Жалпы білім беретін мектепті басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері
КІРІСПЕ
1 Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық.әдіснамалық негіздері
2 Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны
3 Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі
1 Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық.әдіснамалық негіздері
2 Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны
3 Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі
Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында айқындалған міндеттерді жүзеге асыру, заман талабына сай жоғары білікті мамандарды қалыптастыру, соның ішінде қоғамның сұранысына қажетті мамандарды даярлап, білім мен ғылымды интеграциялау арқылы білім берудің сапасын арттыру және ақпараттық технологияларды тиімді қолдану мәселелеріне қол жеткізу – еліміздегі білім беру жүйесін дүниежүзілік озық тәжірибеге сай реформалауды пәрменді жүргізуді талап етуде.
Қарастырылып отырған проблеманың шешімі көп жағдайда жалпы білім беретін мектептерді басқаруды жетілдірумен айналысатын мектеп басшыларының басқарудағы кәсіби даярлығының деңгейімен айқындалады. Мектеп басшыларының басқарудағы бүгінгі кәсіби біліміне жасаған талдау олардың басқару ісінен ғылыми-педагогикалық, әдістемелік білімін, іскерлігі мен дағдысын толықтырып, кәсіби құзырлылығын дамыту қажеттігін дәлелдейді.
Қазіргі таңда педагогика ғылымында мектепті басқару проблемасы бойынша орындалған зерттеу еңбектері баршылық. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайындағы мектептерді басқару, инновациялық технологияларды енгізу, ұлттық мектептің басқару үлгісін дайындаудағы теориялық негіздері шетелдік және отандық ғалымдардың (Д.М.Джуран, Э.Е.Деминг, Ф.Кросби, Ф.Тейлор, Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель, Т.Т.Тәжібаев, А.И.Сембаев, А.Эфирова, А.Шарипова, С.А.Ұзақбаева және т.б.) еңбектерінде кеңінен қарастырылған.
Ғалымдардың бірқатары басқарудың ғылыми негіздегі ережелерін, әлеуметтік жүйедегі басқару заңдылықтарын, өзіндік ерекшеліктерін (В.М.Гаськов, А.Т.Глазунов, Т.М.Давыденко, Э.М.Никитин, А.И.Субетто, А.А.Бейсембаева, Қ.Ж.Қарақұлов, Н.А.Асанов және т.б.) зерттесе, енді бірі басқарудың психологиялық ерекшеліктеріне мән берген (П.Друккер, Х.Сильва, Т.Роджерс, В.Шепель, Р.Х.Шакуров, Ф.Р.Филиппов, Қ.Б.Жарықбаев, К.Ж. Қожахметова және т.б.).
Қайсыбір ғылыми еңбектерде білімді басқару сапасының педагогикалық негіздері, соның ішінде, іс-әрекет теориясы (Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Қ.Қ.Жампеисова, М.С.Молдабекова, Л.Х.Мажитова, К.А.Жүсіпова, Н.А.Әбішев және т.б.), кәсіптік білім беруді басқарудың әдіснамасы (В.И.Загвязинский, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.А.Сластенин, В.Д.Шадриков, А.П.Сейтешев, А.А.Саипов және т.б.), оның педагогикалық диагностика мен мониторингі (Тимо Санталайнен, Эеро Воутилайнен, Пертти Поренне, Йоуко Х.Ниссинен, В.Н.Аверкин, А.А.Афиногенов, В.П.Беспалько, М.С.Берштейн, Ю.З.Гильтук, Л.Я.Гуревич, Дж.Д.Вилмс, Н.Вержбицкая, К.Ингенкап, Л.М.Митина, А.А.Орлов, К.К.Платонов, М.И.Шилова және т.б.) зерттеледі.
Қарастырылып отырған проблеманың шешімі көп жағдайда жалпы білім беретін мектептерді басқаруды жетілдірумен айналысатын мектеп басшыларының басқарудағы кәсіби даярлығының деңгейімен айқындалады. Мектеп басшыларының басқарудағы бүгінгі кәсіби біліміне жасаған талдау олардың басқару ісінен ғылыми-педагогикалық, әдістемелік білімін, іскерлігі мен дағдысын толықтырып, кәсіби құзырлылығын дамыту қажеттігін дәлелдейді.
Қазіргі таңда педагогика ғылымында мектепті басқару проблемасы бойынша орындалған зерттеу еңбектері баршылық. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайындағы мектептерді басқару, инновациялық технологияларды енгізу, ұлттық мектептің басқару үлгісін дайындаудағы теориялық негіздері шетелдік және отандық ғалымдардың (Д.М.Джуран, Э.Е.Деминг, Ф.Кросби, Ф.Тейлор, Г.А.Уманов, Н.Д.Хмель, Т.Т.Тәжібаев, А.И.Сембаев, А.Эфирова, А.Шарипова, С.А.Ұзақбаева және т.б.) еңбектерінде кеңінен қарастырылған.
Ғалымдардың бірқатары басқарудың ғылыми негіздегі ережелерін, әлеуметтік жүйедегі басқару заңдылықтарын, өзіндік ерекшеліктерін (В.М.Гаськов, А.Т.Глазунов, Т.М.Давыденко, Э.М.Никитин, А.И.Субетто, А.А.Бейсембаева, Қ.Ж.Қарақұлов, Н.А.Асанов және т.б.) зерттесе, енді бірі басқарудың психологиялық ерекшеліктеріне мән берген (П.Друккер, Х.Сильва, Т.Роджерс, В.Шепель, Р.Х.Шакуров, Ф.Р.Филиппов, Қ.Б.Жарықбаев, К.Ж. Қожахметова және т.б.).
Қайсыбір ғылыми еңбектерде білімді басқару сапасының педагогикалық негіздері, соның ішінде, іс-әрекет теориясы (Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Қ.Қ.Жампеисова, М.С.Молдабекова, Л.Х.Мажитова, К.А.Жүсіпова, Н.А.Әбішев және т.б.), кәсіптік білім беруді басқарудың әдіснамасы (В.И.Загвязинский, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, В.А.Сластенин, В.Д.Шадриков, А.П.Сейтешев, А.А.Саипов және т.б.), оның педагогикалық диагностика мен мониторингі (Тимо Санталайнен, Эеро Воутилайнен, Пертти Поренне, Йоуко Х.Ниссинен, В.Н.Аверкин, А.А.Афиногенов, В.П.Беспалько, М.С.Берштейн, Ю.З.Гильтук, Л.Я.Гуревич, Дж.Д.Вилмс, Н.Вержбицкая, К.Ингенкап, Л.М.Митина, А.А.Орлов, К.К.Платонов, М.И.Шилова және т.б.) зерттеледі.
1 Білім стандарты /әдістемелік нұсқау/. - Алматы, 1999.-120 бет.
2 Ұрпақ тәрбиесі – көпке ортақ. - Алматы, 2001.-77 бет.
3 Менеджмент – басқару тәсілі. - Алматы, 2001.- 113 бет.
4 Педагогический менеджмент и современное управление школой. Монография.- Алматы, Ғылым, 2001.- 136 стр.
5 Основы управления школой /учебное пособие/. – Алматы, Ғылым, 2002.- 222 стр.
6 Тәрбие тағлымы. - Алматы, 2002.- 101 бет.
7 Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру жолдары. - Алматы, 2003.-150 бет.
8 Локально-правовое и научно-методическое пространство организации образования. - Алматы, 2003. -165 стр. (в соавторстве с Т.М.Мажикеевым).
9 Организация внутришкольного контроля /методическое пособие/. -Алматы, 2003. - 69 стр.
10 Басқарудың ұйымдастыру қызметі. - Алматы, 2004. -116 бет.
11 Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымы. - Алматы, 2005. 154 бет.
12 Новые подходы к организации методической работы в школе.- Алматы, 2005.- 95 стр. (в соавторстве с А.Т.Керимбаевой).
13 Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру мәселелері /көмекші құрал. – Алматы, Даир, 2006.- 92 бет
14 Педагогический менеджмент и управление развитием образования. Монография. Алматы-Самара, 2007 .466 стр.(в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
15 Научное управление развитием школы. - Алматы-Самара, 2007. 186 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
16 Педагогический менеджмент и управление развитием образования. Монография./2-е издание. - Алматы, 2008.-.460 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
17 Научное управление развитием школы /2-е издание. – Алматы, 2008.-184 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.).
18 Оқу орыс, ұйғыр тілдерінде жүретін мектептерде мемлекеттік тілді оқытудың өзекті мәселелері.–Алматы, 2005. 98 бет. (бірлестікте: С.И.Баймуханова).
19 Microsoft Office бағдарламаларын модульдік бағытта оқыту. - Алматы, 2008. 248 бет. (бірлестікте: С.Т Мұхаметжанова., Ж.А.Жартынова).
Ғылыми-әдістемелік мақалалар мен бағдарламалар
20 Білікті ұстаздан білікті шәкірт шығады.//Алматы ақшамы,11 шілде,2002.
21 Менеджмент в образовании в контексте компетентностной педагогики – педагогии ХХІ века (электронная оригинальная программа). – Алматы, 2008. (в соавторстве: Г.А.Рудик, В.П.Проскурин).
22 Управление инновационными процессами.//Менеджмент в образовании, №4, 2001.- стр.3-11.
23. Білім беру саласындағы жаңарту. //Ұлағат, №7,2002.-18-24 бет.
24 Мықты шәкірттер болуы үшін, мықты оқытушылар керек. //Егемен Қазақстан, №№ 243-246, 2002.
25 Приоритетные направления деятельности института профессионального развития кадров //Материалы международной научно-практической конференции «Среднее образование в ХХІ веке: состояние и перспективы развития».- Астана, 2002.- стр. 49-53.
26 Принципы управления школой на основе менеджмента //Материалы Республиканской научно-практической конференции «Педагогические модели школ разного типа».- Актобе, 2002.- стр. 16-18.
27 Жаңашылдық жүйемен басқару //Мектеп директоры, №1-2, 2002. 8-13 бет.
28 Тәуелсіз елге білікті маман //Бастауыш мектеп, № 8, 2002.- 25-40 бет.
29 Диагностика состояния внутришкольного управления в педагогической практике. //Директор школы, № 6, 2002.- стр 5-25.
30 Қазақстандық этномәдениетті мұғалім моделі. Ғылыми жинақ: «Этнопсихология және этнопедагогика».- Алматы, 2003.- 56-57 бет.
31 Жаңа оқулық //Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2, 2003.- 95-97 бет.
32 «Алтын белгіні» олимпиадаға байламайық //Мектеп директоры, №2, 2003. 17-25 бет.
33 Қазіргі мектеп басшысының кәсіби міндеті. //Педагогикалық оқу материалдары: XXI ғ. Орта білім сапасы. – Алматы, 24-26 сәуір 2003.- 4-8 бет.
34 Жер мектепке тегін берілсін //Қазақстан мұғалімі, №17-18, 2003- 1бет.
35 Күткен үміттен көріне білейік //Мектептегі шет тілі, № 4, 2003.-3-7 бет.
36 Тағы да мұғалімнің кәсіби шеберлігі хақында. //Егемен Қазақстан, 29шілде 2003.- 3 бет.
37 Повышаем квалификацию. //Мектеп директоры, № 5, 2003.- стр 7-11.
38 Актуальные проблемы семейного воспитания. //Сборник научных трудов ІІ Международной научно-практической конференции. - г.Курган, 2004.-стр.23-25
39 Оқушының шырағын жақсақ, сол бақыт //Қазақстан мұғалімі, №11-12, 1 мамыр, 2004.- 3 бет.
40 Төл оқулыққа төрімізден орын болсын. //Қазақстан мұғалімі, №11-12, 1мамыр, 2004. - 2 б.
41 Педагогтың кәсіби құзырлылығы жоғары білім сапасының басты көрсеткіші // Качество педагогического образования: проблемы и перспективы развития /материалы Международной научно-практической конференции.– Алматы: КазНПУ им. Абая. – 2004. Май – 18-19. С. 481-484.
42 Ізденіс бар жерде іс ілгері басады. //Егемен Қазақстан, № 130, 22 мамыр 2004.- 3 бет.
43 Ұйымдастыру басқару қызметінде.//Мектеп директоры, №6, 2004.-3-10 бет.
44 Мұғалім мәртебесін қайтсек көтереміз?. //Қазақстан мұғалімі, №23-24, 17 қыркүйек 2004.-1 бет.
45 Білім қызметкерлерінің біліктілігін арттыру. //Начнем с понедельника, №54, 5-11 ноября 2004.- стр.2.
46 Басқару қызметіндегі инновациялар туралы. //Мектеп директоры, №2, 2005. 3-7 бет.
47 В преддверии августовского педсовета.//Директор школы, №4, 2005.-стр.30-32.
48 Елім дегеннің ертеңі ойландырады. //«Қазақстан – ата жұртым, қасиетім – ана тілім» қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен І Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. – Астана, 2005.-18-21 бет.
49 Менеджмент и внутришкольное управление. //Материалы V Международной научно-практической конференции.-Самара, 2005. стр.399-404.
50 Проблемы управления качеством образования в условиях модернизации. //Білім-Образование, № 5, 2005. -стр. 91-96.
51 Ұлттық тіл – ұлттық рухтың бастауы. //«Қазақстан-ата жұртым, қасиетім-ана тілім» Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен ІІ Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. – Астана, 2006. -24-30 бет.
52 Мектепішілік менеджмент – басқарудың жаңа технологиясы. //«XXI ғасырдағы қазақ мектебі даму болашағы» Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. Ітом.-Алматы, 2006.-3-6 бет.
53 Жаңа заман талабына сай жалпы білім беретін мектептерде қазақ әдебиетін оқытудың басым бағыттары. //Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2006.- 9-12 бет.
54 Проблемы управления качеством повышения квалификации педагогических кадров. //Материалы Международной научно-практической конференции: «Демократизация управления школой: цели, слагаемые, механизмы, условия, средства, пути». -Москва, 2006. -стр. 12-14.
55 Жаңаша оқыту – уақыт талабы. //Мектеп директоры, №4, 2006. 3-4 бет.
56 Там, где профессионалы, там больше демократии. //Коллеги, №1,2006.- стр. 4-5.
57 Бейімдеп оқытуға көшу жағдайында біліктілікті арттыру. //Білім технологиялары, №1, 2006.- 6-12 бет.
58 Синергетика контекстегі білім беру жүйесіндегі менеджменттің концептуалды негіздері. //Білім технологиялары, № 2, 2006. -7-11 бет.
59 Мектептегі басқару қайраткерлікті қажет етеді. //Мұқағали, №7,2006. 33-36 бет.
60 Қазақ әдебиетін оқытудың басым бағыттары. //Қазақстан мектебі, № 10, 2006. - 37-39 бет.
61 Ы.Алтынсарин шығармаларын оқыту арқылы ұлттық құндылықтарды таныту жолдары. //«Ы.Алтынсарин-қазақ рухани мәдениетінің көрнекті қайраткері» атты Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы, 2006.- 15-18 бет.
62 Мектепті басқаруды дамытудың тиімді жолдары. //«Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілікке бағытталып жаңғыруы жағдайында педагогикалық мамандардың кәсіби құзыреттілігін арттыру» Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. - Өскемен, 2006. -44-46 бет.
63 Талаптыны қолдау – тағылымды іс. //«Қазақстан-ата жұртым, қасиетім-ана тілім» Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен ІІІ Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. - Түркістан, 2007. - 88-93 бет.
64 Образование в условиях устойчивого развития: инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров. //«Образование в условиях устойчивого развития: инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров» Материалы Международной научно-практической конференции. – Алматы: РИПК СО, 2007. – стр.20-25.
65 Инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров. //Открытая школа, № 6, 2007.,стр.5-6.
66 Мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесі мен жалпы орта білім ұйымдарының байланысы. //«Жаңару жағдайында орта мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Атырау, 2007.- 4-8 бет.
67 Білім беруді ақпараттандыру жағдайында информатика пәнін оқыту. //«Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе, проблемалар және келешегі» Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдар жинағы. – Алматы, 2007.- 1-2 бет.
68 Работа системы повышения квалификации по внедрению современных педагогических технологий в учебно-воспитательный процесс. //«Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы білім беру технологияларының ролі» Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы, 2007.- 4-9 бет.
69 Система работы с одаренными детьми в Республике Казахстан. //Тезисы VIIІ Международной научно-методической конференции. Интеллектуальная и творческая одаренность. Проблемы. Концепции. Перспективы. – Франция:Париж, 2007.- стр. 13-18.
70 Методическая служба: какой ей быть сегодня? //Вестник ИСИТО, № 1(10), Бишкек, 2008. - стр. 77-80.
71 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелері. //Білім берудегі менеджмент, № 1, 2008.- 3-9 бет.
72 Біліктілікті арттыру жүйесін басқарудағы синергетикалық амалдың әдіснамалық негіздері. //«Біліктілікті арттыру жүйесінде синергетикалық амалды жүзеге асыру» Республикалық ғылыми-практикалық семинар материалдары. –Ақтөбе, 2008. -5-8 бет.
73 Bilim Gazagystanyň ösüşiniň ileri tutulỳan ugrudyr. //Материалы Международной научной конференции «Образование, наука, спорт и туризм в Эпоху Великого возрождения». - Ашгабат, 2008.- стр. 359-363.
74 Повышение квалификации работников образования – составляющая непрерывного образования. //Материалы Международной научно-практической конференции «Образование и наука: опыт и перспективы сотрудничества Казахстана и России». - Семей, 29-30 мая 2008. -стр. 14-16.
75 12 жылдық білім беруге көшу жағдайында педагог мамандарды қайта даярлау мәселесі. //Білім берудегі менеджмент, № 2, 2008.- 3-5 бет.
76 Основные функции и принципы деятельности системы повышения квалификации работников образования. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008.- стр. 8-10
77 Современное внутришкольное управление, внутришкольный менеджмент. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008.-стр.13-16.
78 Методическая служба: какой ей быть сегодня?. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008. -стр. 49-53.
79 Методическая служба: какой ей быть сегодня?. //Післядипломна освіта в Украіні, №1, 2008. - стр.52-54.
80 Білім беру қызметкерлерінің біліктілікті арттыру жүйесінің жаңарған мазмұны. //«Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйесінің даму мәселелері» атты Алтынсарин оқулары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдар жинағы. – Алматы, 2008.- 128-132 бет.
81 Қашықтықтан оқытуды біліктілікті арттыру жүйесінде іске асыру. //Қашықтан оқыту – білімді болашаққа батыл қадам (әдістемелік құрал)- Алматы, 2008. – 4-8 бет.
82 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелері (жалғасы) //Білім берудегі менеджмент, № 3, 2008.- 3-12 бет.
83 Жалпы білім беретін мектепті басқару ісіндегі мектеп директорының қызметі. /Білім беруді басқарудағы тың тәсілдер (оқу құралы). - Алматы, 2008. - 69-82 бет.
84 Управление деятельностью институтов повышения квалификации педагогических кадров при переходе на новую парадигму образования. //«Управление профессиональным развитием педагогических кадров в условиях модернизации образования» материалы курса для директоров областных институтов повышения квалификации. - Алматы: РИПК СО, 2008. -стр. 13-22.
85 Отбасылық тәрбие беру мәселелері. //Открытая школа, № 8, 2008.- 8-9 бет.
86 Білім беру жүйесін модернизациялау жағдайында білім департаменті мен әдістемелік қызмет арасындағы өзара қатынас. //«2007-2024 жж. тұрақты даму Тұжырымдамасын жүзеге асырудағы облыстық білім беруді басқару ұйымдары қызметінің мазмұны» облыстық білім басқармасының бастықтарына арналған біліктілікті арттыру курсының материалдары. - Алматы: ББЖ КБАРИ, 2008. -19-26 бет.
87 Проблема оценивания качества образования: управленческий аспект. //Материалы международной научно-практической конференции «Проблемы оценивания качества образования: методологические основы и практические результаты». – Алматы, 2008.- стр.12-18.
88 Современное внутришкольное управление, внутришкольный менеджмент. //Післядипломна освіта в Украіні, № 2, 2008. - стр.45-47.
89 Аналитический отчет по проекту «Усиление доставки открытого дистанционного образования в Казахстане». – Алматы: РИПКСО, 2008.-94 стр. (в соавторстве А.А.Жайтапова, А.АСемченко, С.Карпов, С.Т.Мухамбетжанова, Ж.А Жартынова.).
90 Білім беруді модернизациялау жағдайында аудандық (қалалық) білім бөлімі мен әдістемелік қызметтің өзара қатынасы //Білім берудегі менеджмент, № 4, 2008.- 3-13 бет.
2 Ұрпақ тәрбиесі – көпке ортақ. - Алматы, 2001.-77 бет.
3 Менеджмент – басқару тәсілі. - Алматы, 2001.- 113 бет.
4 Педагогический менеджмент и современное управление школой. Монография.- Алматы, Ғылым, 2001.- 136 стр.
5 Основы управления школой /учебное пособие/. – Алматы, Ғылым, 2002.- 222 стр.
6 Тәрбие тағлымы. - Алматы, 2002.- 101 бет.
7 Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру жолдары. - Алматы, 2003.-150 бет.
8 Локально-правовое и научно-методическое пространство организации образования. - Алматы, 2003. -165 стр. (в соавторстве с Т.М.Мажикеевым).
9 Организация внутришкольного контроля /методическое пособие/. -Алматы, 2003. - 69 стр.
10 Басқарудың ұйымдастыру қызметі. - Алматы, 2004. -116 бет.
11 Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымы. - Алматы, 2005. 154 бет.
12 Новые подходы к организации методической работы в школе.- Алматы, 2005.- 95 стр. (в соавторстве с А.Т.Керимбаевой).
13 Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру мәселелері /көмекші құрал. – Алматы, Даир, 2006.- 92 бет
14 Педагогический менеджмент и управление развитием образования. Монография. Алматы-Самара, 2007 .466 стр.(в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
15 Научное управление развитием школы. - Алматы-Самара, 2007. 186 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
16 Педагогический менеджмент и управление развитием образования. Монография./2-е издание. - Алматы, 2008.-.460 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.)
17 Научное управление развитием школы /2-е издание. – Алматы, 2008.-184 стр. (в соавторстве с И.А.Носковым и др.).
18 Оқу орыс, ұйғыр тілдерінде жүретін мектептерде мемлекеттік тілді оқытудың өзекті мәселелері.–Алматы, 2005. 98 бет. (бірлестікте: С.И.Баймуханова).
19 Microsoft Office бағдарламаларын модульдік бағытта оқыту. - Алматы, 2008. 248 бет. (бірлестікте: С.Т Мұхаметжанова., Ж.А.Жартынова).
Ғылыми-әдістемелік мақалалар мен бағдарламалар
20 Білікті ұстаздан білікті шәкірт шығады.//Алматы ақшамы,11 шілде,2002.
21 Менеджмент в образовании в контексте компетентностной педагогики – педагогии ХХІ века (электронная оригинальная программа). – Алматы, 2008. (в соавторстве: Г.А.Рудик, В.П.Проскурин).
22 Управление инновационными процессами.//Менеджмент в образовании, №4, 2001.- стр.3-11.
23. Білім беру саласындағы жаңарту. //Ұлағат, №7,2002.-18-24 бет.
24 Мықты шәкірттер болуы үшін, мықты оқытушылар керек. //Егемен Қазақстан, №№ 243-246, 2002.
25 Приоритетные направления деятельности института профессионального развития кадров //Материалы международной научно-практической конференции «Среднее образование в ХХІ веке: состояние и перспективы развития».- Астана, 2002.- стр. 49-53.
26 Принципы управления школой на основе менеджмента //Материалы Республиканской научно-практической конференции «Педагогические модели школ разного типа».- Актобе, 2002.- стр. 16-18.
27 Жаңашылдық жүйемен басқару //Мектеп директоры, №1-2, 2002. 8-13 бет.
28 Тәуелсіз елге білікті маман //Бастауыш мектеп, № 8, 2002.- 25-40 бет.
29 Диагностика состояния внутришкольного управления в педагогической практике. //Директор школы, № 6, 2002.- стр 5-25.
30 Қазақстандық этномәдениетті мұғалім моделі. Ғылыми жинақ: «Этнопсихология және этнопедагогика».- Алматы, 2003.- 56-57 бет.
31 Жаңа оқулық //Қазақ тілі мен әдебиеті, № 2, 2003.- 95-97 бет.
32 «Алтын белгіні» олимпиадаға байламайық //Мектеп директоры, №2, 2003. 17-25 бет.
33 Қазіргі мектеп басшысының кәсіби міндеті. //Педагогикалық оқу материалдары: XXI ғ. Орта білім сапасы. – Алматы, 24-26 сәуір 2003.- 4-8 бет.
34 Жер мектепке тегін берілсін //Қазақстан мұғалімі, №17-18, 2003- 1бет.
35 Күткен үміттен көріне білейік //Мектептегі шет тілі, № 4, 2003.-3-7 бет.
36 Тағы да мұғалімнің кәсіби шеберлігі хақында. //Егемен Қазақстан, 29шілде 2003.- 3 бет.
37 Повышаем квалификацию. //Мектеп директоры, № 5, 2003.- стр 7-11.
38 Актуальные проблемы семейного воспитания. //Сборник научных трудов ІІ Международной научно-практической конференции. - г.Курган, 2004.-стр.23-25
39 Оқушының шырағын жақсақ, сол бақыт //Қазақстан мұғалімі, №11-12, 1 мамыр, 2004.- 3 бет.
40 Төл оқулыққа төрімізден орын болсын. //Қазақстан мұғалімі, №11-12, 1мамыр, 2004. - 2 б.
41 Педагогтың кәсіби құзырлылығы жоғары білім сапасының басты көрсеткіші // Качество педагогического образования: проблемы и перспективы развития /материалы Международной научно-практической конференции.– Алматы: КазНПУ им. Абая. – 2004. Май – 18-19. С. 481-484.
42 Ізденіс бар жерде іс ілгері басады. //Егемен Қазақстан, № 130, 22 мамыр 2004.- 3 бет.
43 Ұйымдастыру басқару қызметінде.//Мектеп директоры, №6, 2004.-3-10 бет.
44 Мұғалім мәртебесін қайтсек көтереміз?. //Қазақстан мұғалімі, №23-24, 17 қыркүйек 2004.-1 бет.
45 Білім қызметкерлерінің біліктілігін арттыру. //Начнем с понедельника, №54, 5-11 ноября 2004.- стр.2.
46 Басқару қызметіндегі инновациялар туралы. //Мектеп директоры, №2, 2005. 3-7 бет.
47 В преддверии августовского педсовета.//Директор школы, №4, 2005.-стр.30-32.
48 Елім дегеннің ертеңі ойландырады. //«Қазақстан – ата жұртым, қасиетім – ана тілім» қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен І Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. – Астана, 2005.-18-21 бет.
49 Менеджмент и внутришкольное управление. //Материалы V Международной научно-практической конференции.-Самара, 2005. стр.399-404.
50 Проблемы управления качеством образования в условиях модернизации. //Білім-Образование, № 5, 2005. -стр. 91-96.
51 Ұлттық тіл – ұлттық рухтың бастауы. //«Қазақстан-ата жұртым, қасиетім-ана тілім» Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен ІІ Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. – Астана, 2006. -24-30 бет.
52 Мектепішілік менеджмент – басқарудың жаңа технологиясы. //«XXI ғасырдағы қазақ мектебі даму болашағы» Республикалық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. Ітом.-Алматы, 2006.-3-6 бет.
53 Жаңа заман талабына сай жалпы білім беретін мектептерде қазақ әдебиетін оқытудың басым бағыттары. //Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы: Абай атындағы ҚазҰПУ, 2006.- 9-12 бет.
54 Проблемы управления качеством повышения квалификации педагогических кадров. //Материалы Международной научно-практической конференции: «Демократизация управления школой: цели, слагаемые, механизмы, условия, средства, пути». -Москва, 2006. -стр. 12-14.
55 Жаңаша оқыту – уақыт талабы. //Мектеп директоры, №4, 2006. 3-4 бет.
56 Там, где профессионалы, там больше демократии. //Коллеги, №1,2006.- стр. 4-5.
57 Бейімдеп оқытуға көшу жағдайында біліктілікті арттыру. //Білім технологиялары, №1, 2006.- 6-12 бет.
58 Синергетика контекстегі білім беру жүйесіндегі менеджменттің концептуалды негіздері. //Білім технологиялары, № 2, 2006. -7-11 бет.
59 Мектептегі басқару қайраткерлікті қажет етеді. //Мұқағали, №7,2006. 33-36 бет.
60 Қазақ әдебиетін оқытудың басым бағыттары. //Қазақстан мектебі, № 10, 2006. - 37-39 бет.
61 Ы.Алтынсарин шығармаларын оқыту арқылы ұлттық құндылықтарды таныту жолдары. //«Ы.Алтынсарин-қазақ рухани мәдениетінің көрнекті қайраткері» атты Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы, 2006.- 15-18 бет.
62 Мектепті басқаруды дамытудың тиімді жолдары. //«Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілікке бағытталып жаңғыруы жағдайында педагогикалық мамандардың кәсіби құзыреттілігін арттыру» Халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. - Өскемен, 2006. -44-46 бет.
63 Талаптыны қолдау – тағылымды іс. //«Қазақстан-ата жұртым, қасиетім-ана тілім» Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен ІІІ Халықаралық олимпиада материалдарының жинағы. - Түркістан, 2007. - 88-93 бет.
64 Образование в условиях устойчивого развития: инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров. //«Образование в условиях устойчивого развития: инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров» Материалы Международной научно-практической конференции. – Алматы: РИПК СО, 2007. – стр.20-25.
65 Инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических кадров. //Открытая школа, № 6, 2007.,стр.5-6.
66 Мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесі мен жалпы орта білім ұйымдарының байланысы. //«Жаңару жағдайында орта мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Атырау, 2007.- 4-8 бет.
67 Білім беруді ақпараттандыру жағдайында информатика пәнін оқыту. //«Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе, проблемалар және келешегі» Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдар жинағы. – Алматы, 2007.- 1-2 бет.
68 Работа системы повышения квалификации по внедрению современных педагогических технологий в учебно-воспитательный процесс. //«Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы білім беру технологияларының ролі» Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Алматы, 2007.- 4-9 бет.
69 Система работы с одаренными детьми в Республике Казахстан. //Тезисы VIIІ Международной научно-методической конференции. Интеллектуальная и творческая одаренность. Проблемы. Концепции. Перспективы. – Франция:Париж, 2007.- стр. 13-18.
70 Методическая служба: какой ей быть сегодня? //Вестник ИСИТО, № 1(10), Бишкек, 2008. - стр. 77-80.
71 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелері. //Білім берудегі менеджмент, № 1, 2008.- 3-9 бет.
72 Біліктілікті арттыру жүйесін басқарудағы синергетикалық амалдың әдіснамалық негіздері. //«Біліктілікті арттыру жүйесінде синергетикалық амалды жүзеге асыру» Республикалық ғылыми-практикалық семинар материалдары. –Ақтөбе, 2008. -5-8 бет.
73 Bilim Gazagystanyň ösüşiniň ileri tutulỳan ugrudyr. //Материалы Международной научной конференции «Образование, наука, спорт и туризм в Эпоху Великого возрождения». - Ашгабат, 2008.- стр. 359-363.
74 Повышение квалификации работников образования – составляющая непрерывного образования. //Материалы Международной научно-практической конференции «Образование и наука: опыт и перспективы сотрудничества Казахстана и России». - Семей, 29-30 мая 2008. -стр. 14-16.
75 12 жылдық білім беруге көшу жағдайында педагог мамандарды қайта даярлау мәселесі. //Білім берудегі менеджмент, № 2, 2008.- 3-5 бет.
76 Основные функции и принципы деятельности системы повышения квалификации работников образования. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008.- стр. 8-10
77 Современное внутришкольное управление, внутришкольный менеджмент. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008.-стр.13-16.
78 Методическая служба: какой ей быть сегодня?. //Кыргыз билим берүү Академиясынын кабарлары, № 2, Бишкек, 2008. -стр. 49-53.
79 Методическая служба: какой ей быть сегодня?. //Післядипломна освіта в Украіні, №1, 2008. - стр.52-54.
80 Білім беру қызметкерлерінің біліктілікті арттыру жүйесінің жаңарған мазмұны. //«Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйесінің даму мәселелері» атты Алтынсарин оқулары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдар жинағы. – Алматы, 2008.- 128-132 бет.
81 Қашықтықтан оқытуды біліктілікті арттыру жүйесінде іске асыру. //Қашықтан оқыту – білімді болашаққа батыл қадам (әдістемелік құрал)- Алматы, 2008. – 4-8 бет.
82 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелері (жалғасы) //Білім берудегі менеджмент, № 3, 2008.- 3-12 бет.
83 Жалпы білім беретін мектепті басқару ісіндегі мектеп директорының қызметі. /Білім беруді басқарудағы тың тәсілдер (оқу құралы). - Алматы, 2008. - 69-82 бет.
84 Управление деятельностью институтов повышения квалификации педагогических кадров при переходе на новую парадигму образования. //«Управление профессиональным развитием педагогических кадров в условиях модернизации образования» материалы курса для директоров областных институтов повышения квалификации. - Алматы: РИПК СО, 2008. -стр. 13-22.
85 Отбасылық тәрбие беру мәселелері. //Открытая школа, № 8, 2008.- 8-9 бет.
86 Білім беру жүйесін модернизациялау жағдайында білім департаменті мен әдістемелік қызмет арасындағы өзара қатынас. //«2007-2024 жж. тұрақты даму Тұжырымдамасын жүзеге асырудағы облыстық білім беруді басқару ұйымдары қызметінің мазмұны» облыстық білім басқармасының бастықтарына арналған біліктілікті арттыру курсының материалдары. - Алматы: ББЖ КБАРИ, 2008. -19-26 бет.
87 Проблема оценивания качества образования: управленческий аспект. //Материалы международной научно-практической конференции «Проблемы оценивания качества образования: методологические основы и практические результаты». – Алматы, 2008.- стр.12-18.
88 Современное внутришкольное управление, внутришкольный менеджмент. //Післядипломна освіта в Украіні, № 2, 2008. - стр.45-47.
89 Аналитический отчет по проекту «Усиление доставки открытого дистанционного образования в Казахстане». – Алматы: РИПКСО, 2008.-94 стр. (в соавторстве А.А.Жайтапова, А.АСемченко, С.Карпов, С.Т.Мухамбетжанова, Ж.А Жартынова.).
90 Білім беруді модернизациялау жағдайында аудандық (қалалық) білім бөлімі мен әдістемелік қызметтің өзара қатынасы //Білім берудегі менеджмент, № 4, 2008.- 3-13 бет.
Жалпы білім беретін мектепті басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасындағы білім беруді
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
айқындалған міндеттерді жүзеге асыру, заман талабына сай жоғары білікті
мамандарды қалыптастыру, соның ішінде қоғамның сұранысына қажетті
мамандарды даярлап, білім мен ғылымды интеграциялау арқылы білім берудің
сапасын арттыру және ақпараттық технологияларды тиімді қолдану мәселелеріне
қол жеткізу – еліміздегі білім беру жүйесін дүниежүзілік озық тәжірибеге
сай реформалауды пәрменді жүргізуді талап етуде.
Қарастырылып отырған проблеманың шешімі көп жағдайда жалпы білім
беретін мектептерді басқаруды жетілдірумен айналысатын мектеп басшыларының
басқарудағы кәсіби даярлығының деңгейімен айқындалады. Мектеп басшыларының
басқарудағы бүгінгі кәсіби біліміне жасаған талдау олардың басқару ісінен
ғылыми-педагогикалық, әдістемелік білімін, іскерлігі мен дағдысын
толықтырып, кәсіби құзырлылығын дамыту қажеттігін дәлелдейді.
Қазіргі таңда педагогика ғылымында мектепті басқару проблемасы бойынша
орындалған зерттеу еңбектері баршылық. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайындағы
мектептерді басқару, инновациялық технологияларды енгізу, ұлттық мектептің
басқару үлгісін дайындаудағы теориялық негіздері шетелдік және отандық
ғалымдардың (Д.М.Джуран, Э.Е.Деминг, Ф.Кросби, Ф.Тейлор, Г.А.Уманов,
Н.Д.Хмель, Т.Т.Тәжібаев, А.И.Сембаев, А.Эфирова, А.Шарипова, С.А.Ұзақбаева
және т.б.) еңбектерінде кеңінен қарастырылған.
Ғалымдардың бірқатары басқарудың ғылыми негіздегі ережелерін,
әлеуметтік жүйедегі басқару заңдылықтарын, өзіндік ерекшеліктерін
(В.М.Гаськов, А.Т.Глазунов, Т.М.Давыденко, Э.М.Никитин, А.И.Субетто,
А.А.Бейсембаева, Қ.Ж.Қарақұлов, Н.А.Асанов және т.б.) зерттесе, енді бірі
басқарудың психологиялық ерекшеліктеріне мән берген (П.Друккер, Х.Сильва,
Т.Роджерс, В.Шепель, Р.Х.Шакуров, Ф.Р.Филиппов, Қ.Б.Жарықбаев, К.Ж.
Қожахметова және т.б.).
Қайсыбір ғылыми еңбектерде білімді басқару сапасының педагогикалық
негіздері, соның ішінде, іс-әрекет теориясы (Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Қ.Қ.Жампеисова, М.С.Молдабекова,
Л.Х.Мажитова, К.А.Жүсіпова, Н.А.Әбішев және т.б.), кәсіптік білім беруді
басқарудың әдіснамасы (В.И.Загвязинский, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова,
В.А.Сластенин, В.Д.Шадриков, А.П.Сейтешев, А.А.Саипов және т.б.), оның
педагогикалық диагностика мен мониторингі (Тимо Санталайнен, Эеро
Воутилайнен, Пертти Поренне, Йоуко Х.Ниссинен, В.Н.Аверкин, А.А.Афиногенов,
В.П.Беспалько, М.С.Берштейн, Ю.З.Гильтук, Л.Я.Гуревич, Дж.Д.Вилмс,
Н.Вержбицкая, К.Ингенкап, Л.М.Митина, А.А.Орлов, К.К.Платонов, М.И.Шилова
және т.б.) зерттеледі.
Кибернетикаға негізделген жоғары оқу орындарындағы білімді басқару, оқу
процесін ғылыми тұрғыда ұйымдастыру С.И. Архангельский, В.А. Бордовский,
Ғ.З.Әділғазинов және т.б. еңбектерінде көрініс табады.
Бүгінгі таңдағы басқаруды автоматизациялаудың және білім беруді
басқаруды ақпараттандырудың теориялық негізі В.З.Ямпольский, В.М.Лизинский,
Т.А.Линчевская және т.б. еңбектерінде қарастырылса, педагогикалық болжау
Б.С.Гершунский, А.М.Гендин және т.б. зерттеу еңбектерінде сипатталады.
Бірқатар ғалымдардың еңбектерінде жалпы білім беру мекемелерін дамытуды
басқару мен білім берудегі менеджмент тұжырымдамасы (В.И.Зверева,
Ю.А.Конаржевский, В.С.Лазарев, А.М.Моисеев, И.В.Немов, М.М.Поташник,
П.И.Третьяков, С.В.Белова, К.М.Арынғазин және т.б.), мектепішілік
басқарудың әдіснамалық негіздері (В.Г.Афанасьев, И.В.Блауберг,
Д.М.Гвишиани, О.А.Дайнеко, Я.Зеленевский, И.В.Кузьмина, А.М.Омаров,
В.Н.Садовский, Б.Ф.Славин, Э.Г.Юдин, Б.Ы.Мұқанова және т.б.), педагогикалық
басқарудың ұстанымдары мен қызметі (Ю.В.Васильева, М.Н.Беркулова,
В.П.Симонов, К.Я.Вазина, В.Ю.Кричевский, Ю.А.Конаржевский және т.б.),
жалпы білім беретін мектептер мен білім беру жүйесін басқарудың мәні
(В.И.Бондарь, Ю.В.Васильев, М.И.Кондаков, А.А.Орлов, Ф.Г.Паначин,
И.П.Раченко, П.В.Худоминский, Т.И.Шамова, Г.Т.Хайруллин, А.К.Ахметов,
Н.А.Лебедева, Б.Ә.Әбдікәрімов, М.Қ.Құрманов, Т.Т.Галиев, С.Т.Иманбаева
т.б.) зерделенеді.
Мектепті басқару мен мұғалім біліктілігін арттырудың мәніне
(П.И.Третьяков, В.П.Кваша, М.М.Поташник, В.С.Лазарев, Б.А. Әлмұхамбетов,
Н.А.Лебедева, Д.Ф.Ильясов, А.А.Жайтапова, С.С.Контаев, Ж.Б.Өмірбекова,
Б.С.Сарсекеев, А.Тоқсанбаев және т.б.), ұлттық мектеп құру проблемаларына
(Н.Г.Гончаров, Л.Н.Погодин, К.Ж.Қожахметова, Ш.К.Беркімбаева,
Ж.Ж.Наурызбай, Р.Башарұлы және т.б.) біраз ғалымдар назар аударған.
Мектеп басшысының қызметі (В.Л.Бераш, А.Н.Волковский, Н.К.Крупская,
В.А.Луначарский, М.П.Малышев, Е.И.Перовский, А.М..Новиков, М.Ә.Құдайқұлов
және т.б.) мен оның өзіндік ерекшеліктеріне де ғалымдар аса мән берген.
Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесті басқарудың
ерекшеліктері (Ю.К.Бабанский, В.А.Сластенин), оқу-тәрбие процесіндегі
басқаруды оптимизациялау заңдылықтарының теориясы (Н.А.Асанов,
Ж.Б.Өмірбекова), педагогикалық еңбекті ұйымдастырудың ғылыми мәселелері
(Р.А.Асадова, С.И.Калиева, И.П.Раченко), түрлі кезеңдердегі мектепті
басқару тәжірибесіндегі инновациялық көзқарастар (А.А.Захаренко,
В.А.Караковский, А.С.Макаренко, Н.В.Сорока-Росинский, В.А.Сухомлинский,
В.С.Татьяченко, С.Е.Хозе, Е.А.Ямбург, Т.Линчевская, Д.Р.Пірімбетова,
Ш.Қ.Әмір, Б.Т.Кенжебеков және т.б.) бірқатар ғылыми еңбектерде
қарастырылады.
Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау білім беруді басқару проблемасы
саласынан бірқатар іргелі және қолданбалы еңбектердің орындалғанын
көрсетумен бірге, оның ғылыми-педагогикалық негіздерінің бүгінгі қоғам
талабына қарай әлі де болса терең зерттеле қоймағанын дәлелдейді. Демек,
бүгінгі жалпы білім беретін мектепті жаңаша басқаруға талаптардың артуы мен
дәстүрлі басқару жүйесінде айтарлықтай өзгерістің болмауы арасында; осы
талаптарға сай мектепішілік жұмыстарды басқара алатын кәсіби құзырлығы
жоғары басшыға қажеттіліктің артуы мен мұндай даярлығы бар мектеп
басшысының жетіспеуі арасында; мамандар біліктілігін жетілдіретін мекемелер
жүйесінде мектеп басшыларын кәсіби басқаруға даярлау қажеттігі мен оны
жүзеге асыратындай ғылымға негізделген бірегей тұжырымдама,
бағдарламалардың, әдістемелік кешендердің жоқтығы арасында қарама-қайшылық
анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру зерттеу
проблемамызды айқындауға және тақырыпты Жалпы білім беретін мектепті
басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу объектісі: білім беру жүйесіндегі басқару ісі.
Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектепті басқару процесі.
Зерттеу мақсаты: қазіргі жағдайдағы жалпы білім беретін мектепті
басқару жүйесін ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу және оны жүзеге асыруда
практикалық тиімді жолдарын айқындау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы білім беретін мектептегі басқару
ісі ғылыми-теориялық тұрғыда негізделген басқару жүйесінде құрылса, онда
мектепішілік басқару ісінің сапасы артып, тиімділігі жоғарылайды, өйткені
басқарудың бұл жүйесі басқару ісіне қойылып отырған жаңа талаптарға
сәйкестендіріле жасалған.
Зерттеудің міндеттері:
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздерін анықтау.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұнын анықтау және
оны ұйымдастыру құрылымының моделін жасау.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасын жасау және оны
жүзеге асыру жолдарын анықтау.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлылығының құрылымдық моделін жасау.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделін жасау.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындау.
7. Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесін
жасау және оның тиімділігін тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексеруден
өткізу.
Зерттеудің жетекші идеясы: жалпы білім беретін мектепті басқару ісінің
тиімділігі бүгінгі талапқа сәйкестендіріле жасаған басқарудың жүйесіне
байланысты.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері болып жалпы білім беретін
мектеп жүйесінде басқару ісін жоспарлау мен ұйымдастырудағы кәсіби іс-
әрекеттік, тұлғалы-бағдарлық, жүйелі-мәдениеттілік, инновациялық,
технологиялық тәсілдер болып саналады.
Зерттеудің көздері: философтардың, әлеуметтанушылардың, психологтардың,
педагогтардың, менеджерлердің, дидакт ғалымдар мен әдіскерлердің ғылыми
еңбектері, мұрағат және мерзімді педагогикалық басылымдардың материалдары.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, ресми материалдары, “Білім туралы”
Заңы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бала құқықтары туралы конвенциясы, Қазақстан
Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдаулары (2004-2008 ж.ж.), Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттары, жалпы білім беретін
мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарына қатысты құжаттары мен педагогикалық
озық тәжірибелері, диссертанттың басқарушылық, педагогикалық және
зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасына қатысты ғылыми еңбектерді
талдау; әртүрлі деңгейдегі құжаттар мен мектепішілік басқару жүйесін,
педагогикалық оқу процесін зерделеу, озық тәжірибені жинақтау, бақылау,
әңгімелесу, сауалнама алу, тест, тренинг, эксперимент жүргізу, алынған
нәтижелерді сұрыптау, математикалық өңдеуден өткізу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздері анықталды.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны анықталып, оны
ұйымдастыру құрылымының моделі жасалды.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасы жасалып, оны жүзеге
асырудың жолдары анықталды.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлылығының құрылымдық моделі жасалды.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделі жасалды.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыруды қамтамасыздандыратын педагогикалық шарттар айқындалды.
7. Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі жасалып,
тексерістен өтіп, оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыздандырылды.
Зерттеудің практикалық мәні: басшылар мен педагог кадрлар біліктілігін
арттыратын институттар тәжірибесіне:
– Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасы;
–Нәтижеге бағдарланған білім беруде мектеп қызметін басқаруды
модернизациялау және Оқу-тәрбие ісін синергетикалық негізде басқару және
бейімдік оқытуды жүзеге асырудағы мектепішілік әдістемелік қызметтің
ұйымдастырылуы, Он екі жылдық мектептің әдістемелік жұмыс жүйесін
басқару, Білім беруді жаңарту жағдайында мектептерді басқаруды жобалау
және талдау, Мектепте білім беру сапасын басқаруды ұйымдастыру және
жоспарлау, Қазіргі мектеп ұжымын басқару үрдісі және жаңашылдық
стратегиялар, Білім беруді басқаруды ұйымдастыру қызметінің мазмұны,
Педагогикалық жобалаушылық - басқарудың инновациялық тәсілі ретінде,
Білім берудің жаңа моделі жағдайында мектептің оқу-тәрбие үрдісін басқару
бағдарламалары;
–Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, Басқарудың ұйымдастыру қызметі,
Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымы оқу құралдары және т.б. оқу-
әдістемелік нұсқаулар ендірілді.
Зерттеу нәтижелерін педагог кадрлар біліктілігін арттыратын және қайта
даярлайтын институттарда, жоғары және арнайы орта педагогикалық оқу
орындарында, жалпы білім беретін мектептерде, гимназиялар мен лицейлерде
пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару - ғылыми-педагогикалық және
ұйымдастырушылық функциясына сәйкес келетін аймақтық, мектепішілік
деңгейде жас ұрпақты әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-
педагогикалық процесте оқытып-тәрбиелейтін мектеп ісін тиімді
ұйымдастыру. Басқару ісі жүйесіне педагогикалық талдау, мақсат қою,
жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу, коррекциялау енеді және олар
өзара әрекеттік байланыста қарастырылады.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны, оның өзіндік
ерекшеліктері, принциптері, формалары мен әдіс-тәсілдері, олардың
мектепішілік жұмыстарды тиімді жүзеге асыруда мүмкіндіктерінің жоғары
екендігін айғақтайды. Мектепішілік басқаруды ұйымдастырудың құрылымдық
моделі үйлестіру кеңестері жұмысының үйлесімділігін, басқару
субъектілерінің өзара әрекеттестігі мен ынтымақтастығын, командалық
басқаруды және өзін-өзі басқаруды қамтамасыздандырады.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасының мазмұны
тұжырымдаманың және жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің
мақсаты мен міндеттерін; мектепішілік басқару қызметтерін; жалпы білім
беретін мектепті басқарудың келешектегі мақсаты мен міндеттерін;
мектептің келешектегі білім мазмұнын; мектепті басқарудағы қолдауларды
(психологиялық-педагогикалық қолдау, коммуникативтік қолдау,
ақпараттық қолдау); тұжырымдаманы жүзеге асырудан күтілетін нәтижені
қарастырады.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлығының құрылымдық моделі мектеп басшысының басқару ісіндегі
менеджерлік міндетін (қабілетінің, білімінің, іскерлігінің болуы,
болжай, жоспарлай, ұйымдастыра білуі, ойлау логикасы, таныс болуы,
қолдана білуі) мазмұндық тұрғыда жан-жақты ашып көрсетеді және оны
басқару ісіне даярлығын қалыптастыру жүйесінің компоненттеріне
негізделеді.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделі компоненттердің бірлігін (құндылық-мақсаттылық,
интеллектуалдық-мазмұндық, тәжірибелік-іс-әрекеттік, бағдарлық-
болжамдық, жоспарлық-жобалық, ұйымдастырушылық, аналитикалық-бағалау,
ақпараттық-ұғымдық, шығармашылық-ізденіс), өлшемдер мен
көрсеткіштерді, деңгейлерді қарастырады.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру процесі мынадай педагогикалық шарттар бойынша жүзеге
асырылады: мектеп басшысының кәсіптік-оқыту әрекетін қоғамның
сұранысына, білім беру жүйесіндегі өзгерістердің логикасына қарай
ұйымдастыру; білім мазмұнын басшының басқару әрекетінің технологиясына
сәйкестендіре үйлестіру; мектепте пайдаланылатын жаңашыл
технологияларды ғылыми тұрғыда негіздеу; шығармашылық ізденіске
бағдарлау.
7. Тәжірибелі-эксперимент жұмысы барысында тексерістен өткен жалпы білім
беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі жаңа технологияларға
негізделеді және оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыздандырылады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: Бірінші кезеңде (1998-2000ж.ж.) зерттеу
проблемасы айқындалып, зерттеудің ғылыми және ұғымдық аппараты құрылды,
материалдар жиналды. Тәжірибелі-эксперименталдық жұмысының бағдарламасы
жасалды, анықтау эксперименті жүргізілді. Оқу-әдістемелік кешендерге
материалдар сұрыпталды. Қалыптастыру эксперименті барысында жүргізілетін
жұмыс формалары мен әдістері айқындалды.
Екінші кезеңде (2000-2004ж.ж.) қалыптастыру эксперименті жүзеге асты:
диагностикалық бақылау, әңгіме, сауалнамалар жүргізілді; зерттеу
әдістемелеріне толықтырулар мен түзетулер енгізіліп, тәжірибеден өткізілді;
зерттеу жұмыстарының аралық нәтижесі қорытындыланды, жалпы білім беретін
мектептің жаңашылдық іс-әрекетін ұйымдастыруда басқару жүйесінің
маңыздылығы анықталды.
Үшінші кезеңде (2004-2008ж.ж.)тәжірибелік бақылау эксперимент
нәтижелері сарапталып, өңдеуден өткізілді. Зерттеу қорытындылары бойынша
ғылыми-әдістемелік еңбектер жарияланды. Әдістемелік кешендер мектеп
тәжірибесіне ендірілді, пайдаланған әдебиеттер тізімі жүйеге келтірілді.
Диссертация талап бойынша рәсімделді.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі теориялық-әдіснамалық
және практикалық тұрғыда дәлелденуімен, жұмыс мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестілігімен, кешенді әдістерді пайдаланумен, эксперимент
бағдарламасының мақсатқа сәйкестілігімен, алғашқы және соңғы көрсеткіштер
нәтижелерін қорытындылаумен, алынған нәтижелер мен тұжырымдардың практикаға
ендірілуімен қамтамасыздандырылады.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу мен практикаға ендіру: Зерттеудің
негізгі нәтижелерін Халықаралық және Республикалық ғылыми-практикалық
конференцияларда Среднее образование в ХХI веке: состояние и перспективы
развития - Алматы, 2002ж., 27-28маусым; Актуальные проблемы семейного
воспитания - Курган, 2004ж., 15-16сәуір; Педагогтың кәсіби құзырлылығы -
жоғары білім сапасының басты көрсеткіші - Алматы, 2004ж., 18-19мамыр;
Менеджмент и внутришкольное управление - Самара, 2005ж., 4-7қазан; ХХІ
ғасырдағы қазақ мектебінің даму болашағы - Алматы, 2006ж., 10қараша;
Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілікке бағытталып жаңғыруы
жағдайында педагогикалық мамандардың кәсіби құзыреттілігін арттыру -
Өскемен, 2006ж., 8желтоқсан; Образование для устойчивого развития:
инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических
кадров - Алматы, 2007ж., 3-5 шілде; Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе,
проблемалар және келешегі - Алматы, 2007ж., 22-23қазан; Жаңару жағдайында
орта мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі - Атырау, 2007ж., 30-
31қазан; Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы білім беру
технологияларының рөлі - Алматы, 2007ж., 8-9қараша; Интеллектуальная и
творческая одаренность. Проблемы. Концепции. Перспективы. - Франция:
Париж. 2007г.; Біліктілікті арттыру жүйесінде синергетикалық амалды жүзеге
асыру - Ақтөбе, 2008ж., 28-29сәуір; Образование, наука, спорт и туризм в
Эпоху Великого возрождения - Ашгабат, 2008г., 1-3мая; Образование и
наука: опыт и перспективы сотрудничества Казахстана и России - Семей,
2008г., 29-30мая; Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйесінің даму
мәселелері атты Алтынсарин оқулары. - Алматы, 2008ж., 20-21қазан және
мұғалімдердің білім жетілдіру институттарында өтілген семинарларда,
мерзімді басылымдарда жарық көрген бағдарламаларда, әдістемелік құралдар
мен нұсқауларда, монографияда, мақалаларда көрініс тапты.
Зерттеу базасы: тәжірибелі-эксперимент жұмысы Білім беру жүйесінің
басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлары біліктілігін арттыратын
Республикалық институтында, Алматы, Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан,
Солтүстік Қазақстан облыстық педагог кадрлар біліктілігін арттыру және
қайта даярлау институттарында үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру, бақылау)
өткізілді. Экспериментке 122 мектеп басшылары қатысты, оның 67-сі
эксперимент тобында, 55-сі бақылау тобында болды.
Диссертация құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған еңбектер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың көкейкестілігі, зерттеудің объектісі мен мақсаты,
пәні, міндеттері, теориялық-әдіснамалық негіздері, ғылыми болжамы, зерттеу
көздері, әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, ғылыми жаңалығы мен
теориялық, практикалық мәні, нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі,
қорғауға ұсынылған негізгі қағидалары беріледі.
Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздері атты бірінші тарауда басқару, мектеп басшысының іс-әрекеті,
мектеп басқару ұғымдарына берілген анықтамалар мен түсініктерге талдау
жасалып, олардың өзара байланысы ғылыми-теориялық тұрғыда негізделіп,
қарастырылады және психологиялық, педагогикалық мәні мен маңызы ашып
көрсетіледі. Басқарудың әлемдік кеңістіктегі даму тарихы мен генезисі
зерделенеді. Білім беру мекемелері басшыларының біліктілігін жетілдірудегі
басқарудың рөлі қарастырылады.
Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны атты екінші
тарауда бүгінгі таңдағы мектептерге сипаттама беріледі, жалпы білім беретін
мектепті басқару жүйесінің мазмұны, өзіндік ерекшеліктері, формалары мен
әдістері өзара қатынас түрлері анықталады, командалық басқарудың кешендік
принциптері, инновациялық тәсілдері қарастырылады. Он екі жылдық
эксперименталдық мектептердегі білім сапасын басқару жолдары жүйеленеді.
Жалпы білім беретін мектепті басқарудың тұжырымдамасы ұсынылады.
Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі атты
үшінші тарауда жалпы білім беретін мектепті басқарудың мониторингісін жасау
жайы баяндалады және жалпы білім беретін мектепті басқаруды қамтамасыз
ететін әдістемелік кешен дайындалып, мектеп басшыларының іс-тәжірибелері
мен жұмыстарының нәтижесі нақтыланады, тәжірибелі-эксперимент жұмыстардың
нәтижелері сарапталады.
Қорытындыда зерттеудің негізгі нәтижелері, қағидалары тұжырымдалады,
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі.
Қосымшада мектеп басшыларына, мұғалімдерге, ата-аналарға, оқушыларға
арналған сауалнамалар, тапсырмалар, тест сұрақтары, жұмыс жоспарлары
ұсынылады.
Негізгі бөлім
Бүгінгі таңдағы жалпы білім беретін орта мектептердегі білім берудің
басты мақсаты – мектеп оқушыларына сапалы білім, саналы тәрбие беру және
мектеп ісін басқарудың тиімді жолдарын жетілдіруді іздестіру болып
табылады.
Басқару – диалектикалық процесс. Оның өзіне тән тарихи даму жолы бар.
Басқару туралы алғашқы идеялар Американың белгілі ғалымы Кл.кіші Джорждың
Басқару ойларының тарихы атты еңбегінде біздің дәуірге дейінгі 5000
жылдан бастап баяндалады. Автордың пайымдауынша басқару идеясы шумерлерден
басталады. Қоғамдағы қажетті деректерді тіркеу, оларды жинақтап жүйелеу,
қағазға түсіру басқарудың алғашқы элементтері болып табылады. Кейіннен
Мысырлықтар (б.д.д. 4000 ж.) басқаруды жоспарлаудың, ұйымдастырудың және
бақылаудың керек екендігін мойындаған. Олар басқаруды тек шаруашылықта ғана
емес, сонымен қатар ұрпақ тәрбиесінде де қолдануға тырысқан. Қытайлықтар
(1100ж.) басқаруды ұйымдастырудың, жоспарлаудың, басшылық және бақылаудың
қажеттілігін мойындап, басқару үрдісін көкейкесті мәселе деп қараған.
Сократ, әл-Фараби және Чарльз Баббедждің және т.б. қөзқарастарына аса мән
берген. Бірқатар ғалымдар (Е.В.Бондаревская, Н.Ю.Посталюк, К.Бердалиев)
Кл.кіші Джорждың еңбегін өте жоғары бағалаған, оны менеджменттің негізін
қалаушы деп таныған. Еңбекте көрініс алған шығыс, батыс өркениеттеріндегі
басқару жолының негізгі идеяларын басшылыққа ала отырып менеджмент, басқару
мәселелеріне жүйелі сипаттама берген.
Аталған еңбектерге және басқа да тарихи зерттеулерге жасаған талдау
бізге басқарудың көптеген қырларының өткен ғасырларда, әсіресе, шығыс
өркениеті дамыған елдерде, соның ішінде Орталық Азияда да жан-жақты
зерттелген деп тұжырымдауға мүмкіндік береді. Мәселен, Шығыста басқару
мәселесіне аса назар аударғанын Фирдаусидің (Шаһнама), Ж.Баласағұнның
(Құтты білік), Кейқаустың (Кабуснама) және т.б. ғұлама ғалымдардың
еңбектерінен байқауға болады.
Патшалардың ел басқару тактикасы да, мысырлықтар мен арабтардың жүйелі
түрде басқарудың әдіс-тәсілдерін анықтауы да орта ғасырда басқару
мәселесіне аса мән бергенін көрсетеді.
Басқару мәселесі соңғы ғасырларда тек қана жалғасын тауып қана қойған
жоқ, тіпті күрделене түсті. Мысалы, қазақ халқына мәлім Бөкей ордасында
1841 жылы Жәңгір хан ашқан европалық сыныптық орыс-қазақ мектебінде, Жәңгір
училищесінде, қыздарға арналған бір сыныптық училищеде, екі жылдық
педагогикалық курстарда, Ы.Алтынсарин негізін қалаған Торғай даласындағы
орыс-қазақ мектептерінде, 1912 жылы Жетісуда жеке әулеттің күшімен салынған
Мамания мектебінде де білім берумен қатар басқару мәселесіне де ерекше
көңіл бөлінген.
Тарихи зерттеулерге жасаған талдау басқарудың әртүрлі саладағы қызметін
және оның дамыған жүйелерінің теориялық негіздері бірқатар ғалымдардың
еңбектерінде (М.Альберт, М.Х.Мескон, А.Файоль, Г.Кунц, С.О.Доннель және
т.б.) көрініс алғанын, жалпы басқару термині ХХ ғасырда өздігімен жеке
сала деп таныла бастағаны туралы баяндалады. Басқару жайлы түсінік
ғылымның барлық саласында қолданылады және оның әрбірі өзіне тән
аспектілерді қарастырады. Осыған дейін зерттелген еңбектерде басқару -
қызметтің ең маңызды түрі болып есептелді. Мысалы, Питер Ф.Друкер: басқару
бытыраған топты мақсатқа бағыттайтын, тиімді және өндіруші топқа
айналдыратын қызметтің ерекше түрі деп түсіндіреді.
Теорияда басқарудың белгілерін анықтайтын түрлі ағымдар (Ф.У.Тейлор,
Э.Цандер, Д.О.Шонесси, М.Вебер, Г.Эмерсон, Г.Форд, С.Янг, Е.А.Ямбург және
т.б.) қалыптасқан. Оларды жан-жақты зерттеу бірқатар басқару мектептерінің
бар екендігін (ғылыми менеджмент мектебі, классикалық немесе әкімшілік
мектебі, адамзаттық қатынас мектебі, эмпирикалық басқару мектебі, мінез-
құлықтық ғылым мектебі, сандық мектеп, әлеуметтік жүйелер мектебі және
т.б.), олардың білім беру жүйесін басқаруда кездескен мәселелерді шешуде
өздерінің үлесін қосып отырғанын көрсетеді. Егер, басқарудың классикалық
мектебі мазмұндық мәселелерді шешуді (мысалы, оқу жоспары мен білім беру
бағдарламаларын жасауда, нұсқаулар беріп, олардың орындалу барысын
қадағалауда) басшылыққа алса, адамдық қатынас мектебі қызмет ету барысында
басқарудың объектілер мен субъектілер арасындағы қарым-қатынасы мен іс-
әрекетін жекелеп жүзеге асырады, басқарудың маңызды мәселесі болатын адам
факторы мәселесіне назар аударуды мақсат тұтады. Ал, мінез-құлықтық ғылым
мектебі болса, өз алдына жеке қасиеттерді дамыту мен оны тиімді пайдалану
арқылы басқару процесінің қызметін көтеру мақсатын көздейді.
Аталған мектептердің қатарында басқару әдістері мен нақты ғылыми
аппаратты теориялық тұрғыда негіздеуге талпынған Жаңа деп аталатын
мектепті де жатқызуға болады. Бұл мектептің көрнекті өкілдері (Р.Акофор,
Л.Берталанори, С.Бир, Л.Клей және т.б.) мектептің қалыптасуын
кибернетиканың пайда болуымен және операцияларды зерттеумен байланыстырды.
Алыс шет елдердегі басқару теориясының негізгі даму бағыттарына жасаған
талдау ол жақта басқаруды оңтайландырудың жаңа формалары мен әдістері
үздіксіз іздестіріліп, бүгінгі таңда ұйымды қайта құрудың және болжам
жасаудың әртүрлі әдістерімен, нарықтағы фирманың стратегияларымен
байланысты салаларда ізденіс жұмыстары кеңінен жүзеге асырылатынын
көрсетеді.
Мұндай ізденістер бұрынғы Одақ көлемінде орындалған педагогикалық
зерттеу еңбектерінде де көптеп кездеседі. Зерттеу еңбегінің басым
көпшілігінде басқару, бақылау, мектепті басқару, мектепішілік
бақылау, ұғымдарына түсінік беріледі, олардың пайда болу жолдары
қарастырылады. Егер мектепішілік басқаруды көрсететін басқару және
бақылау термині өткен ғасырдың 40-шы жылдарының соңында, тіпті
мектепішілік басқарудың теориясы болмай тұрған кезден пайда болып, сол
кезден бастап жоспарлау мен мектепішілік бақылау қызметтері қолданбалы және
тәжірибелік сипатта жоспарланып зерттеле бастаса, мектепті басқару,
мектепішілік бақылау терминдері педагогикалық әдебиеттерде 60-шы
жылдардың басында пайда болды.
Бұл терминді мектептанушы ғалымдар да, халыққа білім беру мекемелері
мен жоғары орындағы басшылар да қолдамады. Олардың көпшілігі бұған
наразылық білдірді. Сөйтіп, 1980-ші жылдардың соңында Мектепішілік
басқару бұрынғы Басқару және бақылауды ығыстырып шығарды.
Мектепішілік басқарудың негізгі мәселелері жүйелі түрде 1970–1980
жылдары зерттеле бастады. Бұл кездері мектепті басқару барысында кейбір
жағдайларда адамдық фактор-адамнан алшақтау тұрды. Мектепті басқару
теориясы әлеуметтік тұрғыда нашар дамыды, онда басқаруды демократияландыру
мен гуманизациялау процесіне аз назар аударылды.
Бұл олқылықтар Қазақстан егемендік алғаннан бастап (1991) шешімін таба
бастады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат елдегі болып жатқан
саяси-экономикалық және әлеуметтік жағдайларға сәйкес оның қазақстандық
жаңа үлгісін жасауға бет бұрды. Осы жылдардың ішінде білім беру жүйесін
реформалау бірнеше кезеңдерден өтті.
1991-1993 жылдарда нормативтік-құқықтық базасы жасалды. 1993-1995
жылдары білім мазмұнының барлық деңгейінде тұжырымдамалық жағынан қайта
қарау қолға алынды. 1996-1997 жылдары Білім мазмұнын тұжырымдамалық тұрғыда
жаңарту, Білім беру стандарттарын әзірлеу, жаңа буын оқулықтары мен білім
беру жүйесін ақпараттандыру мәселелерін жүзеге асыру бағыттары ұзақ
мерзімді мемлекеттік бағдарламаларда жоспарланды. 1998-2001 жылдары
стратегиялық сипаттағы құжаттар әзірленіп, бекітілді; Білім туралы Заң
(1999,2007), Білім мемлекеттік бағдарламасы (2000), Қазақстан
Республикасы жалпы білім беретін мектептерінің қызметін ұйымдастыру тәртібі
туралы ережелер (2000), Білім беру ісін 2010 жылға дейін дамытудың
стратегиялық жоспары (2001) қабылданды.
2002 жылы Азияның даму банкінің сарапшылары Қазақстандағы білім
саласының реформаларына талдау бере отырып, реформаның мазмұнына мынадай
бағыттарды енгізді: білім беру ісінің 90-шы жылдарға көзделген стратегиясы
мен саясатындағы өзгертулер заңды түрде бекітілді; жалпы орта және жоғары
білім берудің мемлекеттік стандарттары жасалды; жалпы білім беретін
мектептерге арнап қазақстандық оқулықтар даярланып, басылым көрді.
Қазақстан Білім және ғылым министрлігі мен Сорос-Қазақстан қорының
бірлесуімен Әлемнің өзгермелі жағдайында ұлттық стандартты дамыту жобасы
(2001-2003 жылдар) даярланды. Соның негізінде қазақстандық ғалымдар білімді
дамыту процесінің әлемдік тәжірибесіне талдау жасай отырып, өзгермелі заман
жағдайында білімнің өздігінен дамитын жүйесін жасауды (білімге ұлттық
байлық, ұлт гүлденуінің іргетасы мен капиталы, тұлғалық және әлеуметтік
табыс ретінде қарау (білім ілгерілеу факторы ретінде); төзімділікті,
толеранттықты дамытудағы, мәдени көп үлгілілікті құрметтеудегі, тұлғаның
тұрақты дамуы мен қоғам және мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі
білім берудің мүмкіндіктерін есепке алу (бейбітшілік және келісім үшін
білім беру); білім беру жүйесі ашық болуы тиіс, сапалы білім беру
қызметтері күллі қазақстандықтар үшін қолжетімді болуы тиіс (баршаға білім
беру); білім мазмұны кәсіптік бейімге, өзіндік жетілуге және мансаптық
өсуге ықпал етуі тиіс (өмір сүру мен еңбек етуге арналған білім); білім
өсуіне қарай жеке адам мен тұлғаның қалыптасуы, жаратылысы мен дамуының
құралы болуы тиіс (өмір бойы білім алу); адамның білім беру процесінде
толыққанды әлеуметтенуі барша қоғамдастық әріптестігіне ықпал етуді (білім
ашық жүйе ретінде) қолға алып отыр.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың перспективалық
бағдарламасы да (2005-2010) жалпы білім беретін мектептерді басқаруға
байланысты мәселелердің шешімін іздестіруді талап етеді. Бұл тұрғыда Елбасы
Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында атты Қазақстан халқына Жолдауында: ХХІ ғасырда білімін
дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары
технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын
жасақтауымыз керек. Осы заманға сай білім беру жүйесі болмай, әрі алысты
болжап, кең көлемде жаңаша ойлай білетін басқарушы даярламай біз
инновациялық экономика құра алмаймыз,-деп атап көрсеткен. Біз бұл идеяны
толығымен қолдаймыз. Өйткені, мемлекеттің болашағы мектепте шыңдалады,
олардың мектептегі берілетін білімді нәтижелі меңгеруі сонда қызмет етіп
жүрген оқытушылардың біліктілігіне, шығармашылық ізденісіне, басшылардың
басқару жүйесін бүгінгі заман талабына қарай іскерлікпен жүзеге асыра
білуіне байланысты. Педагогика ғылымы да мәселенің шешімін осы тұрғыда
қарастырып отыр.
Бүгінгі таңға дейін орындалған зерттеу жұмыстарына жасалған талдау
басқару проблемасының бірқатар бағыттарының зерттелгенін, олардың мектеп
практикасына тиімді ендіріліп отырғанын дәлелдейді. Біз оларды былайша
топтастырамыз:
1. Педагогикалық жүйені басқарудың диффузиялық және синергетикалық
бағыты (Н.Д.Хмель, М.С.Молдабекова, З.Ч.Жанабаева, Л.Х.Мажитова және т.б.).
2. Жоғары мектептегі басқарудың кибернетикалық, ұйымдастырушылық,
ғылыми бағыты (С.И.Архангельский, В.А.Бордовский және т.б.).
3. Мектептегі оқу-тәрбие процесін басқаруды оптимизациялау,
әлеуметтендіру, модернизациялау, ақпараттық қамтамасыздандыру
(Ю.К.Бабанский, В.С.Лазарев, И.Э.Митрофанова және т.б.).
4. Педагогикалық басқарудың мазмұны, принциптері, қызметі
(Ю.В.Васильев, М.Н.Берулава, И.Н.Дрижакова және т.б.).
5. Мектеп басшыларының басқару жүйесі (басқару мәдениетін, құзырлығын,
психологиялық қатынасын, ақпараттық-аналитикалық іс-әрекетін және т.б.)
(С.Е.Джоджа, В.П.Топоровский, В.В.Безденежная және т.б.).
Зерттеу еңбектерінде мектепті басқару, жалпы білім беретін мектепті
басқару ұғымдарына ғалымдар өздерінің зерттеу пәніне қарай анықтама
береді. Біз оларды жүйеге келтіре отырып: жалпы білім беретін мектепті
басқару дегеніміз - бұл ғылыми-педагогикалық және ұйымдастырушылық
функциясы сәйкес келетін, жас ұрпақты әлеуметтік-экономикалық және
ұйымдастырушылық-педагогикалық процесте оқытып-тәрбиелейтін мектеп ісін
тиімді ұйымдастыру - деп өз анықтамамызды береміз.
Әдетте қайсыбір қоғамда болмасын бақылаусыз басқару жүзеге аспайды.
Мәселенің бәрі тек нені, әрі қалай бақылау қажет дегенге келіп тіреледі.
Мектеп басшысы, ең алдымен, басқару процесін емес, керісінше, соңғы
нәтижені бақылауы тиіс. Немесе, басшы мектеп пен мұғалімнің жұмысын
көрсеткен нәтиже бойынша тексеруіне болады, мұндағы мақсат – тексерілуші
объектінің тәжірибесін анықтау және жетілдіру. Мұндай жағдайда мектеп
басшысының басқару жұмысының тиімділігі мектеп басқарудағы жұмыс сапасының
деңгейін арттыруымен және оқушыны тұлға ретінде қалыптастырудағы
маңыздылығымен ерекшеленеді.
Басшылық жасау - бұл да басқару, бірақ адамның адамды басқаруы, – деп
Э.И.Моносзон өте орынды айтқан. Байқап қарасақ, педагогикалық басшылық
жасау педагогикалық процесте адамдар арасындағы ұзақ қарым-қатынасты
негізге алады. Педагогикалық басшылық жасаудың ерекшелігі де осында, ол
әлеуметтік қызмет болып анықталған оқыту мен тәрбиелеуді іске асыратын
адамдардың іс-әрекетіне бағытталады.
Демек, басқару мен басшылық жасау түсініктерін шектеу - басқаруда
субъекті мен объектінің өзара қарым-қатынасының, яғни басшылардың басқару
іс-әрекетінің бір бөлігін ғана қарастыру болып табылады. Басқару
түсінігінің аясы басшылық жасау түсінігінен әлдеқайда кең. Басшылық жасау
- педагогикалық талдау, жобалау, ұйымдастыру, реттеу, есепке алу және
бақылау сияқты басқару қызметінің бір саласы. Басқару жалпы білім беретін
мектептегі сияқты кез келген динамикалық жүйеге тән. Мектепті басқару - ол
тек мектеп әкімшілігінің іс-әрекеті емес, ол мектеп құрылымын байланыстыру
тәсілі, оның тұтастығы және ортамен өзара қарым-қатынасының сипаттамасы.
Басқарудың осы, ішкі және сыртқы байланыстары мен қарым–қатынастары
мектептің интеграциялық жүйесінің тууына себепші болады.
Теориялық тұрғыдан қарағанда басқару - субъективті-субъектілік,
субъективті-объектілік қарым-қатынас бірлігі. Басшылық жасау ұғымын
айналымға енгізе отырып, директордың дербес басшылық әрекетінің
туындайтынын байқауға болады, оның осындай дербес басшылық жасауы барлық
басқару жүйесінен ерекшеленіп тұрады. Басшылық жасау ұғымы субъектінің
субъектіге қарым-қатынасын, яғни директордың адамдарға (орынбасарларына,
мұғалімдерге, қосымша қызметкерлерге) тікелей әсер ету ерекшелігін
бейнелейді. Осылайша ықпал ету жолымен ол оқу-тәрбие және басқа процестерді
және біртұтастықта құрылатын мектеп жұмысына жетекшілік етеді. Бұл директор
қызметінің бірінші блогы-өзіндік басқаруды құрайды.
Директор қызметінің екінші блогы - педагогикалық блок. Өткен жылдардағы
алдыңғы қатарлы педагогтар директордың жұмысы өзінің педагогикалық
ерекшелігімен айқындалуы тиіс, оның басқарушылық ықпал жасауы басқару
объектісінде де (мұғалімдер мен оқушылар), қызмет жасау аясында да (мектеп)
ерекше сипатта болуы керек деп санаған. В.А. Сухомлинский: Жақсы директор
– өзі оқытып жүрген балалар үшін де, қол астындағы қызметкерлер үшін де, ең
алдымен, жақсы ұйымдастырушы, тәрбиеші және дидакт, – деп ескерткен.
Директор қызметінің үшінші блогы - қарым-қатынастық (коммуникативтілік)
блок. Мектеп директоры жұмысындағы қарым-қатынас мәселесі философтар,
социологтар мен педагогтар еңбегінде кеңінен көрініс тапқан. Ғалымдардың
директор жұмысындағы қарым-қатынастың мәні мен мазмұны туралы айтқан пікір
- көзқарастары өзінің өміршеңдігін көрсетіп отыр.
Басқарудың әлеуметтік - педагогикалық әдісі, оның: оқытушылар ұжымын
топтастыру, қоғамдық көзқарасты қалыптастыру, тұлғааралық қарым-қатынас
тиімділігін, қанағаттылық сезімін тудыру, ұжым мүшелерінің шығармашылық
белсенділігін көтеру сияқты компоненттерін бөліп көрсетеді. Директордың өз
қарауындағы қызметкерлерімен, ата-аналармен қарым-қатынасы басқару
жұмысының маңызды жағын көрсетеді, ал бұл болса директордың іс-әрекетінде
көрсетілген қарым-қатынас блогының дұрыстығын дәлелдейді.
Төртінші блок - зерттеушілік блок. Бұл директор жұмысының, әсіресе,
соңғы жылдардағы жұмысында анық көрініс алады. Жалпы білім беретін
мектептерде оқу-тәрбие әрекетін күшейту-мектеп жұмысының сапасын арттыратын
жаңа әдіс-тәсілдерді іздестіруді талап етеді. 1970-1980жылдары тәрбие
теориясы мен дидактика мәселелерін зерттеушілер, оның жетістіктерін оқу-
тәрбие процесіне ендіруге әрекеттенеді. Соның нәтижесінде оқу-тәрбие
процесінің сапасы мен тиімділігін арттырады. Жоғарыда аталған блоктар өзара
тығыз байланыста, бір-бірімен жүйелі бірізділікте ұштасып отырады.
Педагогикалық блок басшылық жасауды, зерттеушілікті, қарым-қатынасты қажет
етеді және оларды оңтайлы ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Ұйымдастыру,
біріншіден, мектептегі барлық сатыларды басқару субъектілерін түгел
қамтиды, екіншіден, педагогикалық ұжымның барлық мүшелерінің
әрекеттестігіне, ынтымақтастығына, ғылыми–шығармашылық ізденіске, бірлесе
басқаруға, өзін-өзі басқаруына жағдай жасайды; үшіншіден, сенімділікке,
демократиялық, ізгіліктік, гумандық процеске негіздейді.
Ұйымдастырудың нәтижелі болуы директордың басқару әдістерін тиімді
пайдалана білуіне байланысты (ұйымдастырушылық-әкімшілік, экономикалық,
педагогикалық, әлеуметтік-психологиялық т.б.).
Басқару әдісінің, негізі берік қаланған басқару принципінен
айырмашылығы -бұл таңдау мүмкіндігі ойластырылған түсінік. Басқару әдісі -
бұл қоғамды ғылыми басқарудың, басқарушылық іс-әрекеттік принципін іске
асырудың вариативтік тәсілі. Ол қаншалықты балама болғанымен, белгілі бір
өлшемде өзіне тән басқару нысандарымен, ұйымның орнымен, сол ұйымдағы
функциялардың орындалуымен анықталады. Басқару әдісі өзіне тән қызметі бар
объективті заңдарға сүйенеді. Олар бұл заңдарды жүзеге асыратын,
белгіленген мақсатқа жетудің әртүрлі тәсілдері болып табылады.
Басқару қызметі мынадай қағидаларды:
- басқарудың жариялылық қағидасын (оқу орнының алдына қойған мақсатына
жетуі үшін барлық ұжымды қамтуды көздейді);
- басқарудың экономикалық қағидасын (басқару шешімдерін жүзеге асыру,
қабылданған шешімге және олардың тепе-теңдігіне байланысты қаржы
ресурстарының шығынын анықтайды және қаржыландырудың көздерін іздестіреді);
- оңтайлы инновациялық қағидасын (стандарттық басқару мәселелеріне
жаңа қолайлы жағдайды іздестіреді, оқушылардың шығармашылық белсенділігін
қалыптастырады);
- әлеуметтік қағидасын (ұжымның әлеуметтік мәселесін шешуге
бағытталады);
- басқарушының құзырлық қағидасын (басқарушының кәсібилік жағынан
барлық деңгейдегі басшыларға қойылатын талаптың бірте-бірте өсуін
пайымдайды) тірек етеді және нақты функционалдық жүйе арқылы жүзеге асады.
Зерттеу еңбектерінде көптеген ғалымдар (М.П.Керженцев, В.К.Афанасьев,
Н.С.Сунцов және т.б.) басқарудың функционалды жүйесіне болжауды,
жоспарлауды, шешім әзірлеуді және қабылдауды, ұйымдастыруды, бақылауды,
есепке алуды жатқызса, енді бірі (Ю.А.Конаржевский және т.б.) педагогикалық
талдауды басқару шешімін дайындау мен қабылдауды, басқаратын жүйені сол
шешімді орындауға ұйымдастыруды, реттеуді қарастырады. Басқару қызметінің
жүйесі (жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау және мектептегі
педагогикалық процестің нәтижелерін талдау) білім мекемелерінде негізге
алынып жүрген Ю.К.Бабанскийдің, П.Т.Фроловтың, В.А.Сластениннің оқу
құралдарында да көрініс алады. Солардың ішінде В.А.Сластениннің
басшылығымен жасалған Педагогика оқу құралында басқару қызметінің жүйесі
(педагогикалық талдау (ПТ),мақсат қою және жоспарлау(МҚЖ), ұйымдастыру(Ұ),
бақылау(Б), реттеу(Р), коррекциялау(К)) мынадай өзара әрекеттестік
байланыста қарастырылады (сурет 1).
Сурет 1 - Басқару қызметі жүйесінің циклограммасы
Біздің пайымдауымызша, басқару қызметі жүйесін осылайша педагогикалық
талдаумен, коррекциялаумен толықтыру және педагогикалық талдауды басқа
авторлар сияқты соңғы орынға қалдырмай жетекші орынға шығару өте тиімді
болып саналады. Педагогикалық талдаудың маңыздылығын ғалымдар да, мектеп
басшылары да жоққа шығармайды. Мысалы, кезінде В.А.Сухомлинский мектепке
педагогикалық басшылықтың қисыны мынада, егер бүгінгінің өткенмен және
болашақпен байланысын тұрақты түрде талдап отырмасақ, онда бізге жұмыс
жасау мүмкін болмайды,–десе, Ю.А.Конаржевский атқарылған жұмыстың
қорытындысын талдау - мектептегі істің жай-күйінің моделі, алға жылжудың
жоспар-моделі,–деп түсіндіреді. Олардың ой тұжымдарымен толық келісуге
болады, өйткені өткен оқу жылының қорытындысына жеткілікті талдау
жүргізбей, яғни мектептегі оқу жоспарының не дұрыс, не бұрыс жүзеге
асқанын, болған кемшіліктердің себебінің неде екендігін, ұжымның алдына
қойылған міндеттердің қаншалықты біліктілікпен тиімді шешімін тапқанын,
кездескен кемшіліктерді жою жолдарын іздестіру қажеттігін, мектеп басшылары
мен педагогикалық ұжымның, немесе мұғалімдердің нені түсініп, нені
түсінбейтіндігін нақты анықтап білмей мектептің алдағы уақыттағы жұмысын
ғылыми тұрғыда жоспарлау мүмкін емес.
Егер оны жасау барысында бұрынғы тәжірибе және нәтижелер ескерілмейтін
болса, онда жоспар үзік-үзік, формалды құжат күйінде қалады. Мақсат қою мен
оқу-тәрбие процесін жоспарлауды жетілдіру педагогикалық жүйенің үнемі даму,
қозғалыс жағдайында болу қажеттігінен туындайды. Бүгінгі мектеп басшыларына
тән ортақ кемшілік олар, көбінесе, Неге қол жеткізу керек? деген сұрақтың
мәнін ашудан бұрын Қалай қол жеткізу керек? деген сұраққа жауап беруге
асығады, яғни мақсатты тұжырымдап алмай, тікелей міндеттерді белгілеуге
кіріседі. Мұндай әдіс, әрине, тиімді болмайды, бұл арада басқару циклі
жоспарлау қызметінен көрініс табатын мақсат қоюдан және міндеттерді
анықтаудан басталады.
Егер бүгінге дейінгі жоспарлау мектеп ұжымы қызметіне берілген кешенді
талдау негізінде жұмысты қорытындыласа, содан соң алдыңғы басқару цикліне
баға беріп, еңбек ұжымы қызметінің нақты максаты мен міндеттерін және
оларға қол жеткізу құралдарын анықтаса, соңғы уақытта ол шешім қабылдаумен
байланыстырылады. В.А.Сластениннің сөзімен айтқанда, мектеп басқарудағы
жоспарлау зерттелетін құбылысты педагогикалық талдау нәтижелерімен
бағдарланған мақсаттың арақатынасы негізінде шешім қабылдау болып саналады.
Әлбетте, қабылданатын шешімдер алыс келешекке есептеледі және ағымдық
шұғыл істерді шешуге бағытталады. Осыған сәйкес мектептің келешектік,
жылдық, ағымдық жұмыс жоспарлары жасалады. Солардың ішінде тәжірибеде жиі
кездесетіні-мектептің жылдық жоспары. Мектеп өмірінде жалпы мектептік жұмыс
жоспарынан басқа оның құрылымдық бөлімшелерінің де жұмыс жоспарлары
кездеседі. Ондағы маңызды дегені-пән мұғалімдері әдістемелік
бірлестіктерінің оқу жылына арналған жұмыс жоспары.
Басқару қызметі жүйесінің ұйымдастыру кезеңінің мазмұны мұғалімдер мен
оқушылар, педагогикалық ұжым, ата-аналар және жұртшылық арасындағы өзара
қатынасының сипатымен анықталады. Іскер, өзара қарым-қатынастық сенімге
құрылған дербес ұйымдар мен оқушылар ұжымының көптеген шығармашылық
бірлестіктерін құруға, оларға мектептің барлық оқушыларын тартуға, олардың
шығармашылық қабілетін дамытуда барлық мүмкіндіктерді пайдалануға жағдай
жасайды. Бұл жерде барлық басқару буындарының қызмет мазмұнын анықтау,
олардың қызметіндегі өзара әрекетті (әрекеттестікті), үйлесімділікті
ұйымдастыру, олардың арасында субординациялық, координациялық және кері
байланыс қатынастарын орнату айрықша мәнге ие.
Мектеп басшысының міндеті - барлық басқару органдарының ықпал ету
аймағын дәл анықтау, оларға белгілі бір өкілеттіктер (құқықтар) беру және
оларға жүктелген міндеттерді орындау әдістемесі бойынша тұрақты түрде
нұсқаулар беріп отыру, олардың қызметін ынталандыруды және координациялауды
қамтамасыз ету, педагогикалық процеске қатысушылардың ерекшеліктері мен
айырмашылықтарын, мінез-құлық мотивтерін дұрыс бағалау және ұжым
мүшелерінің вертикаль бойынша да, горизонталь бойынша да ықпалды қарым-
қатынасына қол жеткізу болып табылады. Басқару қызметі жүйесіндегі бақылау-
мектепішілік жұмыстарда кездесетін, оқу бағдарламаларында, жоспарларда
ауытқулардың себептерін, оларды жою тәсілдерін уақтылы анықтауға мүмкіндік
береді.
Бүгінгі таңда мектепішілік бақылаудың түрлеріне, формалары мен
әдістеріне берілген бірегей жіктеме жоқ. Ғалымдардың да (Л.М.Портнов,
Н.А.Шубин, В.П.Симонов) бұл саладағы түсінігі әр түрлі, мектепішілік
бақылау тәжірибесінде бірқатар кемшіліктердің бар екендігін айғақтайды:
біріншіден, бақылау жүйелі түрде жүргізілмейді, яғни мектеп директоры
мен оның орынбасарлары арасындағы қызметтік міндеттер дұрыс бөлінбеген,
бақылау, басым көпшілігінде, есеп беру және сабаққа қатысу санын көбейту
мақсатында ғана жүзеге асырылады; екіншіден, бақылауды ұйымдастырудың нақты
мақсаты қойылмайды, бағалау өлшемдері мен көрсеткіштері анықталмайды,
анықталған жағдайда дұрыс топтастырылмайды; үшіншіден, мектепішілік
бақылауда біржақтылық басым келеді, яғни, педагогикалық процестің бір
бағыты ғана бақылауға алынады; төртіншіден, бақылауға тек мектеп басшылары
ғана қатысады, ал тәжірибелі мұғалімдер, әдіскерлер және т.б.
қатыстырылмайды.
Қазіргі уақытта белгілі болып отырғандай мектепті басқаруда басқару
әрекеттестігі, ынтымақтастық, бірлесе басқару, өзін-өзі басқаруға аса мән
беруі қажет. Бүгінгі қоғамда ізгілік құндылықтарының бекуі, алдыңғы орынға
тұлғаның жеке басының құндылығын, оның рухани дүниесінің байлығын қояды,
ал субъект-субъектілік қатынастардың бекуі болса, оқыту мен тәрбиелеу
процесі ізгіліктілігінің нақты көрінісі болып отыр.
Мұндай жағдайларда мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымына қандай
талаптар қойылуы тиіс деген заңды сұрақ туындайды. Біз осыны ескере отырып,
мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымының моделін ұсынамыз (сурет 2).
Ұсынылып отырған құрылымның басты жаңалықтарының бірі - барлық
деңгейлерде үйлестіру кеңесінің ендірілгені. Бұл деңгейлер басқару
жұмысының үйлесімді болуын, басқару субъектілерінің өзара әрекеттестігі мен
ынтымақтастығын, командалық басқаруды (директор, директордың оқу-ісі
жөніндегі орынбасарлары, директордың ғылыми істер жөніндегі орынбасары,
директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, директордың шаруашылық жұмыс
жөніндегі орынбасары, ғылыми-әдістемелік кеңес, әдістемелік бірлестіктер,
психолог, мектептегі педагогтар және оқушылар мен ата-аналар), өзін-өзі
басқаруды қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады.
Командалық басқару мәселесіне кейінгі жылдары аса мән беріліп жүр. Осы
салада басылым көрген еңбектерге жасаған талдау (Г.Гертер, О.Н.Громова,
Т.Д.Зинкеевич-Евстигнеева, Ю.Б.Козырев және т.б.) командалық басқаруды
типтеріне қарай топтастырған (жалған команда, қажетті түсінігі бар команда,
тиімділігі жоғары команда, өзін-өзі басқаратын команда, басқару командасы,
жобалы диагностикалық команда) оның өзіндік ерекшеліктері мен белгілеріне
сипаттама беріп, мектепішілік жұмыстарды ұйымдастырудағы мүмкіндіктерін
алып көрсетуге септігін тигізеді.
Сур
ет
2 –
Мек
теп
іші
лік
бас
қар
уды
ұйы
мда
сты
руд
ың
құр
ылы
мды
қ
мод
елі
Бүгінгі таңда білім беру мен тәрбиелеу ісіндегі ұлттық үлгінің
қалыптасуы, келешекте он екі жылдық білім беруге көшу, оқу-тәрбие процесіне
инновацияларды ендіру, білім беру мазмұнының, құрылымының,
экономикалық–ұйымдық, құқықтық жақтарының түбегейлі өзгеруі, мектептің жаңа
типіне көшу, білім беру мекемелеріндегі басқару деңгейін жаңа сатыға
көтеруді, оны дамытудың тиімді жолдарын қарастыруды талап етеді.
Осылардың ішінде он екі жылдық білім беруді басқару ісін жаңарту
бағыттарына: жалпы білім беретін мектептегі білім беру ісін қазіргі қоғам
талаптарына сай келтіру; мектеп оқушыларын өздігімен білім алуға және оны
тәжірибеде қолдана білуге үйрету; оқытудың әртүрлі саласында өз
мүмкіндіктерін тануына және тұлғалық қасиеттерін ашуына ықпал ету;
оқушыларды танымдық іс-әрекетке мақсатты және жүйелі түрде қатыстыру, түрлі
салалар бойынша негіз қалыптастыру мақсатында білім беру ісін ұйымдастыру
жатады.
Білім берудің басым бағыттарының бірі-тұлғаға бағытталған педагогикалық
іс-әрекет болып саналады. Сондықтан басшыларға білім беруде, ең алдымен,
тұлғаға бағытталған көзқарасты жүзеге асырып алу қажет. Бұл проблема
бірқатар зерттеушілердің (С.Степанов, И.Якиманская, А.Хуторский және
т.б.) еңбектерінде көрініс алған. Біз соларды негізге ала отырып, тұлғаға
бағытталған көзқарасты педагогикалық іс-әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты
және оқушының өзін-өзі дара тұлға ретінде тануын, өзін-өзі жетілдіре
отырып дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланыстағы идеялар,
түсініктер мен іс-әрекеттер жиынтығы деп қабылдаймыз. Тұлғаға бағытталған
жаңа көзқарастың үш компонентін анықтайық: Бірінші компонент - даралық,
тұлғалық, белсенділік, өзін-өзі көрсету, мендік тұжырымдама, таңдау,
педагогикалық қолдау ұғымдарын қамтитын тұлғаға бағытталған көзқарас
ұғымын ашатын негізгі түсініктерді қамтиды. Екінші компонент - тұлғаға
бағытталған көзқарастың негізгі принциптерінен құралатын оқушыларға білім
беру құрылымының негізгі ережелері мен бастапқы жағдайын қарастырады. Бұл
принциптер белсенді тұлға, дарашылдық, субъектілік, таңдау, шығармашылық
табыс, сенім және қолдау принциптері деп аталады. Үшінші компонент -
технологиялық компонент. Ол осы бағыттағы педагогикалық іс-әрекеттің
негізін құрайды және бірқатар принциптерді (диалогтік; шығармашылық іс-
әрекет; баланың жеке басының дамуын қолдауға бағыттау; оқушыларға өз
бетінше шешім қабылдауға, шығармашылыққа, білім алудың мазмұны мен жолдарын
таңдауға еркіндік беру) тірек етеді.
Демек, тұлғаға бағытталған білім беру мекемелерінің басты нысанасы-жеке
адамдарды дара тұлға ретінде қарастыру болып табылады. Білім беру
мекемелерінің мұндағы мақсаты-білім беру процесінде педагогтың, адамның
дара тұлға ретінде қалыптасуына ерекше педагогикалық, психологиялық жағдай
туғызу.Бұл жалпы білім беретін мектептердегі басқарудың әдіс-тәсілдерінің
бәріне, мұғалім мен оқушының тұлғалық ерекшеліктерін қалыптастыруға, оның
бейімділігін анықтауға бағыттайды.
Білім беру жүйесіндегі аталған мәселелерді кешенді түрде шешу үшін,
мынадай бөлімдерден тұратын, жаңа мазмұн мен формаларға негізделген Жалпы
білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасын ұсынамыз:
1 Тұжырымдаманың мақсаты мен міндеті.
2 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың мақсаты мен міндеттері.
3 Мектепішілік басқару қызметтері.
4 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың келешектік мақсаты мен
міндеттері.
5. Мектептегі келешектік білім мазмұны.
6 Тұжырымдаманы жүзеге асырудан күтілетін нәтиже.
Тұжырымдаманың мақсаты: жалпы білім беретін мектептерді басқарудың
негізгі бағыттарын, мазмұнын, педагогикалық шарттарын айқындау.
Тұжырымдаманың міндеттері: жалпы білім беретін мектепті басқарудың
мақсаты мен міндеттерін анықтау; жалпы білім беретін мектепті басқарудың
басым бағыттарын айқындау және оны жүзеге асыру.
Тұжырымдаманың негізін жаңа қоғам жағдайындағы жалпы білім беретін орта
мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі; мектеп басшысының мұғалім
қызметін ұйымдастыруы, оған бағыт-бағдар берудегі кәсіби жауапкершілігі;
ұжымдағы орнықты моральдық–психологиялық ахуалды қалыптастыруы; басшының
мектеп ұжымының алдындағы мақсат пен міндетінің айқындылығы, соған
байланысты ортақ іске оларды жұмылдыра білуі құрайды.
Тұжырымдама қазіргі білім беру философиясының негізгі бағыттарын
басқару деген не (басқару антологиясы); ол қалай пайда болды (басқару
логикасы); білімдегі құндылықтардың табиғатын (басқару аксиологиясы);
басқару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасындағы білім беруді
дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
айқындалған міндеттерді жүзеге асыру, заман талабына сай жоғары білікті
мамандарды қалыптастыру, соның ішінде қоғамның сұранысына қажетті
мамандарды даярлап, білім мен ғылымды интеграциялау арқылы білім берудің
сапасын арттыру және ақпараттық технологияларды тиімді қолдану мәселелеріне
қол жеткізу – еліміздегі білім беру жүйесін дүниежүзілік озық тәжірибеге
сай реформалауды пәрменді жүргізуді талап етуде.
Қарастырылып отырған проблеманың шешімі көп жағдайда жалпы білім
беретін мектептерді басқаруды жетілдірумен айналысатын мектеп басшыларының
басқарудағы кәсіби даярлығының деңгейімен айқындалады. Мектеп басшыларының
басқарудағы бүгінгі кәсіби біліміне жасаған талдау олардың басқару ісінен
ғылыми-педагогикалық, әдістемелік білімін, іскерлігі мен дағдысын
толықтырып, кәсіби құзырлылығын дамыту қажеттігін дәлелдейді.
Қазіргі таңда педагогика ғылымында мектепті басқару проблемасы бойынша
орындалған зерттеу еңбектері баршылық. Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайындағы
мектептерді басқару, инновациялық технологияларды енгізу, ұлттық мектептің
басқару үлгісін дайындаудағы теориялық негіздері шетелдік және отандық
ғалымдардың (Д.М.Джуран, Э.Е.Деминг, Ф.Кросби, Ф.Тейлор, Г.А.Уманов,
Н.Д.Хмель, Т.Т.Тәжібаев, А.И.Сембаев, А.Эфирова, А.Шарипова, С.А.Ұзақбаева
және т.б.) еңбектерінде кеңінен қарастырылған.
Ғалымдардың бірқатары басқарудың ғылыми негіздегі ережелерін,
әлеуметтік жүйедегі басқару заңдылықтарын, өзіндік ерекшеліктерін
(В.М.Гаськов, А.Т.Глазунов, Т.М.Давыденко, Э.М.Никитин, А.И.Субетто,
А.А.Бейсембаева, Қ.Ж.Қарақұлов, Н.А.Асанов және т.б.) зерттесе, енді бірі
басқарудың психологиялық ерекшеліктеріне мән берген (П.Друккер, Х.Сильва,
Т.Роджерс, В.Шепель, Р.Х.Шакуров, Ф.Р.Филиппов, Қ.Б.Жарықбаев, К.Ж.
Қожахметова және т.б.).
Қайсыбір ғылыми еңбектерде білімді басқару сапасының педагогикалық
негіздері, соның ішінде, іс-әрекет теориясы (Б.Г.Ананьев, В.В.Давыдов,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Қ.Қ.Жампеисова, М.С.Молдабекова,
Л.Х.Мажитова, К.А.Жүсіпова, Н.А.Әбішев және т.б.), кәсіптік білім беруді
басқарудың әдіснамасы (В.И.Загвязинский, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова,
В.А.Сластенин, В.Д.Шадриков, А.П.Сейтешев, А.А.Саипов және т.б.), оның
педагогикалық диагностика мен мониторингі (Тимо Санталайнен, Эеро
Воутилайнен, Пертти Поренне, Йоуко Х.Ниссинен, В.Н.Аверкин, А.А.Афиногенов,
В.П.Беспалько, М.С.Берштейн, Ю.З.Гильтук, Л.Я.Гуревич, Дж.Д.Вилмс,
Н.Вержбицкая, К.Ингенкап, Л.М.Митина, А.А.Орлов, К.К.Платонов, М.И.Шилова
және т.б.) зерттеледі.
Кибернетикаға негізделген жоғары оқу орындарындағы білімді басқару, оқу
процесін ғылыми тұрғыда ұйымдастыру С.И. Архангельский, В.А. Бордовский,
Ғ.З.Әділғазинов және т.б. еңбектерінде көрініс табады.
Бүгінгі таңдағы басқаруды автоматизациялаудың және білім беруді
басқаруды ақпараттандырудың теориялық негізі В.З.Ямпольский, В.М.Лизинский,
Т.А.Линчевская және т.б. еңбектерінде қарастырылса, педагогикалық болжау
Б.С.Гершунский, А.М.Гендин және т.б. зерттеу еңбектерінде сипатталады.
Бірқатар ғалымдардың еңбектерінде жалпы білім беру мекемелерін дамытуды
басқару мен білім берудегі менеджмент тұжырымдамасы (В.И.Зверева,
Ю.А.Конаржевский, В.С.Лазарев, А.М.Моисеев, И.В.Немов, М.М.Поташник,
П.И.Третьяков, С.В.Белова, К.М.Арынғазин және т.б.), мектепішілік
басқарудың әдіснамалық негіздері (В.Г.Афанасьев, И.В.Блауберг,
Д.М.Гвишиани, О.А.Дайнеко, Я.Зеленевский, И.В.Кузьмина, А.М.Омаров,
В.Н.Садовский, Б.Ф.Славин, Э.Г.Юдин, Б.Ы.Мұқанова және т.б.), педагогикалық
басқарудың ұстанымдары мен қызметі (Ю.В.Васильева, М.Н.Беркулова,
В.П.Симонов, К.Я.Вазина, В.Ю.Кричевский, Ю.А.Конаржевский және т.б.),
жалпы білім беретін мектептер мен білім беру жүйесін басқарудың мәні
(В.И.Бондарь, Ю.В.Васильев, М.И.Кондаков, А.А.Орлов, Ф.Г.Паначин,
И.П.Раченко, П.В.Худоминский, Т.И.Шамова, Г.Т.Хайруллин, А.К.Ахметов,
Н.А.Лебедева, Б.Ә.Әбдікәрімов, М.Қ.Құрманов, Т.Т.Галиев, С.Т.Иманбаева
т.б.) зерделенеді.
Мектепті басқару мен мұғалім біліктілігін арттырудың мәніне
(П.И.Третьяков, В.П.Кваша, М.М.Поташник, В.С.Лазарев, Б.А. Әлмұхамбетов,
Н.А.Лебедева, Д.Ф.Ильясов, А.А.Жайтапова, С.С.Контаев, Ж.Б.Өмірбекова,
Б.С.Сарсекеев, А.Тоқсанбаев және т.б.), ұлттық мектеп құру проблемаларына
(Н.Г.Гончаров, Л.Н.Погодин, К.Ж.Қожахметова, Ш.К.Беркімбаева,
Ж.Ж.Наурызбай, Р.Башарұлы және т.б.) біраз ғалымдар назар аударған.
Мектеп басшысының қызметі (В.Л.Бераш, А.Н.Волковский, Н.К.Крупская,
В.А.Луначарский, М.П.Малышев, Е.И.Перовский, А.М..Новиков, М.Ә.Құдайқұлов
және т.б.) мен оның өзіндік ерекшеліктеріне де ғалымдар аса мән берген.
Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесті басқарудың
ерекшеліктері (Ю.К.Бабанский, В.А.Сластенин), оқу-тәрбие процесіндегі
басқаруды оптимизациялау заңдылықтарының теориясы (Н.А.Асанов,
Ж.Б.Өмірбекова), педагогикалық еңбекті ұйымдастырудың ғылыми мәселелері
(Р.А.Асадова, С.И.Калиева, И.П.Раченко), түрлі кезеңдердегі мектепті
басқару тәжірибесіндегі инновациялық көзқарастар (А.А.Захаренко,
В.А.Караковский, А.С.Макаренко, Н.В.Сорока-Росинский, В.А.Сухомлинский,
В.С.Татьяченко, С.Е.Хозе, Е.А.Ямбург, Т.Линчевская, Д.Р.Пірімбетова,
Ш.Қ.Әмір, Б.Т.Кенжебеков және т.б.) бірқатар ғылыми еңбектерде
қарастырылады.
Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау білім беруді басқару проблемасы
саласынан бірқатар іргелі және қолданбалы еңбектердің орындалғанын
көрсетумен бірге, оның ғылыми-педагогикалық негіздерінің бүгінгі қоғам
талабына қарай әлі де болса терең зерттеле қоймағанын дәлелдейді. Демек,
бүгінгі жалпы білім беретін мектепті жаңаша басқаруға талаптардың артуы мен
дәстүрлі басқару жүйесінде айтарлықтай өзгерістің болмауы арасында; осы
талаптарға сай мектепішілік жұмыстарды басқара алатын кәсіби құзырлығы
жоғары басшыға қажеттіліктің артуы мен мұндай даярлығы бар мектеп
басшысының жетіспеуі арасында; мамандар біліктілігін жетілдіретін мекемелер
жүйесінде мектеп басшыларын кәсіби басқаруға даярлау қажеттігі мен оны
жүзеге асыратындай ғылымға негізделген бірегей тұжырымдама,
бағдарламалардың, әдістемелік кешендердің жоқтығы арасында қарама-қайшылық
анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтардың шешімін іздестіру зерттеу
проблемамызды айқындауға және тақырыпты Жалпы білім беретін мектепті
басқарудың ғылыми-педагогикалық негіздері деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу объектісі: білім беру жүйесіндегі басқару ісі.
Зерттеу пәні: жалпы білім беретін мектепті басқару процесі.
Зерттеу мақсаты: қазіргі жағдайдағы жалпы білім беретін мектепті
басқару жүйесін ғылыми-теориялық тұрғыда негіздеу және оны жүзеге асыруда
практикалық тиімді жолдарын айқындау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жалпы білім беретін мектептегі басқару
ісі ғылыми-теориялық тұрғыда негізделген басқару жүйесінде құрылса, онда
мектепішілік басқару ісінің сапасы артып, тиімділігі жоғарылайды, өйткені
басқарудың бұл жүйесі басқару ісіне қойылып отырған жаңа талаптарға
сәйкестендіріле жасалған.
Зерттеудің міндеттері:
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздерін анықтау.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұнын анықтау және
оны ұйымдастыру құрылымының моделін жасау.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасын жасау және оны
жүзеге асыру жолдарын анықтау.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлылығының құрылымдық моделін жасау.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделін жасау.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастырудың педагогикалық шарттарын айқындау.
7. Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесін
жасау және оның тиімділігін тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексеруден
өткізу.
Зерттеудің жетекші идеясы: жалпы білім беретін мектепті басқару ісінің
тиімділігі бүгінгі талапқа сәйкестендіріле жасаған басқарудың жүйесіне
байланысты.
Зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздері болып жалпы білім беретін
мектеп жүйесінде басқару ісін жоспарлау мен ұйымдастырудағы кәсіби іс-
әрекеттік, тұлғалы-бағдарлық, жүйелі-мәдениеттілік, инновациялық,
технологиялық тәсілдер болып саналады.
Зерттеудің көздері: философтардың, әлеуметтанушылардың, психологтардың,
педагогтардың, менеджерлердің, дидакт ғалымдар мен әдіскерлердің ғылыми
еңбектері, мұрағат және мерзімді педагогикалық басылымдардың материалдары.
Қазақстан Республикасының Конституциясы, ресми материалдары, “Білім туралы”
Заңы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бала құқықтары туралы конвенциясы, Қазақстан
Республикасы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
Қазақстан халқына Жолдаулары (2004-2008 ж.ж.), Қазақстан Республикасы
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттары, жалпы білім беретін
мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарына қатысты құжаттары мен педагогикалық
озық тәжірибелері, диссертанттың басқарушылық, педагогикалық және
зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: зерттеу проблемасына қатысты ғылыми еңбектерді
талдау; әртүрлі деңгейдегі құжаттар мен мектепішілік басқару жүйесін,
педагогикалық оқу процесін зерделеу, озық тәжірибені жинақтау, бақылау,
әңгімелесу, сауалнама алу, тест, тренинг, эксперимент жүргізу, алынған
нәтижелерді сұрыптау, математикалық өңдеуден өткізу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздері анықталды.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны анықталып, оны
ұйымдастыру құрылымының моделі жасалды.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасы жасалып, оны жүзеге
асырудың жолдары анықталды.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлылығының құрылымдық моделі жасалды.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделі жасалды.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыруды қамтамасыздандыратын педагогикалық шарттар айқындалды.
7. Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі жасалып,
тексерістен өтіп, оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыздандырылды.
Зерттеудің практикалық мәні: басшылар мен педагог кадрлар біліктілігін
арттыратын институттар тәжірибесіне:
– Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасы;
–Нәтижеге бағдарланған білім беруде мектеп қызметін басқаруды
модернизациялау және Оқу-тәрбие ісін синергетикалық негізде басқару және
бейімдік оқытуды жүзеге асырудағы мектепішілік әдістемелік қызметтің
ұйымдастырылуы, Он екі жылдық мектептің әдістемелік жұмыс жүйесін
басқару, Білім беруді жаңарту жағдайында мектептерді басқаруды жобалау
және талдау, Мектепте білім беру сапасын басқаруды ұйымдастыру және
жоспарлау, Қазіргі мектеп ұжымын басқару үрдісі және жаңашылдық
стратегиялар, Білім беруді басқаруды ұйымдастыру қызметінің мазмұны,
Педагогикалық жобалаушылық - басқарудың инновациялық тәсілі ретінде,
Білім берудің жаңа моделі жағдайында мектептің оқу-тәрбие үрдісін басқару
бағдарламалары;
–Оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, Басқарудың ұйымдастыру қызметі,
Мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымы оқу құралдары және т.б. оқу-
әдістемелік нұсқаулар ендірілді.
Зерттеу нәтижелерін педагог кадрлар біліктілігін арттыратын және қайта
даярлайтын институттарда, жоғары және арнайы орта педагогикалық оқу
орындарында, жалпы білім беретін мектептерде, гимназиялар мен лицейлерде
пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады
1. Жалпы білім беретін мектепті басқару - ғылыми-педагогикалық және
ұйымдастырушылық функциясына сәйкес келетін аймақтық, мектепішілік
деңгейде жас ұрпақты әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық-
педагогикалық процесте оқытып-тәрбиелейтін мектеп ісін тиімді
ұйымдастыру. Басқару ісі жүйесіне педагогикалық талдау, мақсат қою,
жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу, коррекциялау енеді және олар
өзара әрекеттік байланыста қарастырылады.
2. Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны, оның өзіндік
ерекшеліктері, принциптері, формалары мен әдіс-тәсілдері, олардың
мектепішілік жұмыстарды тиімді жүзеге асыруда мүмкіндіктерінің жоғары
екендігін айғақтайды. Мектепішілік басқаруды ұйымдастырудың құрылымдық
моделі үйлестіру кеңестері жұмысының үйлесімділігін, басқару
субъектілерінің өзара әрекеттестігі мен ынтымақтастығын, командалық
басқаруды және өзін-өзі басқаруды қамтамасыздандырады.
3. Жалпы білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасының мазмұны
тұжырымдаманың және жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің
мақсаты мен міндеттерін; мектепішілік басқару қызметтерін; жалпы білім
беретін мектепті басқарудың келешектегі мақсаты мен міндеттерін;
мектептің келешектегі білім мазмұнын; мектепті басқарудағы қолдауларды
(психологиялық-педагогикалық қолдау, коммуникативтік қолдау,
ақпараттық қолдау); тұжырымдаманы жүзеге асырудан күтілетін нәтижені
қарастырады.
4. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіндегі кәсіби
құзырлығының құрылымдық моделі мектеп басшысының басқару ісіндегі
менеджерлік міндетін (қабілетінің, білімінің, іскерлігінің болуы,
болжай, жоспарлай, ұйымдастыра білуі, ойлау логикасы, таныс болуы,
қолдана білуі) мазмұндық тұрғыда жан-жақты ашып көрсетеді және оны
басқару ісіне даярлығын қалыптастыру жүйесінің компоненттеріне
негізделеді.
5. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру моделі компоненттердің бірлігін (құндылық-мақсаттылық,
интеллектуалдық-мазмұндық, тәжірибелік-іс-әрекеттік, бағдарлық-
болжамдық, жоспарлық-жобалық, ұйымдастырушылық, аналитикалық-бағалау,
ақпараттық-ұғымдық, шығармашылық-ізденіс), өлшемдер мен
көрсеткіштерді, деңгейлерді қарастырады.
6. Жалпы білім беретін мектеп басшысының басқару ісіне даярлығын
қалыптастыру процесі мынадай педагогикалық шарттар бойынша жүзеге
асырылады: мектеп басшысының кәсіптік-оқыту әрекетін қоғамның
сұранысына, білім беру жүйесіндегі өзгерістердің логикасына қарай
ұйымдастыру; білім мазмұнын басшының басқару әрекетінің технологиясына
сәйкестендіре үйлестіру; мектепте пайдаланылатын жаңашыл
технологияларды ғылыми тұрғыда негіздеу; шығармашылық ізденіске
бағдарлау.
7. Тәжірибелі-эксперимент жұмысы барысында тексерістен өткен жалпы білім
беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі жаңа технологияларға
негізделеді және оқу-әдістемелік кешенмен қамтамасыздандырылады.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: Бірінші кезеңде (1998-2000ж.ж.) зерттеу
проблемасы айқындалып, зерттеудің ғылыми және ұғымдық аппараты құрылды,
материалдар жиналды. Тәжірибелі-эксперименталдық жұмысының бағдарламасы
жасалды, анықтау эксперименті жүргізілді. Оқу-әдістемелік кешендерге
материалдар сұрыпталды. Қалыптастыру эксперименті барысында жүргізілетін
жұмыс формалары мен әдістері айқындалды.
Екінші кезеңде (2000-2004ж.ж.) қалыптастыру эксперименті жүзеге асты:
диагностикалық бақылау, әңгіме, сауалнамалар жүргізілді; зерттеу
әдістемелеріне толықтырулар мен түзетулер енгізіліп, тәжірибеден өткізілді;
зерттеу жұмыстарының аралық нәтижесі қорытындыланды, жалпы білім беретін
мектептің жаңашылдық іс-әрекетін ұйымдастыруда басқару жүйесінің
маңыздылығы анықталды.
Үшінші кезеңде (2004-2008ж.ж.)тәжірибелік бақылау эксперимент
нәтижелері сарапталып, өңдеуден өткізілді. Зерттеу қорытындылары бойынша
ғылыми-әдістемелік еңбектер жарияланды. Әдістемелік кешендер мектеп
тәжірибесіне ендірілді, пайдаланған әдебиеттер тізімі жүйеге келтірілді.
Диссертация талап бойынша рәсімделді.
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі теориялық-әдіснамалық
және практикалық тұрғыда дәлелденуімен, жұмыс мазмұнының ғылыми аппаратқа
сәйкестілігімен, кешенді әдістерді пайдаланумен, эксперимент
бағдарламасының мақсатқа сәйкестілігімен, алғашқы және соңғы көрсеткіштер
нәтижелерін қорытындылаумен, алынған нәтижелер мен тұжырымдардың практикаға
ендірілуімен қамтамасыздандырылады.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу мен практикаға ендіру: Зерттеудің
негізгі нәтижелерін Халықаралық және Республикалық ғылыми-практикалық
конференцияларда Среднее образование в ХХI веке: состояние и перспективы
развития - Алматы, 2002ж., 27-28маусым; Актуальные проблемы семейного
воспитания - Курган, 2004ж., 15-16сәуір; Педагогтың кәсіби құзырлылығы -
жоғары білім сапасының басты көрсеткіші - Алматы, 2004ж., 18-19мамыр;
Менеджмент и внутришкольное управление - Самара, 2005ж., 4-7қазан; ХХІ
ғасырдағы қазақ мектебінің даму болашағы - Алматы, 2006ж., 10қараша;
Білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілікке бағытталып жаңғыруы
жағдайында педагогикалық мамандардың кәсіби құзыреттілігін арттыру -
Өскемен, 2006ж., 8желтоқсан; Образование для устойчивого развития:
инновационные подходы в системе повышения квалификации педагогических
кадров - Алматы, 2007ж., 3-5 шілде; Мектеп информатикасы: іс-тәжірибе,
проблемалар және келешегі - Алматы, 2007ж., 22-23қазан; Жаңару жағдайында
орта мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі - Атырау, 2007ж., 30-
31қазан; Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы білім беру
технологияларының рөлі - Алматы, 2007ж., 8-9қараша; Интеллектуальная и
творческая одаренность. Проблемы. Концепции. Перспективы. - Франция:
Париж. 2007г.; Біліктілікті арттыру жүйесінде синергетикалық амалды жүзеге
асыру - Ақтөбе, 2008ж., 28-29сәуір; Образование, наука, спорт и туризм в
Эпоху Великого возрождения - Ашгабат, 2008г., 1-3мая; Образование и
наука: опыт и перспективы сотрудничества Казахстана и России - Семей,
2008г., 29-30мая; Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйесінің даму
мәселелері атты Алтынсарин оқулары. - Алматы, 2008ж., 20-21қазан және
мұғалімдердің білім жетілдіру институттарында өтілген семинарларда,
мерзімді басылымдарда жарық көрген бағдарламаларда, әдістемелік құралдар
мен нұсқауларда, монографияда, мақалаларда көрініс тапты.
Зерттеу базасы: тәжірибелі-эксперимент жұмысы Білім беру жүйесінің
басшы және ғылыми-педагогикалық кадрлары біліктілігін арттыратын
Республикалық институтында, Алматы, Қызылорда, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан,
Солтүстік Қазақстан облыстық педагог кадрлар біліктілігін арттыру және
қайта даярлау институттарында үш кезеңде (анықтау, қалыптастыру, бақылау)
өткізілді. Экспериментке 122 мектеп басшылары қатысты, оның 67-сі
эксперимент тобында, 55-сі бақылау тобында болды.
Диссертация құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған еңбектер тізімі мен қосымшадан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың көкейкестілігі, зерттеудің объектісі мен мақсаты,
пәні, міндеттері, теориялық-әдіснамалық негіздері, ғылыми болжамы, зерттеу
көздері, әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы, ғылыми жаңалығы мен
теориялық, практикалық мәні, нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі,
қорғауға ұсынылған негізгі қағидалары беріледі.
Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің теориялық-әдіснамалық
негіздері атты бірінші тарауда басқару, мектеп басшысының іс-әрекеті,
мектеп басқару ұғымдарына берілген анықтамалар мен түсініктерге талдау
жасалып, олардың өзара байланысы ғылыми-теориялық тұрғыда негізделіп,
қарастырылады және психологиялық, педагогикалық мәні мен маңызы ашып
көрсетіледі. Басқарудың әлемдік кеңістіктегі даму тарихы мен генезисі
зерделенеді. Білім беру мекемелері басшыларының біліктілігін жетілдірудегі
басқарудың рөлі қарастырылады.
Жалпы білім беретін мектепті басқару жүйесінің мазмұны атты екінші
тарауда бүгінгі таңдағы мектептерге сипаттама беріледі, жалпы білім беретін
мектепті басқару жүйесінің мазмұны, өзіндік ерекшеліктері, формалары мен
әдістері өзара қатынас түрлері анықталады, командалық басқарудың кешендік
принциптері, инновациялық тәсілдері қарастырылады. Он екі жылдық
эксперименталдық мектептердегі білім сапасын басқару жолдары жүйеленеді.
Жалпы білім беретін мектепті басқарудың тұжырымдамасы ұсынылады.
Жалпы білім беретін мектепті басқаруды ұйымдастыру әдістемесі атты
үшінші тарауда жалпы білім беретін мектепті басқарудың мониторингісін жасау
жайы баяндалады және жалпы білім беретін мектепті басқаруды қамтамасыз
ететін әдістемелік кешен дайындалып, мектеп басшыларының іс-тәжірибелері
мен жұмыстарының нәтижесі нақтыланады, тәжірибелі-эксперимент жұмыстардың
нәтижелері сарапталады.
Қорытындыда зерттеудің негізгі нәтижелері, қағидалары тұжырымдалады,
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі.
Қосымшада мектеп басшыларына, мұғалімдерге, ата-аналарға, оқушыларға
арналған сауалнамалар, тапсырмалар, тест сұрақтары, жұмыс жоспарлары
ұсынылады.
Негізгі бөлім
Бүгінгі таңдағы жалпы білім беретін орта мектептердегі білім берудің
басты мақсаты – мектеп оқушыларына сапалы білім, саналы тәрбие беру және
мектеп ісін басқарудың тиімді жолдарын жетілдіруді іздестіру болып
табылады.
Басқару – диалектикалық процесс. Оның өзіне тән тарихи даму жолы бар.
Басқару туралы алғашқы идеялар Американың белгілі ғалымы Кл.кіші Джорждың
Басқару ойларының тарихы атты еңбегінде біздің дәуірге дейінгі 5000
жылдан бастап баяндалады. Автордың пайымдауынша басқару идеясы шумерлерден
басталады. Қоғамдағы қажетті деректерді тіркеу, оларды жинақтап жүйелеу,
қағазға түсіру басқарудың алғашқы элементтері болып табылады. Кейіннен
Мысырлықтар (б.д.д. 4000 ж.) басқаруды жоспарлаудың, ұйымдастырудың және
бақылаудың керек екендігін мойындаған. Олар басқаруды тек шаруашылықта ғана
емес, сонымен қатар ұрпақ тәрбиесінде де қолдануға тырысқан. Қытайлықтар
(1100ж.) басқаруды ұйымдастырудың, жоспарлаудың, басшылық және бақылаудың
қажеттілігін мойындап, басқару үрдісін көкейкесті мәселе деп қараған.
Сократ, әл-Фараби және Чарльз Баббедждің және т.б. қөзқарастарына аса мән
берген. Бірқатар ғалымдар (Е.В.Бондаревская, Н.Ю.Посталюк, К.Бердалиев)
Кл.кіші Джорждың еңбегін өте жоғары бағалаған, оны менеджменттің негізін
қалаушы деп таныған. Еңбекте көрініс алған шығыс, батыс өркениеттеріндегі
басқару жолының негізгі идеяларын басшылыққа ала отырып менеджмент, басқару
мәселелеріне жүйелі сипаттама берген.
Аталған еңбектерге және басқа да тарихи зерттеулерге жасаған талдау
бізге басқарудың көптеген қырларының өткен ғасырларда, әсіресе, шығыс
өркениеті дамыған елдерде, соның ішінде Орталық Азияда да жан-жақты
зерттелген деп тұжырымдауға мүмкіндік береді. Мәселен, Шығыста басқару
мәселесіне аса назар аударғанын Фирдаусидің (Шаһнама), Ж.Баласағұнның
(Құтты білік), Кейқаустың (Кабуснама) және т.б. ғұлама ғалымдардың
еңбектерінен байқауға болады.
Патшалардың ел басқару тактикасы да, мысырлықтар мен арабтардың жүйелі
түрде басқарудың әдіс-тәсілдерін анықтауы да орта ғасырда басқару
мәселесіне аса мән бергенін көрсетеді.
Басқару мәселесі соңғы ғасырларда тек қана жалғасын тауып қана қойған
жоқ, тіпті күрделене түсті. Мысалы, қазақ халқына мәлім Бөкей ордасында
1841 жылы Жәңгір хан ашқан европалық сыныптық орыс-қазақ мектебінде, Жәңгір
училищесінде, қыздарға арналған бір сыныптық училищеде, екі жылдық
педагогикалық курстарда, Ы.Алтынсарин негізін қалаған Торғай даласындағы
орыс-қазақ мектептерінде, 1912 жылы Жетісуда жеке әулеттің күшімен салынған
Мамания мектебінде де білім берумен қатар басқару мәселесіне де ерекше
көңіл бөлінген.
Тарихи зерттеулерге жасаған талдау басқарудың әртүрлі саладағы қызметін
және оның дамыған жүйелерінің теориялық негіздері бірқатар ғалымдардың
еңбектерінде (М.Альберт, М.Х.Мескон, А.Файоль, Г.Кунц, С.О.Доннель және
т.б.) көрініс алғанын, жалпы басқару термині ХХ ғасырда өздігімен жеке
сала деп таныла бастағаны туралы баяндалады. Басқару жайлы түсінік
ғылымның барлық саласында қолданылады және оның әрбірі өзіне тән
аспектілерді қарастырады. Осыған дейін зерттелген еңбектерде басқару -
қызметтің ең маңызды түрі болып есептелді. Мысалы, Питер Ф.Друкер: басқару
бытыраған топты мақсатқа бағыттайтын, тиімді және өндіруші топқа
айналдыратын қызметтің ерекше түрі деп түсіндіреді.
Теорияда басқарудың белгілерін анықтайтын түрлі ағымдар (Ф.У.Тейлор,
Э.Цандер, Д.О.Шонесси, М.Вебер, Г.Эмерсон, Г.Форд, С.Янг, Е.А.Ямбург және
т.б.) қалыптасқан. Оларды жан-жақты зерттеу бірқатар басқару мектептерінің
бар екендігін (ғылыми менеджмент мектебі, классикалық немесе әкімшілік
мектебі, адамзаттық қатынас мектебі, эмпирикалық басқару мектебі, мінез-
құлықтық ғылым мектебі, сандық мектеп, әлеуметтік жүйелер мектебі және
т.б.), олардың білім беру жүйесін басқаруда кездескен мәселелерді шешуде
өздерінің үлесін қосып отырғанын көрсетеді. Егер, басқарудың классикалық
мектебі мазмұндық мәселелерді шешуді (мысалы, оқу жоспары мен білім беру
бағдарламаларын жасауда, нұсқаулар беріп, олардың орындалу барысын
қадағалауда) басшылыққа алса, адамдық қатынас мектебі қызмет ету барысында
басқарудың объектілер мен субъектілер арасындағы қарым-қатынасы мен іс-
әрекетін жекелеп жүзеге асырады, басқарудың маңызды мәселесі болатын адам
факторы мәселесіне назар аударуды мақсат тұтады. Ал, мінез-құлықтық ғылым
мектебі болса, өз алдына жеке қасиеттерді дамыту мен оны тиімді пайдалану
арқылы басқару процесінің қызметін көтеру мақсатын көздейді.
Аталған мектептердің қатарында басқару әдістері мен нақты ғылыми
аппаратты теориялық тұрғыда негіздеуге талпынған Жаңа деп аталатын
мектепті де жатқызуға болады. Бұл мектептің көрнекті өкілдері (Р.Акофор,
Л.Берталанори, С.Бир, Л.Клей және т.б.) мектептің қалыптасуын
кибернетиканың пайда болуымен және операцияларды зерттеумен байланыстырды.
Алыс шет елдердегі басқару теориясының негізгі даму бағыттарына жасаған
талдау ол жақта басқаруды оңтайландырудың жаңа формалары мен әдістері
үздіксіз іздестіріліп, бүгінгі таңда ұйымды қайта құрудың және болжам
жасаудың әртүрлі әдістерімен, нарықтағы фирманың стратегияларымен
байланысты салаларда ізденіс жұмыстары кеңінен жүзеге асырылатынын
көрсетеді.
Мұндай ізденістер бұрынғы Одақ көлемінде орындалған педагогикалық
зерттеу еңбектерінде де көптеп кездеседі. Зерттеу еңбегінің басым
көпшілігінде басқару, бақылау, мектепті басқару, мектепішілік
бақылау, ұғымдарына түсінік беріледі, олардың пайда болу жолдары
қарастырылады. Егер мектепішілік басқаруды көрсететін басқару және
бақылау термині өткен ғасырдың 40-шы жылдарының соңында, тіпті
мектепішілік басқарудың теориясы болмай тұрған кезден пайда болып, сол
кезден бастап жоспарлау мен мектепішілік бақылау қызметтері қолданбалы және
тәжірибелік сипатта жоспарланып зерттеле бастаса, мектепті басқару,
мектепішілік бақылау терминдері педагогикалық әдебиеттерде 60-шы
жылдардың басында пайда болды.
Бұл терминді мектептанушы ғалымдар да, халыққа білім беру мекемелері
мен жоғары орындағы басшылар да қолдамады. Олардың көпшілігі бұған
наразылық білдірді. Сөйтіп, 1980-ші жылдардың соңында Мектепішілік
басқару бұрынғы Басқару және бақылауды ығыстырып шығарды.
Мектепішілік басқарудың негізгі мәселелері жүйелі түрде 1970–1980
жылдары зерттеле бастады. Бұл кездері мектепті басқару барысында кейбір
жағдайларда адамдық фактор-адамнан алшақтау тұрды. Мектепті басқару
теориясы әлеуметтік тұрғыда нашар дамыды, онда басқаруды демократияландыру
мен гуманизациялау процесіне аз назар аударылды.
Бұл олқылықтар Қазақстан егемендік алғаннан бастап (1991) шешімін таба
бастады. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясат елдегі болып жатқан
саяси-экономикалық және әлеуметтік жағдайларға сәйкес оның қазақстандық
жаңа үлгісін жасауға бет бұрды. Осы жылдардың ішінде білім беру жүйесін
реформалау бірнеше кезеңдерден өтті.
1991-1993 жылдарда нормативтік-құқықтық базасы жасалды. 1993-1995
жылдары білім мазмұнының барлық деңгейінде тұжырымдамалық жағынан қайта
қарау қолға алынды. 1996-1997 жылдары Білім мазмұнын тұжырымдамалық тұрғыда
жаңарту, Білім беру стандарттарын әзірлеу, жаңа буын оқулықтары мен білім
беру жүйесін ақпараттандыру мәселелерін жүзеге асыру бағыттары ұзақ
мерзімді мемлекеттік бағдарламаларда жоспарланды. 1998-2001 жылдары
стратегиялық сипаттағы құжаттар әзірленіп, бекітілді; Білім туралы Заң
(1999,2007), Білім мемлекеттік бағдарламасы (2000), Қазақстан
Республикасы жалпы білім беретін мектептерінің қызметін ұйымдастыру тәртібі
туралы ережелер (2000), Білім беру ісін 2010 жылға дейін дамытудың
стратегиялық жоспары (2001) қабылданды.
2002 жылы Азияның даму банкінің сарапшылары Қазақстандағы білім
саласының реформаларына талдау бере отырып, реформаның мазмұнына мынадай
бағыттарды енгізді: білім беру ісінің 90-шы жылдарға көзделген стратегиясы
мен саясатындағы өзгертулер заңды түрде бекітілді; жалпы орта және жоғары
білім берудің мемлекеттік стандарттары жасалды; жалпы білім беретін
мектептерге арнап қазақстандық оқулықтар даярланып, басылым көрді.
Қазақстан Білім және ғылым министрлігі мен Сорос-Қазақстан қорының
бірлесуімен Әлемнің өзгермелі жағдайында ұлттық стандартты дамыту жобасы
(2001-2003 жылдар) даярланды. Соның негізінде қазақстандық ғалымдар білімді
дамыту процесінің әлемдік тәжірибесіне талдау жасай отырып, өзгермелі заман
жағдайында білімнің өздігінен дамитын жүйесін жасауды (білімге ұлттық
байлық, ұлт гүлденуінің іргетасы мен капиталы, тұлғалық және әлеуметтік
табыс ретінде қарау (білім ілгерілеу факторы ретінде); төзімділікті,
толеранттықты дамытудағы, мәдени көп үлгілілікті құрметтеудегі, тұлғаның
тұрақты дамуы мен қоғам және мемлекет қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі
білім берудің мүмкіндіктерін есепке алу (бейбітшілік және келісім үшін
білім беру); білім беру жүйесі ашық болуы тиіс, сапалы білім беру
қызметтері күллі қазақстандықтар үшін қолжетімді болуы тиіс (баршаға білім
беру); білім мазмұны кәсіптік бейімге, өзіндік жетілуге және мансаптық
өсуге ықпал етуі тиіс (өмір сүру мен еңбек етуге арналған білім); білім
өсуіне қарай жеке адам мен тұлғаның қалыптасуы, жаратылысы мен дамуының
құралы болуы тиіс (өмір бойы білім алу); адамның білім беру процесінде
толыққанды әлеуметтенуі барша қоғамдастық әріптестігіне ықпал етуді (білім
ашық жүйе ретінде) қолға алып отыр.
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың перспективалық
бағдарламасы да (2005-2010) жалпы білім беретін мектептерді басқаруға
байланысты мәселелердің шешімін іздестіруді талап етеді. Бұл тұрғыда Елбасы
Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
жаңару жолында атты Қазақстан халқына Жолдауында: ХХІ ғасырда білімін
дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық. Біздің болашақтың жоғары
технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын
жасақтауымыз керек. Осы заманға сай білім беру жүйесі болмай, әрі алысты
болжап, кең көлемде жаңаша ойлай білетін басқарушы даярламай біз
инновациялық экономика құра алмаймыз,-деп атап көрсеткен. Біз бұл идеяны
толығымен қолдаймыз. Өйткені, мемлекеттің болашағы мектепте шыңдалады,
олардың мектептегі берілетін білімді нәтижелі меңгеруі сонда қызмет етіп
жүрген оқытушылардың біліктілігіне, шығармашылық ізденісіне, басшылардың
басқару жүйесін бүгінгі заман талабына қарай іскерлікпен жүзеге асыра
білуіне байланысты. Педагогика ғылымы да мәселенің шешімін осы тұрғыда
қарастырып отыр.
Бүгінгі таңға дейін орындалған зерттеу жұмыстарына жасалған талдау
басқару проблемасының бірқатар бағыттарының зерттелгенін, олардың мектеп
практикасына тиімді ендіріліп отырғанын дәлелдейді. Біз оларды былайша
топтастырамыз:
1. Педагогикалық жүйені басқарудың диффузиялық және синергетикалық
бағыты (Н.Д.Хмель, М.С.Молдабекова, З.Ч.Жанабаева, Л.Х.Мажитова және т.б.).
2. Жоғары мектептегі басқарудың кибернетикалық, ұйымдастырушылық,
ғылыми бағыты (С.И.Архангельский, В.А.Бордовский және т.б.).
3. Мектептегі оқу-тәрбие процесін басқаруды оптимизациялау,
әлеуметтендіру, модернизациялау, ақпараттық қамтамасыздандыру
(Ю.К.Бабанский, В.С.Лазарев, И.Э.Митрофанова және т.б.).
4. Педагогикалық басқарудың мазмұны, принциптері, қызметі
(Ю.В.Васильев, М.Н.Берулава, И.Н.Дрижакова және т.б.).
5. Мектеп басшыларының басқару жүйесі (басқару мәдениетін, құзырлығын,
психологиялық қатынасын, ақпараттық-аналитикалық іс-әрекетін және т.б.)
(С.Е.Джоджа, В.П.Топоровский, В.В.Безденежная және т.б.).
Зерттеу еңбектерінде мектепті басқару, жалпы білім беретін мектепті
басқару ұғымдарына ғалымдар өздерінің зерттеу пәніне қарай анықтама
береді. Біз оларды жүйеге келтіре отырып: жалпы білім беретін мектепті
басқару дегеніміз - бұл ғылыми-педагогикалық және ұйымдастырушылық
функциясы сәйкес келетін, жас ұрпақты әлеуметтік-экономикалық және
ұйымдастырушылық-педагогикалық процесте оқытып-тәрбиелейтін мектеп ісін
тиімді ұйымдастыру - деп өз анықтамамызды береміз.
Әдетте қайсыбір қоғамда болмасын бақылаусыз басқару жүзеге аспайды.
Мәселенің бәрі тек нені, әрі қалай бақылау қажет дегенге келіп тіреледі.
Мектеп басшысы, ең алдымен, басқару процесін емес, керісінше, соңғы
нәтижені бақылауы тиіс. Немесе, басшы мектеп пен мұғалімнің жұмысын
көрсеткен нәтиже бойынша тексеруіне болады, мұндағы мақсат – тексерілуші
объектінің тәжірибесін анықтау және жетілдіру. Мұндай жағдайда мектеп
басшысының басқару жұмысының тиімділігі мектеп басқарудағы жұмыс сапасының
деңгейін арттыруымен және оқушыны тұлға ретінде қалыптастырудағы
маңыздылығымен ерекшеленеді.
Басшылық жасау - бұл да басқару, бірақ адамның адамды басқаруы, – деп
Э.И.Моносзон өте орынды айтқан. Байқап қарасақ, педагогикалық басшылық
жасау педагогикалық процесте адамдар арасындағы ұзақ қарым-қатынасты
негізге алады. Педагогикалық басшылық жасаудың ерекшелігі де осында, ол
әлеуметтік қызмет болып анықталған оқыту мен тәрбиелеуді іске асыратын
адамдардың іс-әрекетіне бағытталады.
Демек, басқару мен басшылық жасау түсініктерін шектеу - басқаруда
субъекті мен объектінің өзара қарым-қатынасының, яғни басшылардың басқару
іс-әрекетінің бір бөлігін ғана қарастыру болып табылады. Басқару
түсінігінің аясы басшылық жасау түсінігінен әлдеқайда кең. Басшылық жасау
- педагогикалық талдау, жобалау, ұйымдастыру, реттеу, есепке алу және
бақылау сияқты басқару қызметінің бір саласы. Басқару жалпы білім беретін
мектептегі сияқты кез келген динамикалық жүйеге тән. Мектепті басқару - ол
тек мектеп әкімшілігінің іс-әрекеті емес, ол мектеп құрылымын байланыстыру
тәсілі, оның тұтастығы және ортамен өзара қарым-қатынасының сипаттамасы.
Басқарудың осы, ішкі және сыртқы байланыстары мен қарым–қатынастары
мектептің интеграциялық жүйесінің тууына себепші болады.
Теориялық тұрғыдан қарағанда басқару - субъективті-субъектілік,
субъективті-объектілік қарым-қатынас бірлігі. Басшылық жасау ұғымын
айналымға енгізе отырып, директордың дербес басшылық әрекетінің
туындайтынын байқауға болады, оның осындай дербес басшылық жасауы барлық
басқару жүйесінен ерекшеленіп тұрады. Басшылық жасау ұғымы субъектінің
субъектіге қарым-қатынасын, яғни директордың адамдарға (орынбасарларына,
мұғалімдерге, қосымша қызметкерлерге) тікелей әсер ету ерекшелігін
бейнелейді. Осылайша ықпал ету жолымен ол оқу-тәрбие және басқа процестерді
және біртұтастықта құрылатын мектеп жұмысына жетекшілік етеді. Бұл директор
қызметінің бірінші блогы-өзіндік басқаруды құрайды.
Директор қызметінің екінші блогы - педагогикалық блок. Өткен жылдардағы
алдыңғы қатарлы педагогтар директордың жұмысы өзінің педагогикалық
ерекшелігімен айқындалуы тиіс, оның басқарушылық ықпал жасауы басқару
объектісінде де (мұғалімдер мен оқушылар), қызмет жасау аясында да (мектеп)
ерекше сипатта болуы керек деп санаған. В.А. Сухомлинский: Жақсы директор
– өзі оқытып жүрген балалар үшін де, қол астындағы қызметкерлер үшін де, ең
алдымен, жақсы ұйымдастырушы, тәрбиеші және дидакт, – деп ескерткен.
Директор қызметінің үшінші блогы - қарым-қатынастық (коммуникативтілік)
блок. Мектеп директоры жұмысындағы қарым-қатынас мәселесі философтар,
социологтар мен педагогтар еңбегінде кеңінен көрініс тапқан. Ғалымдардың
директор жұмысындағы қарым-қатынастың мәні мен мазмұны туралы айтқан пікір
- көзқарастары өзінің өміршеңдігін көрсетіп отыр.
Басқарудың әлеуметтік - педагогикалық әдісі, оның: оқытушылар ұжымын
топтастыру, қоғамдық көзқарасты қалыптастыру, тұлғааралық қарым-қатынас
тиімділігін, қанағаттылық сезімін тудыру, ұжым мүшелерінің шығармашылық
белсенділігін көтеру сияқты компоненттерін бөліп көрсетеді. Директордың өз
қарауындағы қызметкерлерімен, ата-аналармен қарым-қатынасы басқару
жұмысының маңызды жағын көрсетеді, ал бұл болса директордың іс-әрекетінде
көрсетілген қарым-қатынас блогының дұрыстығын дәлелдейді.
Төртінші блок - зерттеушілік блок. Бұл директор жұмысының, әсіресе,
соңғы жылдардағы жұмысында анық көрініс алады. Жалпы білім беретін
мектептерде оқу-тәрбие әрекетін күшейту-мектеп жұмысының сапасын арттыратын
жаңа әдіс-тәсілдерді іздестіруді талап етеді. 1970-1980жылдары тәрбие
теориясы мен дидактика мәселелерін зерттеушілер, оның жетістіктерін оқу-
тәрбие процесіне ендіруге әрекеттенеді. Соның нәтижесінде оқу-тәрбие
процесінің сапасы мен тиімділігін арттырады. Жоғарыда аталған блоктар өзара
тығыз байланыста, бір-бірімен жүйелі бірізділікте ұштасып отырады.
Педагогикалық блок басшылық жасауды, зерттеушілікті, қарым-қатынасты қажет
етеді және оларды оңтайлы ұйымдастыру арқылы жүзеге асады. Ұйымдастыру,
біріншіден, мектептегі барлық сатыларды басқару субъектілерін түгел
қамтиды, екіншіден, педагогикалық ұжымның барлық мүшелерінің
әрекеттестігіне, ынтымақтастығына, ғылыми–шығармашылық ізденіске, бірлесе
басқаруға, өзін-өзі басқаруына жағдай жасайды; үшіншіден, сенімділікке,
демократиялық, ізгіліктік, гумандық процеске негіздейді.
Ұйымдастырудың нәтижелі болуы директордың басқару әдістерін тиімді
пайдалана білуіне байланысты (ұйымдастырушылық-әкімшілік, экономикалық,
педагогикалық, әлеуметтік-психологиялық т.б.).
Басқару әдісінің, негізі берік қаланған басқару принципінен
айырмашылығы -бұл таңдау мүмкіндігі ойластырылған түсінік. Басқару әдісі -
бұл қоғамды ғылыми басқарудың, басқарушылық іс-әрекеттік принципін іске
асырудың вариативтік тәсілі. Ол қаншалықты балама болғанымен, белгілі бір
өлшемде өзіне тән басқару нысандарымен, ұйымның орнымен, сол ұйымдағы
функциялардың орындалуымен анықталады. Басқару әдісі өзіне тән қызметі бар
объективті заңдарға сүйенеді. Олар бұл заңдарды жүзеге асыратын,
белгіленген мақсатқа жетудің әртүрлі тәсілдері болып табылады.
Басқару қызметі мынадай қағидаларды:
- басқарудың жариялылық қағидасын (оқу орнының алдына қойған мақсатына
жетуі үшін барлық ұжымды қамтуды көздейді);
- басқарудың экономикалық қағидасын (басқару шешімдерін жүзеге асыру,
қабылданған шешімге және олардың тепе-теңдігіне байланысты қаржы
ресурстарының шығынын анықтайды және қаржыландырудың көздерін іздестіреді);
- оңтайлы инновациялық қағидасын (стандарттық басқару мәселелеріне
жаңа қолайлы жағдайды іздестіреді, оқушылардың шығармашылық белсенділігін
қалыптастырады);
- әлеуметтік қағидасын (ұжымның әлеуметтік мәселесін шешуге
бағытталады);
- басқарушының құзырлық қағидасын (басқарушының кәсібилік жағынан
барлық деңгейдегі басшыларға қойылатын талаптың бірте-бірте өсуін
пайымдайды) тірек етеді және нақты функционалдық жүйе арқылы жүзеге асады.
Зерттеу еңбектерінде көптеген ғалымдар (М.П.Керженцев, В.К.Афанасьев,
Н.С.Сунцов және т.б.) басқарудың функционалды жүйесіне болжауды,
жоспарлауды, шешім әзірлеуді және қабылдауды, ұйымдастыруды, бақылауды,
есепке алуды жатқызса, енді бірі (Ю.А.Конаржевский және т.б.) педагогикалық
талдауды басқару шешімін дайындау мен қабылдауды, басқаратын жүйені сол
шешімді орындауға ұйымдастыруды, реттеуді қарастырады. Басқару қызметінің
жүйесі (жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру, бақылау және мектептегі
педагогикалық процестің нәтижелерін талдау) білім мекемелерінде негізге
алынып жүрген Ю.К.Бабанскийдің, П.Т.Фроловтың, В.А.Сластениннің оқу
құралдарында да көрініс алады. Солардың ішінде В.А.Сластениннің
басшылығымен жасалған Педагогика оқу құралында басқару қызметінің жүйесі
(педагогикалық талдау (ПТ),мақсат қою және жоспарлау(МҚЖ), ұйымдастыру(Ұ),
бақылау(Б), реттеу(Р), коррекциялау(К)) мынадай өзара әрекеттестік
байланыста қарастырылады (сурет 1).
Сурет 1 - Басқару қызметі жүйесінің циклограммасы
Біздің пайымдауымызша, басқару қызметі жүйесін осылайша педагогикалық
талдаумен, коррекциялаумен толықтыру және педагогикалық талдауды басқа
авторлар сияқты соңғы орынға қалдырмай жетекші орынға шығару өте тиімді
болып саналады. Педагогикалық талдаудың маңыздылығын ғалымдар да, мектеп
басшылары да жоққа шығармайды. Мысалы, кезінде В.А.Сухомлинский мектепке
педагогикалық басшылықтың қисыны мынада, егер бүгінгінің өткенмен және
болашақпен байланысын тұрақты түрде талдап отырмасақ, онда бізге жұмыс
жасау мүмкін болмайды,–десе, Ю.А.Конаржевский атқарылған жұмыстың
қорытындысын талдау - мектептегі істің жай-күйінің моделі, алға жылжудың
жоспар-моделі,–деп түсіндіреді. Олардың ой тұжымдарымен толық келісуге
болады, өйткені өткен оқу жылының қорытындысына жеткілікті талдау
жүргізбей, яғни мектептегі оқу жоспарының не дұрыс, не бұрыс жүзеге
асқанын, болған кемшіліктердің себебінің неде екендігін, ұжымның алдына
қойылған міндеттердің қаншалықты біліктілікпен тиімді шешімін тапқанын,
кездескен кемшіліктерді жою жолдарын іздестіру қажеттігін, мектеп басшылары
мен педагогикалық ұжымның, немесе мұғалімдердің нені түсініп, нені
түсінбейтіндігін нақты анықтап білмей мектептің алдағы уақыттағы жұмысын
ғылыми тұрғыда жоспарлау мүмкін емес.
Егер оны жасау барысында бұрынғы тәжірибе және нәтижелер ескерілмейтін
болса, онда жоспар үзік-үзік, формалды құжат күйінде қалады. Мақсат қою мен
оқу-тәрбие процесін жоспарлауды жетілдіру педагогикалық жүйенің үнемі даму,
қозғалыс жағдайында болу қажеттігінен туындайды. Бүгінгі мектеп басшыларына
тән ортақ кемшілік олар, көбінесе, Неге қол жеткізу керек? деген сұрақтың
мәнін ашудан бұрын Қалай қол жеткізу керек? деген сұраққа жауап беруге
асығады, яғни мақсатты тұжырымдап алмай, тікелей міндеттерді белгілеуге
кіріседі. Мұндай әдіс, әрине, тиімді болмайды, бұл арада басқару циклі
жоспарлау қызметінен көрініс табатын мақсат қоюдан және міндеттерді
анықтаудан басталады.
Егер бүгінге дейінгі жоспарлау мектеп ұжымы қызметіне берілген кешенді
талдау негізінде жұмысты қорытындыласа, содан соң алдыңғы басқару цикліне
баға беріп, еңбек ұжымы қызметінің нақты максаты мен міндеттерін және
оларға қол жеткізу құралдарын анықтаса, соңғы уақытта ол шешім қабылдаумен
байланыстырылады. В.А.Сластениннің сөзімен айтқанда, мектеп басқарудағы
жоспарлау зерттелетін құбылысты педагогикалық талдау нәтижелерімен
бағдарланған мақсаттың арақатынасы негізінде шешім қабылдау болып саналады.
Әлбетте, қабылданатын шешімдер алыс келешекке есептеледі және ағымдық
шұғыл істерді шешуге бағытталады. Осыған сәйкес мектептің келешектік,
жылдық, ағымдық жұмыс жоспарлары жасалады. Солардың ішінде тәжірибеде жиі
кездесетіні-мектептің жылдық жоспары. Мектеп өмірінде жалпы мектептік жұмыс
жоспарынан басқа оның құрылымдық бөлімшелерінің де жұмыс жоспарлары
кездеседі. Ондағы маңызды дегені-пән мұғалімдері әдістемелік
бірлестіктерінің оқу жылына арналған жұмыс жоспары.
Басқару қызметі жүйесінің ұйымдастыру кезеңінің мазмұны мұғалімдер мен
оқушылар, педагогикалық ұжым, ата-аналар және жұртшылық арасындағы өзара
қатынасының сипатымен анықталады. Іскер, өзара қарым-қатынастық сенімге
құрылған дербес ұйымдар мен оқушылар ұжымының көптеген шығармашылық
бірлестіктерін құруға, оларға мектептің барлық оқушыларын тартуға, олардың
шығармашылық қабілетін дамытуда барлық мүмкіндіктерді пайдалануға жағдай
жасайды. Бұл жерде барлық басқару буындарының қызмет мазмұнын анықтау,
олардың қызметіндегі өзара әрекетті (әрекеттестікті), үйлесімділікті
ұйымдастыру, олардың арасында субординациялық, координациялық және кері
байланыс қатынастарын орнату айрықша мәнге ие.
Мектеп басшысының міндеті - барлық басқару органдарының ықпал ету
аймағын дәл анықтау, оларға белгілі бір өкілеттіктер (құқықтар) беру және
оларға жүктелген міндеттерді орындау әдістемесі бойынша тұрақты түрде
нұсқаулар беріп отыру, олардың қызметін ынталандыруды және координациялауды
қамтамасыз ету, педагогикалық процеске қатысушылардың ерекшеліктері мен
айырмашылықтарын, мінез-құлық мотивтерін дұрыс бағалау және ұжым
мүшелерінің вертикаль бойынша да, горизонталь бойынша да ықпалды қарым-
қатынасына қол жеткізу болып табылады. Басқару қызметі жүйесіндегі бақылау-
мектепішілік жұмыстарда кездесетін, оқу бағдарламаларында, жоспарларда
ауытқулардың себептерін, оларды жою тәсілдерін уақтылы анықтауға мүмкіндік
береді.
Бүгінгі таңда мектепішілік бақылаудың түрлеріне, формалары мен
әдістеріне берілген бірегей жіктеме жоқ. Ғалымдардың да (Л.М.Портнов,
Н.А.Шубин, В.П.Симонов) бұл саладағы түсінігі әр түрлі, мектепішілік
бақылау тәжірибесінде бірқатар кемшіліктердің бар екендігін айғақтайды:
біріншіден, бақылау жүйелі түрде жүргізілмейді, яғни мектеп директоры
мен оның орынбасарлары арасындағы қызметтік міндеттер дұрыс бөлінбеген,
бақылау, басым көпшілігінде, есеп беру және сабаққа қатысу санын көбейту
мақсатында ғана жүзеге асырылады; екіншіден, бақылауды ұйымдастырудың нақты
мақсаты қойылмайды, бағалау өлшемдері мен көрсеткіштері анықталмайды,
анықталған жағдайда дұрыс топтастырылмайды; үшіншіден, мектепішілік
бақылауда біржақтылық басым келеді, яғни, педагогикалық процестің бір
бағыты ғана бақылауға алынады; төртіншіден, бақылауға тек мектеп басшылары
ғана қатысады, ал тәжірибелі мұғалімдер, әдіскерлер және т.б.
қатыстырылмайды.
Қазіргі уақытта белгілі болып отырғандай мектепті басқаруда басқару
әрекеттестігі, ынтымақтастық, бірлесе басқару, өзін-өзі басқаруға аса мән
беруі қажет. Бүгінгі қоғамда ізгілік құндылықтарының бекуі, алдыңғы орынға
тұлғаның жеке басының құндылығын, оның рухани дүниесінің байлығын қояды,
ал субъект-субъектілік қатынастардың бекуі болса, оқыту мен тәрбиелеу
процесі ізгіліктілігінің нақты көрінісі болып отыр.
Мұндай жағдайларда мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымына қандай
талаптар қойылуы тиіс деген заңды сұрақ туындайды. Біз осыны ескере отырып,
мектепішілік басқаруды ұйымдастыру құрылымының моделін ұсынамыз (сурет 2).
Ұсынылып отырған құрылымның басты жаңалықтарының бірі - барлық
деңгейлерде үйлестіру кеңесінің ендірілгені. Бұл деңгейлер басқару
жұмысының үйлесімді болуын, басқару субъектілерінің өзара әрекеттестігі мен
ынтымақтастығын, командалық басқаруды (директор, директордың оқу-ісі
жөніндегі орынбасарлары, директордың ғылыми істер жөніндегі орынбасары,
директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, директордың шаруашылық жұмыс
жөніндегі орынбасары, ғылыми-әдістемелік кеңес, әдістемелік бірлестіктер,
психолог, мектептегі педагогтар және оқушылар мен ата-аналар), өзін-өзі
басқаруды қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады.
Командалық басқару мәселесіне кейінгі жылдары аса мән беріліп жүр. Осы
салада басылым көрген еңбектерге жасаған талдау (Г.Гертер, О.Н.Громова,
Т.Д.Зинкеевич-Евстигнеева, Ю.Б.Козырев және т.б.) командалық басқаруды
типтеріне қарай топтастырған (жалған команда, қажетті түсінігі бар команда,
тиімділігі жоғары команда, өзін-өзі басқаратын команда, басқару командасы,
жобалы диагностикалық команда) оның өзіндік ерекшеліктері мен белгілеріне
сипаттама беріп, мектепішілік жұмыстарды ұйымдастырудағы мүмкіндіктерін
алып көрсетуге септігін тигізеді.
Сур
ет
2 –
Мек
теп
іші
лік
бас
қар
уды
ұйы
мда
сты
руд
ың
құр
ылы
мды
қ
мод
елі
Бүгінгі таңда білім беру мен тәрбиелеу ісіндегі ұлттық үлгінің
қалыптасуы, келешекте он екі жылдық білім беруге көшу, оқу-тәрбие процесіне
инновацияларды ендіру, білім беру мазмұнының, құрылымының,
экономикалық–ұйымдық, құқықтық жақтарының түбегейлі өзгеруі, мектептің жаңа
типіне көшу, білім беру мекемелеріндегі басқару деңгейін жаңа сатыға
көтеруді, оны дамытудың тиімді жолдарын қарастыруды талап етеді.
Осылардың ішінде он екі жылдық білім беруді басқару ісін жаңарту
бағыттарына: жалпы білім беретін мектептегі білім беру ісін қазіргі қоғам
талаптарына сай келтіру; мектеп оқушыларын өздігімен білім алуға және оны
тәжірибеде қолдана білуге үйрету; оқытудың әртүрлі саласында өз
мүмкіндіктерін тануына және тұлғалық қасиеттерін ашуына ықпал ету;
оқушыларды танымдық іс-әрекетке мақсатты және жүйелі түрде қатыстыру, түрлі
салалар бойынша негіз қалыптастыру мақсатында білім беру ісін ұйымдастыру
жатады.
Білім берудің басым бағыттарының бірі-тұлғаға бағытталған педагогикалық
іс-әрекет болып саналады. Сондықтан басшыларға білім беруде, ең алдымен,
тұлғаға бағытталған көзқарасты жүзеге асырып алу қажет. Бұл проблема
бірқатар зерттеушілердің (С.Степанов, И.Якиманская, А.Хуторский және
т.б.) еңбектерінде көрініс алған. Біз соларды негізге ала отырып, тұлғаға
бағытталған көзқарасты педагогикалық іс-әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты
және оқушының өзін-өзі дара тұлға ретінде тануын, өзін-өзі жетілдіре
отырып дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланыстағы идеялар,
түсініктер мен іс-әрекеттер жиынтығы деп қабылдаймыз. Тұлғаға бағытталған
жаңа көзқарастың үш компонентін анықтайық: Бірінші компонент - даралық,
тұлғалық, белсенділік, өзін-өзі көрсету, мендік тұжырымдама, таңдау,
педагогикалық қолдау ұғымдарын қамтитын тұлғаға бағытталған көзқарас
ұғымын ашатын негізгі түсініктерді қамтиды. Екінші компонент - тұлғаға
бағытталған көзқарастың негізгі принциптерінен құралатын оқушыларға білім
беру құрылымының негізгі ережелері мен бастапқы жағдайын қарастырады. Бұл
принциптер белсенді тұлға, дарашылдық, субъектілік, таңдау, шығармашылық
табыс, сенім және қолдау принциптері деп аталады. Үшінші компонент -
технологиялық компонент. Ол осы бағыттағы педагогикалық іс-әрекеттің
негізін құрайды және бірқатар принциптерді (диалогтік; шығармашылық іс-
әрекет; баланың жеке басының дамуын қолдауға бағыттау; оқушыларға өз
бетінше шешім қабылдауға, шығармашылыққа, білім алудың мазмұны мен жолдарын
таңдауға еркіндік беру) тірек етеді.
Демек, тұлғаға бағытталған білім беру мекемелерінің басты нысанасы-жеке
адамдарды дара тұлға ретінде қарастыру болып табылады. Білім беру
мекемелерінің мұндағы мақсаты-білім беру процесінде педагогтың, адамның
дара тұлға ретінде қалыптасуына ерекше педагогикалық, психологиялық жағдай
туғызу.Бұл жалпы білім беретін мектептердегі басқарудың әдіс-тәсілдерінің
бәріне, мұғалім мен оқушының тұлғалық ерекшеліктерін қалыптастыруға, оның
бейімділігін анықтауға бағыттайды.
Білім беру жүйесіндегі аталған мәселелерді кешенді түрде шешу үшін,
мынадай бөлімдерден тұратын, жаңа мазмұн мен формаларға негізделген Жалпы
білім беретін мектепті басқару тұжырымдамасын ұсынамыз:
1 Тұжырымдаманың мақсаты мен міндеті.
2 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың мақсаты мен міндеттері.
3 Мектепішілік басқару қызметтері.
4 Жалпы білім беретін мектепті басқарудың келешектік мақсаты мен
міндеттері.
5. Мектептегі келешектік білім мазмұны.
6 Тұжырымдаманы жүзеге асырудан күтілетін нәтиже.
Тұжырымдаманың мақсаты: жалпы білім беретін мектептерді басқарудың
негізгі бағыттарын, мазмұнын, педагогикалық шарттарын айқындау.
Тұжырымдаманың міндеттері: жалпы білім беретін мектепті басқарудың
мақсаты мен міндеттерін анықтау; жалпы білім беретін мектепті басқарудың
басым бағыттарын айқындау және оны жүзеге асыру.
Тұжырымдаманың негізін жаңа қоғам жағдайындағы жалпы білім беретін орта
мектепті басқарудың теориясы мен тәжірибесі; мектеп басшысының мұғалім
қызметін ұйымдастыруы, оған бағыт-бағдар берудегі кәсіби жауапкершілігі;
ұжымдағы орнықты моральдық–психологиялық ахуалды қалыптастыруы; басшының
мектеп ұжымының алдындағы мақсат пен міндетінің айқындылығы, соған
байланысты ортақ іске оларды жұмылдыра білуі құрайды.
Тұжырымдама қазіргі білім беру философиясының негізгі бағыттарын
басқару деген не (басқару антологиясы); ол қалай пайда болды (басқару
логикасы); білімдегі құндылықтардың табиғатын (басқару аксиологиясы);
басқару ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz