Бадам өзенінде жойылып бара жатқан балықтардың түрлерін сақтап қалу

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

І Кіріспе 3

I- тарау Балықтар туралы жалпы мәлімет.

1. 1 Ихтиология ғылымының даму тарихы 4

1. 2 Балықтардың сыртқы және ішкі құрылысы 8

1. 3 Балықтардың торсылдақ және гидростикалық тепе-теңдігі 26

ІІ - тарау. Балықтар әлемі

2. 1 Балықтардың адам өміріндегі маңызы 37

2. 2 Қызыл кітапқа енген балық түрлері 44

2. 3 Қазақстанның негізгі шаруашылығындағы бағалы балықтар 51

2. 4. Бағалы сирек балық түрлері 55

III - тарау. ОҚО Өзен көлдердегі балық шаруашылығының дамуы.

3. 1. ОҚО су қоймаларындағы балық шаруашылығының дамуы 59

3. 2. Бадам өзеніне балықтарды жерсіндіру және жергілікті балықтар 60

ІІІ Қорытынды 64

ІV Пайдаланылған әдебиеттер . . . 66

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі . Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде болашақ мұғалімдердің инновациялық іс- әрекеттің ғылыми - педагогикалық негіздерін меңгеру - маңызды мәселелердің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге мұғалімдерді даярлау - оларды кәсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі және педагогтің жеке тұлғасын қалыптастыру үрдісіндегі іс- әрекеттің нәтижесі болып табылады.

Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты міндет - әлеуметтік педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау. Ол қай уақытта да өзекті мәселелер қатарына жатқызылып келеді. Олай болатыны қоғамның, әлеуметтік- экономикалық міндеттеріне сай өскелең ұрпақты өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отыр.

Зерттеу объектісі - қазіргі кезеңде білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс- тәсілдерін, сонымен бірге экологиялық тәрбие беру.

Зерттеу нысаны - Бадам өзенін экологиялық тұрғыдан зерттеу.

Зерттеудің мақсаты. Бадам өзенінде жойылып бара жатқан балықтардың түрлерін сақтап қалу, сонымен қатар экологиялық апаттық жағдайлардың алдын алып, оларды болдырмау шараларын жасау.

Жұмыстың құрылымы - кіріспеден, үш тараудан, қортындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I - тарау. Балықтар туралы жалпы мәлімет.

1. 1. Ихтиология ғылымының даму тарихы

Ихтиология (гр. «ісһthys» - балық, «logos» - сөз, ақыл, сана) - балықтар жайындағы ілім, омыртқалы жануарлар туралы ғылымның бір саласы. 43 мыңдай түр құрайтын омыртқалы жануарлардың 22 мыңдайы балықтардың үлесіне тиеді.

Академик Л. С. Берг берген анықтама бойынша: «Ихтиология дегенде балықтардың табиғи тарихы деп түсінеді. Ихтиология балықтардын сыртқы белгілері мен ішкі құрылысын (морфологиясы мен анатомиясын), балықтардың сыртқы ортаға - бейорганикалық және органикалық - қарым-қатынасын (экологиясын, кейде биологиясы деп те атайды), даму тарихын - жеке организмнің (эмбриологиясын), және түрлердің, туыстардың, тұқымдастардың, отрядтардың т. т. (эволюциясын немесе филогениясын), сондай-ақ балықтардың географиялық таралуын (зоогеографиясын) зерттейді». Бұларға коса ихтиология балықтар үйірінін санын және санының ауытқу заңдылықтарын зерттейді, балықтардың өндірістік қорын анықтау әдістерін жетілдіреді, қысқа және ұзақ мерзімді балықты аулау көлемін болжайды. Ихтиология балықтардын мінез-құлығын (этологиясын), өзара қалай қатынаста болатынын, ұрпағына қамқорлық түрлерін зерттейді.

Ихтиология табиғат тану ілімдерінің басқа салаларымен, әсіресе гидрология және гидробиология, тығыз байланысты. Аталған пәндер гидробионттардың тіршілігінің физикалық және экологиялық, яғни тіршілік ортасының абиотикалық және биотикалық жағдайларын зерттейтіндер. Ихтиологияның дамуы онан балықтар физиологиясы биохимиясы, балықтар генетикасы, селекциясы және будандастыру, тоғандарда және табиғи суларда балық өсіру, балық аулау, балықтардың эмбриологиясы, балық өндірісінің шикі зат қоры, балық тағамдарының технологиясы, балықтардың ауруы сияқты ғылым салаларының белінуіне себепші болды.

Адамзат балықты, басқа су объектілерімен қоса, өте ерте заманнан бері маңызды тамақтық зат есебінде пайдаланып келеді. Сондықтан олар өзен, көл, теңіздердің жағасына қоныстанған. Кейіннен балық аулау өнеркәсіптің бір саласына айналды. Балық аулау кәсібінің маңызы жыл сайын артуда, себебі адам тамағындағы жануарлар белогының, Жер жүзі бойынша шамамен, 20 пайызының көзі балықта. Ал, кейбір ел тұрғындары жануарлар белогіне қажеттілігін (мыс., Жапония) су жануарларынан, негізінен балықтан қанағаттандырады. Бұндай жағдай біршама, әсіресе теңіз жағалауларындағы, елдерде қалыптасқан. Бұған Жер жүзінде адам санының көбеюін ескерсек, балыққа деген қажеттілік ешбір даусыз. Бұның мысалын төмендегі кестеден байқауға болады.

ФАО дерегі бойынша әлемдік балық аулау динамикасы

Тұқымдастар

1970

1980

1986

млн т

Тұқымдастар: Майшабақтар, анчоустар

1970: 21, 15

1980: 40

1986: 15, 50

23, 94

Тұқымдастар: Трескалар

1970: 10, 32

1980: 19

1986: 10, 75

13, 49

Тұқымдастар: Ставридалар

1970: 2, 59

1980: 3

1986: 7, 32

7, 18

Тұқымдастар: Тунецтер

1970: 1, 35

1980: 3

1986: 2, 63

3, 41

Тұқымдастар: Камбалалар

1970: 1, 24

1980: 2

1986: 1, 08

1, 30

Тұқымдастар: Скумбриялар

1970: 2, 89

1980: 5

1986: 4, 63

4, 03

Тұқымдастар: Албырттар

1970: 0, 52

1980: 1

1986: 0, 82

1, 01

Тұқымдастар: Қалғандары

1970: 14, 52

1980: 27

1986: 29, 39

37, 09

Тұқымдастар: Барлығы

1970: 54, 58

1980: 100

1986: 72, 12

100

91, 45

100

Балық тек тамақтық зат емес, олардың қайсы бірі науқастарға диетикалық ас, ал бауырынан алынатын балық майы - дәрі, соңғы жылдары акуланың қанатынан ракка қарсы қолданылатын дәрі жасалды (АҚШ), ал өңдеуден қалған балық қалдықтарынан (басы, органдары, т. т. ) балық ұнын өндіріп құс өсіретін шаруашылықтарда, жер өңдеуде органикалық тыңайтқыш ретінде пайдаланылуда. Бұрын акула терісінен егеу (өндірістікке дейін), қымбат киетін, қолға ұстайтын әсемдік заттар, ал қабыршақты балықтардың қалың қабыршағынан бижутериялар жасаған.

Балықтардың табиғаттағы маңызы ерекше. Себебі, Жер жүзіндегі 43 мыңдай омыртқалылардың 50°/ ₀ шамасын құрайтыны балықтар. Планетамыздың 2/3 бөлігін алып жатқан судағы өсімдіктер мен басқа организмдер жинаған энергия қорын өңдеуде балықтардың орны бөлек. Бұлар сулардағы кисапсыз санды фитопланктондардан бастап, қоректік спектрінің әртүрлілігінен, барлық қоректік тізбектерге әсер етеді. Сонымен қатар балықтар судағы, құрылықтағы көптеген жануарлардың қоректік қоры. Негізі паразиттік көптеген аурулардың аралық немесе аяққы иесі.

Ихтиологияның дамуына қысқаша шолу. Адамзат өте ертеден су объектілерін және әсіресе балықты өте маңызды, кейде тіптен негізгі тамақ құрамы ретінде пайдаланып келеді. Тарихтан бұрынғы адамдардың қонысындағы «асханалық қалдықтарда», заңдылық ретінде, балықтардың сүйектері мен моллюскалардың бақалшақтары молынан кездеседі. Кейінгі дәуірлерде планетамыздың тұрғындарының теңіздер мен ішкі сулардағы биологиялық қорларды пайдалану масштабы мен оның әртүрлілігі бірте-бірте артып келеді. Біздің заманымызға дейінгі 3700-3600 жылдардан бастап Ерте Египеттің папирустары мен жартастарында балықтардың түрін анықтауға болатын, сондай-ақ оларды сою және тұздау процестерін көрсететін суреттерді көруге болады. Көптеген мемлекеттердің тарихы, біршама географиялық жаңалықтардың ашылу себептері, көптеген жаңа аудандарға қоныстану, кейбір халықаралық даудың тууы планетамыздың әртүрлі аудандарындағы сулардың көптүрлі биологиялық қорларын халықтың кеңінен пайдалануға ұмтылысынан туғанын онай түсінуге болады. Барлық елдердің тұрғындары балықты тамаққа бірте-бірте көбірек пайдалануда, ал олардың қайсы бірі. әсіресе Жапондықтар, жануарлар белогінің негізін балық кәсіпшілігінен алады.

Жануарлар әлемінің осы көптүрлі өкілін тыңғылықты зерттеу біздің заманымыздан 2300 жылдай бұрын ұлы философ және ғалым грек Аристотельден (384-322 жылдары өмір сурген) басталады. Оның «История животных» шығармасы сол уақыттағы жануарлар әлеміне деген түсінікке алғашқы ғылыми шолу болатын. Аристотельдің, сол уақытқа сәйкес, желбезекпен тыныс алатын су жануары балықтар туралы түсінігі дұрыс болатын. Ол балықтарды шеміршектілер мен сүйектілер деп және органдар жүйесінің барлығын ажыратты. Кітабында кейбір балықтардың биологиясы мен миграциясы, уылдырық шашатын мерзімі мен жерлері туралы және т. б. мәліметтер болды. Осыдан кейін балықтарды ғылыми тұрғыдан зерттеу ұзақ уақыт тұралап қалды. Аристотельден тәрбие алғандар мен ізбасарлары оның еңбегін қайталаумен шектелді. Тек 16 ғасырдың ортасынан бастап басқа жануарлар мен балықтарды зерттеу іске аса бастады. Балықтардың сыртқы құрылысын сипаттау, олардың систематикасын құрастыру әрекеттері болды. Зоологтардан балықтардың сипаттамасын жазып қалдырған П. Белона, Г. Ронделе және И. Сальвиани ерекшеленеді. 17 ғ. Д. Рэй мен А. Виллугби балықтарды классификациялауға талаптанды.

18 ғ. швед ихтиологы П. Артедидің (1705 - 1734) жұмыстарымен ерекшеленеді., Ол бұрын жарияланған барлық жұмыстарға талдау жасап, систематикалық анализдің әдістері мен заңдылықтарын қалыптастырды. Оның «Ихтиология» деп аталатын еңбегі әділетті түрде ұзақ уақыт балықтарды пайымды зерттеген деп есептелді. Кейіннен К. Липней өзінің «Система природы» атты еңбегіне П. Артедидің балықтар систематикасын шамалы түзетулермен енгізді.

19 ғ. көптеген ғалымдар балықтардың салыстырмалы анатомиясы мен палеонтологиясын зерттеуге, сол уақытқа сәйкес балықтар систематикасын құрастыруға көңіл аударды (Ж. Кювье, И. Мюллер және т. б. ) . Осы ғасырдың екінші жартысында биология ғылымының, оның ішінде ихтиологияның, дамуына Ч. Дарвиннің ілімі үлкен әсер етті.

18 ғ. Ресейде балықтарды зерттеу В. Берингтің экспедициясына (1732-1743 жж. ) қатысқан С. И. Крашенинниковтың атымен байланысты. Ол «Описание земли Камчатки» шығармасында көптеген балықтарды сипаттады және олардың морфологиясы мен биологиясының ерекшеліктеріне көңіл аударды. Ресейдің басқа өңірлерінің (Еділ, Ақ теңіз, Жаңа жер, Обь, Солтүстік Двина) балықтарын Үлкен академиялық экспедиция құрамында И. Лепехин зерттеді. Осы экспедицияға қатысушы акад. П. Паллас Каспий теңізінің су алабын, Байкал көлі және Ертіс, Обь, Енисей, Амур су алабын зерттеп 300-дей теңіз және тұщы су балықтарының сипаттамасын берді.

19 ғ. К. Бэр мен Н. Данилевскийдін Каспий, Азов, Қара теңіздеріндегі жүргізген зерттеулері ерекше орын алды, соның нәтижесінде балықтарды қорғаутың ғылыми негізделген шаралары мен балық аулауды ұтымды ұйымдастыру жолдары ұсынылды. Бұдан кейінгі уақытта ғылыми-кәсіптік зерттеудің дамуына атақты ғалым Н. М. Книповичтін жұмыстары өте маңызды роль атқарды - 1898-1908, 1912, 1913, 1915 жылдардағы Баренц, Каспий, Азов-Қаратеңіз экспедияциялары. 19 ғ. аяғы мен 20 ғ. басында неміс ғалымы Ф. Гейнке, дат ғалымы К. Петерсен, Норвегия ғалымы Ю. Иорт, т. б. балық аулау кәсібін ғылыми тұрғыдан зерттеу жұмыстарын жүргізді, соның нәтижесінде балық қорын анықтау тәсілдері ұсынылды.

19 ғ. аяғы мен 20 ғ, басында ихтиология қарқынды дамып дербес ғылым сипатына ие болды.

Шет елдік ғалымдардан ихтиолог Д. Джордэн мен ихтиолог-палеошолог Э. Стеншионы атау керек. Осы ғалымдардың зерттеулерінің дамуы орыс ихтиологы акад. Л. С. Бергтің «Система рыбообразных и рыб, ныне живущих и ископаемых» шығармасында жалғасын тапты.

Ихткологияның дамуына кеңестік дәуірдегі ихтиологиялық бағыттың бастаушысы атанған Л. С. Берг (балық систематикасы, палеонтологиясы, таралуы), А. Н. Северцов (балық анатомиясы) . В. В. Васнецов пен С. Г. Кржыжановский (балық морфологиясы мен эмбриологиясы), Е. К. Суворов (кәсіптік ихтиология), Г. Н. Монастырский (балық жасын және өсу жылдамдығын анықтау ), Г. В. Никольский (арнайы ихтиология және балық экологиясы оқулықтары), т. б. ғалымдар үлкен үлес қосты. 20 ғ. ортасынан бастап ихтиологтар балықты зерттеудің барлық саласына да көптеген жаңалықтар енгізді. Мысалы, балық үйірін іздеуге ультрадыбысты қолдану, балық аулауда электр жарығын, балықтың қоректенуін зерттеуге радиоактивті изотоптарды пайдалану, балық өсіруде гипофиз гормонын инъекциялау, батискаф, т. б. аппараттармен судың әр түрлі тереңдігін зерттеу, су асты телевизиясын пайдалану және т. б.

Ихтиологиялық зерттеулерді дамытуға көмектесетін Халықаралық ихтиологиялық бірлестік, Халықаралық ихтиологиялық теңіз зерттеу кеңесі және т. б. ұйымдар бар.

Қазақстан суларының балықтарын іргелі зерттеу 18 ғ. П. Палластың еңбектерінен басталады. Ол 1768-1773 ж. Санкт-Петербургтен Байқал бойына жасаған саяхаты кезінде Каспий теңізі мен Еділ, Жайық, Ертіс өзендерінің ихтиофаунасын зерттеді. Арал теңізінің балықтары туралы алғашқы деректерді Г. Мейендорф берді (1820) . 1853-1857 ж. Каспий су алабын зерттеушілер (К. Бэр, Н. Данилевский) балық үйірінің динамикасы мен судың биологиялық өнімділігі теориясының негіздерін қалады. Қазақстанның ихтиофаунасын тануда 19 ғ. екінші жартысында ғалым-саяхатшылар Н. А. Северцов пен А. П. Федченконың, К. Ф. Кесслердің, А. И. Шренктің, Н. М. Пржевальскийдің, Ш. Уәлихановтың, т. б. жинаған мәліметтері мен ғылыми-зерттеулерінін маңызы ерекше болды. 19 ғ. соңына қарай Арал-Сырдария, Балқаш - Алакөл. Таулы Алтайдын балықтарын зерттеген Г. И. Поляков, О. Финш, А. М. Никольский, Л. С. Берг және т. б. ғалымдардың еңбектері айтарлықтай.

Аралда 1929 ж. Бүкілодақтық балық шарушылығы ғылыми-зерттеу институтының тұрақты стансасы, 1933 ж. Балқашта бөлімшесі, кейінірек Алтай ихтиологиялық базасы ұйымдастырылды (1959) . Қазақстан ихтиофаунасын зерттеудің жаңа кезеңі КСРО ҒА-ның 1932 ж. Қазақстанда ұйымдастырылған базасымен байланысты. Осы кезеңде Қазақстанның ихтиофаунасын зерттеуде Г. В. Никольский (Арал су алабы), П. Ф. Домрачев (Балқаш су алабы) және т. б. ғалымдар елеулі үлес қосты. 1959 ж. Қазақстан ҒА-ның Зоология институтында әуелі сектор, кейіннен ихтиология және гидробиология бөлімшесі Арал, Балқаш, Алтай бөлімшелерін қамтитын Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына (КазНИИРХ - қазір НПЦ Рыбное хозяйство) айналды. 1961 ж. ҚазМУ-де (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) ихтиология және гидробиология кафедрасы ашылды.

Республикамыздың ірілі-уақты суларын терең зерттеу 20 ғ. 40-жылдарынан басталды. Бұл кездегі ихтиологиялық зерттеу жұмыстары. негізінен, республика ғалымдарының күшімен атқарылды. 1945-1950 ж. Аралда, Балқашта, Зайсанда тұрақты зерттеулер жүргізілді. Олардың негізгі мақсаты өндірістік бағалы балық қорын зерттеу және балық аулауды тиімді ұйымдастыру болды.

20 ғ. 60-жылдарынан Қазақстанның әр өңіріне лайык балық шаруашылықтарын құру мәселесі биологиялық тұрғыдан дәлелденді, кәсіптік мәні бар бағалы балықтар жерсіндірілді, көптеген балық түрлерінің морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктері, қоректенуі, паразит фаунасы мен аурулары зерттелді. Республика өзен-көлдерінде биологиялық өнімдер қалыптасуының заңдылықтары, балық өсіру технологиясы іздестірілуде, балық фаунасы жөніндегі мәліметтер жүйеге келтіріліп, қорытылуда. Осы жұмыстарга тікелей араласып, басшылық еткен Н. З. Хұсаинова мен В. П. Митрофаиовтың аттарын атаған жөн. 1986-1992 жылдары В. П. Митрофановтың басшылығымен шыққан 5 томдық «Рыбы Казахстана» жинағы бұрынғы ССРО көлеміндегі елеулі еңбек болды, бұл республикамызда осы салада атқарылған іргелі жұмыстардың нәтижесі еді.

1. 2. Балықтар сыртқы және ішкі құрылысы.

Балықтар омыртқалы жануарлардың ішіндегі ең көпсанды және әртүрлі пішінді топ, Бұл олардың өте әртүрлі жағдайларда тіршілік етуімен байланысты. Балықтар тропикалық, қоңыржай және полярлы зоналардың шағын қара суларында, ағысы қатты өзендері мен жылғаларында, теңіздері мен мұхиттарында тіршілік етеді. Балықтар 6000 м биіктегі тау суларында, мухиттардың тұңғиықтарында, жер асты үңгірлердегі суларда да кездеседі. Бұлар температурасы 2°С суық сулардан 40°С асатын ыссы суларда да, сондай-ақ тұщы, кермек және тұздылығы 80°/ ₀ болатын суларда да тіршілік ете алады, тек тұзсыз (тазартылгған) және тұздық суларда болмайды.

Балықтардың әрбір түріне нақтылы тіршілік жағдайы тән, бұлардың құрылысы мен тірішлігі айтарлықтай солардың ерекшелігіне байланысты. Ұзақ тарихи даму барысында балықтар судың құрамының көптүрлілігіне бейімделген, сондықтан пішіні мен түсі де әртүрлі, көптеген айрықша органдары дамыған немесе жоғалған.

Негізінен суда жүзетін балықтардың арасында ауада қалықтайтын, жерде жорғалайтын немесе секіретін түрлері де кездеседі. Балықтардың кейбіреуі микроскоптық балдырлармен - фитопланктон, екіншілері -жоғары сатыдағы су өсімдіктерімен, басқалары зоопланктонмен немесе зообентоспен қоректенеді, өте үлкен жануарларды жей алатын түрлері де кездеседі. Көптеген балық түрлері ұрпағын қорғайды, бұндайда өзі опат болатын жағдайлар жиі кездеседі. Балықтар жұмыртқа (уылдырық) салып көбейеді, дегенмен тірі жұмыртқа немесе тірі туатындары да бар. Кейбір балықтар өте жоғары кернеулі электр тогын бөле алады, ал антарктикалық аққанды-балықтың қанында эритроциттер болмайды, қаны түссіз және т. т.

Балықтардың сыртқы құрылысы және қозғалысы

Дене пішіпі және пластикалық белгілері. Балықтардың әртүрлі жағдайда тіршілік етуі олардың пішінінің әртүрлі болуына себеп болды. Әсіресе көп кездесетін пішіндер төмендегідей.

Ұршықтектес (торпедотектес) . Денесі жақсы сүйірленген, тұмсығы үшкір. Бұл типке ұзақ уақыт жоғары жылдамдықпен жүзе алатындар жатады: тунецтер, скумбриялар, албырттар. Көшілік балықтардың дене пішіні осы типке жақын (кефалдар (басқын), майшабақтар, трескалар және т. б. ) .

Жейетектес. Денесі ұзын, арқа және аналь қанаттары құйрығына жақын орналасқан. Бұл пішінді балықтар ұзақ уақыт жақсы жүзе алмайды, жасырынып тұрып өзінің жеміне, не жауынан құтылу үшін жай оғындай тез қимылдайды (шортан, сарган, сайра) .

Таспатектес, Денесі ұзын, екі бүйірінен қысыңқы (сығылған) . Үлкен тереңдікте тіршілік ететіндер. Жәйімен денесін ию арқылы жүзеді. Өкілдері: қылыш-балық, майшабақ королі.

Жыланбалықтектес. Денесі ұзарған, көлденең кесіндісінде сопақ. Жәйімен денесін ию арқылы жүзеді. Бұндай пішінділер: миногалар, миксиналар, жыланбалықтар, шырма-балықтар,

Жалпақ. Кейбір балықтардың денесі биік, екі бүйірінен сығылған (камбалалар, тырандар, ай-балықтар), екіншілерінің денесі дорсо-вентральді сығылған (скаттар, теңіз шайтаны) . Су түбіне жақын тіршілік ететін, аз қозғалатын балықтар.

Шартектес. Бұндай пішін кірпі-балыққа, пинагорға тән. Судың таязында тіршілік ететін кірпі-балық қауіп туған кезде өзінің ерекше қабына су толтырып шарға айналады. Бұндай шшінді балықтар ете ақырын жүзеді (1 сур. ) .

1 сурет. Балық дененің пішіні:

1-скумбрия, 2-сарган, 3-тыран; 4-ай-балық, 5-камбала; 6 - жыланбалық; 7-теңіз тебені; 8-майшабақ королі, 9-кузовок, 10-кірпі-балық; 11- теңіз аты; 12-скаат.

Көптеген балықтарды аталған топтардың бірде-біреуіне жатқызуға болмайды - аралық пішінді болады, ал кейбіреулері тіпті таңқаларлық (атша-шүберекті, желкенділер, макрурустектестер немесе рынқұйрықтылар, тебентектестер, денесінің көп бөлігін сүйек қаптаған кузовиктер, т. б. ) (2 сур. ) .

2 сурет. Қалын шөптер балықтары:

1- теңіз атша-шүберекті (Рһуllорtеrух еques) ; 2 -балық-клоун (Ніstrio һіstrio) ; 3 -алютера (Аlutera scripta) ; 4 - теңіз тебені (Syngnathus acus) .

Балық д е н е с і бас, кеуде, құйрықтан тұрады. Бас пен кеуденің шекарасы шеміршекті балықтарда соңғы желбезек саңылауы, ал сүйекті балықтарда желбезек қақпағының сыртқы жиегі (желбезек жарғағынсыз), кеуде мен құйрықтың шекарасы -аналь тесігі. Нағыз дұрысы - кеуде және құйрық омыртқаларының шекарасы.

Бас. Балықтардың басының пішіні әртүрлілеу және ол тіршілік ортасына бейімделу. Семсер-балықтың үстіңгі жақ сүйектері семсердей ұзарған - ол шабуыл құралы және үлкен жылдамдықпен жүзуді қамтамасыз етеді. Тасбекіренің басы күректей жалпақ, тебен-балықта -түтік, ал балға-акулада балға сияқты, оның екі ұшында көздері болады.

Балықтардың басында аузы, көздері, танаулары, желбезек саңылаулары орналасқан.

Сүйекті балықтардың желбезек саңылаулары 1 жұп, көпшілік акулалар мен скаттарда 5, ал химераларда желбезек қақпағы сияқты терімен жабылған 4 жұп. Нағыз желбезек қақпағы тек сүйекті балықтарда болады. Желбезек қақпақтарының жиегі тері жарғақпен көмкерілген, олар басының астында желбезек аралық жерге бекіген (тұқылар) немесе бекімеген (майшабақтар), ал кейбір балықтарда екі желбезек жарғағы өзара қосылып қатпаршақ құрайды (қортпа, дөңмаңдай) .

Аузының орналасқан жері мен оның құрылысы олардың қоректену сипатына байланысты (3 сур. ) . Балықтар аузының аталуы: жоғарғы -төменгі жақ сүйектері ілгері жоғары қарай созылған (қылыш-балық, дөңмақдай) ; жартылай жоғарғы - төменгі жақ сүйектері болар-болмас ілгері созылған (үкі-шабақ) ; алдыңғы - үстіңгі-астыңғы жақтарының ұзындығы бірдей (көкшұбар, скумбрия) ; жартылай төменгі - жоғарғы жақ болар-болмас ілгері созылған (торта, тыран) ; төменгі - үстіңгі жағы немесе тұмсығы ілгері қарай жақсы созылған (шеміршекті балықтар, бекірелер, тұрпа) . Төменгі ауыз жарты ай (қортпа) немесе көлденең саңылау (бекіре, қызылкөз) сияқты болуы мүмкін. Кейбір балықтардың аузы жоғары қараған қисық саңылау сияқты (шемей, көктыран) . Тамағы су түбіне жақын болатын балықтардың аузы әдетте төменгі немесе жартылай төменгі, ал планктофагтардікі жоғарғы ауыз болады Акулаларда будан айрықша, олардың аузының орны қоректену ерекшелігінен емес гидродинамикалық қызмет атқаратын ұзын тұмсығының (рострум) болуына байланысты. Кейбір балықтардың жақаралық сүйектері бас каңкасымен қозғалмалы жалғасқан, сондықтан аузы түтік сияқты созылуы мүмкін (бекірелер, тұқылар) .