Зайырлы мемлекет

1 Зайырлы мемлекеттің заңнамасы
2 Дәстүрлі емес діни ұйымдардың классификациясы

Зайырлы мемлекеттің заңнамасы толықтай немесе ішінара діни нормаларға сәйкес келуі мүм¬кін, оның зайырлылығы діни түсініктерге қара¬ма-қайшылықпен емес, одан азат болуымен анық¬талады. Зайырлы елде әрбір адам ешқан¬дай діни институттарға қатыссыз өмір сүруге құ¬қылы. Мысалы, некені тіркеу және әділ сот жүйесі мемлекеттің айрықша құқығы болып та¬былады. Сол сияқты зайырлы елде барлық кон¬фес¬сия өкілдері заң алдында бірдей. Діни ме¬рекелер халықтың дінге сенуші бөлігіне қо¬лай¬лы жағдай жасау мақсатында демалыс күні ретінде бекі¬тіл-ген. Көптеген мұсылман елдері зайыр¬лы¬лық қағи¬даларына сай келмейді. Мы¬са¬лы, Сауд Ара¬биясы мен Иран теократиялық ел болса, Ма¬лай¬зия зайырлылықтан біртіндеп бас тартуда (ді¬ни по¬лиция құрылды), ал Түркия мен ТМД-да¬ғы мұ¬сылман елдері зайырлы болып есептеледі.

Зайырлы мемлекеттер діннің үстемдігіне де, дінді мансұқтауға да заң бойынша жол бермейді. Дегенмен, зайырлы мемлекет пен атеистік мемлекеттің арасын ажырата алмайтын жағдай ТМД елдерінде, қазақстандық қоғамда да жиі кездеседі. Төркініміз — кеңес үкіметі ұлт десе ұлтшыл деп айыптауға дайын тұратын еді. Енді бүгін дін десе, әсіресе ислам діні туралы сөз бола қалса, ол дінді ұстанушыларға «экстремист», «террорист», «ваххабист» дейтіндер көбейді. Шындығында мұндай анықтаманы тек сот бере алады.
Әлі де болса дінді жау көрмесе де, идеология саласында бәсекелес көреді. Жастардың көбірек мешітке баратыны, болмаса ерекше киінсе осыдан бір зайырлы мемлекетке қауіп-қатерді жасырын іздеушілер бар. Жаңарған діни сананы елдің басын біріктіретін, мәдениетінің, дәстүрінің тірегіне айналдырудың орнына дін мен мемлекет, дін мен мәдениет арасына бөгет салуға, елді жікке бөлуге тырысу байқалады.
Құқық қорғау органдары мен арнаулы қызметкерлер де өз қызметін тым кең мағынада түсініп, өз қызметтерінде өз құзыреттері шеңберінен асып жатады, мемлекеттік басқа органдардың қызметін алмастыруға тырысушылық байқалады. Қай салада да барлығын бақылап, ашса алақанымда, жұмса жұдырығымда болсын деген ниет ойдағыдай нәтиже бермейтіндігі белгілі. Тізгіндеп, күнде «достық» әңгімеге шақыру адамды ашындырып өзіне өзі қол салуға дейін апарады. Экстремизммен күресті желеу етіп, азаматтардың жеке ісіне араласу да орын алуда.
Кейде қылмыстық қақтығыстық астарына діни мән берушілік жиі кездеседі. Діннен ғана қауіп-қатердің себебін іздеу әлеуметтік басқа да себептерін іздеуді шектейді.
Бұл, біріншіден, көрші славян елдерінің бұқаралық ақпарат құралдарының барлық пәлені мұсылмандардан көріп, оларды құбыжық етіп көрсетіп, өздерін ақтауға тырысушылығынан туып отыр. Бұл әсіресе Шешенстандағы соғыс кезінде жиі көрініс берді.