Ахмет Ясауи кесенесі
1 Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ерекшеліктері
2 Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
3 Қожа Ахмет Ясауи кесенесі "Мәдени мұра" тізімінде
2 Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
3 Қожа Ахмет Ясауи кесенесі "Мәдени мұра" тізімінде
Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүние салғаннан кейін халықтың көп жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналды.
Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи ғимараты – орта ғасырлық сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Ол XII ғасырда өмір сүрген бүкіл Шығысқа аты әйгілі көне түркі ақыны, софизмді уағыздаушы Ахмет Яссауидің (Яссы-дан шыққан деген мағынада) бейітінің басына орнатылған.
Оңтүстік Қазақстанда Сайрам деген жерде туған Ахмет Яссауи сол кездегі ғылым мен ағартудың орталығы ретінде белгілі болған Отырар қаласында білім алады да, кейіннен Бұхардағы Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына кіріп, дәруіштік мектептен өтеді.
1140 жылы Юсуп Хамадани, ке»іннен оның екі мүриті дүние салған соң қауымды Ахмет Яссауи басқарады. Бірақ көп ұзамай-ақ «мәртебелі» қызметін тастап, өзінің туған өлкесіне біржола қайтып оралады. Софизм иддеяларын уағыздап, өзі де оны берік ұстана отырып, жоқшылықта өмір сүреді. Сондықтан да, оны жергілікті халық Әзірет Сұлтан деп атап кетеді.
Ахмет Яссауидің уағыздаушы және ақын ретінде атағы кең жайылып, оның «Диуани Хикмат» («Даналық жайындағы кітап») атты діни өлеңдер жинағы көне түркі тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған...
Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи ғимараты – орта ғасырлық сәулет өнерінің көрнекті ескерткіші. Ол XII ғасырда өмір сүрген бүкіл Шығысқа аты әйгілі көне түркі ақыны, софизмді уағыздаушы Ахмет Яссауидің (Яссы-дан шыққан деген мағынада) бейітінің басына орнатылған.
Оңтүстік Қазақстанда Сайрам деген жерде туған Ахмет Яссауи сол кездегі ғылым мен ағартудың орталығы ретінде белгілі болған Отырар қаласында білім алады да, кейіннен Бұхардағы Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына кіріп, дәруіштік мектептен өтеді.
1140 жылы Юсуп Хамадани, ке»іннен оның екі мүриті дүние салған соң қауымды Ахмет Яссауи басқарады. Бірақ көп ұзамай-ақ «мәртебелі» қызметін тастап, өзінің туған өлкесіне біржола қайтып оралады. Софизм иддеяларын уағыздап, өзі де оны берік ұстана отырып, жоқшылықта өмір сүреді. Сондықтан да, оны жергілікті халық Әзірет Сұлтан деп атап кетеді.
Ахмет Яссауидің уағыздаушы және ақын ретінде атағы кең жайылып, оның «Диуани Хикмат» («Даналық жайындағы кітап») атты діни өлеңдер жинағы көне түркі тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған...
1. Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
2. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
3. Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
2. “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
3. Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
Мазмұны
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ерекшеліктері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі "Мәдени мұра" тізімінде
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі
Ахмет Ясауи кесенесі — Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған
архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүние салғаннан кейін халықтың көп
жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене
мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналды.
Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи ғимараты – орта ғасырлық сәулет өнерінің
көрнекті ескерткіші. Ол XII ғасырда өмір сүрген бүкіл Шығысқа аты әйгілі
көне түркі ақыны, софизмді уағыздаушы Ахмет Яссауидің (Яссы-дан шыққан
деген мағынада) бейітінің басына орнатылған.
Оңтүстік Қазақстанда Сайрам деген жерде туған Ахмет Яссауи сол кездегі
ғылым мен ағартудың орталығы ретінде белгілі болған Отырар қаласында білім
алады да, кейіннен Бұхардағы Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына
кіріп, дәруіштік мектептен өтеді.
1140 жылы Юсуп Хамадани, кеіннен оның екі мүриті дүние салған соң қауымды
Ахмет Яссауи басқарады. Бірақ көп ұзамай-ақ мәртебелі қызметін тастап,
өзінің туған өлкесіне біржола қайтып оралады. Софизм иддеяларын уағыздап,
өзі де оны берік ұстана отырып, жоқшылықта өмір сүреді. Сондықтан да, оны
жергілікті халық Әзірет Сұлтан деп атап кетеді.
Ахмет Яссауидің уағыздаушы және ақын ретінде атағы кең жайылып, оның
Диуани Хикмат (Даналық жайындағы кітап) атты діни өлеңдер жинағы көне
түркі тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында
талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған...
Бұл сияқты уағыздық өлеңдерінің философиялық және діни-мисттикалық мазмұны,
ондағы жақсылыққа, әділеттілікке шақырған үнмен ұласады, халықтың
қайырымдылық сезімін ояту, оны басқа діндегілермен жауласудан сақтандырумен
қатар дін иелерінің ашкөздігін, зұлымдығын әшкерелеумен жалғасып жатады.
Ахмет Яссауидің өлеңдері құнды әдеби ескерткіш, кейіннен қазақ халқыныі
құрамына енген қыпшақ, оғыз, қарлық сияқты көне түркі тайпалары зерттеудің
көзі болып табылады.
Халық аңыздарында Түркістандағы әулиенің аруағын атақты қолбасшы, бүкіл
Шығысты тітіренткен Ақсақ Темірдің айрықша сыйлап өткені айтылады. Оның
әмірімен Ахмет Яссауи қайтыс болғаннан екі жүз жыл кейін қирап бітуге
таянған кішкене ғана мазардың орнына, дүние жүзілік сәулет өнерінің белгілі
ескерткіші орнатылды.
Темірдің өмірін Зафарнама, Жеңіс кітабы авторы Шараф-ад Дин Әли Мазди
растайды. Ескерткіштің салынуын оның Ахмет Яссауидің қабырына зиядат етіп
қайтқан 1397 жылдың аяғындағы оқиғалармен байланыстарыды. Жеңістер
кітабында Темір, сол жылы Яссыда болған кезінде, мұнда өзіне қарайтын
елдердің тегінде Ахмет Яссауидің атына лайық зәулім ғимарат салу жайлы
жарлық берген еді делінеді. Ол ислам дінінің даңқын асыруда, оның кең
таралуына, аса үлкен өлкен басқаруды жеңілдетуге тиіс болған.
ХІV ғасырдың аяғында бұл күмбез біткен соң Әмір Темір көреген Әзірет
Сұлтанның қорын ұйымдастырып, өзі арнайы қол қойып бекіткен. Дегенмен,
Қазандықтың ішкі есіктерінің біріндегі халькаға жазылған 1394-1395 жылдар
Темірдің өзі белгілеп берген. Бұл – ғимараттың басқа бөліктерінің кіндігі.
Темір уйдің ішкі сәні мен салтанаты қалай болуы керегтігін де айтқан.
Қолхаты (грамота) жазылған. Қолхатта Әмір Темір көрегендікпен жаңа
біткен ғимарат туралы ешқашан да, қандай болған жағдайда да сатуға,
жекеменшік секілді ұрпақтан-ұрпаққа уақытша немесе түбегейлі біреуге беруге
болмайтынын қатты ескерткен.
Ғимараттың кіре беріс есігінің ішкі маңдайшасында қазірге дейін жақсы
сақталған жазудан мынадай сөздерді оқуға болады: Бұл әулие мекен алла
тағаланың рахымы жауған падиша Әмір-Темір Көрегеннің жарлығы бойынша
орнатылды... Алла тағала оның әмірінің ғасырлар жасауына нәсіп етсін!
Қожа Ахмет Иассауи кесенесі талай ғасырдан бері мұсылманшылықтың алтын
бесігі болып келеді. Оны бүкіл қазақ жұрты, түркі әлемі ерекше қасиет
тұтады.Қожа Ахмет Иассауи кесенесі – түркі әлемінің рухани орталығы.
Қорық – мұражай алып жатырған жердің жалпы көлемі 90 га. Қорық – мұражай
Қожа Ахмет Иассауи кесенесімен бірге Үлкен қылует (жер асты мешіті, XII
ғ.), Сегіз қырлы кесене (XIV-XVI ғғ.), Ұлықбектің қызы, Әбілхайыр ханның
зайыбы Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі (XV ғ.), Шығыс моншасы (XVI-XVII ғ.),
Есімхан кесенесі, Жұма мешіті т.б. археологиялық, тарихи, сәулет және
бейнелеу өнерінің үздік ескерткіштерін қамтиды.
Қорық – мұражай құрамына кіретін 20 жуық археологиялық, тарихи және сәулет
ескерткіштерін қайта қалпына келтіру және оларды ашық аспан астындағы
музейге айналдыру Казреставрация Республикалық мемлекеттік кәсіпорны
атқаруда. Ахмет Яссауи ескерткіші – Орта Азия мен Қазақстандағы біздің
занамызыға дейін сақталған ең зәулім күмбезді, қыштан соғылған ғимарат.
Оның көлдененеңі – 46,5 м, ұзындығы – 62,5 м. Сыртқы көрінісі симметриялы
жинақы келген бұл құрылысқа үлкенді-кішілі 35 залдар мен бөлмелер сыйып
тұр. Олардың барлығы бір-бірімен қос қабатты 8 дәлізбен және әр түрлі
өтпелі баспалдақтармен жалғасып жатады.
Ахмет Яссауи ғимаратының құрылымындағы тағы бір ерекшелік: Қазандықты
қоршаған блоктар-залдар мен бөлмелер күмбезді мызғытпай ұстап тұратын тіреу
(контрфорс) іспетті. Қабырғаның қалындығын белгілегенде де үйдің берік
тұруы көзделген. Ғимараттың павильондарда бөлінуі олардың әрқайсысынің
салмағы өзіне түсіру ниетінен туған. Үйдің қаңқасы түрліше қиюластырылған
доға немесе күмбез тәрізді элементтерден құрылады, бұл әдіс кейін Орта Азия
мен Қазақстан архитектурасында одан әрі дамытылды.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ерекшеліктері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі — аса үлкен порталды күмбезді құрылыс. Оның ені —
46,5 м, ұзындығы — 65 м. Ғимараттың орасан зор порталы (ені — 50 метрге
жуық, порталдық аркасының ұзындығы — 18,2 м) және бірнеше күмбезі бар. Оның
орталық залының төңірегіне түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме салынған.
Жамағатхана (мұнда қазан тұруы себепті қазандық деп аталған) күмбезінің
ұшар басына дейін есептегендегі ғимараттың биіктігі — 37,5 метр. Сыртқы
қабырғалардың қалындығы — 1,8—2 м, қазандық қабырғаларының қалындығы — 3
метр. Жалпы тұрқы симметриялы, жеке бөлшектері — ассиметриялы болып келетін
бұл зәулім ғимарат 8 түрлі бөлмелер тобынан тұрады:
1. Қазандық;
2. Үлкен Ақсарай;
3. Кіші Ақсарай;
4. Құдықхана;
5. Кітапхана;
6. Асхана;
7. Көрхана;
8. Мешіт;
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
Ол порталы оңтүстік-шығысқа, ал бүйір беттері тиісінше оңтүстік-батыс пен
солтүстік-шығысқа қарайтын етіп салынған. Келген адам орталық залға бас
порталдың сәнді есігі арқылы кіреді. Қазандық Қазақстан мен Орта Азиядағы
кірпіштен өрген күмбездердің ішіндегі ең үлкені, диаметрі 18,3 метрлік
күмбезбен көмкерілген. Бұл бөлмеден өткен соң оюмен өрнектелген ағаш есік
арқылы Қожа Ахмет Ясауи мүрдесі жатқан бөлмеге кіруге болады. Көрхананың
қос қабат күмбезін кейде Мұхаммед Ханафия порталы деп те атайды.
Қазандықтан өзге бөлмелерге қарай қос қатарлы сегіз дәліз тарайды. Бұл
дәліздер ғимаратты сегіз дара блокқа бөледі. Әр блокта архитектурасы да,
пайдаланатын мақсаты да әр қилы бөлмелер бар. Оңтүстік-батыс блокта мешіт
орналасқан. Ал оңтүстік- шығыс блокта халимкана бар. Халимканада дүйсенбі
мен жұма күндері кедей-кепшік пен дәруіштерге тегін үлестірілетін тағам —
халим әзірленетін болған. Солтүстік-шығыс блокта құдықхана, ал солтүстік-
батыс блокта Үлкен Ақсарай орналасқан. Оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс
жақтарының орта тұсында өзінің архитектуралық тұрқы жағынан біртектес,
қабатты залдар — Кіші Ақсарай мен кітапхана бар. Кесенедегі сегіз дәліздің
алтауы өтпелі де, екеуі — тұйық. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі тек зират
болумен шектелмей, мешіт-медреселік қызметтерді де атқарған. Түрлі
мақсаттағы бөлмелердің басын осылайша біріктіру өз заманының тамаша үлгісі
болып табылады. Кітапхана мен Ақсарай бөлмелері көлденең аркалармен
жабылған. Төбені осылайша жабу түрлі пошымдағы күмбездерге, тұрқы шаңырақ
тәрізді иықтар мен жаппаларға негіз болып тұр. Бұл жаппаларда көтеруші
аркалардың өзара қиылысу элементтері Орталық Азия архитектурасында сол
кезге дейін кездеспеген елеулі жаңалық болып табылады. Негізгі бөлмелер —
қазандықта, көрхана мен мешітте қос қабатты арқалар жоқ, олардың
әрқайсысының қабырғаларынан төрт- төрттен ойықшалар жасалған. Күмбездердің
ішкі беті алуан тұрпаттағы сталакиттермен көмкерілген. Бұлар арша ағашынан
жасалған білезіктермен бекітілген. Кесененің сырт қабырғаларының көмкерілуі
үш бөлікке жіктеледі.
Өрнектелген жазулар
Оның орта бөлігіне үлкен көлемдегі өрнектелген жазулар түсірілген, жоғары
жағына — эпиграфтық фриз, төменгі жағына (ірге бөлігіне) биіктігі — 1,85 м
тас кенере жүргізілген. Ӏрге бөлігі қашалған тас тақталармен дәнекерленген.
Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде Құраннан
алынған сөздер жазылған. Эпиграфтық фриздің жазулары терракоталық фонда
құйма кірпіштермен өрнектелген. Фриздің биіктігі — 2,37 м. Жазулар көгілдір
қышпен өрнектеліп, қара көк түсті кірпіш¬термен көлеңке түсірілген.
Ғимараттың солтүстік бетіндегі екі бұрыштың екеуінде циллиндр түріндегі
діңгектер бар. Бұл діңгектерге де куфа қарпымен жазылған жазулар мен ою-
өрнектер түсірілген. Жазулардың арасынан "Алла", "Мұхаммед", "О,
жарылқаушы", "Билік Аллада", "Алла менің әміршім" деген секілді, т.б.
сөздерді оқуға болады. Кесененің солтүстік-шығыс бетінде Ӏлияс хан ойығының
үстіндегі фриз соңында "Шираздық Қожа Хасан" деген сөз және "һиджраның 800
жылы" деп жазылған. Көрхананың қатпарлы күмбезінің жоғары жақтауы мен алты
бұрышты тақтайшада куфалық стильмен шираздық мозаикашы Шемс Әбд әл-Уақабтың
есімі жазылған. Ол күмбездің қатпарлы қабырғаларына өрнектер жасаған шебер
еді. Бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ерекшеліктері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі "Мәдени мұра" тізімінде
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі
Ахмет Ясауи кесенесі — Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған
архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүние салғаннан кейін халықтың көп
жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене
мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналды.
Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи ғимараты – орта ғасырлық сәулет өнерінің
көрнекті ескерткіші. Ол XII ғасырда өмір сүрген бүкіл Шығысқа аты әйгілі
көне түркі ақыны, софизмді уағыздаушы Ахмет Яссауидің (Яссы-дан шыққан
деген мағынада) бейітінің басына орнатылған.
Оңтүстік Қазақстанда Сайрам деген жерде туған Ахмет Яссауи сол кездегі
ғылым мен ағартудың орталығы ретінде белгілі болған Отырар қаласында білім
алады да, кейіннен Бұхардағы Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына
кіріп, дәруіштік мектептен өтеді.
1140 жылы Юсуп Хамадани, кеіннен оның екі мүриті дүние салған соң қауымды
Ахмет Яссауи басқарады. Бірақ көп ұзамай-ақ мәртебелі қызметін тастап,
өзінің туған өлкесіне біржола қайтып оралады. Софизм иддеяларын уағыздап,
өзі де оны берік ұстана отырып, жоқшылықта өмір сүреді. Сондықтан да, оны
жергілікті халық Әзірет Сұлтан деп атап кетеді.
Ахмет Яссауидің уағыздаушы және ақын ретінде атағы кең жайылып, оның
Диуани Хикмат (Даналық жайындағы кітап) атты діни өлеңдер жинағы көне
түркі тілінде жазылғандықтан, жергілікті халыққа түсініктілігі арқасында
талай мәрте қайта көшіріліп, бірнеше рет басылған...
Бұл сияқты уағыздық өлеңдерінің философиялық және діни-мисттикалық мазмұны,
ондағы жақсылыққа, әділеттілікке шақырған үнмен ұласады, халықтың
қайырымдылық сезімін ояту, оны басқа діндегілермен жауласудан сақтандырумен
қатар дін иелерінің ашкөздігін, зұлымдығын әшкерелеумен жалғасып жатады.
Ахмет Яссауидің өлеңдері құнды әдеби ескерткіш, кейіннен қазақ халқыныі
құрамына енген қыпшақ, оғыз, қарлық сияқты көне түркі тайпалары зерттеудің
көзі болып табылады.
Халық аңыздарында Түркістандағы әулиенің аруағын атақты қолбасшы, бүкіл
Шығысты тітіренткен Ақсақ Темірдің айрықша сыйлап өткені айтылады. Оның
әмірімен Ахмет Яссауи қайтыс болғаннан екі жүз жыл кейін қирап бітуге
таянған кішкене ғана мазардың орнына, дүние жүзілік сәулет өнерінің белгілі
ескерткіші орнатылды.
Темірдің өмірін Зафарнама, Жеңіс кітабы авторы Шараф-ад Дин Әли Мазди
растайды. Ескерткіштің салынуын оның Ахмет Яссауидің қабырына зиядат етіп
қайтқан 1397 жылдың аяғындағы оқиғалармен байланыстарыды. Жеңістер
кітабында Темір, сол жылы Яссыда болған кезінде, мұнда өзіне қарайтын
елдердің тегінде Ахмет Яссауидің атына лайық зәулім ғимарат салу жайлы
жарлық берген еді делінеді. Ол ислам дінінің даңқын асыруда, оның кең
таралуына, аса үлкен өлкен басқаруды жеңілдетуге тиіс болған.
ХІV ғасырдың аяғында бұл күмбез біткен соң Әмір Темір көреген Әзірет
Сұлтанның қорын ұйымдастырып, өзі арнайы қол қойып бекіткен. Дегенмен,
Қазандықтың ішкі есіктерінің біріндегі халькаға жазылған 1394-1395 жылдар
Темірдің өзі белгілеп берген. Бұл – ғимараттың басқа бөліктерінің кіндігі.
Темір уйдің ішкі сәні мен салтанаты қалай болуы керегтігін де айтқан.
Қолхаты (грамота) жазылған. Қолхатта Әмір Темір көрегендікпен жаңа
біткен ғимарат туралы ешқашан да, қандай болған жағдайда да сатуға,
жекеменшік секілді ұрпақтан-ұрпаққа уақытша немесе түбегейлі біреуге беруге
болмайтынын қатты ескерткен.
Ғимараттың кіре беріс есігінің ішкі маңдайшасында қазірге дейін жақсы
сақталған жазудан мынадай сөздерді оқуға болады: Бұл әулие мекен алла
тағаланың рахымы жауған падиша Әмір-Темір Көрегеннің жарлығы бойынша
орнатылды... Алла тағала оның әмірінің ғасырлар жасауына нәсіп етсін!
Қожа Ахмет Иассауи кесенесі талай ғасырдан бері мұсылманшылықтың алтын
бесігі болып келеді. Оны бүкіл қазақ жұрты, түркі әлемі ерекше қасиет
тұтады.Қожа Ахмет Иассауи кесенесі – түркі әлемінің рухани орталығы.
Қорық – мұражай алып жатырған жердің жалпы көлемі 90 га. Қорық – мұражай
Қожа Ахмет Иассауи кесенесімен бірге Үлкен қылует (жер асты мешіті, XII
ғ.), Сегіз қырлы кесене (XIV-XVI ғғ.), Ұлықбектің қызы, Әбілхайыр ханның
зайыбы Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі (XV ғ.), Шығыс моншасы (XVI-XVII ғ.),
Есімхан кесенесі, Жұма мешіті т.б. археологиялық, тарихи, сәулет және
бейнелеу өнерінің үздік ескерткіштерін қамтиды.
Қорық – мұражай құрамына кіретін 20 жуық археологиялық, тарихи және сәулет
ескерткіштерін қайта қалпына келтіру және оларды ашық аспан астындағы
музейге айналдыру Казреставрация Республикалық мемлекеттік кәсіпорны
атқаруда. Ахмет Яссауи ескерткіші – Орта Азия мен Қазақстандағы біздің
занамызыға дейін сақталған ең зәулім күмбезді, қыштан соғылған ғимарат.
Оның көлдененеңі – 46,5 м, ұзындығы – 62,5 м. Сыртқы көрінісі симметриялы
жинақы келген бұл құрылысқа үлкенді-кішілі 35 залдар мен бөлмелер сыйып
тұр. Олардың барлығы бір-бірімен қос қабатты 8 дәлізбен және әр түрлі
өтпелі баспалдақтармен жалғасып жатады.
Ахмет Яссауи ғимаратының құрылымындағы тағы бір ерекшелік: Қазандықты
қоршаған блоктар-залдар мен бөлмелер күмбезді мызғытпай ұстап тұратын тіреу
(контрфорс) іспетті. Қабырғаның қалындығын белгілегенде де үйдің берік
тұруы көзделген. Ғимараттың павильондарда бөлінуі олардың әрқайсысынің
салмағы өзіне түсіру ниетінен туған. Үйдің қаңқасы түрліше қиюластырылған
доға немесе күмбез тәрізді элементтерден құрылады, бұл әдіс кейін Орта Азия
мен Қазақстан архитектурасында одан әрі дамытылды.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің ерекшеліктері
Қожа Ахмет Ясауи кесенесі — аса үлкен порталды күмбезді құрылыс. Оның ені —
46,5 м, ұзындығы — 65 м. Ғимараттың орасан зор порталы (ені — 50 метрге
жуық, порталдық аркасының ұзындығы — 18,2 м) және бірнеше күмбезі бар. Оның
орталық залының төңірегіне түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме салынған.
Жамағатхана (мұнда қазан тұруы себепті қазандық деп аталған) күмбезінің
ұшар басына дейін есептегендегі ғимараттың биіктігі — 37,5 метр. Сыртқы
қабырғалардың қалындығы — 1,8—2 м, қазандық қабырғаларының қалындығы — 3
метр. Жалпы тұрқы симметриялы, жеке бөлшектері — ассиметриялы болып келетін
бұл зәулім ғимарат 8 түрлі бөлмелер тобынан тұрады:
1. Қазандық;
2. Үлкен Ақсарай;
3. Кіші Ақсарай;
4. Құдықхана;
5. Кітапхана;
6. Асхана;
7. Көрхана;
8. Мешіт;
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің негізгі және қосалқы бөлмелері
Ол порталы оңтүстік-шығысқа, ал бүйір беттері тиісінше оңтүстік-батыс пен
солтүстік-шығысқа қарайтын етіп салынған. Келген адам орталық залға бас
порталдың сәнді есігі арқылы кіреді. Қазандық Қазақстан мен Орта Азиядағы
кірпіштен өрген күмбездердің ішіндегі ең үлкені, диаметрі 18,3 метрлік
күмбезбен көмкерілген. Бұл бөлмеден өткен соң оюмен өрнектелген ағаш есік
арқылы Қожа Ахмет Ясауи мүрдесі жатқан бөлмеге кіруге болады. Көрхананың
қос қабат күмбезін кейде Мұхаммед Ханафия порталы деп те атайды.
Қазандықтан өзге бөлмелерге қарай қос қатарлы сегіз дәліз тарайды. Бұл
дәліздер ғимаратты сегіз дара блокқа бөледі. Әр блокта архитектурасы да,
пайдаланатын мақсаты да әр қилы бөлмелер бар. Оңтүстік-батыс блокта мешіт
орналасқан. Ал оңтүстік- шығыс блокта халимкана бар. Халимканада дүйсенбі
мен жұма күндері кедей-кепшік пен дәруіштерге тегін үлестірілетін тағам —
халим әзірленетін болған. Солтүстік-шығыс блокта құдықхана, ал солтүстік-
батыс блокта Үлкен Ақсарай орналасқан. Оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс
жақтарының орта тұсында өзінің архитектуралық тұрқы жағынан біртектес,
қабатты залдар — Кіші Ақсарай мен кітапхана бар. Кесенедегі сегіз дәліздің
алтауы өтпелі де, екеуі — тұйық. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі тек зират
болумен шектелмей, мешіт-медреселік қызметтерді де атқарған. Түрлі
мақсаттағы бөлмелердің басын осылайша біріктіру өз заманының тамаша үлгісі
болып табылады. Кітапхана мен Ақсарай бөлмелері көлденең аркалармен
жабылған. Төбені осылайша жабу түрлі пошымдағы күмбездерге, тұрқы шаңырақ
тәрізді иықтар мен жаппаларға негіз болып тұр. Бұл жаппаларда көтеруші
аркалардың өзара қиылысу элементтері Орталық Азия архитектурасында сол
кезге дейін кездеспеген елеулі жаңалық болып табылады. Негізгі бөлмелер —
қазандықта, көрхана мен мешітте қос қабатты арқалар жоқ, олардың
әрқайсысының қабырғаларынан төрт- төрттен ойықшалар жасалған. Күмбездердің
ішкі беті алуан тұрпаттағы сталакиттермен көмкерілген. Бұлар арша ағашынан
жасалған білезіктермен бекітілген. Кесененің сырт қабырғаларының көмкерілуі
үш бөлікке жіктеледі.
Өрнектелген жазулар
Оның орта бөлігіне үлкен көлемдегі өрнектелген жазулар түсірілген, жоғары
жағына — эпиграфтық фриз, төменгі жағына (ірге бөлігіне) биіктігі — 1,85 м
тас кенере жүргізілген. Ӏрге бөлігі қашалған тас тақталармен дәнекерленген.
Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде Құраннан
алынған сөздер жазылған. Эпиграфтық фриздің жазулары терракоталық фонда
құйма кірпіштермен өрнектелген. Фриздің биіктігі — 2,37 м. Жазулар көгілдір
қышпен өрнектеліп, қара көк түсті кірпіш¬термен көлеңке түсірілген.
Ғимараттың солтүстік бетіндегі екі бұрыштың екеуінде циллиндр түріндегі
діңгектер бар. Бұл діңгектерге де куфа қарпымен жазылған жазулар мен ою-
өрнектер түсірілген. Жазулардың арасынан "Алла", "Мұхаммед", "О,
жарылқаушы", "Билік Аллада", "Алла менің әміршім" деген секілді, т.б.
сөздерді оқуға болады. Кесененің солтүстік-шығыс бетінде Ӏлияс хан ойығының
үстіндегі фриз соңында "Шираздық Қожа Хасан" деген сөз және "һиджраның 800
жылы" деп жазылған. Көрхананың қатпарлы күмбезінің жоғары жақтауы мен алты
бұрышты тақтайшада куфалық стильмен шираздық мозаикашы Шемс Әбд әл-Уақабтың
есімі жазылған. Ол күмбездің қатпарлы қабырғаларына өрнектер жасаған шебер
еді. Бас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz