Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары туралы ақпарат

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ӘОЖ 37. 013:058. 862. Қолжазба құқығында

ЗУБАЙРАЕВА ЗУХРА АБИБУЛЛАЕВНА

Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің

педагогикалық шарттары

13. 00. 01 - Жалпы педагогика, педагогика және білім тарихы, этнопедагогика

Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін

алу үшін дайындалған диссертацияның

АВТОРЕФЕРАТЫ

Қазақстан Республикасы

Түркістан, 2008

Жұмыс Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінде орындалған

Ғылыми жетекшілері:

педагогика ғылымдарының докторы, профессор Пірәлиев С. Ж.

педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Масырова Р. Р.

Ғылыми жетекшілері:: Ресми оппоненттері:

педагогика ғылымдарының докторы, профессор Пірәлиев С. Ж.педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Масырова Р. Р.:

педагогика ғылымдарының докторы, профессор Байсерке Л. Ә.

педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Өтеген Қ. О.

Ғылыми жетекшілері:: Жетекші ұйым:

педагогика ғылымдарының докторы, профессор Пірәлиев С. Ж.педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент Масырова Р. Р.: Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті

Қорғау 2009 жылы «___» сағат ___ Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14. 61. 35 диссертациялық кеңесінде өтеді. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы, Университет қалашығы, кіші мәжіліс залы.

Диссертациямен Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің кітапханасында танысуға болады. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет орталығы.

Автореферат 2008 жылы «» таратылды.

Диссертациялық кеңестің

Ғалым хатшысы Беркімбаев К. М.

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі. Кейінгі жылдары әлеуметтік-экономикалық себептерге байланысты және әртүрлі себептер тұрғысынан әлеуметтік жетім балалар саны артуда. Осыған байланысты жетімдер мәселесі және оларға білім беру тәрбиелеу үдерісі, сонымен қатар, психологиялық-педагогикалық тұрғыдан қамтамасыз ету, тек арнайы педагогикада ғана емес жалпы педагогика, психология, әлеуметтік педагогика және тағы басқа ғылымдардың ғылыми білім саласында көкейтесті болып отыр. Бұл жағдайда аталмыш балалар тобы психологтар мен педагогтар, дәрігерлердің зерттеу нысанына айналуда.

Қазақстан Республикасында соңғы жылдары жетім балалар мен ата-анасынан ажыратылған, яғни олардың қамқорлығынсыз қалған балалардың жағдайы көпшілікті толғандыруда. Әртүрлі жағдайларға байланысты ата-ананың қамқорлығы мен сүйіспеншілігінен тыс қалғандардың мәселелері өзекті болып отыр. Бұл мәселе Қазақстан Республикасының «Қазақстан-2030» даму стартегиясына сай жетім балалар үйіндегі тәрбиелініп жатқан әрбір ұрпақтың жеке адам ретінде қалыптасуының шешуші факторы ұлттық тәрбие деп көрсеткен. Жетім балалар тәрбиесіне қазіргі кезде ұлттық тәрбие тұрғысынан да көңіл бөліп, оларды тұлғалық қалыптастыру мәселесі бүгінгі күн талабы.

Балалар үйінде тәрбиеленуші баланың жеке тұлғасының әлеуметтік қалыптасуының өзіндік ерекшелігі бар. Оның іс-әрекеті толығымен тәртіпке салынып қадағаланылады, бұл бала дамуында артта қалушылықты, масыл-дықты, жеке басы еркін ұйымдастырудың төменгі деңгейін туындатады.

Сонымен қатар, әлеуметтендіруге байланысты ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде әлеуметтендіру деңгейлері мен факторлары және «әлеумет-тендіру», «бейімдеу» ұғымдары бөліп қарастырылады. Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселесін шетелдік, отандық ғалымдардың зерттеулеріне, тәжірибелерге сүйене отырып, теориялық, практикалық тұрғыда сипаттау қазіргі педагогика іліміндегі мұндай өзекті мәселені шешуге себеп болады.

Айталық, жетім балалар үйінде тәрбиеленушілердің ерекшеліктерін және олардың педагогикалық-психологиялық даму өзгешеліктерін Е. М. Рыбиновский Д. Янхольц, И. В. Дубровина, А. Г. Рузская, Дж. Боулби, И. М. Бгажнова, С. А. Беличева, Ю. В. Василькова және т. б. ғалымдар қарастырды. Жетім балаларды тәрбиелеудегі дене мәдениетінің мәнін Н. И. Пономарев, В. И. Жолдак, С. Б. Тихвинский, И. М. Воронцов, О. Ю. Фадеева және т. б. өзіндік тұрғыдан ашқан. Бұл мәселені зерттеуде А. М. Прихожан, Н. Н. Толстых және О. Ажнина отбасында және отбасынан тыс тәрбиеленетін жасөспірімдердің психикалық дамуындағы ерекшеліктерін қарастырған. М. В. Осорина жетім баланың жеке дамуын және даму барысындағы өзгерістер байланысын анықтаса, В. С. Мухин балалар үйіндегі жетім балалардың мінез-құлқындағы ауытқушылықтың негізгі себептерін зерттеген.

Ал, Л. С. Славина мен Г. М. Сысоева балалар үйінде тәрбиеленіп жатқан жетім балалардың өз мүмкіндіктерінің бағасын жоғарылату үшін жасайтын іс-әрекеттерін сипаттаған.

Отандық ғалымдар арасында, мінез-құлықтың ауытқуын Г. А. Уманов, В. В. Трифонов, Л. К. Керимов және т. б. педагогикалық тұрғыдан қарастырған. Мысалы, Л. К. Керімов өз еңбегінде қиын оқушыны жеке-дара қайта тәрбиелеу тұжырымдамасын және ондағы педагогтың іс-әрекеттің белгілі жүйесін жасап көрсеткен. Ш. Е. Жаманбалаеваның еңбектерінде девиантты мінез-құлықтың әлеуметтік аспектілері қарастырылған. Бұл зерттеулер әрине, біздің мәселеге де қатысты, өйткені жетім балаларды, девиантты, қиын балалар қатарына да жатқызады. Қазақстандағы балалар үйі мен интернаттарда тәрбиеленуші жетім балалардың дамуы мен тарихын Л. Г. Ақжаркенова зерттей келе ондағы оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесін дамытуға өзіндік үлес қосты. Ал, ол жердегі дене тәрбиесі арқылы ұлттық ойындарды ендіру әдістемесін Қ. Т. Жаңабаев зерттеген. Балалар үйіндегі еңбек тәрбиесін Н. Н. Семеренко қарастырған.

Белгілі психологтар Б. Г. Ананьев, А. Т. Асмолов, А. А. Бодалев, В. В. Давыдов, М. Кле, А. Н. Леонтьев, отандық ғалымдар З. У. Кенесарина, М. М. Мұқанов, Ж. Н. Намазбаева т. б зерттеулерінде жалпы жасөспірімдердің әлеуметтік және жеке даралық білімдері мен өмір тәжірибелерінде адамзат қоғамының жетістіктерін, рухани байлықтарын игеріп, мінез-құлқын, дүниетанымын қалыптастырып, күнделікті жүріс-тұрыстарын басқарып отыруға өз биліктері мен бостандығының алатын орнын айқындаған. Ю. И. Юричка жасөспірімдер арасындағы құқық бұзушылықтың диагностикасын қарастырған.

Ғылыми зерттеу жұмыстарын талдау нәтижесінде жалпы білім беретін мектептердегі оқушылар мен жетім балалар үйіндегі жетім балалардың әлеуметтік дамуының ерекшелігі олардың біреулері отбасында, ал екіншілері отбасынан тыс мекемелерде тәрбиеленуінде ғана емес, сондай-ақ олардың қоғамдағы белгілі бір орынды иеленулеріне де байланысты екені байқалды. Ал, бұл жайлы жинақталып, бір жүйеге келтірілген мәліметтер өте аз. Осыған байланысты отбасынан тыс мекемелерде тәрбиеленіп жатқан жасөспірім тұлғасының педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік- педагогикалық даму мәселелеріне тоқталып, жан-жақты зерттеу қажеттілігі байқалды.

Біз зерттеу барысында жетім балалар үйінде тәрбиеленушілердің ерекшеліктерін, даму өзгешелігін зерттеген психолог ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, балалар үйінде тәрбие алып жатқан жетім балаларға тек психологиялық ғана емес, сонымен қатар оларды әлеуметтендіруде “әлеуметтік-педагогикалық” білімдермен, жұмыстар жүйесінің, ақпараттық көмектің қажетті екендігін көрдік. Бұл мәселенің нақты зерттелуіне келер болсақ, А. Лиханов, Е. В. Стребелова, Н. М. Михайлицкая және т. б. еңбектерін ерекше атап өтуге болады.

Жоғарыдағы ғылыми әдебиеттерді талдай келе, біз әлеуметтендіру бейімдеу арқылы іске асырылатынына және адамдардың әлеуметтік тәжірибесі, қоғамдағы әдебі, нормаларымен байланыстылығына көз жеткіздік. Әлеуметтендірудің нәтижесі, қоғам талабын қанағаттандыратын әлеуметтену үдерісі болып табылады. Бірақ та, бұл үдеріс жетім балаларды әлеуметтендіруде өзіндік қиындық туғызады. Көптеген теориялық деректерді талдау барысында біздің тарапымыздан қазіргі жағдайда жетім балаларға көмек көрсету жүйесінде жетім балалар тәрбиеленетін мекемелер қызметінің бірнеше жұмыс бағыттары айқындалды. Атап айтар болсақ, әлеуметтік, медициналық, психологиялық, ұйымдастырушылық-тәрбиелеушілік. Мұндағы тәрбиелену-шілердің қоғамдық ортаға бейімделуі баланың әлеуметтік статусына сай емес, медициналық тұрғыдан бұл типтегі балалар тұқым қуалаушылық тұрғысынан дертке шалдыққан немесе нерв жүйкелері тозу арқылы ашушаң, ызақор болып келеді. Мұның барлығы айналып келгенде олардың әлеуметтенуіне кедергі келтіріп, әлеуметтендірудің тиімділігін төмендетеді яғни, балалар шынайы өмірге даярланбайды. Оларды қоғамдық өмірге даярлауда өздерімен қатар бірге алып жүретін адамдардың қажеттігі туындайды. Біздің ойымызша олар ең алдымен әлеуметтік педагогтар, содан кейін психологтар, жалпы педагогтар.

Оларды әлеуметтендіруге қиыншылық тудыратын себептерге тоқталар болсақ, олар әлеуметтік бейімделу деңгейлерінің, әлеуметтік белсенділік-терінің, әлеуметтік құзыреттіктерінің, әлеуметтік құндылықтарының қалыпта-суы төмендегідей болып отыр. Оларды әлеуметтендіру әлеуметтік педагогтар- тәрбиеші-педагог-қоғам жүйесі арқылы іске асырылуы тиіс деген тұжырым жасауға болады. Демек, жетім балаларға әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан көмек көрсету, өмір сүруге үйрету, өзімен қатар алып жүру әлеуметтік педагог, психологтардың, тәрбиешілердің, кәсіби іс-әрекеттерінің жүйесі болып табылады. Бұл жетім балаларды өзімен қатар алып жүру баланың бойындағы жеке қасиеттерге сүйену арқылы іске асырылады. Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуіне бағытталған педагогикалық алғы шарттар жасалуы және теориялық тұрғыдан жүйеге келтірілуі, әдістемелік тұрғыдан нақты қарастыру, кезек күттірмейтін мәселе деп айтуға болады.

Балалар үйіндегі тәрбиеленушілер шектеулі қарым-қатынастың шеңбе-ріндегі әлеуметтік байланыстардың тұйық жүйесінде өмір сүреді. Отбасының, білім беру жүйесінің әлеуметтендіру әсері барынша кемиді, достарымен, құрдастарымен қарым-қатынас шеңбері тарылады. Қоғам мекемедегі баланы шеттетіп, оны өзінен және де мәдени құндылықтар мен заңдылықтардан алшақтатады. Балаға қоғамнан алшақтату жағдайында әлеуметтік мәдени тәжірибені жеткізу қиындайды, ол ересек болған кезде де орны толмас тапшылық болып қалады.

Осы айтылғандарды және жоғарыдағы аталған ғалымдардың еңбектерін саралай келе, біз аталмыш мәселенің терең өз дәрежесінде зерттелмегенін айқындадық. Демек, жетім балалардың жеке тұлғасына қойылатын қоғам талаптары мен олардың әлеуметтік тұрғыдан қалыптасуына қоғамдық ортаға толық тартылмауы, жетім балаларды тәрбиелеудің ғылыми-педагогикалық негіздерінің толықтай ашылмауы мен әлеуметтік педагогтардың ойлардың дара ерекшеліктерін ескеріп оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудағы кәсіби білік-тіліктерінің жеткіліксіздігі аралығында қарама-қайшылық туындайды. Бұл қарама-қайшылықты шешу мақсатында зерттеу жұмысымыздың тақырыбын «Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары» деп таңдадық.

Зерттеудің м ақсаты : жетім балаларды тұлғалық қалыптастыруды әлеуметік-педагогикалық тұрғыдан негіздеу және оларды әлеуметтендірудің тиімді ғылыми-әдістемелік жүйесін жасау.

Зерттеудің нысаны : жетім балалардың әлеуметтену үдерісі.

Зерттеудің пәні : жетім балалардың тұлғалық әлеуметтендірудің педагогикалық шарттары.

Зерттеудің ғылыми болжамы : егер:

- жетім балалардың әлеуметтенуі теориялық тұрғыдан негізделсе;

- «Жетім балалардың әлеуметтенуі» ұғымының мәні ашылса;

- жетім балаларды әлеуметтендірудің педагогикалық шарттары анықталса;

- бағдарламалар мен әдістемелік нұсқаулар тәжірибелік-эксперименттен өткізіліп, жүйелі түрде жетім балаларды оқыту, тәрбиелеу үдерісіне ендірілсе, онда қоғамға, ортаға тез бейімделетін, өзін-өзі құрметтей алатын, жоғары қажеттіліктерін сезіне алатын, яғни өзін-өзі белсендендіретін «Мен» ұғымы қалыптасқан тұлға қалыптасады, өйткені бұл қазіргі күнгі қоғам талабы.

Зерттеудің міндеттері:

- жетім балаларды тұлғалық қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық негіздерін анықтау;

- «Жетім балалардың әлеуметтенуі» ұғымының мәнін ашу;

- жетім балалардың әлеуметтенуінің педагогикалық шарттарын айқындау;

- жетім балалардың әлеуметтенуі туралы ғылыми-әдістемелік жүйені даярлау және эксперимент жүзінде тексеруден өткізу.

Зерттеудің жетекші идеясы : жетім балалардың әлеуметтенуі қоғамның әлеуметтік-мәдени-экономикалық ерекшеліктеріне тәуелді және ол әлеуметтік педагог, тәрбиеші-педагог жүйесінің ықпалы арқылы іске асырылады. Оларды әлеуметтендіру үрдісі арқылы қоғамға дұрыс бейімделген, бойында рухани құндылықтар сіңірілген ізгілікті, өзіне сенімді, толыққанды жеке тұлғалар қалыптастыруға мүмкіндіктер тудырады.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі: Жетім балаларды жеке тұлға ретінде қалыптастырудағы іс-әрекеттің диалектикалық қағидалары, қоғам, табиғат пен ой-пікірдің даму заңдылықтары, философия, психология, педагогика, мәдениеттану, әлеуметтану, физиология, медицина ғылымдарының ілімдері.

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының «Білім» туралы Заңы, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 10 шілде 2000 жылы № 708 бұйрығы, Біріккен Ұлттар Ұйымы «Балалар құқығы» туралы конвенциясы, Қазақстан Республикасының «Бала құқығы» туралы Заңы, Қазақстан Республикасының «Отбасы типті балалар ауылы (деревня) және жастар үйі» туралы Заңы, Үкіметтің білім беру саласына арналған қаулы қарарлары мен бағдарламалары, конституциясы, этномәдени білім беру тұжырымдамасы және басқа құжаттар мен ресми материалдар, оқу әдістемелік құралдар, философ, психолог, педагог, мәдениеттану, әлеуметтану-шылардың дүниетанымы, білім, даму негіздері туралы ғылыми еңбектері.

Зерттеудің әдістері: зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, медициналық әдебиеттерге теориялық талдау жасап, зерттеу, жүйелеу, жетім балаларды әлеуметтендіру мәселесін талдап, қорытындылау, сауалнама жүргізу, әңгімелесу, байқау, эксперимент нәтиже-лерін саралау, тиімділігін тексеру.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:

1. жетім балаларды тұлғалық қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық негіздері зерттеу деңгейлерін талдау арқылы сипатталды.

2. «Жетім балалардың әлеуметтенуі» ұғымының мәні зерттеудің теориялық базасы ретінде ашылды;

3. жетім балалардың әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары айқындалды;

4. жетім балалардың әлеуметтенуі туралы ғылыми-әдістемелер жүйесі ұсынылып, тәжірибелік-экспериментте тексеріліп, ұсыныстар жасалды;

Зерттеудің практикалық мәні:

Зерттеу мазмұны, қорытындылары және әдістемелік ұсыныстарды жоғары оқу орындарында, колледждерде әлеуметтік педагогтар, психологтар, яғни педагогикалық кадрлар даярлау жүйесінде және білім беру жүйесінде кадрларды қайта даярлау, мұғалімдердің біліктілігін арттыру институттарында, жетім балалар тәрбиеленетін мекемелердің оқу-тәрбие үдерісінде қолдануға болады.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

- жетім балаларды әлеуметтендіруге берілген өзіндік анықтама: «Жетім балаларды әлеуметтендіру олардың әлеуметтік қасиеттерді, тәжірибені меңгеру барысында өздері әлеуметтік тәжірибеге ене отырып, өзіндік жеке өмірде әрекет етуге бағытталған көпқырлы қиын үдеріс»;

- жетім балалаларды тәрбиелейтін мекемелердің оқу-тәрбие жүйесінде оларды әлеуметтендіруге тиімді ықпал ететін ұйымдастырушылық-педагоги-калық негіздер жиынтығы;

- жетім балалардың әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары;

- жетім балаларды әлеуметтендірудің тәрбиеші-педагог-қоғам жүйесі мен әдістемесі.

Зерттеу кезеңдері:

Алғашқы кезеңде (2004-2005жж. ) зерттеу мәселесі бойынша материалдар жиналып, теориялық негіздері жүйеге келтіріліп, зерттелу жәйі қарастырылды. Тарихи, философиялық, психологиялық, педагогикалық, әлеуметтану, мәдениеттану салаларындағы әдебиеттерге талдау жасалып, библиографиялық-материалдар жинақталды. Зерттеу жұмысының жүйесі, ғылыми аппараты жасалынды, айқындаушы іс-тәжірибе жүргізіліп, жетім балалардың әлеуметтену, бейімделу деңгейлері айқындалды.

Екінші кезеңде (2005-2007жж. ) жинақталған деректер қазіргі педагогика ғылымының теориялық негіздері тұрғысынан талдауға алынды. Мәселеге байланысты әр саладағы ғалымдардың еңбектеріндегі жетім балаларды тәрбиелеу туралы көзқарастары жүйеленді. Жетім балаларды тұлғалық қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық негіздері анықталып, теориялық моделі құрастырылып, жетім балалар, әлеуметтік жетімдер ұғымдарының жаңаша педагогикалық тұрғыдан мәні ашылып, мазмұны нақтыланды. Педагогикалық шарттар айқындалып, әдістемелер ұсынылды. Жүргізілген іс-тәжірибенің нәтижелері, көрсеткіштері айқындалды.

Үшінші кезеңде (2007-2008жж. ) жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері қорытындыланып жүйеге келтірілді. «Жетім балаларды әлеуметтендіру ерекшеліктері» тақырыбына арнайы курс бағдарламасы құрастырылып, тәжірибеден өткізіліп, оның нәтижелері шығарылды. Диссертация әдеби жағынан редакцияланып өңделді.

Зерттеу базасы: Шымкент қаласындағы № 3 балалар үйі, Төлеби ауданы №2 балалар үйі, Арыс қаласындағы №1 балалар үйі.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

- жетім балалардың әлеуметтік қасиеттерді, тәжірибені меңгеру барысында өздері әлеуметтік тәжірибеге ене отырып, өзіндік жеке өмірде әрекет етуге бағыттаудағы көпқырлы қиын үрдісі ретіндегі жетім балаларды әлеуметтендіруге берілген анықтама;

- жетім балалаларды тәрбиелейтін мекемелердің оқу-тәрбие жүйесінде оларды әлеуметтендіруге тиімді ықпал ететін ұйымдастырушылық-педагогикалық негіздер жиынтығы;

- жетім балалардың әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары;

- жетім балаларды әлеуметтендірудің әлеуметтік педагог, тәрбиеші-педагог, қоғам жүйесін арнайы мекемеде іске асыру тәжірибесі.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелдігі мен негізділігі: Жетім балаларды әлеуметтендіру туралы мәселелеріне арналған философиялық, психологиялық, әлеуметтік, тарихи және педагогикалық еңбектердегі қағидалар басшылыққа алынып, жасалған эксперимент жұмыстардың нәтижелері өңделді, алынған деректер сарапталып, қорытындысы қамтамасыз етілді.

Зерттеудің нәтижелерін сынақтан өткізу және тәжірибеге ендіру:

Зерттеу мәселелері эксперимент барысында сынақтан өткізілді және Мәскеу қаласында өткізілген ғылыми конференция мен Жалпыресейлік педагогикалық конгресте, Қаракөл (Қырғызстан Республикасы) қаласында өткізілген ғылыми-практикалық конференцияда, сондай-ақ Алматы, Шымкент қалаларында өткізілген халықаралық және республикалық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалып, мерзімді басылымдарда жарық көрген ғылыми мақалаларда (әл-Фараби атындағы КазҰУ «Хабаршы», «Ізденіс», «Ұлт тағылымы», «Қазақстан жоғары мектебі» және Шымкент әлеуметтік-педагогикалық университетінің хабаршысы журналдарында) көрініс тапты.

Диссертацияның құрылымы: диссертация кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде: зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, нысаны, пәні, ғылыми болжамы, зерттеу міндеттері, зерттеу көздері, әдіснамалық негізі мен зерттеу әдістері айқындалып, зерттеудің ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі қорғауға ұсынылған тұжырымдар, зерттеу кезеңдері, диссертацияның құры-лымы қарастырылды.

“Жетім балаларды тұлғалық қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық негіздері” атты бірінші бөлімде мәселенің тарихи даму генезисі, зерттелу деңгейлері сипатталды. Негізгі ұғымдардың мәні ашылды, оларға өзіндік тұрғыдан анықтама берілді. Жетім балалармен жұмыс жасайтын әлеуметтік педагогтардың қызметі, мақсаттары, міндеттері, ұстанымдары сипатталады, жетім балаларды тұлғалық әлеуметтендірудің психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері анықталды.

“Жетім балаларды әлеуметтендірудегі тәжірибелік-педагогикалық жұмыстар” тақырыбына жазылған екінші бөлімде жетім балалардың тұлға-лық әлеуметтенуінің мазмұны түсіндіріліп, жетім балаларды әлеуметтенді-рудің әлеуметтік педагог, тәрбиеші-педагог - қоғам жүйесін іске асыру тәжірибесі сипатталды, педагогикалық алғы шарттар айқындалды. Жетім балаларды әлеуметтендірудің әдістері берілді. Қалыптастыру, қортынды эксперименті арқылы жетім балаларды әлеуметтендіру үрдісі, нәтижелері көрсетілді.

Қорытындыда зерттеу жұмысының нәтижесінде жетім балалардың тұл-ғалық әлеуметтенуінің нақты тұжырымдары мен ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған қорытындылар мен ұсыныстар беріліп, зерттеу мәселесінің болашағы көрсетілді.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Қазақстан Республикасында білім берудің ұлттық моделін жасау және дамыту жайындағы құжаттарда, білім беру жүйесін модернизациялауға арналған тұжырымдамаларда өскелең ұрпақтың әлеуметтенуіне ықпал ететін пәндердің ролі мен ұлттық тәрбиенің мәнін арттыруға ерекше талаптар қойылып отыр. Қазіргі кезеңдегі қоғамның даму жағдайы бала тұлғасының әлеуметтенуі балалар іс-әрекеттерінің ерекше ұйымдастырылған, әлеуметтік тұрғыдан тәуелді, қоғамдық және тұлғалық маңызға ие болатын баланың өзін-өзі анықтауға, ұсынуға бағытталған әлеуметтік-педагогикалық құбылыстармен түсіндіріледі.

Жалпы, «Жетім балаларды әлеуметтендіру» сөзінің мағынасын Қазақстандағы балалар үйі мен ондағы жетім балаларды әлеуметтендірудің жай-күйін сараптау арқылы түсіндіруге болады. Қоғамнан ауқымды орын алып отырған ең өзекті мәселелердің бірі - жетім балалар мәселесі. Олардың өмірге даярлық процесі тар шеңберде өтетіндіктен, бұл балалардың әлеуметтенуі де өзіндік ерекшелікке ие. “Жетім” ұғымының анықтамасына келетін болсақ, бұл да бір тарихи сипатқа ие термин (Сурет 1) .

Қазақстан Республикасында (ҚР) жетім және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды кәмелетке толғанша мемлекет тікелей қамқорлығына алады, сондай-ақ кәмелетке жеткеннен кейін де олардың жоғары оқу орындарына қабылдануына, жұмысқа орналасуына, баспанамен қамтамасыз етілуіне заңдарда белгіленген негіздерде түрлі жеңілдіктер көрсетіледі.

Жетім ұғымымен қатар кейінгі кезде «Әлеуметтік жетім» ұғымы қолданыста бар. “ Әлеуметтік жетімдер ” дегеніміз белгілі бір себептерге байланысты ата-аналары құқығынан айырылғандардың балалары және тастанды балалар. Әлеуметтік жетімдер балалардың ерекше категориясы. Олардың рухани және адамгершілік құндылықтары, тәртіп мәдениеті туралы түсініктері теріс, себебі

Сурет 1 - Х-ХХІ ғасыр аралығындағы «жетім» ұғымының анықтамасы

олар толық жанұялық тәрбие көрмеген. Оларға тән қасиеттер: агрессия, алаңдаушылық, мінездегі жат қылықтар. Аталып отырған мәселе қоғамда кеңінен орын алуда, сондықтан да одан сырт айналу қажет емес. Бұл мәселе жөнінде мемлекет тарапынан атқарылып жатқан іс-шараларды жүздеген мектеп-интернаттардың, балалар үйі мен мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған мекемелердің және т. б. ұйымдардың жұмысынан байқай аламыз. Жетім балалар мәселесіне байланысты қабылдаған бірқатар норматив-тік құжаттарда ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалардың уақытша, түпкілікті отбасында тәрбиеленулері, рухани-адамгершілік, еңбек тұрғысынан жан-жақты дамуы, білім алуы және әлеуметтік жағынан қамтамасыз етілуі қадағаланады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.