Нерв жүйесінің функциясы, физиологиясы, анатомиясы. Ми ісіктері

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Нерв жүйесінің функциясы және физиологиясы
Нерв жүйесінің анатомиялық ерекшеліктері.

Нерв жүйесінің негізгі функцияларына өскелең организмнің барлық физиологиялық процестерін реттеу, ішкі және сыртқы ортаның құбылмалы жағдайларына үздіксіз бейімделу, үйлестіруі жатады. Анализаторлардың шеттегі болып табылатын сезім ағзалары бас миының арнайы орталықтарына сыртқы дүние сигналдарының берілуін қамтамасыз етеді.

Нерв жүйесінің дамуының 1-ші аптасында медуллярлы пластинканың түзілуінен басталады. Одан медуллярлы түтік түзіледі. Түтіктің алдыңғы ұшы жатыр ішілік ұрықтанудың 2-ші аптасында қалыңдайды. Нәтижесінде 5-6 аптасында ми көпіршіктері түзіліп, одан бас миының 5 бөлігі пайда болады:

Сүйелді денешікпен (telencephalan) байланысқан екі жарты шар;
Аралық ми (diencephalan) ;
Ортаңғы ми (melencephalan) ;
Көпіршік (melencephalan) ;
Сопақша ми (myencephalan) тікелей жұлынға ауысады.

Медуллярлы түтіктің артқы бөлігі жінішке күйінде қалады да, одан жұлын миы түзіледі. Нерв клеткаларының үдемелі бөлінуі құрсақ ішіндегі 10 және 18 аптаның арасында жүруі, сондықтан осы кезең нерв жүйесінің қалыптасуының қыл кезеңі деп саналады. Кейін глиялық клеткалардың тездетілген бөлінуі басталып, баланың 2 жасына дейін жалғасады. Бала туар алдында тек 25 %, 6 айлық балаларда - 66%, 1 жасқа келгендерде 90-95% нерв клеткалары қалыптасқан.

Бас миының қалыптасуының күрделі процесі бала туғаннан кейін жалғасады. Жаңа туған балалардың бас миы салыстырмалы түрде үлкен. Сайлар мен қатпарлардың дамуы өмірдің бір жылының ішінде үдемелі жүреді. Бес жастан кейін бұл процесс жалғасады, бірақ даму қарқыны бәсеңдейді. Маңдай білігі ересектермен салыстырғанда біршама кіші, ал шүйде бөлігі, керісінше үлкен болып көрінеді. Мишық нашар дамыған, сайлары үстірт.

Нәрестелерде сұр заты нашар ажыраған. Қыртыс клеткаларының құрылымдық дамуы тек 7-8 жаста аяқталады, өсінділері аз. Пирамидалық жолдарында миемен қабығы жоқ болады. Нерв жолдарының және ұштарының дамуы құрсақ ішінде және бала туғаннан кейін цефало - каудальды бағытта жүреді. Нерв клеткаларының ажыратылу процесі аксондардың едәуір өсуімен, олардың миелинденуімен, делуриттердің таралуымен және өсуімен қатар нерв аралық синапстардың пайда болуымен сипатталады. Миелин қабығының дамуы нерв клеткаларының денесінен шетке қарай жүреді. Нерв талшықтарының миелинеуі 1 жастың алдында және баланың 2 жасында жоғары қарқынмен жүріп, 3-5 жасында аяқталады.

Қыртыстың жетілу ганглийлік клеткалардың ажыратылу және пирамидалық жолдардың миелинделу процесі кезінде статикалық, моторлық функциялар дамуы: бала отыра бастайды, тұрады, жүреді, қозғалыстары неғұрлым дәл мақсатталған болады.

Балаларда миының қан жабдықталуы ересектерге қарағанда неғұрлым жақсы болады. Бұл ерекшелік капиллярлар торының байлығына және оның туғаннан кейін одан әрі дамуына байланысты. Мол қан жабдықталуы тез өсетін нерв тінінің оттегіне қажеттігін қамтамасыз етеді. Бірақ диплоикалық веналардың тек еңбек қатайғаннан кейін пайда болғандықтан, қалшық бас миының ағып кетуі 1 жастан асқан балаларда қалыптасады. Сондықтан ерте жастағы балаларда әртүрлі инфекциялық аурулар кезінде бас миында токсикалық заттар мен метаболиттер жиналып, нейротоксикоздың оңай пайда болуына әкеп соғады. Сонымен қатар осындай жағдайды гематоэнцеоральды барьердің (ГЭБ) жоғары өткізгіштігі туғызады. Және милы зат бас ішіндегі қысымның жоғарылауына өте сезімтал болып, нерв клеткалары дегеративті өзгерістерге ұшырайды, ал гипертензиялық ұзақ уақытқа созылуы олардың атрофиясына әкеп соқтырады.

Жаңа туған балаларда жұлынның төменгі сенменті ІІІ бел омыртқаның деңгейінде болып, кейін 4-5 жаста ересектердікіндей І және ІІ бел омыртқаларының арасында орналасады. Бұл мәліметтің спинальды пункцияны дұрыс өткізу үшін маңызы зор.

Жұлын сұйықтығын зерттеу тәжірибеде ми қабықтарының және ми затының ауруларының диагностикасы үшін кең қолданыстары жұлын сұйығының мөлшері жаңа туған балада - 15-20 мл, 1 жаста - 35 мл, ересектерде - 120-150 мл. пункция кезіндегі сұйықтың ағу жылдамдығы бойынша бас ішіндегі қысым туралы қорытынды жасауға болады (егер қысым қалыпты болса, сұйықтық минутына 20-40 рет, яғни сирек тамшылайды) . Ликвордың түсіне, мөлдірлігіне көңіл аудару керек. Оның құрамындағы белок, клеткалық элементтерді анықтау керек. Жаңа туған балада 1 мкл ликворында - 20 - 25 лимфоциттер, 3 айдан 1 жасқа дейінгі балаларда - 12-15, ал ересек балаларда - 1-5 лимфоциттер болады, белок - 0, 15 -0, 4 мл, қант - 0, 5-0, 7 мл, хлоридтер 7-7, 5 мл мөлшерінде анықталады.

Нерв (жүйке) жүйесі - ақпаратты жылдам жеткізетін және баскаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан өрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе. Оның негізгі құрылымдық бірлігі - нерв клеткасы - нейрон.

Адам организмі күрделі де өзара тығыз байланысқан жүйелерден, мүшелерден және ұлпалардан тұратьн жоғары ұйымдасқан биологиялық супержүйе болып есептеледі. Осы күрделі қүрылымда ерекше ролді орталық нерв жүйесі - ми мен жұлын атқарады. Ол адам организміндегі барлық клеткаларды, ұлпаларды, мүшелерді, бұлардың жүйелерін өзара байланыстырып, функциональдық біртұтастықта ұстайды. Орталық нерв жүйесінің қызметтері арқылы барлық мүшелер мен ұлпаларда болатын рецепторлар тітіркенген кезде туатын афферентті (орталыкқа тепкіш) импульстер қабылданады, олардың анализі мен синтезі жүреді (өңделеді) және түрлі шеткі мушелердің әрекетін тудыратын немесе тоқтататын, болмаса олардыңтонусын сақтауға көмектесетін эфференттік (орталықтан тепкіш) импульстер пайда болады. Орталық нерв жүйесі жеке организмнің қоршаған ортаға бейімделуін, оның барлык қызметтерінің ең жетілген реттелуін және үйлесімді, бірлескен түрде іске асуын қамтамасыз етеді.

Орталық нерв жүйесінің түрлі мүшелер әрекетін нақты бақылауы нерв орталықтары мен шеткі органдар арасында екі жақты байланыс болғандықтан іске асады. Қандай да болмасын эфференттік импульстерден орындалатын өрекеттен жұмыс атқарушы мүшелердегі рецепторлар тітіркенеді де. афференттік импульстер туады; ал олар тиісті әрекеттің нәтижесі туралы орталық нерв жүйесін хабарлайды (кері афферентация) . Адамның да психикалық өрекеті мен басқа да барлық әрекеттері орталық нерв жүйесінде жүретін процестерге негізделген. Айтылып отырған аса жауапты да құрделі қызметте билеуші рөл ми үлесіне тиеді.

Мидың осындай бүкіл организмдегі тіршілік процестерін ең жоғаргы және нәзік интеграциялаушы мүше ретіндегі көзқарастың қалыптасуында көптеген физиологтардың, олардың ішінде И. М. Сеченов пен И. П. Павловтың атқарған рөлдері айрықша.

И. М. Сеченов (Павлов оны "орыс физиологиясының атасы" деп атаған) организмнің қоршаған ортамен байланысы, оның түрлі әсерлерге қайтаратын барлық жауап реакциялары (рефлекстер) нерв жүйесі арқылы іске асатынын 1862 жылы "Ми рефлекстері" деп аталатын еңбегінде дәлелдеді. Осы жөне басқа еңбектерінде ол рефлекстің орталық буынындағы, яғни орталық нерв жүйесіндегі құбылыстар мен процестерді білу керек деген ғылыми идея ұсыңды.

И. П. Павлов И. М. Сеченовтың осы идеясын басшылыққа ала отырып, ми қызметін зерттеудің обьективтік өдісін (шартты рефлекстер әдісін) тауып, ғылымға ендірді. Әрі оны кеңінен қолдана отырып, жоғары нерв әрекетінің физиологиясьш жасап шықты. Түрлі мүшелердің шартты рефлекторлық реакцияларын бақылай, анализдей отырып, ол мидағы, оның ішіңде ми қыртысындағы нерв процестерінің (қозу мен тежелудің) ерекшеліктері, динамикасы, өзара әрекеттесуі туралы ғылыми нақты тұжырымдар жасады. Ми жұмысының принциптері мен заңдылықтарын анықтады.

Жоғары сатылы организмдерде осьшшама аса үлкен рөлі бар нерв жүйесі ұзақ уақыттық тарихи дамудың жемісі. Эволюциялық дамудың ең ертедегі алғашқы этаптарында - бірклеткалы организмдерде нерв жүйесі болған жоқ. Оларда клетка ішіндегі өр түрлі процестерді реттейтін арнайы гуморальдық (сүйықтықтык) механизмдер ғана болады. Қарапайым көпклеткалыларда да клеткаішілік реттеу механизмдері сақталады және сонымен қатар химиялық заттар көмегімен іске асатын клеткааралық гуморальдық взара әрекеттесу қалыптасады. Бұл заттар - жеке клеткалардағы метаболизм процестерінің өнімдері. Олар клеткааралық кеңістіктерге өтеді де, басқа клеткалар мембранасының маманданған учаскелеріне әсер етіп, олардың (жарғақшасының) өткізгіштігін өзгертеді, клетка ішілік алмасу процестерін тиісті бағытқа реттейді.

Бірақ көп клеткалы организмдердің бұдан арғы күрделене түсуі ерекше, жылдам іске асатын реттеу мен басқару жүйелерінің қалыптасуын қажет етті. Міне осыдан нерв жүйесі пайда болды. Нерв жүйесінің эволюциясы қозғалу аппаратыньщ эволюциясымен қатар жүрді. Ол қозғалыссыз тіршілік ететін губкалардан басқа көпклеткалылардың бөрінде бар. Ең қарапайым нерв жүйесі диффуздық нерв торы болып есептеледі. Мұндағы озара тармақтары арқылы байланысқан арнайы нерв клеткалары рецепторларда пайда болған қозуды бұлшықет элементтеріне, ішкі мүшелерге жеткізеді. Диффуздық нерв торы әр түрлі тітіркендірулерге бөлшектенбеген біртұтас жүйе түрінде жауап қайтарады (мәселен, гидраның бүкіл денесі жиырылады) .

Эволюция барысында қозғалу функциясының күрделенуі мен жетілуіне байланысты нерв жүйесінің бұл алғашқы типі кептеген өзгерістерге ұшырады. Соның бірі - әр түрлі маманданған нерв клеткалары белгілі бір орындарға жинақталады: қабылдағыш (сезгіш) нейрондар рецепторларға жақын манда, ал қозғағыш (мото) нейрондар өздері жабдықтайтын бұлшықет топтарының маңында орнығады. Осыдан түрлі нерв түйіндері (ганглийлер) түзіледі. Бұлар бір-бірімен нерв талшықтары арқылы байланысады. Құрттарда, буынаяқтыларда, моллюскаларда, тікентерілілерде болатын бұл жүйені ганглші, туйінді немесе тізбекті нерв жүйесі деп атайды.

Бұдан соңғы этапта хордалы немесе түтікті нерв жүйесі пайда болған. Хордалы жануарларда бүкіл орталық нерв жүйесі жануардың арқа жағында орналасқан түтіктен тұрады. Оның алдыңғы кеңейген жағы - миды, ал артқы цилиндр тәрізді болімі жұлынды құрайды. Омыртқалы жануарлар эволюциясындағы ерекшеліктің бірі - ми дамуы қарқыңды жүреді де оның ең жоғарғы бөлімі - ми сыңарларының қыртысы пайда болады.

Нерв жүйесінің эволюциялық дамып жетілу барысында басты рәлді ерекше элементтер - рецепторлар атқарады. Бұлардың дамуы . 1. Олардың тітіркендіруді сезгіштігі жоғарылады; 2. Рецепторлардың белгілі бір топтары белгілі бір тітіркеңдірулерді қабылдауға бейімделді. Осыған байланысты түрлі сезцщүшелері пайда болды.

Нейрондар жіктелуі

Әр түрлі нейрондар денелерінен шығатын өсінділердің саны бірдей болмайды. Осыған орай оларды униполярлы, псевдоуниполярлы, биполярлы және мультиполярлы деп бөледі. Унипалярлы нейрондарда бір ғана өсінді болады. Мұндай нейрондар омыртқасыз жануарларда және омыртқалы жануарлардың эмбриональдық даму кезеңінде кездеседі. Псевдоуниполярлы нейрондарда да бір өсінді болады, бірак ол одан әрі екіғе тармақталып кетеді. Биполярлы нейрондарда екі өсінді бар. Мультиполярлы нейрон денесінен әдетте жуан, ұзын бір аксон және бірнеше дендриттер шығады. Бұлардың үлкендігі, пішіні, атқаратын қызметтері, орналасқан жерлері алуан түрлі болады.

Нейрондардың ең басты үш типін айырады: афференттк, қондырма (аралық, контактылық) және эфференттік. Алғашқы афференттік (рецепторлык) нейрондар биполярлы болады. Олардың ұзын тармағының ұшы тиісті шеткі мүшелерде қабылдаушы (рецепторлық) аппарат рөлін атқарады. Мұнда туған қозуды клетка денесіне жеткізеді. Ал одан әрі екінші өсінді ол қозуды жұлынға немесе сопақша миға жеткізіп, ол жерде қондырма нейронмен немесе эфферентгік нейронмен байланысқа түседі. Афференттік нейрондар орталық нерв жүйесінен тыс (жұлын ганглийлерінде, ми нервтері тұйіндерінде, т. б. ) және орталық нерв жүйесінің шеңберінде де (мыс, көру темпешіктерінде) орналаса береді. Эфференттік нейрондар аксондары әдетте импульстерді орталық нерв жүйесінен түрлі шеткі мүшелерге, ұлпаларға жеткізеді (мысалы қаңқа бұлшықеттерін жабдықтайтын мотонейрондар) . Бірақ, көптеген эфференттік нейрондар сигналдарды шетке бірден өздері емес, басқа, келесі нерв клеткалары арқылы жеткізеді. Мәселен, ми қыртысының моторлық зонасының моторлық, руброжұлын, ретикуложұлын және вестибуложұлын нейрондары импульстерді жұлындағы тиісті мотонейрондарға жеткізеді. Ал соңғылар оларды одан әрі мүшелерге карай бағыттайды. Вегетативтік (автономиялық) нерв жүйесінің эфференттік нейроңдары орталық нерв жүйесінен тыс, вегетативтік ганглийлерде орналасады. Аралық (қондырғы) нейрондарафференттік нейрондарды эфференттік нейрондармен байланыстырады. Саны жағынан орталық нерв жүйесіндегі клеткалардың ең көбі деп есептеледі.

Нейрондарды тудыратын эффектілері бойынша жіктеуге болады. Мысалы, қозгағыш (моторлық), сеқреторлық, трофикалық, тежеуші, қоздырушы, т. б. Кейде аксонның ұзындығына қарай қысқа, ұзын аксонды нейрондар деп те айырады.

Пішіндеріне қарай нейрондарды - пирамида тәрізді, жіп тәрізді, жұлдыз тәрізді, себет тәрізді, триангулярлық, бута тәрізді, т. б. деп те атайды.

Нерв клеткаларының қалыпты қызметтерінің іске асуында
маңызды рөлді нейроглия атқарады. Нейрондарды барлық жағынан
қоршай орналасқан нейроглия клеткалары (астроциттер,
олигодендроциттер, т. б. ) және оның өсінділері - олар үшін бір
жағынан механикалық функция - тірек қызметін атқарады; екінші
жағынан нерв клеткаларында электрлік изоляцияны (оқшаулауды)
қамтамасыз етеді. Сондай-ақ нерв клеткаларындағы зат алмасу
процесін реттеуге қатысады деп те есептеледі.

Синапс.

Бұл ұғымды ғылымға 1897 жылы ағылшын физиологы Ч. Шеррингтон енгізді. Синапс (грек. - байланыстыру, қосу, біріктіру) нерв клеткасы аксоньшың ұшын екінші нейронмен байланыстыратын морфофункциональдық құрылым.

XIX ғасырдың 60-жылдарында-ақ И. М. Сеченов клеткааралық байланыстардан тыс ен элементарлық нерв процесінің пайда болу тәсілін түсіндіру мүмкін емес деп есептеген болатын.

Нейрондар арасындағы синапстық контактылар алуан түрлі.
Олар бір-бірінен әрекет ету механизмі жағынан, клетка беткейінде
орналасу (локализациялану) ерекшеліктеріне қарай, функциональдық бағыты (қоздырушы немесе тежеуші) тұрғысынан, туған тиісті белсенділік аяқталғаннан соңғы модуляцияға қабілеті жағьшан, т. б. қасиеттерінен айырмашьшықтар көрсетеді. Дегенмен синапстардың барлығына да ортақ бола алатын кұрылымдық және функциональдық жалпы қасиеттер де бар.

Нерв жүйесінің анатомиялық ерекшеліктері.

Нерв жүйесі барлық мүшелер мен жүйелердің қызмет бірлігін қамтамасыз етіп, организмның сырт ортаға бейімделуін реттейді. Жаңа туған баланың нерв жүйесі өз қызметін толық атқаруға жетілмеген және анатомиялық ерекшеліктерімен өзгешеленеді.

І. Бас миы үлкен, ол баланың өз салмағының 1/8 бөлігіне тең, ересек адамдарда бұл көрсеткіш - 1/40

ІІ. Нерв жүйесі клеткалары суға бай, белок мөлшері аз болады

ІІІ. Ми айғыздары мен зоналары нашар нашар айқындалған.

IV. Мидың сұр заты ақ затынан айқындалып бөліндеген. Сұр зат нерв клеткаларына сай, ол жетілмегендіктен бала көп ұйықтайды (сөткесіне 20 сағатқа дейін), қорғансыз, қимыл қозғалыстары үйлесімсіз. Баланың ұйықтау уақытын есептеу:

1 жасқа дейін 22 - ½ m, m - айы

1 жастан жоғары 16 - ½ n, n- жасы.

Нерв клеткалары баланың 6-7 жасына қарай жетіледі, сондықтан мектепке осы жастан кейін барады.

Баланың жұлын құрылысы жағынан ересектердің жұлынандай, тек өз денесімен салыстырғанда ұзын болып келеді, сондықтан жұлынның сұйық затын ересектерде 1-2 бел омыртқа аралығынан пукциялап алса, балалардан 3-4 бел омыртқа аралығынан алады. Бас миына қарағанда едәуір дамып жетілген. Мидың қызмет атқаруының негізі рефлекстерге байланысты.

Рефлекс дегеніміз нерв жүйесінің әртүрлі қоздырғыштарға қайтаратын жауабы. Мысалы, дыбыс шыққан жаққа басын бұрып қарайды, ыстық нәрсеге денесі тиіп кетсе тартып алады, қараңғы жерде шырақ жанса көзін жұмады т. б.

Бала ему, жұтыну, кірпік қағу, жөтелу, түшкіру, түзге отыру шартсыз рефлекстерімен туады. Шартсыз рефлекстердің негізінде белгілі бір уақытта шартты рефлекстер пайда болады. Шартты рефлекстер тұрақты қалыптасу үшін әрдайым оларды қуаттандырып (қайталап) отыру керек.

Қоршаған ортаны жас бала сезім органдары арқылы тани бастайды. Шартты рефлекс пайда болу үшін ми қабыршығының жетілуімен қатар сезім мүшелерінің жақсы дамуы шартты. Олар, иіс тану, көру, сезу, есту, дәм түйсігі.

Жаңа туған баланың иіс тану қабілеті жақсы дамыған. Әртүрлі иіске ол түшкіріп, бет әлпетін құбылтады. Нәрестенің туа салысымен көру қабілеті болады. Бірақ, көз қозғалысы үлеспеген және жиі қыли болып келеді. Бұл қылилық бала әртүрлі әсем жылтырақ заттарға көзін тіге бастағанда кетеді. 6 айдан бастап түрлі-түсті ажыратады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.