Оңтүстік Қазақстанда ХХ ғ. 20-30 жж. аграрлық реформалар

1 Оңтүстік Қазақстанда ХХ ғ. 20.30 жж. аграрлық реформалардың нәтижелері
2 Ауыл шаруашылығындағы өзгерістердің сипаты
3 1921.1922.жылдары жер.су реформасы
4 Жер.су реформасы
5 Жер реформасы

Түйінді мәселеге айналған Қазақстанның ауыл шаруашылығына қатысты міндеттердің саяси, экономикалық тұрғыда шешім табуы қоғамдық ахуалдың даму деңгейі мен тұрақтылығын айқындайтын мемлекеттің маңызды тетігіне айналды. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақ ауылы қашаннан да ұлттық өрлеудің сырқымас көзі және ұлттық бірліктің тұтқасы болып келді. Тоталитарлық режим қазақ ұлты жөнінде таза экономикалық және таза таптық міндеттерден басқа ұлттық өсіп-өнудің негіздерін тікелей қарату бағытын ұстады» [1, 242-б.] деп, отан тарихының күрделі кезеңінің ерекшеліктерін тап басып айқындап берді. Ұлттық мүдделерді ескерместен іске асырылған бұл мемлекеттік саясат Одақтық саясаттың құрамды бөлігі ретінде республика көлемінде ортақ мақсат, мүдделерді көздеп, нақты әрекетте тән әдіс-тәсілдерді қолданғанымен де жекелеген аймақтардың өзіндік ерекшеліктері болды. Бұндай ерекшеліктер өзге аймақтарға қарағанда жергілікті дәстүрлер ерекше сақталған және өзіндік тарихи жағдайларына байланысты Оңтүстік Қазақстан аймағында барынша айқын байқалды.
Оңтүстік Қазақстандағы жаңа экономикалық саясат әлеуметтік жіктелуге соны серпін берді. Сырдария облысының ауыл тұрғындары арасында орыс деревнясындағы кедей, орташа, кулак, помещик сияқты әлеуметтік топтардан мазмұндық айырмашылығы бар өзіндік әлеуметтік топтар (карал, мардикер, чайрикер, етим, ярымшы, вакуфдар, утахол, бай және т.б.) болды. Бұл әлеуметтік топтардың экономикалық тұрғыдан ең қуаттысы байлар еді.
Байдың әлеуметтік бейнесін помещикпен, кулакпен теңестіргенмен бұл екеуінің ұқсастығынан ерекшелігі басым көрінді. Помещик – сословиелік артықшылықтары заңмен бекітілген дворяндардан шыққан жер иеленуші феодалдар болса, байлар дворяндар сияқты ерекше сословие құра алған жоқ. Содан да «дворяндыққа қарағанда байдың әлеуметтік шекарасын айқындау өте қиын» [1] болды. Ресей помещигінің иелігінде орта есеппен 500 десятина, кулактарда 10-25 десятина жер болса, Түркістан өлкесіндегі байдың иелігі 10-15 десятинамен шектелді.

1 Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999. – 296-б.
2 Рабич Р.Г. Формирование социально-классовой структуры Узбекистана (1917-1961 гг.). – Ташкент: Фан, 1991. – 123 с.
3 Очередные хозяйственные и организационные мероприятия в городе и деревне. Содоклад тов. С. Асфендиярова // Туркестанская правда. – 1922, 20 октября.
4 Омарбеков Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті: Көмекші оқу құралы. - Алматы: Санат, 1997. – 320 б.
5 Дахшлейгер Г.Ф. Социально-экономические преоброзования в ауле и деревне Казахстана (1921-1929 г.г.). - Алма-Ата: Наука, 1965. – 536 с.
6 История советского крестьянства: В 5-ти томах. Т.І. - М: Наука, 1986. -362 с.
7 Рыскулов Т.Р. Джетысуйские вопросы // Собр. соч. в трех томах / Cост. И.Н. Бухонова, И.А. Горелкина, Т.П. Митропольская и др.; Ин-т история и этнология. - Алматы: Казахстан, 1997. - Т.2. – С.7-32.
8 Қойгелдиев М., Омарбеков Т. Тарих тағлымы не дейді? - Алматы: Ана тілі, 1993. – 208- б.
9 Мұхтарұлы С. Кәмпеске: Көптомдық тарихи-анықтамалық басылым. - Алматы: Жалын, 1997. – 397-б.