Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтой

1 Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтойы елорда төрінде аталып өтті
2 Ұлттық рух салтанаты
3 Ұлттың ұлы
4 Әкем әр адамнан нағыз халық өкілін көретін
5 Бірлік үшін бәріне де төзген

Мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтойына арналған рухани кеш кеше Астананың төрінде өтті. Бүкіл ғұмырын қазақтың мәдениеті мен өнерін, салт-дәстүрін және тарихын жандандыруға арнаған тұлғаны еске алуға оның туған-туыстары мен астаналық өнер сүйер қауым және ҚР Мәдениет және ақпарат министрі Дархан Мыңбай да келді.
Рухани кешті Ілияс Омаровтың өміріне арналған деректі фильм ашты. Артынан сөз алған Дархан Қамзабекұлы осынау тұлғаның қайраткерлік қасиеттері жөнінде айта келе еңбек жолындағы басты жетістіктеріне де тоқталды. Омаровтың отан тарихы, мәдениеті және өнер салаларына сіңірген еңбегі де жиын барысында айтылмай қалған жоқ. Нақтылайтын болсақ, Ілияс Омарұлы Ермұқан Бекмахановтың Қазақстан тарихын шынайы жазып шығуына, Кенесары хан мен Наурызбай батыр жайындағы ақиқаттың айтылуына септігін тигізген жан. Сонымен қатар, ол қиын-қыстау заманда қазақтың ақын-жазушыларына қол ұшын созды. Кезінде Мұхтар Әуезовті сталиндік қуғын-сүргіннен алып қалған азаматтардың ішінде Омаровтың есімі ерекше аталады.
Дархан Мыңбай, ҚР Мәдениет және ақпарат министрі:
- Шынымды айтсам, біз министр болып тағайындалғанда, бізге ұстаз бол деп бата беретін. Жеке менің басыма еліміздің талай ардақты азаматтары «Ілияс Омаров ағаңдай бол» деп бата бергенін мен өзім үшін құрмет санаймын. Ұлт мәдениетінің біртуар тұлғасы, қазақ руханиятының маңдайалды өкілі, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс Омаровтың ғасырлық мерейтойы құтты болсын!
Кеш барысында қайраткердің көзі тірісінде сүйіп тыңдаған әндері орындалды. Сонымен қатар, қазақ зиялыларының Омаров жайында айтқан естеліктері де келген жұрт назарына ұсынылған. Келушілердің қатарында қайраткердің ұлы Тимур Омаров пен бауырлары, немерелері және келіндері бар. Сондай-ақ, Ілияс ағамыздың туған жерінен де бір қауым ел келді бұл рухани кешке.
Тимур Омаров, ұлы:
- Әкемнің көзін көргендер де, көрмегендер де ол туралы қаншама керемет әңгімелер айтып жатыр, бұл мен үшін үлкен қуаныш. Таң қалатыным, менің әкем артынан ешқандай прозалық, поэзиялық туынды қалдырған жоқ, не ән жазған жоқ. Бірақ, оның еңбегі ондаған жылдар өтсе халықтың аузынан түспей айтылып келеді.
Жасыратыны жоқ, әкеміздің жұмысы өте көп болғандықтан, біз оны жиі көрмейтінбіз. Оның үстіне денсаулығы да болмады, төрт рет операция столында болған адам. Соған қарамастан, бізбен өткізген әрбір уақытын бос жібермейтін, түрлі ертегілер, өлеңдер, шығармалар оқып беруші еді жанымызда отырып.
Ілияс Омаров мемлекет және қоғам қайраткері болумен бірге әдебиет сыншысы әрі публицист. Сұрапыл соғыс кезінде жоғары лауазымды қызметте жүріп «Қазақ халқының майдандағы қазақ жауынгерлеріне жазған хатын» ұйымдастырып, 1943 жылдың қысында Алматы қаласында республикалық ақындар айтысының өтуіне, «Қазақ КСР-інің ерте заманнан осы күнге дейінгі тарихының» жарық көруіне ұйытқы болды. Сондай-ақ Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институты мен Құрманғазы атындағы мемлекеттік консерваторияның іргетасын қалаушылардың басшысы болып, 1949 жылы Мәскеуде өткен қазақ мәдениеті мен әдебиетінің онкүндігін ұйымдастырды.
І.Омаров халық өнері мен музыкасын, ауыз әдебиетін насихаттауға зор үлес қоса жүріп, халқымыздың ардақтылары Шоқан, Ыбырай мен Абай еңбектерін өнеге ретінде ұсынды. Е.Бекмахановтың қазақ халқының шын мәніндегі тарихын ашық жазуына, Кенесары, Наурызбай батырлар жайында ақиқаттың айтылуына, Исатай мен Махамбет жөніндегі материалдардың жарық көруіне ұйытқы болды.
1967-1970 жылдары еліміздің Мәдениет министрі бола жүріп, Омаров қазақтың эстрадалық өнерін, ұлттық циркті, театр жұмысын жетілдіруге, кәсіби өнердің басқа да салаларын тыңнан дамытуға барынша күш салды. Осы жылдары қазақтың хор капелласын, классикалық және халық билерін ұжымдарын ұйымдас¬тырып, «Жас балет» ансамблін, Жетісай қаласында қазақ музыкалы драма театрын және жастардың эстрадалық «Гүлдер» ансамблін құра білді.
Саналы ғұмырындағы іргелі ісінің бірегейі – көркем шығармаға ынтасы ауып, оқырман қауым мен әдебиетшілер ортасына бірдей танылған сыншылық дарыны еді. Кезінде заңғар жазушымыз Мұхтар Әуезовтің «Абай» романы туралы «Халықтық эпопея» атты сын мақала жазып, елді елең еткізсе, Ғабит Мүсіреповтің «Оянған өлке» романы туралы мақаласы да сыншылық қарымын кеңейте түскен болатын. Тек М.Әуезов пен Ғ.Мүсірепов шығармашылығын ғана емес, қазақ әдебиетінің асыл қазынасына олжа салған аға буын өкілдері хақында да құнарлы тың пікірлер қалдырып кетті. «Әдебиет туралы ойлар», «Оқушы көзімен», «Серпін», «Шабыт шалқары» атты еңбектері соның бір парасы.
Биік адамгершілігі, азаматтық, қайраткерлік өнегесі, жан-жақты таланттылығы мен білімпаздығы Ілекеңді өз заманының озық ойлы ұлдарының қатарына көтерді. Оны¬мен қоштасуға арналған сөзінде Ғабит Мүсірепов: «Тазалықтан ғана, бауырмалдықтан ғана, айнымас-бұлжымас мейірімділіктен ғана жаралғандай азамат, адамгершілікке, әділетке, жолдастыққа, достыққа кір жұқтырмай өткен бір адам Ілиястай-ақ болар. Үлкендер қатарында кіші емес, кішілер қатарында үлкен емес бір жан еді-ау!» деген екен.

«Егемен Қазақстан». Алматы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

  Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтойы елорда төрінде аталып өтті

2012-10-17 10:52:15
Мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс Омаровтың 100 жылдық мерейтойына арналған рухани
кеш кеше Астананың төрінде өтті. Бүкіл ғұмырын қазақтың мәдениеті мен өнерін,
салт-дәстүрін және тарихын жандандыруға арнаған тұлғаны еске алуға оның
туған-туыстары мен астаналық өнер сүйер қауым және ҚР Мәдениет және ақпарат министрі
Дархан Мыңбай да келді.
Рухани кешті Ілияс Омаровтың өміріне арналған деректі фильм ашты. Артынан сөз алған
Дархан Қамзабекұлы осынау тұлғаның қайраткерлік қасиеттері жөнінде айта келе еңбек
жолындағы басты жетістіктеріне де тоқталды. Омаровтың отан тарихы, мәдениеті және
өнер салаларына сіңірген еңбегі де жиын барысында айтылмай қалған жоқ. Нақтылайтын
болсақ, Ілияс Омарұлы Ермұқан Бекмахановтың Қазақстан тарихын шынайы жазып шығуына,
Кенесары хан мен Наурызбай батыр жайындағы ақиқаттың айтылуына септігін тигізген жан.
Сонымен қатар, ол қиын-қыстау заманда қазақтың ақын-жазушыларына қол ұшын созды.
Кезінде Мұхтар Әуезовті сталиндік қуғын-сүргіннен алып қалған азаматтардың ішінде
Омаровтың есімі ерекше аталады.
Дархан Мыңбай, ҚР Мәдениет және ақпарат министрі:
- Шынымды айтсам, біз министр болып тағайындалғанда, бізге ұстаз бол деп бата
беретін. Жеке менің басыма еліміздің талай ардақты азаматтары Ілияс Омаров ағаңдай
бол деп бата бергенін мен өзім үшін құрмет санаймын. Ұлт мәдениетінің біртуар
тұлғасы, қазақ руханиятының маңдайалды өкілі, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері
Ілияс Омаровтың ғасырлық мерейтойы құтты болсын!
Кеш барысында қайраткердің көзі тірісінде сүйіп тыңдаған әндері орындалды. Сонымен
қатар, қазақ зиялыларының Омаров жайында айтқан естеліктері де келген жұрт назарына
ұсынылған. Келушілердің қатарында қайраткердің ұлы Тимур Омаров пен бауырлары,
немерелері және келіндері бар. Сондай-ақ, Ілияс ағамыздың туған жерінен де бір қауым
ел келді бұл рухани кешке.
Тимур Омаров, ұлы:
- Әкемнің көзін көргендер де, көрмегендер де ол туралы қаншама керемет әңгімелер
айтып жатыр, бұл мен үшін үлкен қуаныш. Таң қалатыным, менің әкем артынан ешқандай
прозалық, поэзиялық туынды қалдырған жоқ, не ән жазған жоқ. Бірақ, оның еңбегі
ондаған жылдар өтсе халықтың аузынан түспей айтылып келеді.
Жасыратыны жоқ, әкеміздің жұмысы өте көп болғандықтан, біз оны жиі көрмейтінбіз. Оның
үстіне денсаулығы да болмады, төрт рет операция столында болған адам. Соған
қарамастан, бізбен өткізген әрбір уақытын бос жібермейтін, түрлі ертегілер, өлеңдер,
шығармалар оқып беруші еді жанымызда отырып.
Ілияс Омаров мемлекет және қоғам қайраткері болумен бірге әдебиет сыншысы әрі
публицист. Сұрапыл соғыс кезінде жоғары лауазымды қызметте жүріп Қазақ халқының
майдандағы қазақ жауынгерлеріне жазған хатын ұйымдастырып, 1943 жылдың қысында
Алматы қаласында республикалық ақындар айтысының өтуіне, Қазақ КСР-інің ерте
заманнан осы күнге дейінгі тарихының жарық көруіне ұйытқы болды. Сондай-ақ Қазақ
мемлекеттік қыздар педагогикалық институты мен Құрманғазы атындағы мемлекеттік
консерваторияның іргетасын қалаушылардың басшысы болып, 1949 жылы Мәскеуде өткен
қазақ мәдениеті мен әдебиетінің онкүндігін ұйымдастырды.
І.Омаров халық өнері мен музыкасын, ауыз әдебиетін насихаттауға зор үлес қоса жүріп,
халқымыздың ардақтылары Шоқан, Ыбырай мен Абай еңбектерін өнеге ретінде ұсынды.
Е.Бекмахановтың қазақ халқының шын мәніндегі тарихын ашық жазуына, Кенесары,
Наурызбай батырлар жайында ақиқаттың айтылуына, Исатай мен Махамбет жөніндегі
материалдардың жарық көруіне ұйытқы болды.
1967-1970 жылдары еліміздің Мәдениет министрі бола жүріп, Омаров қазақтың эстрадалық
өнерін, ұлттық циркті, театр жұмысын жетілдіруге, кәсіби өнердің басқа да салаларын
тыңнан дамытуға барынша күш салды. Осы жылдары қазақтың хор капелласын, классикалық
және халық билерін ұжымдарын ұйымдастырып, Жас балет ансамблін, Жетісай қаласында
қазақ музыкалы драма театрын және жастардың эстрадалық Гүлдер ансамблін құра білді.
Саналы ғұмырындағы іргелі ісінің бірегейі – көркем шығармаға ынтасы ауып, оқырман
қауым мен әдебиетшілер ортасына бірдей танылған сыншылық дарыны еді. Кезінде заңғар
жазушымыз Мұхтар Әуезовтің Абай романы туралы Халықтық эпопея атты сын мақала
жазып, елді елең еткізсе, Ғабит Мүсіреповтің Оянған өлке романы туралы мақаласы да
сыншылық қарымын кеңейте түскен болатын. Тек М.Әуезов пен Ғ.Мүсірепов шығармашылығын
ғана емес, қазақ әдебиетінің асыл қазынасына олжа салған аға буын өкілдері хақында да
құнарлы тың пікірлер қалдырып кетті. Әдебиет туралы ойлар, Оқушы көзімен,
Серпін, Шабыт шалқары атты еңбектері соның бір парасы.
Биік адамгершілігі, азаматтық, қайраткерлік өнегесі, жан-жақты таланттылығы мен
білімпаздығы Ілекеңді өз заманының озық ойлы ұлдарының қатарына көтерді. Онымен
қоштасуға арналған сөзінде Ғабит Мүсірепов: Тазалықтан ғана, бауырмалдықтан ғана,
айнымас-бұлжымас мейірімділіктен ғана жаралғандай азамат, адамгершілікке, әділетке,
жолдастыққа, достыққа кір жұқтырмай өткен бір адам Ілиястай-ақ болар. Үлкендер
қатарында кіші емес, кішілер қатарында үлкен емес бір жан еді-ау! деген екен.
BAQ.KZ Егемен Қазақстан.

Ұлттық рух салтанаты
Аса көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, қазақ руханияты алыптарының
бірі Ілияс Омаровтың туғанына 100 жыл толуына орай Қостанайда аймақтық
театр фестивалі басталды. Тал-қайыңның, үйеңкінің алтын түстен ауып,
тоқсары, қызғылтым тартқан жапырағын мұздай жаңбыры мен суық желі сабалап
түсіретін қазан айы Ілекеңнің кіндік қаны тамған топыраққа келіп жатқан
төре өнер-театр фестиваліне қатысушыларды кіді мінез танытпай қарсы алды.
Қаланың көркіне көрік қосқан театрдың жаңа ғимаратына С.Қожамқұлов атындағы
Жезқазған, Қ.Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық музыкалық-драма,
Ш.Құсайынов атындағы Ақмола облыстық, Б.Римова атындағы Алматы облыстық,
С.Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық, Батыс Қазақстан облыстық
қазақ драма және Арқалық қалалық драма театрларының әртістері салтанатты
қызыл кілем үстімен келіп кірді. фестиваль нақышын келтірген бұл көрініс
сонымен қатар өзі аялап өткен театр өнерін алға апара жатқан ұрпағының
Ілияс аталарына жасаған тағзымындай көрінді.
Фестивальдың ашылуында облыс әкімі Нұралы Сәдуақасов жиналғандарды өнер
мерекесімен құттықтады, оған қатысушыларға табыс тіледі. Мұнан кейін сөз
алған фестивальдың қазылар алқасының мүшесі, белгілі ақын, Мемлекеттік
сыйлықтың, Тарлан және халықаралық Алаш сыйлықтарының лауреаты Иранбек
Оразбаевтың сөзі өте әсерлі шықты.
– Қостанайдың құнарлы топырағы – алыптарымыз Алтынсарин, Шоқан, Міржақып,
ең кереметі абыз деген сөз аздық ететін Ахмет Байтұрсынов туған өлке! Бұл
поэзия арыстаны Сырбай Мәуленов, қазақ поэзиясының Ғафуы, осында қазақтың
арысы десем болар, ондай ақын бәлкім туар-тумас, өмірден ерте кеткен
Кеңшілік, көзі тірі Серікбай Оспанов, Серік Тұрғынбеков, Ақылбек Шаяхмет,
Нағашыбай Мұқатов жүрген жер! Халқымыз барда әлі де өмірге талай Ілекеңдер
келер, сонда қазақ арысым деп басына көтерер! – деп қайырды ақын. Ол Ілияс
Омаровқа арнаған өлеңін оқып берді.
Қызыл құрсау қимылдатпаған уақыттың өзінде қазақтың рухын көтерген тұлғаның
мерейтойына орайластырылған фестивальға оның ұрпақтары, қос ұлы Дияс пен
Тимур да келген екен. Әке жасынан асып, бүгінде ақсақалдықты алып жүрген
ұлдары әке туралы тебірене естеліктер айтты.
– Ілияс Омаров – халқының ұлы, кемеңгері, қоғам және мемлекет қайраткері.
Ал ол бізге жақсы әке болатын. Әкеміздің арқасында үйімізге қазақтың
марқасқалары келетін, бала жастан жақсыларды ғана көріп өстік, – деді Диас
Ілиясұлы. Тимур Ілиясұлы әкесі туралы қазақтың, Кеңес Одағындағы белгілі
әдебиет және өнер адамдарының айтқан естеліктерінен мысалдар келтірді.
– Қазақ өнеріне тамаша еңбек сіңірген Наталья Сац: Ілияс Омаровпен он бес
минут сөйлескенде бүкіл қазақты жақсы көріп қалдым, деген екен. Артында
қалған екі қыз, екі ұлы осындай ар мен кісіліктің тұлғасындай әкеміздің
атына дақ салмай өмір сүруге тырыстық. Әкеміз ұлтына, жеріне бөлмей,
жақсының бәрін жатсынбайтын. Бірақ өз ұлтының рухын биік ұстайтын. Оның
көтерген шаңырағында қазір бірнеше ұлттың өкілі бар. Алайда ұрпағы да
атасының жолымен ұлт рухын төмендетпейді! – деп қайырды Ілекеңнің кенжесі
Тимур Ілиясұлы.
Аймақтық фестивальға республикадан сегіз драма театр қатысуда. Өнер жарысын
І.Омаров атындағы Қостанай қазақ драма театры Қазығұлдың пьесасы бойынша
қойылған Абай спектаклімен ашты. Фестивальға қатысушы театрлар
көрермендер мен қазылар алқасының талғамы мен талқысынан өтетін Ай
тұтылған түн, Ізгілік формуласы комедиясын, Калигула трагедиясын,
Томирис, Қыз Жібек, Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы, Атың өшсін,
Герострат спектакльдерін ұсынды. Фестиваль апта аяғына дейін созылады.
Өнер жарысында түрлі аталымдар бойынша оза шапқандарды Қазақстанның халық
әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, өнертану кандидаты, профессор,
Қазақстан Республикасы театр қайраткерлері одағының төрағасы Тұңғышбай
Жаманқұлов бастаған қазылар алқасы таразылайтын болады. Айтпақшы,
фестивальға көрші Ресейден де қонақтар қатысуда. Қазылар алқасын
П.Чайковский атындағы Челябі музыка институтының кафедра меңгерушісі,
профессор, Ресейдің композиторлар және театр қайраткерлері одақтарының
мүшесі Анатолий Кривошей және театр режиссері, өнертану кандидаты, Санкт-
Петербургтегі Классикалық театрдың көркемдік жетекшісі Людмила Мартынова
толықтырды.
Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА,
Егемен Қазақстан.
ҚОСТАНАЙ.
ҰЛТТЫҢ ҰЛЫ
Әділхан Құдайбергенов,
тарих ғылымының докторы, профессор
Қазақ халқының сан ғасырлық тарихында әрбір дәуір кезеңінде ел намысын
қорғайтын рухани қазынасына ауқымды үлес қосып, көш бастайтын ірі тұлғалары
болған. Ұлттық негізде басқа халықпен терезесі тең, мәдени өрісі кең,
жоғары өркениетті ел ретінде даму үшін осындай ірі тұлғалар қатары үзілмей,
желідей жалғасып өткен. 1940-1960 жж. желі тартқан қазақ халқының ірі
тұлғалары Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов, Ахмет Жұбанов сиякты асыл
азаматтар болса, тап осы жандардың бел ортасында жұлдыздай жарқырап Ілияс
Омарұлы да тұрды.
Ілияс Омаров 1912 жылы бірінші қазанда бұрынғы Торғай губерниясы Қостанай
уезінің Обаған ауылына қарасты №12 ауылда дүниеге келген. Ғабит Мүсірепов
сөзімен айтсақ: Өмір оны еркелетіп өсірген жоқ. Әкесінен ана құрсағында
айырылды, шешесінен жеті жаста жетім қалды. Жиырмасыншы жылдары Омаровтың
отбасы тәркіленді, әкесі Сібірге айдалып, көп ұзамай сонда қайтыс болған.
Тұл жетім ретінде 1923 жылы Қостанай қаласында ашылған балалар коммунасы
мектеп-интернатына оқуға берілді.
Ілияс Омаровтың балалық шағының Кеңес өкіметінің енді орныға бастаған
кезеңімен тұспа-тұс келуі және коммуна мектеп-интернатында тәрбиеленіп,
білім алуы оның балалық санасында терең із қалдырды және сол тарихи
заманның төл перзенті болды. 1930 жылы Ілияс жеті жылдық мектепті
тәмамдағаннан кейін, сол жылы күзде комсомолдың Қостанай округтік
комитетінің жолдамасы бойынша Ташкент қаласындағы Орта Азия Жоспарлау-
экономика және сауда-тауар ісін жүргізу институтына оқуға түседі. Ілияс
Омарұлы 1933 жылдың жазында Ташкенттегі Орта Азия Жоспарлау экономикалық
институтын аяқтағаннан кейін Қызылорда қаласындағы сауда техникумының
директоры болып қызмет атқарды. 1936 жылдың аяғына таман Алматыға келіп
жеңіл өнеркәсіп және сауда орындарында 1941 жылға дейін жауапты қызметтерде
болды. Міне, осы кезеңдерде Ілияс Омарұлы мәдениет, әдебиет, өнер, ғылым
қайраткерлерімен жақын танысып, орталарына еніп, араласа бастады. Ұлы Отан
соғысы жылдарында әуелі сауда халық комиссарының орынбасары, содан соң
Қазақ КСР-нің сауда халық комиссары болып тағайындалған Ілияс Омарұлы
қырғын соғыстың ауыр кезеңдерінде өзіне жүктелген мемлекеттік жауапты
міндеттерді жан-тәнін аямастан атқара жүріп республиканың мәдениетін,
өнерін, әдебиетін, ғылымын өте бір қиын-қыстау кезеңдерінде мүмкіндігінше
алға бастыруға арналған шараларға белсене араласып отырды. Мысалы, Ілияс
Омарұлы сол жылдарда Қазақ халқының майдандағы қазақ жауынгерлеріне хатын
ұйымдастыруда, 1943 жылы желтоқсан айында өткізілген республикалық ақындар
айтысын өткізуде; Қазақ КСР-нің ерте заманнан осы күнге дейінгі тарихын
тұңғыш жазып, бастырып шығаруды табандылықпен қолға алуда; Республика
үкіметіне Қазақ Мемлекеттік Қыздар Педагогика институты мен Құрманғазы
атындағы Мемлекеттік Консерваториясын ұйымдастырып, қалыптастыруда үлкен
көмек көрсетті. Ілияс Омарұлы ұлттық руханияттарға қырғидай тиген
коммунистік насихаттың қазаны қайнап тұрған тұста, бүгіндері тұрмыс-
салтымыздағы орнын мықтап айқындай бастаған ақындар айтысы туралы, оны
жандандырып, қайта оралту жайында сол кездің өзінде-ақ тоқтамды сөз айтып,
оның келешекте ортамызға оралатындығына шүбәсіз сенетіндігін айта келіп:
Шын мағынасындағы ауыз әдебиеттің өкілдері – ақындар саны бұл күнде көп те
болмас, бірақ та, бұл ұрпақтан кейінде айтыстар болуы керек...айтыс өнерін
халық аса жоғары бағалайды, айтыс ақынын ынтамен тыңдайды, оған қошамет
көрсетеді. Солай болса, осы әдістің күшті құралы болу – айтыстың қадірін
кетірмеу былай тұрсын, қайта дәрежесін көтереді, екіншіден, айтыстар әділ
тура нақтысының құралы және айтыстағы сындар сынның өткірі, тез тарайтын
әйгілі түрі, үшіншіден, айтыстар халықтың тілін байытуға, тапқыр теңеулер
мен әдебиет тілін дамытуға себепкер болады... Сондықтан да, бүгін бізге
үзілді-кесілді айтыстар керек және оларды жандандыру шарт деген нақты
пікірге тоқталуымыз керек – дейді. Міне, Ілияс Омарұлының жоғарыдағы
пікірі бұл күнде расталып отыр. Құдайға шүкір, аға ұрпақтың ісі, идеология
құралы болып табылатын – айтыс өнерін бұл күнде ақын Жүрсін Ерманов желідей
жалғастырып, қолға алып дүркін-дүркін өткізіп келеді.
Қазақ халқы айтыс, ән-жыр, күй, терме, хиссаларды сүйіп тыңдайтын, қисынын
келтіріп дүниеге әкелуде де ерекше дарын иелеріне бай бірден-бір дарқан ел
болып табылады. Өнердің қай түрі болса да халық үшін өте қымбат екендігін
қырағы көзімен көріп, терең түйсінген Ілияс Омарұлы әлі де болса жарық
көрмей қараңғы қапаста құлыптаулы жатқан ән мен күйлерінің жарыққа шығып
зерттелуіне көп көңіл бөліп, шыбын жаны шырылдаған абзал жан екендігін:
Халықтық фольклордың таусылмайтын қайнар бұлақ екені рас. Бірақ, бұлақтың
алысы бар, жақыны да бар. Бұлақтың жер бетінде ағып жатқан таязы да бар,
көзге көрінбейтін тереңде жатқан қайнар көзі де бар. Мөлдір бұлақтан су
ішудің өзі қандай ғанибет. Дегенмен, қай бұлақтан сусындағанымыз жөн. Жол
үстінде кездескен жақын бұлақтан оп-оңай сусындап кетуге болады. Ал, енді
тереңде жатқан қайнар бұлақтың көзін ашып, оны бір адамның ғана сусыны
қылмай, халқымыз ғана ішетін мол суға айналдырған абзал... Шын мәнінде, әлі
де, бізге белгісіз, құлағымызға сарыны жетпеген ән-күйлер көп. Соны аша
білуіміз керек... – деген өзінің көкейкесті ой-түйінімен дәлелдейді. Міне,
бұл Ілияс Омарұлының қазақ халқының ұлттық мәдениетін өркендету жолында
мәуелі жеміс беретін халық өнерін мазмұн жағынан күрделі ой тудыратын құрал
ретінде байыта түсудің мақсатынан туған пікірі.
Ілияс Омарұлы қазақтың ұлттық мәдениетін өркендету жолындағы жемісті
еңбегін алпысыншы жылдардың басынан аяғына дейін атқарып, өзінің
денсаулығының нашарлығына қарамастан, аталған бағытта өзі жанындай сүйіп,
шексіз берілген іске аса мәнді үлес қосып кетті. Айталық, 1959-1967 жылдар
арасында Қазақфильм киностудиясының директоры, республика Министрлер
Кеңесінің аппаратында кеңесші, одан кейін республика жоспарлау комитетінде
бірінші орынбасар, 1967 жылдың көкегінен бастап өмірінің соңғы күндеріне
дейін Мәдениет министрі лауазымдарын атқарған жылдарда Ілияс Омарұлы
қазақтың эстрадалық өнерін, ұлттық цирк үрдісін, шынайы профессионал
өнердің басқа да бірсыпыра салаларын тыңнан дамытуға барынша күш салды.
Әсіресе, эстрадалық жанрына ерекше мән беріп, ән өнеріндегі ең бір шағын
эстрадалық өлеңнің өзінде идеологияның уытты оты тұратындықтан, Ілияс
Омарұлы композиторлар мен мелодистерді алпысыншы жылдардың соңғы
кезеңдерінде белең алған батыстың ешбір ұлттық дәстүрге жатпайтын әуеніне
еліктемей Отан сүйгіштік ұғыммен, адамгершілік, қайырымдылық және азаматтық
борышпен тоғысқан терең мазмұнды, кең құлашты шығармалар жазуға шақырып
оларды үнемі бақылап, дер кезінде толғандырар сын пікірлер айтып, халықтың
рухани дәрежесін байытудың қамын ойлап келгенді.
Жоғарыдағы ой-түйіндерін Ілияс Омарұлының Қайнар бұлақтың көзі көп деп
аталатын тақырыпта жазылған мақаласындағы: ...Егер, біз бұл жанрды жақсы
дәстүр мен байыта алмасақ, бүгінгі тыңдаушылардың талап-талғамын
ескермесек, батыстың мещандық әуендерінің кең өріс алып кететіні байқалды...
Қазақтың эстрадалық жанрға бейім тұрған әндері мен күйлері көп. Мысалы,
Балбырауын күйін алайық немесе Құрманғазының көптеген екпінді күйлерін
еске түсірелік. Бұлардың бәрі де эстрадалық жанрға өте бейім, жастар
еліктеп жүрген жаңа билердің қайсысына болса да әуен боларлықтай
шығармалар... – деген пікірінен көреміз.
1940-1960 жж. ұлттық мәдениеттің біраз салаларының дамуы Ілияс Омарұлының
есімімен байланысты. Бір кезде қажетсіз дүние деп кәдеден шығарып, ұмыт
қалдырылған халық өнерінің ежелгі түрлерін қайта өмірге келтіріп,
орындаушылық өнердің, ұлттық ойын-сауық, спорт, көркемөнерпаздық
дәстүрлерінің байырғы бастауларын ашып соларға жаңадан дем-тыныс бергізді.
Осы замандағы өркениетті елдер мәдениетіне деңгейлес келетін сахналық,
сазды әуендік салт-дәстүрлерді, ұлттық кино өнерін дамытуға ерекше көңіл
бөлді.
1959 ж. Қазақфильм киностудиясы құрылды. Бұл кезеңде барлық ұлттық
киностудияларда құрылу мен даму процесі қызу жүріп жатқан еді. Ілияс
Омарұлы ұлттық киностудия халықтың ұлттық айнасы болуға тиісті деген ойды
мақсатқа ала отырып басшылық жасаумен болды. Ілекең алпысыншы жылдардың бас
кезінде киностудияға басшы болып отырған кезінде Әр ұлттың өз киностудиясы
өз ұлтының атымен аталып, біздің Алма-Ата студиясы атануымыз қалай? –
деп, баяғыдан Алма-Ата киностудиясы аталып келе жатқан атауды бір күнде
енді өзгертпестей етіп, Қазақфильм киностудиясы дегізген еді.
Ілияс Омарұлының басқаруымен телевидение үшін деректі телефильмдер,
киносюжеттер, толық метражды фильм-спектакльдер, мультипликациялық фильмдер
түсіріліп, халыққа ұсынылып отырды. Мысалға, 1959 жылы түсірілген
Ботагөз, Наш милый доктор, Его время придет атты фильмдері
көрермендер жылы қабылдаған тамаша туындыларының куәсі болып табылады. 1958
жылы көркемөнер фестивалінде Қазақфильм киностудиясы екінші орынды
иеленді, ал 1959 жылы Киев фестивалінде Наш милый доктор фильмі дипломмен
наградталған еді. Ілекең әлеуметік-мәдени кешендерді дамытуға да көп үлес
қосты. Сол жылдары әлеуметтік мәдени кешендерді салу, жаңа институттар мен
техникумдардың ашылуы тек КСРО Мемлекеттік Жоспарлау комитеті мен
министрліктердің келісімімен іске асырылатын еді. Осындай қиын, жан-жақты
білім мен табандылықты талап ететін істі басқарған Ілияс Омарұлы болды.
Ол мәдениет министрі қызметін атқарған жылдары мәдени ағарту мекемелерінің
жұмысын жандандырып, басқа республикалардың өнер дамуынан артта қалмау
шаралары белгіленіп, іске аса бастады. Осы жылдары қазақтың хор капелласы,
классикалық және халық билерінің хореографиялық Жас балет ансамблі,
республикалық жастар эстрадалық Гүлдер ансамблі, Жетісай қаласында қазақ
музыкалы драма театрының ашылуына ұйытқы болды. Алпысыншы жылдардың басынан
бастап әдебиет сынымен шұғылданып, Мұхтар мен Ғабит романдары жайында,
М.Шолоховтың Көтерілген тың романдарының екінші кітабы шыққан кезде үлкен
мақалалар жазды... Б.Момышұлының әскери прозасы, Т.Ахтановтың Қаһарлы
күндер, М.Нұрпейісовтің Қан мен тер романдары, З.Қабдоловтың Өмір
ұшқыны повесі туралы алғашқы пікірлердің қатарында Ілекең мақалалары
аталды. Ол өз ұстазы Бекет Өтетілеуов пен ақын Сараның әдеби мұрасы жөнінде
де ойлы пікірлер айтты. Осы еңбектердің негізінде 1961 жылы Әдебиет жайлы
ойлар деген сын кітабын құрастырып бастырған еді, – деп жазады академик
Серік Қирабаев.
Ілияс Омарұлы ақын-жазушыларының дос-жанашары ғана емес, өзі де қарымды
қаламгер болатын. Оның қаламынан Әдебиет жайлы ойлар (1912 ж), Глазами
читателя, Серпін (1970 ж), Шабыт шалқары (1973 ж) шығармалары жарық
көрді. Ал, экономика, экология, тарих, этнография, әдебиет, мәдениет жайлы
жазған мақалалары қаншама! Көп әзілдерін өлең түрінде де жазып, кейбір
мәтел сөздер тудырды.
Тағы бір ерекше атап өтетін жәйт. Ол Ілекең (Қаныш Сәтбаев та осылай
атаған) жазушы атаулыны жазғырмай, кім көрінгенге талатпай, небір
таланттардың бағын ашып, баға беріп әділ сынға әдемі жол ашты. Ілекеңнің
алдында талай үлкенді-кішілі адам жүдеп барып, оңалып қайтатын. Ғафу
Қайырбеков салқындау қабаққа ұшырап, бір орында отырып қалып, кітаптары
шықпай жүрген кезінде мұңын шағып Ілекеңе келгенін есіне алып: Сәлемдесіп,
жайымды айттым. Сәл жабырқау тартып қалып, телефонды қозғады. Жасы кіші,
қызметі үлкен бір жолдасқа сөз айтып жатты. Пәлендей жан, мынандай бір
ақын мұқап қалыпты ғой. Е, шалалығы болар, бірақ, бұлармен сөйлесу тілі
өзгеше болсын. Ақын деген тек қана көңілдің кісісі, қанатынан қауырсын
алсаң, ауырсынып, ұша алмай қалатын құс секілді ғой. Бұлар тентек болып,
ештеңе қиратпайды. Жаздыру керек бұларға, жазғыру керек емес. Осы есіңде
болсыншы, қарғам, – деді де трубканы жайлап орнына қойды. Оның сөзі маған
дереу жәрдемдей, ана кісіге әрі өтініш, әрі ағалық әмірдей естілді... –
дейді. Өткен ғасырдың 50-жылдың басында алаштың бір тұяғы Мұхтар Әуезовты
бір түнде білдірмей Москваға аттандырғанын жұрттың бірі білсе, бірі
білмейді. Ал, ақын Қайнекей Жармағанбетовтың баспасөз бетінде жарық көрген
Алтай аясы өлеңіне байланысты хат жолдап өз ойларын былайша өрбіткен.
Өзім Алтайды жақсы көретін болған соң Алтай аясы деген өлеңді зейін
қойып оқып едім. Әр жерінен астын сызып, бюрократтығымызға салып, бұрыштама
жазып, қағаздарымның ішіне салып қойып едім. Осы өлеңнің үздіктісін өзіңе
жіберіп отырмын, барлық бағам бұрыштамада айтқаным.
Жол түсіп араласаң Алтай маңын,
Көресің тарлан таудың қартайғанын.
Тентек жел, долы нөсер әжім салған.
Жартастың тынығуға жантайғанын.
Мінеки, тарих, шындық. Көркем теңеулер осылай жандасу керек. Сонда ғана
өлең поэзияға айналмақ, поэзия қоры болмақ... Тек поэзияның қарымы мол
болғанда ғана бірауыз өлең – әдебиет табысына лайықты сый, – деп
бағалаған. Ілекеңнің бір шумақ өлеңге берген бағасы – поэзияның құдіретін
жан-тәнімен түсінген ақынның ой-пікірі.
Ғабит Мүсірепов Ілекеңнің сыншылдығын жоғары бағалап, оны Белинский мен
Луначарский шәкірті деуге әбден болады деп әділетті пікір айтса, сыншы
Сағат Әшімбаев: Ілияс ең алдымен автор шығармасынан жақсылық іздеген екен.
Яғни, оның жақсы жағын жарқырата ашуды, суретшінің мінін ашуды міндет
етпей, өнерінің тілін тауып, ділін ашуды мақсат ету – Ілияс Омаровтың
сыншылдық этикасы, – дейді. Сөз реті келген соң айта кетейік, Ілекең әрбір
жауапты басшының мәдени деңгейі тұрғысындағы ой-түйінін (түп нұсқасы орысша
жазылған): Қарапайым ғана жеке мәдениетті біз тек қатардағы адамдардан
талап етеміз, жетекші басшылар үшін бұл мүмкін жеткіліксіз, олардың
халықтың мәдени деңгейі мен мемлекеттік ақпараттың бүкіл буындарынан жұмыс
мәдеиетін көтеретін басқарушылық мәдениет талап етіледі. Тек сондай
басшылықтың ғана нәтижелері орнықты әрі баянды болмақ, ал дүрмек
науқаншылық, айқай-шу мен үркіту-қорқыту қорытындылары жүректі ешқашан
қанағат сезіміне толтырмайды. Бұл ретте мәдениет ақылдылықпен басқару,
аппараттық дәл жұмыс, қатты, бірақ, орынды талап, қатал тәртіп және де
үнемі жасампаздық пен жаңаны іздеу биігінен асқақтауы тиіс. Кең тұрғыда
түсіндірілген мәдениеттілік деген сөздің өз мөлшеріне ие болмаған адам,
шын мәніндегі мәдениетті немесе жетекші маман бола алмайды – деп
жеткізеді.
1990 жылы белгілі жазушы, өмірден ерте кеткен Жайсанбек Молдағалиевтың
Ілияс Омаровтың өте бай, әрі мазмұнды саяси-әлеуметтік, сыншылдық,
санаткерлік қызметі мен жүріп өткен өмір жолы туралы Жомарт жүрек деректі
повесі жарияланды. Тәуелсіздік алғаннан кейін Ілекеңнің сексен және тоқсан
жылдық мерейтойлары Елімізде аталып өтті. Туған өңірінде, Қостанайда, Қазақ
драма театрына Ілиястың аты берілді.
Қорыта келе айтарымыз, туған халқының болашағы, мәдени өрісінің кең тұрғыда
дамуы үшін соңғы демі біткенше аянбай еңбек етіп, артына үлгі-өнеге
боларлық тамаша іс қалдырған, адамдығымен аты аңызға айналған шын мәнінде
қоғам, мемлекет, мәдениет қайраткері Ілияс Омаров халқымыздың тарихында
өзіне лайық орны бар ірі тұлғалардың бірі. Тұлға болғанда да ұлттың ұлы,
елдің намысы бола білген тұлға.
ӘКЕМ ӘР АДАМНАН НАҒЫЗ ХАЛЫҚ ӨКІЛІН КӨРЕТІН
Туған халқының ұлылығына бас иіп, оның мәдениеті мен өнерін ұлықтауда
аянбай тер төккен абзал азамат, елшіл ер, кең ойлы қайраткер – Ілияс
Омаровтың туғанына – 100 жыл толды. Бірегей тұлғаның сонау ел басындағы
күрделі кезеңдерде мәдениетімізді өрге бастырып, басшы ретінде ауқымды
істер тындырғанын, айрықша адамдық сапа-қасиеттерімен дараланып, құрметке
бөленгенін жұрты жақсы біледі. Қалың қауыммен қоса Ілияс Омаров жоғары
мәдениет пен руханият үлгісін өз отбасында да паш етіп, адамшылық нұрын
төрт перзентіне де сіңіре білді. Ғұмырлық мерейтойы аясында біз асыл
азаматтың кенже ұлы Тимур Ілиясұлы Омаровты әңгімеге тартқан едік.
–        Тимур Ілиясұлы, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс
Омаровтың өмір жолы хақында оның өз балаларынан естіп, тыңдаудың орны
бөлек. Осы ретте әкеңіздің балалық шағы, жүріп өткен жолдары, жастық
өмірінің ерекше кезеңдері туралы әңгімелеп берсеңіз.
–        Әкем жеті жасында ата-анасынан айырылды. Ағасы Сұлтанғали
кішкентай Ілиясты қамқорлығына алып, өз баласымен бірге Қостанайдағы
интернатқа орналастырған. Оқуды аяқтағаннан кейін белгілі жазушы Бейімбет
Майлиннің кеңес беруімен Ташкенттегі Орта-Азиялық жоспарлау-экономика
институтына түседі. Жоғары оқу орнын ойдағыдай тәмамдаған соң, әкемнің
еңбек жолы Қызылорда қаласында, сауда техникумының директоры қызметінен
басталды. Бұл кезде ол бар болғаны жиырма жаста еді. Өзінің тың бағыттарға
бірден бейімделіп, жұмыс істей алатындығын көрсеткен озық ойлы, жалынды жас
негізгі қызметімен қоса аудандық комсомол комитетінің хатшысы болып
сайланып, артынша партия қатарына өтеді. Алайда көп ұзамай жұмысынан да,
партиялық билетінен де айырылады. Оған себеп – халық жауының қызына
үйленбекші болғаны. Бай татар көпесінің қызына ғашық болып, үйленгісі
келгенде әкемді қалалық комитетке арнайы шақыртып, Ниетіңнен қайт, не
болмаса, партбилетің мен револьверіңді үстелге қой депті. Әкем құжаты мен
тапаншасын қалдырып, үнсіз шығып жүре беріпті. Болашақ анамыз Гүлшатпен
шаңырақ көтеріп, қарапайым жұмысқа орналасудың да ретін табады. Бірақ, оның
әрі қарай Қызылордада қалуы екіталай болды. Қамауға алынуы мүмкін деген
үрейлі әңгіме жетіп, әкем отбасын жетелеп Алматыға көшеді. Мұнда оған
халқымыздың ардақты, біртуар азаматтары Ғабит Мүсірепов пен Бөлебай
Исабеков қол ұшын беріп, көмектеседі, орайы келген жұмысқа орналасуына
ұйытқы болады. Сауда саласында жұмыс істеп жүргенде болашағынан зор үміт
күттіретін еңбекқор, пайымы мен ойлау жүйесі жоғары азаматқа жоғары
жақтағылар назар аудара бастап, әкем 1938 жылы сауда наркомының
(министрінің) орынбасары болып тағайындалды. Соғыс басталғанда соғысқа өз
еркімен сұранды. Мұнымен қоса партияға қайта қабылдауға өтініш жасады.
Партияға қабылданғанымен, денсаулығы әскер қатарына өтуге жарамады. Осы
жылдары сауда министрі қызметін атқара жүріп, халық шаруашылығын соғыс
жағдайына бейімдеуде бар күш-жігерін жұмсап еңбек етті. Соғыс аяқталғаннан
кейінгі жылдары республикада көптеген басшылық қызметтерді атқарғанда да
білімі мен білігін, қабілет-қарымын ел-жұртының игілігі мен болашағына
арнады. Сол үшін де туған халқының алғысы мен ықыласына бөленіп, қайраткер
атанды.
–        Ілияс Омаровтың жоғары лауазымды қызметте жүріп, соншалықты
қарапайым, кішіпейіл болғандығы тәнті етеді. Жалпы адами құндылықтар туралы
сіздерге жиі әңгімелеген болар?
–        Ол кісі үшін халық сөзінің ұғымы мен мағынасы соншалықты терең-
ді. Әр адамның болмысынан ол толыққанды халық өкілін, қоғам мүшесін
көретін. Шын ықыласы мен көңілін кісінің қабілетіне, жақсы қасиеттеріне
бөліп, кемшіліктеріне назар аудармайтын. Өмір бойы адамдардың барлығына
бірдей көзқараста болды. Сондықтан да оның қабылдауында болғысы келетін
азаматтардың әрқайсысымен кездесіп, сұхбаттасуды қасиетті борышы санайтын.
Тіпті пәтеріміздің есігі келемін деушілерге әркез ашық болды. Мұң-мұқтажын
айтып, не болмаса ақыл-кеңес сұрап келген жандардың бәрі қанаттанып
қайтатын, бірден олардың өздеріне деген сенімі пайда болатын. Халық жауы
деген таңба тағылған бұрынғы Гулаг тұтқындарын да жақынындай көріп,
мүсіркей білді. Әкем үнемі Жанашырлықты, мейірбандықты қажетсінбейтін адам
болмайды дейтін. Оның Мәдениет министрлігіндегі кабинетінде ол кезде әлі
ақталмаған Қазақстанның алғаш Мәдениет министрі Темірбек Жүргеновтің
портреті ілулі тұрды. Рухани көшбасшы Өзбекәлі Жәнібеков өзінің бір
естелігінде осы туралы жазады. Бір жұмыстармен бас сұққан Қанабек
Байсейітов портретті көріп таң қалыпты. Сонда Ілияс Омаров: Е, Қанеке!
Менің министр, сіздің халық әртісі боп жүргеніңіз осы кісінің арқасы.
Темірбек Жүргеновтен кейін біздің қазақ өнеріне қосқанымыз шамалы, –
депті. Осының өзі жиырма жасында сауда техникумының директоры, екі рет
министр, екі рет облыстық партия комитетінің хатшысы, Қазақстан КП Орталық
Комитетінің идеология жөніндегі секретары, Республика Госпланы төрағасының
орынбасары болып, биік мансап тізгінін ұстаған кісінің өз пікірінен
танбайтын батылдығын, әділдігі мен турашылдығын аңғартса керек. Қазақ
елінің ерен тұлғаларын қорғағаны үшін әлденеше рет қуғынға түссе де өзінің
өмірлік ұстанымын еш өзгерткен жоқ. Біз, балалары әкеміздің арқасында
ұлылық деңгейін паш еткен көптеген тұлғалармен кездесіп, таныс болдық.
–        Әкеңіз басшылық ауыр қызметті шығармашылықпен тең ұштастыра білді.
Осының сырымен бөлісетін бе еді?
–        Күндіз қызметте болса, кешкісін үйде шығармашылықпен айналысып,
түн жарымына дейін отыратын. Көзі тірісінде 6 кітап шығарып, әр түрлі
тақырыптарда 300-ден астам мақалалар жариялады. Осы мақалаларының әр
қайсысында экономика, мәдениет, әдебиет, тарих, тілтану салаларының ең
өзекті проблемаларын қозғады. Әкемнің еңбектерімен танысқандар оның
білімінің тереңдігіне, ойлау қабілетінің сан қырлылығына тәнті болатын.
Осындай адамды өзгелерден даралап тұратын ерекшеліктердің сырын
сұрағанымызда: Өзіңе талап қоя білу керек. Әр нәрсенің қарапайым қисынында
ұлы күш барын сезініп, соны басшылыққа алып жұмыс істеу керек, – дейтін.
Ол өз халқының ерекше қасиеттерін бойына терең сіңіре білді. Ана тілінде
көрнекі, бейнелі, өткір сөйлегенде айналасындағы жандарды биік сезімдерге
бөлейтін. Қазірде де әкемнен қалған мол рухани мұра халқының қолына тиюде.
Жуырда ғана оның 1942-1970 жылдар аралығында әйгілі адамдармен,
ғалымдармен, танымал жазушылармен, режиссерлармен, қарапайым еңбек
адамдарымен жазысқан хаттары жинақталған кітабы жарық көрді. Айтулы
тұлғаның туған жері – Қостанайда оның осы торқалы мерейтойында тамаша театр
фестивалі ұйымдастырылды. Астанада Руханият сардары атты мәдени шара
жүргізілді. Облыстарда да әдеби кештер, концерттер өтуде. Мұның бәрі
біздер, балалары үшін ұлы қуаныш.
–        Оқырмандарымызды Ілияс Омаровтың бүгінгі ұрпақтарының өмірі,
кәсіптері мен қызметтері де қызықтырары хақ.
–        Отбасында төрт баламыз. Менің өмірім Қ. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-да
оқытушылық қызметпен байланысты. Екі әпкем де – Энгельсина және Альмира
ғылым жолын қуды, ғылым кандидаттары. Диас көп жылдар бойы орталық
телеарналарда кәсіби спорт комментаторы болып қызмет атқарды.
Балаларымыздың бірі мемлекеттік жауапты қызмет атқарса, бірі ғылыммен, енді
бірі шығармашылықпен айналысады. Бүгінде әкемнің ұрпақтары Қазақстанда ғана
емес, Ресейде, Голландияда, АҚШ-та да тұрып жатыр.
–        Тимур Ілиясұлы, тағылымы мол әңгімеңізге көп рахмет.
Сұхбатты жүргізген – Ботагөз ӘБДІРЕЙҚЫЗЫ
Ілияс Омаров – қазақ халқының адал ұлы
04.10.2012
2012 жылдың 1 қазанында Қазақстан мемлекеттік және қоғам қайраткері, әдеби
сыншы, көсемсөзші Ілияс Омарұлы Омаровтың туғанына 100 жыл толды (1912-
1970). Осы күнге орай 3 қазанда ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында Тұңғыш
Президент Қорының ҚР Орталық мемлекеттік архивімен бірлесе жарыққа шығарған
Ілияс Омаров: хаттар арқалаған сырлар. Ілияс Омаровтың хаттарынан атты
деректі жинағының тұсаукесері өтті.
       Жаңа жинаққа Ілияс Омаровтың хаттары мен оған 1942-1970 жылдары
жазылған 295 хаттар кіреді. Жазылған хаттардың географиясы мен адресаттары
қайран қалдырады: Ілияс Омаров дүниежүзілік даңқы бар жазушылармен,
режиссерлермен, Советтер Одағының ғалымдарымен, Қазақстанның таңдаулы
қауымымен, сондай-ақ қарапайым еңбек адамдарымен, балалармен хат жазысқан
екен. Әлбетте, бұл бізге жеткен эпистолярлық мұраның бір бөлігі ғана.
        Хаттарды оқи отырып, оқырмандар XX ғасырдың 30-60 жылдарғы буынның
бай рухани әлемімен қауышады, өздерінің әкелері мен аталары не туралы
ойлап, неге пікір таласқанын білетін болады.
      Жинақтың тұсаукесеріне КСРО халық артисі, композитор, Еңбек Ері
атағын иеленген Еркеғали Рахмадиев, Ұлттық ғылым академиясының академигі
Кенжеғали Сағадиев, Тұңғыш Президент Қорының директоры Сағындық Нұраханов,
Тұңғыш Президент Қорының атқарушы директорының орынбасары И.М.Қозыбаев,
техника ғылымының докторы, Ілияс Омаровтың ұлы – Темірлан Омаров қатысты.
      Тұсаукесердің қатысушылары назарына ІЛИЯС ОМАРОВ – қазақ
руханиятының жарық жұлдызы атты кітап көрмесі ұсынылды, ол Ілияс Омаровтың
бай өмірбаянымен, тұлғаның Қазақстанның қоғамдық және саяси өміріне қосқан
елеулі үлесімен таныстырды. Бұл жөнге салынған соғыс экономикасы, майдан
мен тылды жабдықтауды ұйымдастыру, Ұлы Отан соғысы жылдарында
көшірілгендерге көмек, Қазақ ССР ғылым Академиясын құру, 60-шы жылдардың
экономикалық реформасы, ұлттық мәдениет пен өнерді дамыту.
     Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің идеология бойынша хатшысы
бола жүріп, ол Қазақ ССР тарихы бас редакторларының бірі ретінде және
Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Б.Момышұлы, Ю. Домбровскийлерді табанды түрде
қорғағаны үшін қуғынға түсті.
      Советтік зиялы қауымның жарқын өкілдері Леонид Леонов, Роман Кармен,
Наталья Сац, Юрий Казаков, Анна Панкратова және т. б. Ілияс Омаровты ерекше
сирек жетекші-интеллектуал, қазақ халқының аса адал ұлы санады.
     Қазақстандықтардың жадында Ілияс Омаров кіршіксіз адал, таза, жомарт
жанды, энциклопедиялық білімі бар, аса биік мәдениетті әрі жұлдызы жарық
тартымды жан, сонымен қатар, өкінішке орай, отандық тарихта лайықты бағасын
алмаған адам ретінде қалды.
Бірлік үшін бәріне де төзген
19.10.12.
Ұлт мәдениетінің біртуар тұлғасы, қазақ руханиятының қабырғалы өкілі, көшелі,
көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Ілияс Омаровтың ғасырлық мерейтойы - ұрпаққа
өнеге.
Бүгінде төл мәдениетіміз төрге озып, рухани жауһарларымызды бүкіл әлем, бүтін дүние
танып жатыр. Әлбетте, ол ең әуелі тұғыры биік тәуелсіздігіміздің арқасы, тұлғасы дара
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың ерен еңбегінің жемісі.
Ұлт тұлғаларына ұдайы құрмет көрсетіп, көрнекті қайраткерлердің есімдерін ел есінде
қалдыруға айрықша қамқорлық жасап жүрген Президентіміз: Адам тағдырының айнасынан
бір тарих көшінің жүрісін ғана аңдап қоймаймыз, оның рухын, тынысын сезінеміз.
Сондықтан да халқы мен елінің алдындағы өздерінің перзенттік парызын айқын да анық
түсінген, қандай қиын-қыстау жағдайда да оны адал орындаудан жалтармаған адамдар қай
дәуірде өмір сүрсе де, дәйім өз жұртының нағыз азаматы болып қала берген, - деп атап
көрсеткен болатын.
Қазақ мәдениеті, өнері, спорты өз тарихын-
да талай тар жол, тайғақ кешуді бастан өткергенін өздеріңіз жақсы білесіздер.
Кешегі кеңес дәуірінде ұлт рухының ұнжырғасы түсіп, дәстүріміз дәріптеусіз қалып,
мәдениетіміз босағадан сығалаған жетім баладай күй кешкені жасырын емес.
Ұлт намысы сынға түскен осындай күрделі кезеңде де мәдениетіміздің көшін алға
сүйреген ардақты азаматтар өмір кешті, хал-қадерінше елге, жерге қызмет етті.
Солардың бірі дегеннен гөрі бірегейі, халқымыздың біртуар перзенті, намысқа туған
нартұлғасы - Ілияс Омаров еді. Ол туралы сөз қозғағанда көрнекті тұлғаның ерекше үш
қасиетіне жеке-дара тоқталу қажет деп есептейміз.
Ең әуелі, Ілияс Омаровтың ұлтын жанындай жақсы көрген, елін ерекше құрмет тұтқан
елшілдігін, қайраткерлігін айтуымыз керек. Жастайынан ананың аялы алақанынан, әкенің
ыстық ықыласынан айырылып, жетімдіктің ащы дәмін тартса да оның өмірге деген
ұмтылысы, білімге деген құлшынысы әрқашан биік белестерге бастап отырды. Ілияс
Омарұлының өмір жолында Бекет Өтетілеуов сынды дарынды ұстаздың жолығуы талантты
тұлғаның қалыптасуына үлкен үлесін қосты дер едік.
Алғырлығының арқасында Ілекең ерте жастан ат жалын тартып мініп, әртүрлі лауазым
биіктерінде ақылына білімін серік етіп, елге деген сүйіспеншілігін, үлкенге деген
құрметін арттыра түсті. Қайраткердің өмір жолына көз салсақ, 21 жасында сауда
техникумының директоры болып бекітілсе, 28 жасында министр қызметіне тағайындалған
екен. Аз ғұмырында екі мәрте министр, обком хатшысы, бірінші хатшысы, республикалық
Компартияның хатшысы қызметтерін абыроймен атқарды. Осындай биік лауазымдарда жүріп,
қазақ тарихының шындығын жазуда дәрежесі төменгі қызметтерге де барды. Бірақ алға
қойған үлкен мақсат жолында сағы сынып, жігері мұқалмады. Дәлірек айтсақ, айтулы
тұлға биік мансап үшін емес, ұлт мәдениетін ұлықтаудағы ұлы мақсат жолында тер төкті.
Бүгінгі торқалы тойда рухы таза, асқан зиялы қайраткердің қазақ мәдениетіне сіңірген
еңбегін санамалап атап көрсетсек артық емес деп ойлаймыз.
Ілияс Омаров Қазақстанның Мәдениет министрі қызметінде жүргенінде Гүлдер ансамблі
жарқырап, қазақ өнерінің ерекше құбылысына айналды. Әйгілі Қыз Жібек фильмінің
жарыққа шығуына барынша күш салды. Қазақ өнерінің гүлденуі, жаңа деммен тыныс алып,
өркендеуі - Ілияс Омаровтың іскерлік қабілетінің, ерекше көзқарасының, өнер десе
ішкен асын жерге қойып, сол кездегі жас таланттарға, қазақ интеллигенциясының жаңа
буын арыстарына шын жүрегімен, ынтасымен қол ұшын беруінің жемісі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.