Қарым – қатынас психологиясының пәні мен міндеттері

Жоспар
Кіріспе

.№ 1.Лекция тақырыбы: Қарым . қатынас психологиясының пәні мен міндеттері
.№ 2.Лекция тақырыбы: Сөйлеу . аса күрделі психологиялық үрдіс
№ 3.Лекция тақырыбы: Қарым . қатынас туралы түсінік оның мән жайы
.№ 4.Лекция тақырыбы: Қарым . қатынас қалау үшін қажетті білім, біліктілік пен дағдылар
.№ 5.Лекция тақырыбы: Коммуникативті қабілет және оның қарым . қатынас қызметіндегі ролі
.№ 6. Лекция тақырыбы: Визуальды желілердің байланыстырушы құралыдқ ролі
.№ 7.Лекция тақырыбы: Вербальды және тілдік емес белгілер мәні
.№ 8. Лекция тақырыбы: Адамаралық қарым .қартынастағы бет әлпеттің ролі
.№ 9. Қарым . қатынастағы көзқарастың ролі
.№ 10. Лекция тақырыбы: Қарым.қатынас ақпарат алмасу ретінде
.№ 11. Лекция тақырыбы: Қоғамдық қатынастарды басқарудың коммуникативті негіздері
.№ 12. Лекция тақырыбы: Іскерлік араласу, қарым.қатынасу
.№ 13. Лекция тақырыбы: Мұғалім мен оқушылардың коммуникативтік қарым.қатынастарының теориялық негізі
.№ 14. Лекция тақырыбы: Қарым.қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы
.№ 15. Лекция тақырыбы: Жанжалды жағдайдағы мінез.құлықтың стратегиясы

Қарым -қатынас психологиясы – жантану ғылымдарының бір саласы. Қарым – қатынас психологиясының пәні адамдардың қарым – қатынастары болып табылады.Сондықтан, қарым – қатынас психологиясы адамдардың қарым – қатынас заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Қарым – қатынас психологиясының негізгі бағыт – бағдарлары:
1. Мен – Басқа жүйесіндегі арақатынас. Қарым – қатынас барысында пайда болатын тұлға аралық қатынастарды танып білу, адамдардың бірін – бірі тану мен түсіну механизмін зерттеу, олардың ортақ қызметін ұйымдастыру тәсілін анықтау, бір адамның екінші адамға ықпал етуінің жолдары мен мүмкіндіктерін айқындау.
2. Топ – Мен жүйесіндегі арақатынас. Әр түрлі әлеуметтік жағдайлардың адамның мінез – құлқы мен тұлғалық ерекшеліктеріне ықпалын зерттеу. Әлеуметтену –даму барысында әлеуметтік құндылықтарды, нормаларды әр адамның өз бойына сіңіру процесі.
3. Мен – Топ. Жеке адамның әлеуметтік жағдайларға, қоршаған ортаға жасаған белсенді ықпалы. Әр бір адам өз өмірінің, өз әлеуметтік байланыстарының қожасы, басқа адамдармен қарым қатынастағы ролдері мен орындарының жасаушысы ретінде қарастырылады.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

1.№ 1.Лекция тақырыбы: Қарым – қатынас психологиясының пәні мен міндеттері

1. Қарым – қатынас психологиясының пәнінің зерттейтін обьектісі мен алдына
қоятын мақсат міндеті

Қарым -қатынас психологиясы – жантану ғылымдарының бір саласы. Қарым –
қатынас психологиясының пәні адамдардың қарым – қатынастары болып
табылады.Сондықтан, қарым – қатынас психологиясы адамдардың қарым – қатынас
заңдылықтарын зерттейтін ғылым.
Қарым – қатынас психологиясының негізгі бағыт – бағдарлары:
1. Мен – Басқа жүйесіндегі арақатынас. Қарым – қатынас барысында пайда
болатын тұлға аралық қатынастарды танып білу, адамдардың бірін – бірі
тану мен түсіну механизмін зерттеу, олардың ортақ қызметін
ұйымдастыру тәсілін анықтау, бір адамның екінші адамға ықпал етуінің
жолдары мен мүмкіндіктерін айқындау.
2. Топ – Мен жүйесіндегі арақатынас. Әр түрлі әлеуметтік жағдайлардың
адамның мінез – құлқы мен тұлғалық ерекшеліктеріне ықпалын зерттеу.
Әлеуметтену –даму барысында әлеуметтік құндылықтарды, нормаларды әр
адамның өз бойына сіңіру процесі.
3. Мен – Топ. Жеке адамның әлеуметтік жағдайларға, қоршаған ортаға
жасаған белсенді ықпалы. Әр бір адам өз өмірінің, өз әлеуметтік
байланыстарының қожасы, басқа адамдармен қарым қатынастағы ролдері
мен орындарының жасаушысы ретінде қарастырылады.

Сонымен қарым - қатынас психологиясының негізгі мәселесі – адами
ортақтасудың тұлғааралық және топаралық формаларын танып білу, ортақтасудың
пайда болуы мен қызмет етуін және жеке тұлғаның ортақтасу барысында
әлеуметтік – психологиялық қасиеттерінің қалыптасуын зерттеу.
Қарым – қатынас психологиясы адамдар мен топтардың әлеуметтік мінез –
құлықтарының заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Қарым – қатынас психологиясы
мінез – құлыққа әлеуметтік ықпал етудің тиімді тәсілдері мен
технологияларының жиынтығы.

2. Қатынас жасау күрделі психологиялық үрдіс

Адамаралық қатынастар дегеніміз –қарапайым да күрделі проблема.
Күнделікті тұрмысымызда осы қатынассыз жасауымыз мүмкін емес.
Адам арасындағы қатынастардың түрі келесідей: жеке және қызметтік,
дара және топтық, тең құқықты және тәуелді, қарама – қарсылықты және дау –
дамайлы. Жеке қатынастар екі адам арасындағы сүйіспеншілік пен жек –
көрушіліктен, сыйластық пен араздықтан, сенім мен күдіктенуден тұрады.
Мұндай сипаттағы қатынастардың пайда болуы әр жеке адамның қоғамдағы
орыны мен міндетіне тәуелді емес.
Соңғы жылдары ғылымда қатынас ұғымымен қатар коммуникация деген
ұғым қолданылады. Коммуникация көлемі жағынан кең мағынада қолданылады.
Қарым-қатынас – адамдар арасында ақпарат алмасу. Адам өзінің іс-әрекетінде
және күнделікті тұрмысында басқа адамдармен әруақытта да қарым-қатынаста
болады.

3. Қарым қатынас жасаудың қуатты құралы тіл

Адамның қоғамдық болмысы жан-жақты әрі көп деңгейлі аралық
қатынастардан құралады. Ал осы қатынастар арасында өзінің ерекше мәні мен
құрылымы жағынан танылатын құбылыс –бұл тілдестік қатынастар. Тілдесу
барысында адамдар өзара әрекеттік байланысқа келіп, тұрмыс –еңбек тәсілдері
мен нәтижелерін, әрекетке орай туындаған болжамдар мен идеяларын,
ниеттерін, қызығулары мен сезімдерін және т.б. өзара бөліседі, алмасады.
Тілдестік қатынас біршама дербес құбылыс ретінде қабылдануымен, субьекті
белсенділігінің ерекше бір формасы ретінде көрінеді. Тілдесу қызметінің
нәтижесі өзгертілген, болмаса қайта жасалған дүниелік не идеалдық өнім
емес, ол адам мен адамның, адам мен қауым арасында орныққан байланыс
қатынасы. Бұл ретте әңгіме тек бірдің екіншіге бағытталған жай әрекеті, не
оның ықпалы жөнінде емес, ал өзара, бір-біріне болған әсері туралы .
Тілдесі үшін міндетті түрде әрқайсысы өз алдына субьектік мағынаға ие ең
кемінде екі адам болуы қажет.
Тілдесу біркелкі іс-әрекет қажеттігінен туындаған адамдар арасындағы
байланыстардың даму көзі. Тіл қатынасы негізінен әңгімелесушілердің өзара
ақпарат алмасуынан қалыптасады. Бұл ақпарат алмасу тіл қатынасының
коммуникативтік сипатын құрайды. Тілдесудің екінші тарапы –сөйлеушілердің
өзара ықпалы, яғни сөйлесу барысындағы сөз алмасу ғана емес, сонымен қатар
бір – бірінің әрекетін қылығын танып, оны өзгеріске келтіріуі, жауап
беруі,Үшінші, ақырғы, тарапы тіл қатынасы сөйлеу арқылы адамдардың бірін-
бірі қабылдап, өздерінің психологиялық бейнесін түзуі.

1.№ 2.Лекция тақырыбы: Сөйлеу – аса күрделі психологиялық үрдіс.

1. Сөйлеу әрекетінің өзіндік сипаты
Сөйлеу - әлеуметтік міндетті орындау, тіл қатынасының құралы
бола
тұрып, саналы ықпал қызметін орындайды. Сөйлеу процесінің негізгі тірегі –
түсіну, түсінісу. Сөз қоғамнан тыс болуы мүмкін емес, сөйлеу тілдесуге
арналған және тілдесуде пайда болатын әлеуметтік өнім.
Сөйлеу саналы әрекетке айналуы үшін әңгіме арқылы шешілетін мәселе
және оның мақсаты анық болуы қажет. Сонымен бірге, әңгіме барысындағы
міндеттің шешімі сол әңгіме жүріп жатқан жағдайға да байланысты. Бұл жағдай
әңгіме өзегі болған зат пен әңгіме бағышталған тыңдаушы қауымының сипатымен
анықталады. Әңгіме мақсаттары мен жағдайларын бірлікте қарастыра отырып,
адам не айту керек, қалай айту керек екендігін барластырады, осыдан өз
сөзін алдына қойған міндетін шешуге жарайтын саналы әркетке айналдырады.
Сөйлеу – тек адамға тән тіл қатынасының ең жетілген формасы. Бұл
қатынас айтушы және тыңдаушының міндетті түрде болуымен жасалады. Айтушы
ойды жеткізуге қажет болған сөздерді іріктеп, граматика ережелеріне сай
оларды байланыстырады, артикуляция ағзаларын іске қосумен дыбыстайды.
Тыңдаушы сөзді қабылдап, онымен өрнектелген ойды түсінуге әрекет жасайды.
Айтушы мен тыңдаушы арасындағы сөз түсіністігімен белгілі ойды қабылдау
үшін, сол ойды өрнектеуге бағытталған екі тұлғаға да ортақ сөздерді
жүйелестіру құралы мен ережелері болуы шарт. Мұндай құрал және ережелер
тобы сипатында көптеген әулеттердің өмір барысында өзара сөйлесуден
қалыптасқан белгілі бір ұлттық тіл қызмет етеді.
2. Сөйлеу мен ойлау. Олардың өзара байланысы мен даралық ерекшеліктері

Сөлеу мен ойлау генетикалық байланыста, қоғамдық еңбек желісінде,
адамзаттың әлеуметтік тарихи дамуында қалыптасты. Сөйлеу процесі санамен
реттеледі де, өз кезегінде, адамдар арасындағы тілдесуде қалыптасады.
Сананың негізгі қызметі болмысты өрнектермен бейнелесе, сөз бен тіл сол
болмысты арнайы қабылданған таңбалармен белгілейді.Болмыс бейнесінің
белгісі ретінде сөйлеу де тілмен бірлікті байланыста. Сөйлеу – тілдесу
әрекеті, тіл негізінде мағына білдіру, ықпал жасау, ақпарат беру, яғни
сөйлеу - әрекеттегі сана мен ойдың көрініс формасы.
Әр адамда оның ақыл – қабілетіне орай өзіндік ойлау ерекшелігі
болады. Осы ерекшеліктен әр тұлғаның ақыл сапасы көрінеді. Ақыл
түсінігінің ауқымы ойлау түсінігінен кеңірек келеді, себебі, ақылдылық
интелект сияқты тек ойлау қабілетінен көрінбей, басқа да таным
процестерінің тұтастай желісінен байқалады. Кей дамдар ойлауда көрнекі
бейнелерді көбірек пайдаланса, басқалар теориялық тұжырымдарды негізг алып,
ой жүгіртеді. Ой әрекетінің ерекшелігі сондай-ақ адам көңіл –күйімен д,
оның топтаған білімдері мен еңбек, тұрмыс тәжірбиесіне де, өзінде
қалыптастырған ойлау әдістерінеде тәуелді келеді.

3. Тіл мен ойлау. Ойлау мен сөйлеудің байланысы.

Тіл –сөйлеу құралдарының қатаң қалыпқа келтірілген жүйесі, ал сөйлеу – ой
мен сезімді жеткізуге арналған тілдің екеуара қатынасты әрекеттік
қолданымы. Тілдің өзінде мағына –ой болмайды, ол тек ойды өрнектеуге
арналған әр түрлі таңба – белгілердің жиынтығынан тұрады. Ал осы қордан
сөйлеу үшін қажетті белгілі тілдік құралдар (дыбыстар, сөздер, ережеге сай
сөз тіркестері мен сөйлемдер, әуен, ырғақ) іріктеліп алынған шақта ғана, ой
білдіру мүмкіндігіне ие боламыз.
Тілдесу біркелкі іс -әрекет қажеттігінен туындаған адамдар арасындағы
байланыстардың даму көзі. Тіл қатынасы негізінен әңгімелесушілердің өзара
ақпарат алмасуынан қалыптасады. Бұл ақпарат алмасу тіл қатынасының
коммуникативтік сипатын құрайды.

1.№ 3.Лекция тақырыбы: Қарым – қатынас туралы түсінік оның мән жайы

1.Қарым – қатынас проблемасының тарихы.

Сөз, сөйлеу, елдің алдына шығып сөйлеу, сөйлеушінің тың-даушыға әсер
ету өнері, екі ғасырдан астам байырғы тарихқа ие екені белгілі. Осы
проблеманың көптеген маңызды сұрақтарын, жалпы түрде, тіпті Цицеронның өзі
қойып, қарастырған. Дәл осы Цицерон сөйлеушінің негізгі коммуникативтік
міндеттерін (олар-ды қазір солай атайды) анықтайды: не айту керек, қай
жерде айту керек және қалай айту керек. Осы міндеттердің әрқайсысын
қарастыра отырып, Цицерон сөйлеудің орындылығы сияқты сапасын атайды,
себебі небір лауазым, небір шен, небір абырой, небір жас, небір орынды
тіпті санамағанда, уақыт пен жұртшылық барлық жағдайлар үшін бір ғана
ойлар мен лебіздер түрін ұсгануға жолбереді. Бідің заманымызда бұл қарым-
қатынастың негізгі срсжелерінің бірі сөйлесудің формасы мен мазмұнынын
иақты аудитория ерекшелігіне тәуелділік ережесі.

2.Қарым – қатынас сипаттамасы.

Қарым-қатынас – бұл бірыңғай іс-әрекеттің қажеттіліктерінен туындайтын
адамдар арасындағы байланыстың дамуының жан-жақты үрдісі.
Қарым-қатынас оның қатынасушыларының арасында ақпарат алмасуды
қамтиды, ол қарым-қатынастың коммуникативтік жағы ретінде сипатталады.
Қарым-қатынастың екінші жағы – қатынасушылардың өзара әрекеті, сөйлеу
үрдісінде тек сөздермен емес, сонымен қатар әрекеттермен, қылықтармен
алмасады. Ең соңында, қарым-қатынастың үшінші жағы – қарым-қатынас
жасаушылардың бір-бірін қабылдауын қарастырады. Қарым-қатынас және іс-
әрекет бірі мен бірі байланысты. Бірлескен қызметінде адам басқа адамдармен
қажеттілігіне қарай бірігеді, қарым-қатынас жасайды, жақындасады, өзара
түсінісуге қолы жетеді, ақпарат алады және т.б. Шын мәнінде, қарым-қатынас
үрдісінде қатысы болмайтын адамға тән психикалық құбылыстарды табу қиын.
Қарым-қатынас, іс-әрекетпен бөлінбес байланыста, жеке тұлға адамзаттың
жасақтаған нәтжесін меңгереді.

3.Адам дамуындағы қарым – қатынастың ролі

Адам психикасының мәдени мінез-құлықтың дамуы мен қалыптасуында қарым-
қатынастың үлкен ролі бар.
Қарым-қатынас арқылы адам оқуға, тәжірибе алмасуға үйренеді, сонымен
бірге жоғары сапаға ие болады, қабілеттерін артады. Адам тұлғалармен
белсенді қарым – қатынас жасау арқылы өзі де тұлғаға айналады.
Егер адам туылғаннан қарым-қатынас жасаудан шектеулі болса, ол
ешқашан мәдениетті, дамыған адамгершілігі жоғары азамат бола алмайды,
өмірінің соңына дейін мақрұм қалар еді. Бұл туралы әдебиеттердегі берілген
көптеген фактілер мысал бола алады: өзіне қарым-қатынас жасаудан шектеу
қойған адам тірі организм ретінде қалуы мүмкін.
Қарым-қатынас адамзат тарихының жолсерігі, оның адамзат филогенезіндегі
мәні шексіз. Жеке адамдардың да күнделікті тіршілігінің алғы шарты — қарым-
қатынас.
Қарым-қатынас —адамның психикалық дамуының және мінезінің алғышарты,
негізі, адамның психикалық дамуының факторы:
— Қарым-қатынас үрдісінде басқалардан өзгешелігі қалыптасады,
адам тек қана қарым-қатынас арқылыадам болады.
— Қарым қатынас прецессінде жеке адам жалпы адамдық тәжірибені
меңгереді.
— Қарым-қатынас процесінде өзге үшін, өзі үшін адамның
психологиялық қасиеттері ашылады.( ғашық болған адам өзін-өзі
жаңа қырынан таниды.)

4. Қарым –қатынас функциялары

1.Байланыстырү, прагматикалық функциясы. Ортақтасу бұл жерде кез-келген
бірлескен іс-әрекет барысында адамдардың бірігуінің шарты болып табылады.
Вавилон мұнарасы туралы аңызда адамдар бірін-бірі түсінбеу салдарынан
құрылысты бітіре алмағандығы жөніндегі оқиға тегін емес.

2. қалыптастыру, дамыту функциясы. Бұл жерде арақатынас адамның психикалық
бейнесінің қалыптасуы мен өзгеруінің алғышарты болып танылады. Кішкентай
баланың даму барысында оның мінез-құлқы, іс-әрекеті, өмірге көзқарастары
үлкен адамдармен жасаған арақатынасына тәуелді болып келеді.

3.растау функциясы. Басқалармен жасаған ортақтасу барысында адам өзін-езі
танып білуге, бекітуге, өзінің бар екендігін дәлелдеуге мүмкіндік алады.
Адам өзінің бар екендігін, өз тұлғасының құндылығын басқа адамдар арқылы
біледі.

4.тулғааралық эмоциялық қатынастарды уйымдастыру мен тіректеу функциясы.
Басқаларды қабыддау, олармен сан қилы қатынастар (тұлғалықтан іскерлікке
дейін) жасау кезінде адамдар бірін-бірі бағалап, бірімен бірі не жағымды
(симпатия, ұнату), не жағымсыз (антипатия, ұнатпау) эмоциялық қарым-қатынас
орнатады.Заманауи адамдардың әлеуметтік байланыстары тек эмоциялық
қатынастармен шектелмесе де, эмоциялық қатынастар іскерлік, ұжымдық, рөлдік
қарым-қатынастарға өз эсерін тигізеді.

5. тұлғішіндік функциясы. Адам өз-өзімен іштей, не дауыстап сөйлесіп
диалог арқылы арақатынас жасайды. Тұлғаішіндік ортақтасуды адам ойлауының
әмбебап тәсілі деуге болады. Л. С. Выготский жазғандай, жеке
қалғанда да адам ортақтасудың қызметін сақтап қалады.

1.№ 3.Лекция тақырыбы: Қарым – қатынас қалау үшін қажетті білім, біліктілік
пен дағдылар

1. Коммуникация акті процесіне жасалған талдау

Адамдармен ойдағыдай қарым-қатынас жасау үшін адамға қандай
білімділік, біліктілік (және дағдылар қажеттілік болып саналады).
Бұл сұрақтың нақтылы жауабын коммуникация акті процесіне жасалған
талдау ғана бере алады. Аталмыш актінің негізгі кезеңдерін бөле-жара
қарастырып, осы кезеңдердің ойдағыдай орындалуына қанадй психологиялық
сапалық қажет болатындығын анықтауға болады. Осы көрсетілген мәселелердің
шешілуі негізі адамда қалған біліктілікке тәуелді болғандықтан туралы
мәселеге көбірек тоқталамыз.
Енді коммуникативті актінің негізі схемаларын құрастырғыш көрелік.
Коммуникация схемасын орыс физиологтары мен психологтары Н.А.Берштейн,
П.К.Антохин, А.П.Лурия т.б. зерттеу нәтижелерінде жасаған.
Жалпы коммуникация этаптарын: коммуникацияға дейінгі және
коммуникативті деп бөліп қарау қалыптасқан.
Бірінші коммуникативке дейінгі кезеңде алдағы болатын өзара әсер
ынтасын жасаушы адамның алдында тұрған нақтылы міндеттерді және проблемалық
ситуациялардан талдаулардан тұрады. Болатын коммуникативті ситуация
адамдармен өзара әсерлесу арқылы осы коммуникативті нақтылы қойылған
міндеттерді шешу жолына байып жасау үшін (бағамдау үшін), адам болатын
коммуникативті ситуацияның екінші кезеңінде талдау жасауы керек.

2. Коммуникативті процесті ойдағыдай іске асыру үшін қажетті біліктер

Коммуникативті процесті ойдағыдай іске асыру үшін адамға тағы қандай
біліктіліктер қажет деген сұрақ туғанда мына мәселелер есте болғаны дұрыс.
Өзара әсердегі ситуацияның басым көпшілігі, азды – көпті болсын
әлеуметтік мәнге мынадай жағдайда ғана ие болады, егерде осы өзара
әлеуметтік ролдері олардың мінез –құлықтарына белгілі жағдайда ықпал
жасаса. Солай болғанның өзіңде де әсердегілердің барлығы да жеке даралық
жағдайда қалады да, оның ситуацияға деген деген көзқарасы ролінде міндетті
түрде оның мінез –құлығына із салады. Коммуникациялық процеске
тиімділілікпен түсу үшін, өзіңнің жеке – даралық қасиеттеріңді ескере
отырып өзіңнің әлеуметтік ролінің шеңберіндще өз мінез – құлығыңды тиімді
ұйымдастыруға дайын болуың керек. Екінші бір жағынан қарым – қатынастағы
серіктеске оның іс - әрекетіне бағдар алуда, оның әлеуметтік ролі мен жеке
даралық ерекшеліктерін ескере отырып өткізілуі керек. Қарым – қатынастағы
өзара әсердегі партнерлерінің осындай қосарлы сипаттағы күрделі табиғаты,
адам әсерлесуінің ойдағыдай өтілуі үшін, адамдардан білімділік, біліктілік
пен дағдылардың да екі түрлі табиғатынан хабардарлығы болуын талаптайды

3. Коммуникативті ситуацияға жағдай жасаудағы білім мен біліктілік

Енді әрбір кезең үшін қандай коммуникативті біліктілік талаптанатынын
қарастырайық.
Бірінші кезең: қарым – қатынас мақсатын жасау мен проблемалық
стиуацияға талдау: шын мәнінде бұл кезең коммуникативті процеске дейін
өтетін кезең. Есте болар нәрсе қашанда өмірдің өзі міндеттерді туғызады
адам тек соларды дәл көрсе білсе болғаны. Ал қарым – қатынастың мақсаты тек
заттық нәтижеге жету ғана емес, өзара әсерге түсушілердің психологиялық
жағынан дұрыс сапалық өзгеріске жетуі де басты мақсат екендігін қашанда
есте сақтау абзал.
Екінші кезең: коммуникативтік ситуацияға талдау. Бұл кезең
коммуникативті ортадағы қарым – қатынасқа түскен партнерге бағдар алуды
қамтиды.
Басқа адамдармен өзара әсер кезіндегі барлық коммуникация процесінің
ойдағыдай өтеуінде қарым – қатынасқа бірге түскен партнерді бағдарға алудың
маңызы зор.Бағдарға алудың негізгі мақсаты партнер туралы мәліметтер алу.
ьБұл өз кезегінде проблемалық ситуацияға байланысты партнердің мінез –
құлығына дұрыс болжам жасауға мүмкіндік береді. Осы жағдайдан барып
коммуникативтің дұрыс міндеттерін жасауға және олардың дұрыс шешілу
стратегиясын жасауға болады.
Адамды нысанаға (бағдарға) алу процесі танымның екі деңгейін қамтиды.
Қабылдау (түйсіну) және түсіндіру (талдау беру) түйсіну функциясы пара –
парлас адамның сырттай ұстауын ажыратумен ен шектелінеді. Басқа адамды
түсіну үшін екінші адам оның сөзін етуі керек., оның дыбыс ырғағын,
интонациясын, акцентін тіл қату ерекшеліктерін есте сақтауы керек. Сондай
–ақ оның ишара – ым реакциясын байқап, жүріс – тұрыс мәнерлерін, киім -
әшекейлерді тағыну т.б. костюм ерекшеліктеріне назар аударылуы керек.

4. Қарым – қатынастың стратегиясы қарым – қатынастағы психологиялық
заңдылықтарға негізделуі

Сонымен адам бейімділікті жасау арқылы қарым-қатынастың белгілі бір
сәтінде қажеттілікке асатын стратегиясын тауып отырады екен.
Қарым-қатынастың стратегиясы қарым-қатынастағы психологиялық
заңдылықтарға негізделінетін ескерсек онда психологиялық салауатты
стратегияны жасау және жүзеге асыру бірқатар біліктіліктің болуын
талаптайды. Атап айтқанда: өз мінез-құлығыңды партнер мінез-құлығымен
психофизикалық өзара әсері деңгейінде үйлестіру біліктілігі (реакция
шапшаңдығын, дауыс көтеріңкілігін т.с.с. ескеріп отыру), интелектуальды
операциялар жасау біліктілігі (серіктесіңнің түсінімпаздылық қабілетін
қатерге алып отыру) серіктесіңе психологиялық қолдау көрсету арқылы,
сезікті реакция шақырмауды, қалау яғни қайтымды байланыс орнықтыру
біліктілігі. Осы аталған біліктіліктердің барлығы коммуникативті қабілет
құрылымына қосылады.
Бұлардан басқада жеке-дара біліктілікке қатысты алғанда, қажеттілік
болған жағдайда стратегияны құрастыра және өзгерте білу біліктіліктерінің
болғанында өте-мөте маңызды.

1.№ 5.Лекция тақырыбы: Коммуникативті қабілет және оның қарым – қатынас
қызметіндегі ролі

1.Тілдесе білу қабілеттілігнің маңызы

Адам баласының сан мыңдаған жыл аралығында жинаған өмір тәжірибесі
негізінде бай мәдени қарым-қатынас жүйесінің амалдары пайда болуы дамыды.
Өмірге келген соң әрбір баласына басқа адамдармен байланыс жасауы үшін өзін
қоршаған әлеуметтік орта қабылдаған қарым-қатынас құралдарын меңгеруі оның
өмір сүруінің бірден-бір алғы шартына айналады.
Адам баласына тілді, айналасындағы адамдардың іс-әрекеттерін, олардың
мінез-құлығы мен әдеттерін түсініп меңгеруі үшін оларды үйренуі
қажжеттілікке айналды. Екінші бір жағынан қажетті тәжірибелерді дағдыға
айналдырған соң өз талап-тілектерін, ой-арман, аңсарын, сезім-күйлерін
білдіруге, қарым-қатынасқа түскен серіктерімен өз іс-әрекеттерін
үйлестіруге де үйренуі керек болады.
Осылардың барлығы қарым-қатынас құралдарын пайдалануға қозғау жасап
беретін адамға аса қажетті психофизиологиялық сапалықтардың адам бойында
дамуын қажеттейтін іштей дамудың алғы шартын қалады.

2.Коммуникативті қабілеттің ғылыми тұрғыда талдануы
Коммуникативті қабілетті ғылым нысанына айналдыратын талдау
жұмыстарын жүргізу отандық педагогикада (бұрынғы кеңестік педагогика) XX –
шы ғасырдың 70- ші, 80 –ші жылдарында қарқынды жүргізілді.
Ғалымдар коммуникативті процесті іске асыру шарттарын қарастыра келіп
қарым – қатынасқа түсушілерге қажетті психологиялық сапа белгілерін
көрсетіп берді.
Оқымыстыларды әр түрлі мамандық қызмет сала ерекшелігіне қарай
қызметті ұйымдастыруға қажетті салалық коммуникативті қабілеттер туралы
мәселеде аса қызықтырады.
Адамдағы қарым – қатынасқа ерекше әсер жасайтын психологиялық сапалық
түрлеріне терең талдау жасаған еңбектер қатары өсті. Онан еңбектерде
әсіресе дара тұлға (жеке адам) коммуникативтік компотенттілігі (сайма –
сайлығы) түсінігі жан – жақты зерделенді.
Атап айтқанда жағдайды обьективті тұрғыда көре білудің ең маңызды
шартты адамдағы коммуникативті сезімталдықты әсіресе бақылағыштық
сезімталдылық сипатын айқын көрсету іске асты. Яғни бақылағыштық
сезімталдық дегенді басқа адамды бақылай және не айтқанын есте ұстап қалу
қабілеттілігі деп көрсетті. Сондай –ақ теориялық сезімталдық қағидалары да
көрсетілді. Мұнда басқа адамның іс - әрекетіне, ой - өрісіне, сезіміне дәл
көрегендік айту үшін теорияны қолдану және таңдай алу қабілеттілігі, өзінің
эготалаптарын мойындау мінез – құлқына өзгеріс жасау қабілеті, өзін
қоршаған орта үшін өз іс -әрекеті мінез – құлығы жасай білу қабілеттілігі –
сезімталдылық теориялық тұрғыдағы қабілеттіліктер болып табылатындығы
дәлелденді.

3.К.К.Платоновтың қарым – қатынас жасауға ықпал жасаушы дара тұлғаның
динамикалық функционалдық құрылым концепциясы

Орыс оқымыстысы К.К.Платонов қарым – қатынас жасауға ықпал жасаушы
дара тұлғаның динамикалық функционалдық құрылым концепциясын жасады.
Концепцияға байланысты жеке адам қабілетін құрылым ішінен 4 кіші құрылым
бөле жара қарастырады.
1-ші кіші құрылым адамның адамгершілік (моральдық) танытатын
ерекшелік белгілерін топтайды. Бұлар тәрбие жолымен қалыптасады. Мұны
әлеуметтік кіші құрылым деп атауға болатыны ескертілген.
2-ші құрылым адамдағы білім, біліктілік дағды және әдеттерді (өз іс
- әрекет, үйрену жолымен қалаған) топтайды. Мұны тәжірибелік кіші құрылым
деп атау ұмтылған. Кейде бұл кіші құрылымды жекелік мәдениет - деп те
атауға болатыны ескертіледі.
3-ші кіші құрылым адамдағы жеке даралық ерекшеліктің кейбір
психологиялық процестері: қабылдау, еске сақтау, ойлау, эмоция сияқтыларды
топтастырады.
4-ші кіші құрылым адамдағы қызуқандылық, жыныстылық және жас
ерекшеліктерді топтайды.

1.№ 6. Лекция тақырыбы: Визуальды желілердің байланыстырушы құралыдқ ролі

1.Адамаралық қатынастағы визуальды желілердің (бейвербалды) мәні

Адамдар арасындағы қарым- қатынас визуальды
желілегі көмегі арқылы да жүзеге асырылады. Адамлардағы
қарым-қатынас процесіне үлкен ықпалдық әсері бар визуальды
желілерге ишара ым әртүрлі дене қимылдарын іскі қатынастары т.б. жатады.
Визуальді желілердің бұл құрайшыларын қарым – қатынастың бейвербалды
белгілері деп атау кең орныққан Белгілер - деп, басқа бір заттың
(адам, жан-жануар, зат, мүлік, құбылыс онша т.с.с.) сып-сымбат,
келін-келбет т.с.с. баеқада сипатты ерекшеліктерін
немесс оған қатысылықтың бар екендігін көрсететін солардың
көмегімен хабардар, ақпараттар жеткізу тарату, өндеу,
пайдалану іске асырылатын материалдық обьскттерді айтады.

2. Белгілердің қарым – қатынастағы функциясы

Енді белгілердің қарым-қатынастағы функциясын тоқталайық. Тілден
басқа, тілдік мән-мазмұнды білдіретін, және тілдік ақпаратты мән-
мазмұнды білдірмейтін белгілер бар. Бұл белгідерді шартты және
бейшартты деп екіге бөлуге болады. Әсіресе осы шарттылық, белгідердің
ишара түріие өте тән.
Шартты ишара интернайионалдық, ұлттық және әлеуметтік сипатқа
ие. Шартты ишараға: әскери сәлемдесу, салют беру, адамның ақыл
есіндегі кемтарлықті білдіру т.б. ерекшеліктерден хабардар ету,
дыбыстауды немесе керісінше өтінетін ойларды білдіретін, чғни өзіндік
мән-мағынасы бар әс-қимыл әрекеттері жатады. Мысалы: ынтымақтайық
ой мен ниеті білдіретін қолдың көтерілуі, наразылық пен қарсылық
білдіретін қол қимылы, қолдауды білдіретін іс-қимылдар
ингернационалдық ишараларға жатады. Сондай ақ спортта
Қолданылатын сериялы интерноционалдық ишара -ымдар да бар. Сөз өнерінде
қолданылатын шартты ишара элементтері де көптеп кездесіп отырады. Ишара
ым қимылдық белгілердің үлттық ерекшеліктері де болады. Оларды білу қарым-
қатынас мақсатын ойдағыдай іске асыру кепілі. Айталық бір ишара барлық
халықта бірдей ұғымды білдірмейді, айтылар сөз арқыды ойды, хабарды,
мәлімст т.с.с. сөз алмастыратын оларды толық мағынасында жеткізетін
ишаралар әр халықта әр түрлі .

3. Ишара – ым белгілердің классификациялануы
Илшра-ым белгілерді:
1. Сілтеуші. 2. Көрсетуші. .3. Нақтылаушы. 4. Ырғақты (ритмкалы) деп
классификациялауға болады.
Олардың функциясы мынада:
1.Белі ең қарапайым түрі саналатын сілтеуіш - жалпы обьектің
орын-мекені мен олардың бағытын иемесе қандай жаратылыс түрі
екендігін білу мақсатында қолданылады.
2.Көрсетуші. Ол екіге: бейнелеуші және көңіл күй сезімін
білдіруші,
яғни эмоциональды болып бөлінеді. Бейнелйтін белгі объектің сын-
сымбатын формасын, пішімін - келбетін көрсетуде қолданылады.
3.Нақтылаушы ишира-ым жәйттердің негізгі қызметі жеткізілер ой
мағынасының дәлде-дәл түсініктілігін, анықтылығын жасау болып
табылады.Сондайтан да нақтылаушы белгілер айталар ойдың, алмасар, бөлісер
пікір мәлімет т.с.с. ең негізгі жерлерін бөле – жара көрсетіп, бәрінен
осы тезгістің мәселенің маңыздылығына ерекше мән беру ниетінде қолданылады.

4.Ырғақты ишаралар адам көңіл-күйінің аса бір толқу,
қөбалжусенімсіздік т.с.с. психологиялық сәттерінде қолданилады.

5.Бақылау сұрақтары:
1. Дара адамдардар арасындағы қатынас және оның әлеуметтік бағыт –бағдары
2. Қарым –қатынас жасауының белгі таңбалары және оның қимыл қозғалысы бет
құбылысының, ым –ишаралары
3. Әлеуметттік өмірдегі тіршілік бейнесімен көрінетіндігі

1.№ 7.Лекция тақырыбы: Вербальды және тілдік емес белгілер мәні

1.Жанды сөздің адам өмірі саласындағы функционалдық ролінің артуы

Адам баласы үшін аса үлкен маңызға ие белгігі жанды сөз жатады.
Қарым-қатынас процесінде пікір бөлісу, ақпарат беру, яғни қоршаған ортадағы
құбылыс, оқиғалар, әлемі туралы білім, хабар ең басты дыбысты сөз
арқылы ғана толық танылады. Тек тіл ғана адамдардың интеллектуалдық
пайымдауын, оның танымдық деңгейін ажыратын бере алады. Тіл көмегі арқылы
ғана хабар, бұйрық т.с.с дәлме-дәл мағынада беріледі, таралады.
* Жанды сөздің адам өмірі саласындағы функциональдық рөлінің артуы, әсіресе
қарым-қатынастағы маңызы ерекше мән берілуінің өзі, сөздің қоғам дамуылың
басты қайнары екендігін көрсетеді. Сөз-өнер алды. Оның коммуннкативті
(басқада қызметтік түрлері мен қатар) қызметінің дәстүрлі зерттеу жолы
ерте дүниенің өзінде –аққалыптасқан. Тілдің және оның түрлерінің қолануы,
қарым-қатынас мақсатына қарай сөз түрін таңдай білу әдістері, оларды
жетілдіру жолдары қашанда ғылыми іздену нысандары болған.

2.Қарым –қатынас процесінде сезімді оятуда дауыстың атқарар қызметі мен
жанды сөздің қосалқы компоненттері

Қарым-қатынас процесінде сезімді оятуда әріптесті өзіне қаратып тартуда,
жеткізілер ойдың ойдағыдай тасымалдауына, идеяны дамытуда ең соңында керек
болса көркемдік сезім мен эстетикалық талғамды дамытуда әсем-үнді дауыстың
атқарар қызметі аз емес. Тыңдауышыға ойлы мазмұн идеяға толы ақпаратты,
олардағы ішкі мазмұнды айқын жеткізуде дауыстың икемді мәнерлі үлкен рөл
атқарады деуге болады. Ой-пікірдің әсерлі ашылуы дауыс сазына тәуелді.
Дауыс адамның ең қажетті де құралы.
Дауыс түрлері әр түрлі. Оларды әрбір адам өз дауысы, осы дауыс
түрлерінің қайсысына жататындығын білу үшін, әрі дауыс кеңістігі
мүмкіндігіне (дауыстың көтерілу шегі, шығар биігнің бірдей болмайтындығына
байланысты) қарай оны пайдалануы үшін білу шарт.

3.Қарым – қатынастың тілдік емес түрінің табиғи формасы

Қарым-қатынастың тілдік емес түрінің табиғи формасына жататын –
жанасу немесе дене түйсігі арқылы сенуімен өзара байланыста болатын
түрі бар. Бұл байланыс белгі түрі әрбір адамның өмір сүруі мен дамуы
үшін бірінші әрі ең негізгі қажеттіліңке болып табылады. Дене түйсігі
арқылы байланыс сезімі мәселен сәби-ана, немесе ана-сәби өмірінен
байқалады. Ал сәби осы анасымен дене арқылы сезіну байланысына түсу
арқылы басқа адамдардың өмірі мен де қарым-қатынасқа түсе бастайды.
Сәби күн санап жетілген сайын есту, көру органдары арқылы
информациялар ала бастайды.
Жанасу жалпы партнермен болатын қарым-қатынаста көңіл-күй, сезімді
білдіретін белгі. Осы белгі байланыстың психологиялық интенсивтілігін
еселей түседі.
Дөрекі, әсер жасау агрессия мен ерексіз мәжбүрлік шақырса, жайдары
қалыптағы байланыс партнерге деген іңкәрлің пен сенімділікті көтеріледі.

4.Коммуникативті әрекеттері элементінің құрамдас бөлігі – сәндеу
Қарым-қатынас процесінде оң ықпал жасайтын белгілерне өзара
ықпалдастықта, тұрғандардың физикалық пішіні, яғни кейпіде
жатады: дене пішімі, колдың жаратылысы бет жүз, рең - бас әлпет келісі
көршісі, шаш сәні осылардын бірі кездескенде бірден көзге таңба
басқандай көрінеді, әрі адамның психологиялық ерекшелігі туралы пікір
қалыптасады.
Дене құрылысына қарай, адамдардың жүйелік процестерінің динамикалық
жолынан, қандай қызуқандылықтың адамы екендігінен біршама хабарлық болады.
Алайда мұнда адамның мінез – құлығы оның сырын қандай екендігін толық
білу мүмкін емес, және одан қандай іс - әрекеь шығарып болжауға болмайды.

1.№ 8. Лекция тақырыбы: Адамаралық қарым –қартынастағы бет әлпеттің ролі.

1.Адамның бет әлпетінен оқылатын сезім, көңіл-күйлер.

Біздің адамның жүзінен, бет-әлпетінен көңіл-күйін оқи
алатынымызға көптеген факторлар ықпал етеді, оларды оқуға болады,
және де өте дәлдікпен оқуға болады. Кейбір сезім, көңіл-күйлер
жақсы танылады, кейбіреулері - нашар оқылады, бірақ та алты
негізгі сезім –қуаныш, ашу-ыза, көңілсіздік, таң қалу мен қорқыныш,
жиіркену – көптеген зерттеулерде жеткілікті түрде бірауыздан
анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.