Қоршаған ортаны қорғаудан экологиялық механизмдер

І. Кіріспе

1. Қоршаған ортаға антропогенді әрекет нәтижесінде шартты түрде дамитын салдарынан қоздырғыштарының және оларды тасымалдаушылардың қасиеттерінің өзгеруі. Қоршаған ортаны қорғаудан экологиялық механизмдер

ІІ. Негізгі бөлім
1. Экологиялық факторлар, олардың өзара әрекеті шектеуші факторлар
2. Атмосфераның құрылысы мен газдық құрамының адамға зиянды факторлары
3. Ластайтын қауіпті көздердің бірі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Адамзат қоғамының пайда болуының алғашқы кезеңінде адамдар табиғаттың дайын өнімдерін пайдаланып, аңшылықпен айналысты. Адамдар табиғатқа тәуелді болды, бұл тәуелділікті жоғары деңгейде сезінді. Адамдарды табиғат биледі.
Қазіргі таңда экологиялық дағдарыс басталды. Бұл дағдарыс адамдардың қатысуымен туындады. Әрине мұндай жағдай бір жылда, болмаса он жылда пайда болған жоқ. Адамдар әрқашанда қоршаған ортаға өздерінің әсерін тигізетін. Бірақ, қазіргі кезеңде адамдар мен табиғат арақатынастары өте шиеленісіп барады. Жер жүзіндегі халықтар санының тез өсуі мен мемлекеттердің жаппай өнеркәсіпті дамыту жолына түсуі бұған себеп болып отыр. Соның салдарынан табиғат қорларын пайдалану бірнеше есе өсіп, адамдардың қоршаған ортаға тигізетін зияны жоғарлауда. Өнеркәсібі дамыған бірқатар елдерде қоршаған ортаның нашарлағаны сонша, адамдардың денсаулығына кесірін тигізе бастады.
Міне, сондықтан да табиғат қорларына ұтымды пайдалану, бұзылған табиғи ортаны қалпына келтіріп отыру, ауаға, суға, өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне қамқорлықты күшейту барлық азаматтардың борышы және абройлы міндеті болып саналады.
Ғылыми-техникалық дамудың нәтижесінде адамдар табиғатпен ара қатынас жасау үшін жаңа білім, жаңа әдіс, жаңа құралмен қаруланып қойған жоқ, қоршаған ортаны сақтаудың, қалпына келтірудің, байлықтарын ұтымды пайдаланудың жаңа әдістерін, жаңа жолдарын да үйренді.
Қазіргі таңда ғылыми-техникалық жетістіктер қоршаған ортаны сақтауға, оның бүлінбеуін, ластанбауын қамтамасыз етуге толық мүмкіншілік береді.
Үнемі табиғаттың жағдайын нашарлатып, байлықтарын шашып-төгіп пайдалануға болмайды. Табиғатты қорғау, қалпына келтіру мәселелерін ақылмен, білгірлікпен және ұтымды жолмен жүргізудің өзіміз үшін де, келесі ұрпақтар үшін де маңызы зор. Биосфераның тепе-теңдігін бұзған әрбір антропогенді құбылыс, басқа келеңсіз құбылыстардың пайда боуына мүмкіндік туғызады. Қоршаған ортаның ластану мөлшері биосфераның төзімділік шегінен асып кетіп отыр. Сондықтан, табиғат өз заңдарына бағынбаған адамзатты өз қыспағына алуда.
Қазіргі таңда адамдардың организміне келешекте кері әсерін тигізетін негізгі мәселелердің бірі атмосфера ауасында жоғары концентрациялы улы қоспалардың түзілуі (СМОГ, қышқылдық жауындар) және жылулану эффектісі мен озон қабатының бұзылуы.

1. А.Ж.Ақбасова., Е.Ү. Жамалбеков., «Экологиялық энциклопедия» Алматы, 2007ж.
2. А.Ж.Ақбасова., Г.Ә.Сайнова., «Экология» Алматы, 2003ж.
3. Ж.Жатқанбаев., «Экология терминдердің түсіндірме сөздігі»
Алматы, 2004ж

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
І. Кіріспе

1. Қоршаған ортаға антропогенді әрекет нәтижесінде шартты түрде дамитын
салдарынан қоздырғыштарының және оларды тасымалдаушылардың қасиеттерінің
өзгеруі. Қоршаған ортаны қорғаудан экологиялық механизмдер

ІІ. Негізгі бөлім
1. Экологиялық факторлар, олардың өзара әрекеті шектеуші факторлар
2. Атмосфераның құрылысы мен газдық құрамының адамға зиянды факторлары
3. Ластайтын қауіпті көздердің бірі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қоршаған ортаға антропогенді әрекет нәтижесінде шартты түрде
дамитын салдарынан қоздырғыштарының және оларды тасымалдаушылардың
қасиеттерінің өзгеруі. Қоршаған ортаны қорғаудан экологиялық механизмдер
Адамзат қоғамының пайда болуының алғашқы кезеңінде адамдар табиғаттың
дайын өнімдерін пайдаланып, аңшылықпен айналысты. Адамдар табиғатқа тәуелді
болды, бұл тәуелділікті жоғары деңгейде сезінді. Адамдарды табиғат биледі.
Қазіргі таңда экологиялық дағдарыс басталды. Бұл дағдарыс адамдардың
қатысуымен туындады. Әрине мұндай жағдай бір жылда, болмаса он жылда пайда
болған жоқ. Адамдар әрқашанда қоршаған ортаға өздерінің әсерін тигізетін.
Бірақ, қазіргі кезеңде адамдар мен табиғат арақатынастары өте шиеленісіп
барады. Жер жүзіндегі халықтар санының тез өсуі мен мемлекеттердің жаппай
өнеркәсіпті дамыту жолына түсуі бұған себеп болып отыр. Соның салдарынан
табиғат қорларын пайдалану бірнеше есе өсіп, адамдардың қоршаған ортаға
тигізетін зияны жоғарлауда. Өнеркәсібі дамыған бірқатар елдерде қоршаған
ортаның нашарлағаны сонша, адамдардың денсаулығына кесірін тигізе бастады.
Міне, сондықтан да табиғат қорларына ұтымды пайдалану, бұзылған
табиғи ортаны қалпына келтіріп отыру, ауаға, суға, өсімдіктер мен жануарлар
дүниесіне қамқорлықты күшейту барлық азаматтардың борышы және абройлы
міндеті болып саналады.
Ғылыми-техникалық дамудың нәтижесінде адамдар табиғатпен ара қатынас
жасау үшін жаңа білім, жаңа әдіс, жаңа құралмен қаруланып қойған жоқ,
қоршаған ортаны сақтаудың, қалпына келтірудің, байлықтарын ұтымды
пайдаланудың жаңа әдістерін, жаңа жолдарын да үйренді.
Қазіргі таңда ғылыми-техникалық жетістіктер қоршаған ортаны сақтауға,
оның бүлінбеуін, ластанбауын қамтамасыз етуге толық мүмкіншілік береді.
Үнемі табиғаттың жағдайын нашарлатып, байлықтарын шашып-төгіп
пайдалануға болмайды. Табиғатты қорғау, қалпына келтіру мәселелерін
ақылмен, білгірлікпен және ұтымды жолмен жүргізудің өзіміз үшін де, келесі
ұрпақтар үшін де маңызы зор. Биосфераның тепе-теңдігін бұзған әрбір
антропогенді құбылыс, басқа келеңсіз құбылыстардың пайда боуына мүмкіндік
туғызады. Қоршаған ортаның ластану мөлшері биосфераның төзімділік шегінен
асып кетіп отыр. Сондықтан, табиғат өз заңдарына бағынбаған адамзатты өз
қыспағына алуда.
Қазіргі таңда адамдардың организміне келешекте кері әсерін тигізетін
негізгі мәселелердің бірі атмосфера ауасында жоғары концентрациялы улы
қоспалардың түзілуі (СМОГ, қышқылдық жауындар) және жылулану эффектісі мен
озон қабатының бұзылуы.
СМОГ- үлкен өнеркәсіп орталықтары бар қалаларда ауаның жоғары
деңгейде ластануы.
СМОГ – тың екі түрін ажыратады:
1. Атмосферада өнеркәсіптердің газдық қалдықтары мен түтінінен
тұратын қою тұманның түзілуі.
2. Фотохимиялық СМОГ. Өнеркәсіптердің газдық қалдықтары күннің
ультракүлгін сәулелерінің әсерінен фотохимиялық реакцияларға түсіп,
тұмансыз газ қоспаларының өнеркәсіп орталықтары бар қалаларда тұтылып
тұруы. Фотохимиялық СМОГ өте улы болып келеді. Оның құрамында ПАН
(пероксиацилнитрат), Н2О2 альдегидтер және басқа химиялық элементтер 25-40%
құрайды да, О3 60-75% құрайды. Фотохимиялық СМОГ ең алғаш рет Лос-
Анджелесте 1940 жылы байқалған, қазіргі таңда өнеркәсіпті қалаларда әлсін-
әлсін байқалып тұрады.
Қышқылдық жауындар 100 жылдан астам бұрын белгілі болған. Қышқылдық
жауын деген сөзді ең алғаш рет 1872 жылы британ оқымыстысы Роберт Ангус
Смидт қолданған. Қышқылдық жауындар атмосферадағы күкірт (Н2SО4) пен
азоттың (НNО3) химиялық және физикалық өзгерістерінен туындайды. Яғни
атмосферадағы бұл заттардың өзгерісі, химиялық реакциялары күкірт қышқылы
мен азот қышқылын береді. Бу күйіндегі бұл заттар бұлттарға сіңеді, ауа
құрамында болады. Содан кейін жауынмен немесе құрғақ түрінде жерге түседі.
Жалпы қышқылдық жауындар табиғатта жанартаулардың атылуына байланысты
өздігінен түзіле алады. Жер атмосферасына әр жыл сайын күкірттің
қосындылары 92-112 млн. тн, азот қосындылары 51- 61 млн. тонна түседі.
Күкірт қосындыларының 59-69 % , азот қосындыларының 37% антропогенді
факторлардың нәтижесі болып табылады. Қышқылдық жауындар биосфераға тікелей
немесе жанама әсер етеді. Тікелей қышқылдық жауындардың әсерінен өсімдіктер
мен ағаштар құрайды. Эпицентрден 100 км радиустағы аймақтардың топырағы
ластанады. Қышқылдық заттар әсіресе, тыныс алу жолдарына өте зиян
келтіреді. Егер атмосфераның тыныс алу аймағында SО2 концентрация деңгейі
1мгм куб. жететін болса, тыныс алу жүйесінің аурулары күрт жоғарылап,
тыныс алу жүйесі ауратын егде тартқан адамдардың арасында өлім көбейеді.
Жанама әсері - топырақ пен судың РН көрсеткішінің өзгерісі. Қышқылдық
элементтер су мен топыраққа түсіп, олардың РН көрсеткішінің төмендеуіне
әкеледі. Ал бұл аллюминий және марганец, кадмий, мыс сияқты ауыр
металлдардың ерігіштігін жоғарылатады. Олар өсімдік және жануарлар
организмінде жинақталып, тамақ арқылы адам организміне түсіп көптеген
аурулар тудырады. Тұщы сулардың қышқылдығы артқан жағдайларда ең бірінші РН
өзгерісіне сезімтал тірі организмдер өле бастайды. Олар РН 6,5 болған кезде
өле бастаса, РН 4,5 тең болған кезде кейбір насекомдар мен өсімдіктер ғана
тірі қалады.
Қышқыл жаңбырлардың зардабын тартқан кейбір мемлекеттер бұл мәселенің
шешуін іздестіріп, белгілі бір шаралар қолдануда. Мәселен, қышқыл
жаңбырлардың зардабын катты тартқан Швеция көміp мен мұнай жағуды шектеді.
Бұл елде құрамында күкіpті жоқ жанармайлар ғана пайдаланылады. Кенді
балқытқанда және отынның қазба түрлерін жандырғанда бөлінетін зиянды заттар
түгелдей дерлік сүзіледі. Швеция үкіметі күкіpт шығарындыларын шектеу
туралы келісімге қол қойды. Сонысымен басқа елдерге үлгі-өнеге керсетті.
Жылулық эффект. Атмосфераның құрамы мен жағдайы космос пен жер
арасындағы сәулелі жылу алмасуына әсерін тигізеді. Жылу алмасуының
нәтижесінде биосфераның температурасы белгілі бір деңгейде болады. Орташа
шамамен +150С. Биосфераның температуралық жағдайын ұстап тұруда күн
радиациясының маңызы өте зор. Биосфераның температура деңгейі 99,8% күн
радиациясына, 0,18% табиғи көздер жылуына, 0,02% антропогендік көздер
жылуына тәуелді. Жердің жылулық тепе-теңдігінің бұзылуы ақырғы он жылдықта
антропогендік факторлардың әсері нәтижесінде туындап отыр. Көптеген газдар
күн радиациясын кедергісіз өткізеді. Бірақ көмір қышқыл газы, метан, озон,
су буы атмосфераның төменгі қабатында жинақталып, 0,38...0,77 мкм болатын
күн сәулелерін жерге қарай кедергісіз өткізіп, ал жерден шағылысып космосқа
шығатын 0,77-340 мкм ұзындықтағы инфрақызыл сәулелерді өткізбейді. Соған
байланысты бұл газдардың концентрациясы және қоспалары атмосферада жоғары
болған сайын жерден космосқа соншалықты аз жылу бөлінеді. Сәйкесінше ол
жылу мөлшері биосферада қалып климаттың жылулануына әкеледі. Бұл үрдісте
негізгі рольді СО2 атқарады. Яғни биосфера газдарының жылулық
эффектілігін туындатуына қатысуының пайыздық көрсеткіші мынадай: СО2-50%,
СН4-20%, фреон -15%, N2О-10%, О-5%. Атмосферадағы көмірқышқыл газы
концентрациясының пайыздық көрсеткіші 1900 жылы- 0,029% , 1990 жылы- 0,036%
, 2000 жылы- 0,038% болса 2030 жылы- 0,045-0,06% , 2050 жылы - 0,07-0,075%
болады деп болжануда. Егер бұл болжам дұрыс болса Қазақстан мен Орта Азия
елдерінде қаңтар айының орташа температурасы 6-15оС- қа жоғарылап, қыста
түсетін қар мен жауын 20-30 пайызға кемиді. Біздің онсыз да қуаң климатымыз
күрт өзгеріп, ауа райы тіпті қолайсыз болуы мүмкін.
2005 жылға дейін жер шарының орташа температурасы 1,5-4,5 көтерілуі
мүмкін. Мұндай температураның көтерілуі поляр мұздықтарының біртіндеп
еруіне әкеледі. Ал бұл дүниежүзілік мұхит деңгейінің 0,5-1,5 метрге
көтерілуіне себепкер болады. 2100 жылы 5 млн км2 құрғақ аймақтар судың
астында қалады деп болжам айтылуда. Бұл барлық құрлықтың 3%, құнарлы жердің
- 30 % құрайды. 1982-1988 жылдар аралығында жер серігі арқылы жүргізілген
зерттеулер дүниежүзілік мұхиттың әр жыл сайын 0,1оС жылынатынын анықтаған.
Озон қабатының бұзылуы. Атмосфераның техногенді ластануы озон
қабатына да кері әсерін тигізеді. Озон қабатының бұзылуы жерге 0,29 мкм
болатын және одан төменгі қысқа толқынды ультракүлгін сәулелердің түсуіне
әкеп соғады. Бұл қысқа толқынды ультракүлгін сәулелер биосфераға өте
қауіпті: өсімдіктер өледі (ең бірінші дәнді дақылдылар), онкологиялық және
көз ауруларының деңгейі жоғарылайды. Озон қабатын бұзатын негізгі заттарға
хлор мен азот қосындылары жатады. Хлордың бір молекуласы 105 озон
молекуласын, ал азот оксидінің 1 молекуласы озонның 10 молекуласын бұзады.
Бұл заттардың қосындыларының атмосфераға түсетін негізгі көздері: ұшақтар
(әскери ұшақтар). Олардың шығару газдарының 0,1% азот оксидтері (NO, NO2)
құрайды; ракеталар; жанартаулық газдар; фреон қолданатын өнеркәсіптер; атом
жарылыстары. Бір Шаттл ракетасының космосқа ұшырылуы озоның 0,3 %
(100000000т озон) бұзылуымен ұштасады. Бұл жағдайда түзілетін озон
қабатындағы тесік ұзақ мерзім бітпейді. 1973 жылы озон қабатының техноген
факторларының әсерінен 1% бұзылса, 2050 жылы озон қабатының 10% бұзылады
деген болжам айтылуда.

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАР, ОЛАРДЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТІ. ШЕКТЕУШІ ФАКТОРЛАР
Экологиялық факторлар - тірі организмге олардың жеке дамуының бір
ғана кезеңінде болса да тікелей немесе жанама әсер ете алатын ортаның кез-
келген әрі қарай бөлшектенбейтін бөлшегі. Экологиялық факторларды үш топқа
бөледі: абиотикалық - өлі табиғат факторлары; биотикалық – особь пен
популяция және табиғи бірліктер популяциясы арасындағы өзара қатынас;
антропогенді – адамның іс-әрекетінің қоршаған ортаға әсерінің жиынтығы.
Экологиялық факторлардың әрқайсысының өзінше маңызы бар. Мысалға, жылудың
кемшілігін мол жарықпен, ал организмге қажетті минералдық элементтерді
сумен алмастыруға болмайды. Организмнің тіршілік етуіне неғұрлым қолайлы
қарқынды факторды - тиімді (оптималды) деп атайды. Организмнің тіршілік
етуіне мүмкіндік жоқ шекараны – шыдау шегінің төменгі және жоғарғы деңгейі
деп атайды. Егер де қайсыбір фактордың мәні шыдау шегінен шығып кетсе онда
ол – шектеуші фактор деп аталады. Қоршаған ортаның қолайлы немесе қолайсыз
жағдайларын тексергенде алдымен организмдердің өмір сүруіне аса қажетті
факторларға көңіл аударған жөн. Адамдардың ортаға жасайтын әсерін, пайда -
зиянын анықтағанда ең басты шектеуші факторларды іріктеп алып, жеке
организмге, бір түрлі организмдер тобына, бірге өмір сүретін әр түрлі
организмдер тобына жасайтын ықпалын білу маңызды.
Шектеуші факторлар физикалық, химиялық және биологиялық сипатта
болады. Мысалы, бірге өмір сүретін организмдер тобының арақатынасы
биологиялық сипатта болса, организмдердің жылы мен суыққа, құрғақшылық пен
жауынға әсерлестігі физикалық сипатта, қоршаған ортада көмір қышқыл газының
көбеюі - химиялық сипатта болады.
Табиғаттың көптеген шектеуші факторларының ішінен климатқа
жататындарын бөліп алып қараған дұрыс, себебі олардың адам өміріне,
шаруашылық жүргізуге жасайтын әсері өте үлкен. Мысалы, адамдардың
солтүстіктің кейбір жерлеріне қоныс тебуіне жылудың жетіспеушілігі шектеуші
фактор болса, керісінше кейбір оңтүстік аймақтарда су тапшылығы мен
температураның өте жоғарлығы шектеуші фактор болып табылады. Себебі, адам
организмдерінің бейімделу мүмкіндіктері де шектеулі. Бірақ, қазіргі ғылыми-
техникалық прогресстің нәтижесінде бұл шектеуші факторлары бар аймақта да
тірішілікке қажетті жағдайларды адам қолымен жасап қою мүмкіндігі бар.
Табиғаттың шектеуші факторлары адамдардың қолайлы өмір сүруі үшін керекті
жағдайларды жасауына әкеледі.
Климаттың шектеуші фактор болатыны ондағы өзгерістер мен құбылыстар
адамдардың еркімен жүрмейді, тек табиғат заңдарына ғана бағынады.
Сондықтан, қандай да болмасын өндрісті ұйымдастырғанда, өмір сүруге қолайлы
жағдай жасағанда сол жердің климат ерекшеліктерін ескеріп, олардың пайдалы
жағын пайдаланып, зиянды жағын азайту бағытында қызмет істеу қажет.
Организмнің сол жердің климаттық шектеуші факторларына бейімделуін ескеру
керек. Климаттың шектеуші факторларына ауаның температурасы, күн сәулесі,
жылу, ағын су, жел және атмосфералық қысым жатады. Климаттағы өзгерістер
мен құбылыстар табиғи жолмен және антропогенді факторлар нәтижесінде де
болып жатады.
Табиғи жолмен болатын өзгерістер милиондаған жылдар бойы жүріп
келеді. Жер шарының әр түпкірінен табылған ауа райы туралы деректерді
салыстырғанда бірнеше миллион жыл бұрын климаттың басқаша болғаны, содан
бері айтарлықтай өзгергені мәлім болды.
Адамдардың іс-әрекетіне байланысты болатын өзгерістер ормандарды
кесіп, жерді игеріп, қала мен су қоймаларын сала бастаған кезден жүріп
келеді.
Шаруашылық жұмыстарымен айналысқанда биосфераның өсу заңдарын ескеріп
отыру, болашақта болатын пайда-зиянды анықтап алған дұрыс. Мысалы су электр
станциялары құрлысын бастамас бұрын өзеннің ағысы мен жауын шашын мөлшері
бұрынғы қалыпта сақталама, болмаса азайып кетеме, су астында қалатын
құнарлы топырақпен кесілген орманның орнын су электр станциясы беретін
пайда толтырама, әлде зиян әкелеме, сол сияқты мәселенің тағы басқа
жақтарын есептеп білуі керек.

АТМОСФЕРАНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ГАЗДЫҚ ҚҰРАМЫНЫҢ АДАМҒА ЗИЯНДЫ ФАКТОРЛАРЫ
Атмосфера деген атау гректің екі сөзінен: atmos –ауа және phaira-
шар,алынған. Көбіне өзіміздің тіршілігімізде қолданытынауаны біз атмосфера
деп атаи береміз Бірақ-та, бұл ұғым дұрыс емес, себебі ауа атмосфераньң
негізгі бөлігінің бірі ғана. атмосфера әр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.