Ғұн тарихы

1. Ғұндар және Қытай
2. Ғұндардың Еділ бойындағы шаруашылық ерекшеліктері
3. Ғұндар және Рим
4. Ғұндар және Европа

Б.д.б І м ІІ жартысынан бастап Байкалдың Оңтүстігі және Ордосқа дейін созылып жатқан дала мен шөлейт айдандарда қарабайыр мал шаруашылығымен шұғылданған, этникалық жағынан әр түрлі тайпалар көшіп жүрді. Солардың басты бір б,з.б ІV – ІІІ ғ. Солтүстік Қытайдың шекарасына дейінгі жерді мекендеген тайпалық одақ – Сюнну және Дунху бірлестіктері еді.
Сюннулар (гунд деп аталады) б.з.б ІІІ ғ күшейді. Тайпаның бұл атауы қайдан шыққаны белгісіз «ғұн» деген атаудың сюнну (хунну) деген аттан шыққаны анық. Сюннулардың тарихы Қытай жазбаларында б.з.б 403 ж басталады. Б.з.б 206 ж олардың көсемі Моде еді. Оның жоғары қолбасшының баласы болғанын айтады. Қытайлар түркілерді Сюннулардың (Хундардың) ұрпақтары деп есептейді.
Ежелгі хундар туралы ең алғашқы жазғандар Қытайдың әйгілі үш тарихшысы еді. Олардың біріншісі – Қытай тарихшыларының атасы деп саналатын Сыма Цянь (б.з.б 135 – 67 ж). Оның еңбегі, Шицзи (тарихи жазбалар) 130 бөлімнен тұрады. Соңғы бөлімінде Сыма Цянь Хундар, Орта Азия халықтары, оғыздар қаңлылар т.б. туралы да жазыпты. Екінші тарихшы – Бань-Гу. Ол жазған еңбек «Цянь Хань-Шу» деп аталады. Бұл еңбек б.з.б 206 ж басталып, б.з. 25 жылына дейінгі оқиғаны қамтиды. Үшінші тарихшы – Фай Е-нің «Хоу Хань-Шу» - жоғарыда аталған 2 тарихшының ізімен жазылған аса құнды еңбек. Бір артықшылығы – түрік халықтары туралы арнайы тарауы бар. Хундар жұрты 3 бөлікке бөлінген.
Біріншісінің мекен жайлары б.з.б І м. ж ортасынан бастап Хуанхэ өзенінің орта тусы мен төменгі ағысындағы қазіргі Қытай жерін және Орта, Орталық Азияның көп бөлігін қамтып, Шығыс Түркістаннан Оңтүстік Манчжурияға дейінгі аумақты алып жатты.

1. Мусин Ч. Қазақстан тарихы. Оқулық 2-ші басылым – Алматы, 2003
2. Ғұн тарихының жылнамасы. Көне Қытай тілінен аударғандар. А.Мүтәліп, Т. Жиылулы. Түркістан, Туран 2004 411 бет.
3. Гумилев Л.Н. Хундар. Алматы «Қазақстан 1958, 528 бет»
4. Түрік халықтарының тарихы. Екі бөлімдік І-бөлім ХҚТУ баспаханасы Түркістан – 2004, 376 бет.
5. А.К.Ақышев. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (очерк) Алматы «Дәуір» баспасы 1994.