздер. Бүгінгі күн талай ғасырлар бойғы ата-бабаларымыздың арманы еді. Отаршылдықтың темірқұрсауының, отызыншы жылдардағы ашаршылықпен сталиндік жаппай жазалау құрбандарының, Ұлы Отан соғысында от ортасынан оралмаған боздақтардың кешкгі желтоқсанда ұлттық намысын қолдан бермеу үшін, халықтың сағын сындырмау үшін бел буып шыққан жастарымыздың арманы ед. »[1] . Ел басымыздың осы маңызды тұжырымы ұлт-азаттық күрес тарихын жаңаша тарихи тұрғыда зерттеуді, сол күрестің басында тұрып қазақ елінотарлық езгіден құтқаруды, оның мемлекеттігіе қалпына келтіруді және қазақ елін өркениктті елдер қатарына қосуды басты мақсаттырына айналдырған қазақ зиялылары: М. Шоқай. А. Байтұрсынов, Ә. Бөкейханов, М. Дулатов, Х. Досмұхаммедов, Ә. Ермеков, Ж. Ақбаевтардың кеңестік дәуірде атқарған қоғамдық- саяси қызметтеріне шынайы баға берудеі күн тәртібіне қойды. Оларды «ұлтшылдар», «халық жауы»деп жазылған қара күйеден ақтауға, әсіресе М. Шоқай туралы жаңсақ пікірлерді тарих беттерінен алып тастап оның өмірі мен қызметінің Түркістандық кезеңіне обьективті баға беру, ғылыми тұрғыда зерттеулер жүргізу отандық тарих ғылымындағы өзекті мәселе екендігі анық. Аталған өзекті тақарып бойынша халықаралық, республика көлемінде зерттеулердің методологиялық негізі ұстанымдарын белгілеген: ғылыми теориялық конференциялар, Мұстафа Шоқай дәрістері аталмыш тұлғаның әруағына бас иіп ас беру, пікір алысу рәсімдері өткізілді. 1996 жылы Дүние жүзі қазақтары қауымдастығының ұйымдастыруымен халықаралық конференция өткізілді. Осы бас қосуда М. Қозыбаев, А. Такенов, К. Нұрпейісов, М. Қойгелдиев, Т. Омарбеков сияқты ғалымдар, шетелдік саясаткер Х. Оралтай және мұстафа Шоқайдың Сыр бойындағы туыстары баяндамалар жасап, сындарлы пікірлер айтты. Мұстафа Шоқай туралы шындықты ашу үшін Әл-Фараби атынндағы Қазақ Мемлекеттік университетінде 1997 қаңтар айында Мұстафа Шоқай дәрістері өткізілді.

Мұстафа Шоқайдың туған жері Сыр өңірінде 2001 жылы 7-9 маусымда республикплық ғылыми теориялық конференция өткізіліп, онда: И. Тасмағанбетов, С. Нұрғисаев, М. Қойгелдиев, Ә. Нысанбаев, Б. Рахманқұл, ҚӘбішұлы, түркиялық ғалым Р. Ұстаоғлы т. б ғалымдар М. Шоқайға әкімшіл-әміршіл тотолитарлық жүйе кезінде тағылған жаланың саяси күрескер есімінен әлі де болса толық алынбағаны, Мұстафа Шоқайдың Отан тарихындағы нақты анықталмағандығы, оның тәуелсіз Түркістан мемлекетін құру жөніндегі идеяларының әлі де болса терең зерттелмегенін айта келе конференцияға қатысушылар біртуар азаматтың шетелдегі мұрағат қорларындағы мұраларын жинап оны жан-жақты түбегейлі ғылыми тұрғыда талдау қазігі уақыттағы қажеттілік екендігін дәлелдеді.

Жалпы алғанда бүкіл саналы ғұмрын тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл Түркістан халқының тәуелсіздігіне арнаған, сол тәуелсіздік үшін күрертің көшбасшысы болған, Алты Алаштың ардағы, Қазақтың Ұлы перзенті Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметінің Түркістандық кезеңін зерттеу, сол арқылы XX ғасырдың басындағы Түркістан халықтарының тарихын жаңа тарихи ауысымда қорыту және тарихымыздың қиын өткелдерінде бөліну емес бірігуді арман мұратына айналдырған Мұстафа Шоқайдың қаһармандыққа өнегесін қастерлеу, оның баға жетпес мұраларын саралау, әсіресе қос ревалюция тұсында жинақтаған саяси тәжірибелерін, Түркістан халықтарының дербестігі, тәуелсіздігі жолында атқарған іс-әрекеттерін, мұғажырлық жағдайда жүргізген идеялық күресін көрсету және оны Қазақстан тарихының тарихнамасына қосу күн тәртібіндегі көкейкесті мәселелердің бірі болып табылады.

Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі:

Қарастырылып отырған отырған мәселенің тарихнамасы XXғасырдың алғашқы ширегінен бастау алады. Осы кезеңдегі жалпы халықтың ояну кезіндегі қазақ халқының азаттық қозғалысы жолындағы және мемлекеттік бірлік мәселелеріне ерекше мән беріп, қазақ халқының болашақ тағдыры үшін күрескен қазақ интелегенциясы жөнінде алғашқылардың бірі болып мәселе көтерген Ә. Бөкейханов болды. Ол м. Шоқай бастаған қазақ зиялыларына кейінгі ұрпақтың болашағын ойлайтын қоғам алдындағы жауапты жүкті тапсырады[2] . Отандық тарих ғылымында еліміз тәуелсіздік алғанға дейін қазақ зиялыларының тырихы оның ішінде М Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметі зерттелмеген . Кейбір зерттеушілердің еңбктері мен мақалалары жаорық көргенмен, олар кеңестік әкімшіл-әміршіл ықпалына бейімделіп жазылды. Мұстафа Шоқайдың демократияның орталығы батысқа мұғажырлыққа кетуін С. Шәкіров, И. Зевелев, Ю. А. Поляков, Л. В. Шишкина, Г. А. Хидятов, В. П. Осипов сияқты зерттеушілер бұрмалап, оның өз халқының бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күрескен саяси күрескер ретіндегі қызметіне обьективті баға бермеді, «Отанын сатқан сатқын» ретінде баяндады[3] . М. Шоқай туралы зерттеу жұмысын жүргізу былай тұрсын оның есімін атаудың өзі қорқынышты болды. Сондықтан Мұстафа Шоқайдың өз отанында ол туралы шынайы еңбектер тек Кеңестік тотолитарлық жүйе ыдырап, Қазақстанның егемендік алуынан бастап жарық көреді. Ең беделді дерек - М. Шоқайұлымен 23 жыл бас қосып өмірлік жары болған Мария Шоқай өзінің қол жазбаларын 1941 жылығы 27 желтоқсаннан, яғни отағасын жоғалтқан кезден бастап жазып, өзінің қол жазбаларын кезінде «Жас Түркістан» журналында жариялаған. [4] . Мұстафа Шоқайдың өмірі мен қоғамдық-саяси қызметі кезінде өз отанында бағаланбай, батыс тарихнамасында бағаланғандығы ащы шындық. Оның мұраларын зерттеуде өзіндік үлес қосқан американдық ғалым Эдвард Лаззерини Париждегі Шығыс тілдері және өркениет институтының кітапханасында М. Шоқайдың мұррағатын жан-жақты зерттеп, орыс, француз, түрік тілдерінде жазған мақалаларын ретке келтірді. [5] .

Түркілік ғалымдардан М. Шоқай туралы қалам тартқандар қатарында Намык Кемал Зейбек те бар. Ол «Түркістан» газетінде жариялаған бір мақаласында :«Мұстафа Шоқай өмірін түрік бірлігі идеясына арнаған сұрапыл дауылдардың ішінде жасаған, ұлан ғайыр істер атқарған адам. Идеясыда биік өзіде сол идеясы жолында биікке көтерілді» деп бағалады[6]

Мұстафа Шоқайдың өмірі мен қызметін зерттеушілердің арасында журналист, ғалым, шетелдегі қазақ тарихшысы, публицист, Хасан Оралтай ерекше көзге түсті. Х. Оралтайдың Мұстафа Шоқай туралы еңбектері, оның түрікшілдігі, шетелдегі ізбасарлары турулы жазған еңбектері түрік тілінде Ыстамбулда бірнеше рет жарық көрді[7]

Мұстафа Шоқайдың Туркиядағы ізбасарлары профессор, доктор Тахир Шағатай мен доктор Абдулуақап Оқтай және Саадат Шағатай Мұстафа Шоқай туралы «Жас Түркістан» басылымымен Туркияда 22кітап және альбом шығарған [8] . Сонымен қатар Мұстафа Шоқайдың саяси қызметі онымен тағдырлас, тұстас досы Ахмет Заки Уалиди Тоған өз шығармаларын жарыққа шығарды. [9] .

Мұстафа Шоқаймен шетелде мұғажырлық дәуірді қатар өткізіп, ол туралы сомдаулы басылымдар жариялаған шетелдегі өзбек диаспорасының өкілі Б. Хайт болды. Ол Мұстафа Шоқайдың редакциялауымен шыққан «Жас Түркістан » журналының жүзден аса санын өзінің «Түркістан», «Түркістандағы орыстардың империялық саясаты», «Түркістан Евразия жүрегі», «Түркістан халықтарының әдет-ғұрыптары», «Басмашы», «Қоқан үкіметі және Алаш Орда» зерттеулерінде қайта бастырып шығарды. Осы зерттеулерінде Б. Хайт М. Шоқайдың шетелде демократия жерінде, комуінистік идеологияның ықпалынан тыс империялық қысымға түскен Кеңес үкіметінің содыр саясатын еркін әшкерелегенін баяндайды[10] .

М. Шоқайұлының баға жеткісіз еңбегі, оның кеңестік биліктің Түркістандағы отаршыл саясатын ымырасыз сынға алғаны туралы деректерді Ә. Қараның еңбектерінен аламыз. Автордың «Мұстафа Шоқайдың. Өмірі. Күресі. Шығармашылығы» атты кітабының маңызы зор. [11]

М. Шоқайұлының Түркістан зиялыларының ішіндегі ойын еркін білдіруші ірі тұлға екендігін, оның негізгі мақсаты, идеясы тұтасТүркістан екендігі отандасымыз Д. Қыдырәлі баяндайды. [12] Жоғарыда аталған еңбектерде шетелдерде қоныс аударуға мәжбүр болған М. Шоқайдың қоғамдық саяси қызметіне шынайы дәрежеде баға берілді.

Түркі халықтар тарихында өзіндік із қалдырған айтулы күрескер М. Шоқайды тану және елге танытуда соңғы жылдары біршама ізденістер, зерттеулер жүргізілуде. Бұл зерттеулер еліміздің тәуелсіздік алуымен ғана жүзеге асып еліміздің өткен тарихын зерделеп, екшелеп, ұлттық рухтың жаңғыру жағдайында туындап отырғаны аян. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетінің жанынан құрылғаншығармашылық топ, атап айтсақ:К. Н. Нәрібаев, М. Жолдасбеков, З. А. Мансуров, М. Қ. Қойгелдиев, Н. Айтан, У. Х. Шалекенов, О. Сарсенбай, А. Қ. Қасымжанов, және А. С. Такенов М. Шоқайдың «Яш Түркістан» (1929-1939жж. ) журналында жарияланған мақалаларын 2том етіп жарыққа шығард[13] М. Шоқай сынды ұлы тұлғаны жаладан арашалау туралы ғалымдар М. . Қойгелдие, К. Нұрпейісов, Т. Омарбеков, Ә. Тәкенов, М. Жолдасбековтардың еңбектерін ерекше атап өтуге болады. [14]

М. Қойгелдиев М. Шоқайдың қоғамдық саяси қызметіне талдау жасау барысында осы кезеңдегі қазақ интелегенциясының, оның ішінде М. Шоқай туралы Кеңестік тарих ғылымының ұстанымдарын өткір сынға алды. Бұл мәселе жөнінде: «Алаш немесе XX ғасырдың алғашқы ширегіндегі ұлт-азаттық қозғалыстың бірден бір көзге ілінер екі кезеңі болды. Бірі шамамен 1905 жылдан бастап Алаш орда өкіметі құрылған 1917 жылдың желтоқсанына дейінгі аралықты қамтыса, екінші азамат соғысы және кеңестік билік біржола орнаған уақыттан бастап, 20-30 жылдардағы Алаш зиялыларын жазалау мақсатында ұйымдастырылған сот үрдісімен аяқталды. Мұстафа Шоқайұлы ұлт-азаттық қозғалыстың бұл екі кезеңіндеде оның жетекші басшыларына лайық жұмыстар атқарды . Бұл тарихи кезеңдердің алғашқысында ол патшалық және Кеңестік билікке қарсы ұлттық тәуелсіздік туын көтерген Түркістан және Алашорда өкіметтерін құруға тікелей атсалысса, соңғысында Еуропадағы Түркістандағы эмиграцияның басшысы ретінде Сталиндік тотолитарлық жүйенің Түркістандағы саясатының отарлық мазмұнын ашып икөрсетіп отырды. Мұстафа Шоқайдың басты мақсаты тәуелсіз Түркістан мемлекетін құру еді»-деген пікірін білдірді [15] .

К. Н. Нүрпейісов Мұстафа Шоқай бастаған Алаш қозғалысы сол кездегі тарихи қажеттіліктен туындағанын иайта келіп, «Ғасыр басында Қазақстанда орын алған әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси, рухани-мәдени өзгерістердің нәтижесінде өмірге келген және өзінің алдына түбірлі үш мақсатты:қазақ халқын отарлық езгіден құтқаруды, оның мемлекеттігін қалпына келтіруді және қазақ қоғамын өркениетті елдер қатарына қосуды жүзеге асыруды алдына қойған Алаш қозғалысы »деп түйіндейді[16] .

Мұстафа Шоқай туралы еңбектерінің ішінде деректік маңызы тұрғысынан ғалым Б. Садықованың зерттеулерін ерекше атауға болады Б. Садықова Мұстафа Шоқайдың жары Мария Шоқайдың естеліктерін Франция мұрағатынан алып, құрастырып, кітап етіп шығарды. [17] .

Мұстафа Шоқайдың шетелге мұғажырлыққа кетуі жөнінде теріс баға берушілерге алғашқы соққы бергендер:С. Шәкібаевқа қарсы пікір жазушы Әнуар Әлімжанов пен тарихшы А. Тәкенов болды[18] . Тәкенов А « Мұстафа Шоқайдың шетелге имиграцияға кетуі бас бостандығын қорғап қаолу емес, сол бостандығын сақтау арқылы Еуропадағы демократиялық мүмкіншіліктерді пайдалана отырып, Түркістандағы жағдайды дүниеге паш ету, социалистік солақай ревалюцияға қарсы күресті жалғастыру . . . »-деп анық ойын шегелеп білдірсе, алТ. Омарбеков «осы орайда тарихшы Ә. С. Тәкеновтың пікірімен толық қосыламыз»-дейді[19] .

М. Шоқайдың ғасыр басында қарқынды атқарған қоғамдық саяси қызметі жан-жақты зерттеліп халқына танылып болды деп қорытынды пікір айту әліде ерте. Әсіресе, оның 1917жылғы қос ревалюция тұсындағы Түркістан өлкесіндегі өз халқының жоғын жоқтап атқарған қоғамдық-саяси қызметі, Мұстафаның санал ғұмырындағы ең бір жарқын қызмет атқарған кезеңі болды. Ол туралы өз зерттеулерінде Ә. Байшуақов, Ә. Аманқұлов, Б. Досманбетов, М. Кетеев, Р. Санжарұлы, Ә. Әлібеков, Д. Қыдырәлі, Б. Дәрімбет, С. Ибрашұлы, О. Сәпиев, М. Маханов, Н. Әбжанұлы жазды. [20] .

Күрделі кезеңде әрі қиын жағдпйда өмір сүрген Мұстафа Шоқайдың саяси көзқарысы мен атқарған істеріде кейбір қайшылықтардың орын алғанын жоққа шығара алмаймыз. Әсіресе оның Түркістан легионына қатысы туралы мәселе күрделі мәселе болуда. Мұстафа Шоқайдың Түркістан легионына қатысы барма деген исұраққа, шындыққа сай беру мақсатында А. Какен [21] және П. С. Белан [22] жазды. Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметіне байланысты әлі де болса құпия жәйттерді (Түркістан легионына қатысы және оның қазасы) ашу мақсатында М. Жолдасбеков М. Шоқайдың қандай қиын кезеңдердеде Түркістан үшін күрескенін оның өз отанына деген адалдығын дәлелдесе, палковник Әмірхан Бәкірұлы және «Зерде» журналының тілшісі П. Еркебайұлы, Б. Қалымбет М. Шоқайдың туған туыстарының жазалануы, оның ішінде Мұстафаның інісі Нұртазаның жазықсыз жапа шегуі туралы мұрағаттық құжаттарды сөйлетеді. [23] .

Соңғы жылдары Шоқайдың шетелде шашырап жатқан және елге әкелінген мұғажырлық мұралары жөнінде Х. Әбжанов, С. Ковальская, Ф. Али т. б. [24], ал шетелдегі құнды мұрасы «Яш Түркістан»журналының отанға оралуы жөнінде Ә. Әлімұлы, Г. Омарова [25] жазды.

Мұстафа Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметі бірқатар дессертацияларда қамтылғанымен, біз қарастырып отырған мәселенің арнайы зерттеу нысанына алынбағанын айта кеткен жөн[26] .

Кеңестік дәуірде бұл мәселені арнайы қарауға қажетті алғы шарттар қалыптаса қоймады. Еліміз ешнмендік алғаннан кейін халқының тәуелсіздігін армандаған тарихи тұлғаларымыздың атқарған істері тарихнамаға енгізіле бастады

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері .

Мұстафа Шоқайдың 1917 жылғы қос революция кезеңіндегі және шетелге мұғажыр болып кеткенге дейінгі қоғамдық-саяси қызметін жаңа тарихи көзқарас тұрғысынан қорытып, бұрын тарихымызда белгісіз болып келген немесе әдейі бұрмаланған тұстарын тың деректерге сүйеніп тарихи шындық тұрғысынан қарастыру оның өз ұлтына берілген шынайы келбетімен қайталанбас ерекшеліктерін ашып көрсету диплом жұмысының басты мақсаты болып табылады. Осыған орай келесі міндеттерді орындау көзделді:

Мұстафа Шоқайдың саяси көзқарасының қалыптасуына оның өскен ортасының әсерін агықтау;
XX ғасырдың басындағы М. Шоқайдың қоғамдық-саяси қызметіне объективті баға бере отырып, 1916 жылғы көтеріліске байланысты қызметіне және мемлекеттік думадағы мұсылман фракциясының хатшысы қызметіне талдау жасау;
М. Шоқайдың Петербор қаласындағы өзімен тұстас қоғам қайраткерлерімен байцланысы арқылы олармен саяси көзқарастарының ерекшеліктерін анықтау;
Мұстафа Шоқайдың 1917 жылғы қос ревалюция кезіндегі және одан кейінгі қызметін айқындау;
М. Шоқай жетекшілік еткен Түркістан(Қоқан) автономиясының атқарған қызметін талдау арқылы, оның тарих сахнасынан күштеп таратылғаны жөніндегі мәселелерге объективті баға беру;
М. Шоқайдың Алаш қозғалысына қатысты саяси көзқарастарын нақтылай түсу;
Мұстафа Шоқайдың шетелдік мұрағаттарда сақталған еңбектерін зерделеу;
Мұстафа Шоқайдың қызметіне қатысты шетелдік және отандық зерттеулерді жинақтап, тарихнамалық тұрғыда бірізге түсіру және олардың деректік маңызына дәйектілікпен қарау.

1-тарау Мұстафа Шоқайдың өмірі және саясатқа араласуы

1. 1 Мұстафа Шоқайдың балалық шағы, қоғамдық-саяси өмірге араласуы

Ата-тегі орта жүздегі қыпшақ руының ақсүйектерінен шыққан Мұстафа Шоқайұлы әкесі Торғайұлы Шоқайдың үйінде Ақмешіт уезінде дүниеге келген. Ақмешіт-Қызылорда қаласының ескі аты, оны орыстар кезінде Перовск атаған. Мұстафаның анасы Хиуа хандары әулетінен.

Мұстафаның айтуынша, ол оқу жазуды өз анасынан кішкентай кезінде, жасы беске толмай жатып- ақ үйренген. Бес жасында домбыра тартуды игерген. Мұстафаның есту қабілеті жоғары болған, музыканы өте жақсы көрген. 1922 жылы онымен бірге Трокадероға этнография музейін музейін аралағанымыз әлі есімде. Мұстафа сол жерден бір домбыра көріп қалды да, тағатынан айрылды. Сол жердегі қызметкерлерден сұрап, аспапты қолына алып құлақ күйіне келтірдіде, әсем қазақ әуенін орындап шықты. Сөйтті де, аспапты орнына қойды. Жабырқау болатын, жанары жасқа толы еді. Мен алғашқы және сонғы рет Мұстафаның көз жасын сол кезде көріп едім.

Оның айтуынша бала кезінде оны жұрттың бәрі оны жақсы көріп еркелететіндіктен, ол өзін басқалардан биік санайтын. Өте сезімтал және тез өкпелегіш еді. Өзін мақтағанды сүйетін, әр уақыт табарлық істе бірінші болуға тырысатын. Есте сақтау қабілеті өте күшті, кез-келген нәрсені тез есіне түсіретін. Ауылдарында түрік мұғалімі бар болатын. Құранды жақсы білетін, ауылдын бар баласын оқытатын. Көп баланың ішінде Мұстафа аса зеректілігімен ерекшеленетін. Құранды да ең жақсы оқитын сол еді. Ата-анасы да, өзі де бұны үлкен мақтаныш санайтын. Үйіне келгендерге бала Мұстафа білгендерін айтып, сұрамасада оқып беретін.

Оны Ақмешітке оқытуға апарғанда жеті жаста еді. «Екі шешемде мені ауылдан ұзаққа кетктінімді ойлап жылай бастады, құдды өлген адамды жоқтаған тәрізді. Менде қорқа бастадым. Оқуға деген алғашқы ынтам басылып қалды. Өйткені бауырларым мен барлық туысқандарым маған мүсіркеушілікпен қарап: «Ақмешітке кетіп барасын, орысша оқитын боласын, сенің басыңа орыстардың фуражкасын кигізіп қояды, сондықтан күннің көзін көре алмайсын, үстіңеде орыстардың киімін кигізіп қояды, сосын қазаққа ұқсамайтын боласын, орысша сөйлеп орыс болып кетесің», десе, қарт түрік мұғалімі де оларды мақұлдап: «Ол жерде мектепте крест тағады, сен де тағасын мойныңа . . . »-деді. Менің болашағым туралы бұл айтылғандар қатты жаныма батты. Енді әкеме Ақмешітке оқуға жібермеуін сұрап, жалына бастадым. «орыс болғым келмейді»дедім. Ал әкем болса ол айтылғандардың бәрін бос сөз екенін айтып мені жұбатты. «Сен оқу үшін барсын Үлкейген соң ақылды адщам болып бүкіл қазаққа пайдалы адам боласың. Тек қана менің айтқандарымды ңана тыңда, апалар мен әжелердің айтқандарына сенбе. Күннің көзін көре алмайтын борлдым деп босқа қорықпа. Бұны айтып жүрген қай ақымақ саған?»-деді. Бұларды айтқан қызыл топылы түрік мұғалімі деуге қорықтым, өйткені бүкіл ауыл сыйлайтын. Ақыры менің кетктін күнімде келіп жетті. Ағайын, туыс және жолдастарыммен қоштасқан сәтте көз жасымды көрсеткім келген жоқ. Әкем атына мінді де, алдына мені отырғызып алды. Екеуміз жолға шықтық. Әкемнің қасымда болғаны мені батылдандыра түсті. Уақытша болсада ауылдан айрылғанымды ұмыттым.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.