Ғылыми білімнің дифференциясы мен интеграциясы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ғылыми білімнің дифференциясы мен интеграциясы.

Ғылымның дамуының екінші бір зандылығы ғылыми білімнің дифференциялану (бөліну, жіктелу) және интеграциялану (бірігу) процестерінің бірлігі деп есептеледі.

Аристотельдің заманында бар ғылыми білімдер жүйесі, яғни алғашкы ғылымдардың саны 10-15 шақты еді (философия, геометрия, астрономия, география, медицина т. б. ) . Жаңа пайда болып, қалыптаса бастаған ол ғылыми білімдер әлі бір-бірінен бөлінбеген біртұтас еді. Олардың бәрінің қосыңдысы "натурфилософия" (табиғат философиясы) деп аталған біртұтас білімдер жүйесі, яғни біртұтас бір ғана ғылым еді. Ғылыммен айналыскан адам сол білім салаларынан хабардар "универсал" ғалым болды. Ол кездегі қоғамдық өмір натурфилософияның жеке ғылымдарға жіктелуін талап етпеді. Тек XVII ғ. капиталистік өндірістің тууы, техниканың күшін қолдану қажеттігі табиғатты жан-жакты да терең талдап, зерттеу қажеттігін тудырып, бұл соңғы бұрынғы біртұтас ғылымның жеке білім салаларына - жеке ғылымдарға бөлінуін, дифференциациялануын тудырды.

Біртұтас табиғат дүниесінін күрделі құбылыстарын бірнеше "қарапайым элементтерге" бөліп қарастыру зерттеушілерді шындықты егжей-тегжейіне дейін терең зерттеуге итермеледі. Телескоп, микроскоп сияқты приборларды ойлап табу адамның дүниетану мүмкіндігін шексіз кеңейтіп, табиғаттың зерттеуге болатын объектілерін молайтты. Сондықтан ғылыми білімнің қоры өскен сайын оның бөлінуі арта түсті. Физика, мәселен, механика, оптика, электродинамика, гидродинамика, термодинамика, статистикалык механика т. б. деген жеке білім салаларына бөлінді. Химия да тез жіктеле бастады: алдымен органикалык және органикалық емес химия болып, одан кейін физикалык жөне аналитикалық химия т. т. болып болінді.

Ғылымның осылайша обьективтік түрде мамандануының қажеттігі мен артықшылығы өзінен өзі көрініп тұрды. Бұл процесс қазір де жүріп жатыр, бірақ оның қарқыны ХІХ ғасырмен салыстырғанда әлдеқайда баяулады. Жеке ғылым болып жуырда енші алып шыққан генетиканың өзі қазір эколюциялық, молекулалық генетика т. б. болып бөлінді. Химия да кванттык химия, плазмалық химия, радиациялык химия т. б. болып бөлінді. Сондықтан қазіргі кезде 15 мыңдай түрлі пәндерді қамтитын біртұтас ғылымдар жүйесі бар.

Алайда, сонымен бірге, классикалық жаратылыстанудың шеңберінде табиғаттың барлық құбылыстарының бірлігі принципі идеясы біртіндеп калыптаса бастады. Табиғат құбылыстарының бірлік принципінен оларды бейнелендіретін ғылымдардың да бірлігі келіп шығады: химиялык құбылыстарды, мәселен, физиканың көмегінсіз түсіндіру мүмкін еместігі, ал геологиялық объектілерді зерттеу физикамен бірге химиялык талдау тәсілдерін де қажет ететіні ашылды. Тірі организмдердің тіршілігін түсіндіруде де осы құбылыс байқалды. Сондықтан да физикалық химия, химиялық физика, биохимия, биогеохимия т. б. "пәнаралық" жаратылыстану ғылымдары пайда болды. Жаратылыстану ғылымдарының арасында бұрын пайда болған шекара енді біртіндеп жойыла бастады. Бұл процесті ғылымдардың интеграциялануы, яғни өзара қосылуы деп атайды.

Қазіргі жаратылыстануда дифференциациядан (бөлінуден) гөрі интеграциялану (ғылымдардың өзара бірігуі) процестері басымырақ көрінеді. Жаратылыстану-ғылыми білімдердің интеграциялануы оның дамуының жетекші заңдылығына айналган сияқты. Бұл заңдылықтың көрініс формаларына мына төмендегілер жатады:

а) өзара "шектес" ғылыми пәндердің шекарасынан зерттеу
жұмысын ұйымдастыру;

ә) көптеген ғылымдар үшін маңызы бар (спектрлік анализ, компьютерлік эксперимент т. б. сияқты) "ғылымаралық" зерттеу әдістерін ойлап тауып, қолдану;

б) жаратылыстануда жалпы методологиялық қызмет
атқаратын "біріктіруші" теориялар мен принциптерді ойлап
тауып, қолдану (жалпы системалық теория, кибернетика,
синергенетика т. б. ) ;

в) қазіргі заман шешетін проблемаларлың сипатының өзгеруі - ол проблемалар көбінше бірнеше ғылымдардың қатысуын талап ететін комплексті болып келеді (мәселен, экологиялық, тіршіліктің пайда болу проблсмалары т. б. ) .

Бұл айтылғаннан қазіргі кезде ғылыми білімдердің дифференциациялану процесі құрып барады деген қорытынды шықпайды. Тек қазіргі жаратылыстануда интеграциялық процесс ғылым дамуының жетекші күшіне айналуы деп қана түсіну қажет. Жаратылыстанудың дамуында дифференциация мен интеграция бірін-бірі өзара терістеуші емес, өзара толықтырушы күштерге айналды.

Жаратылыстанудың математикалануы - даму заңдылығы

Классикалық жаратылыстану, жоғарыда айтқандай, тәжірибелік-математикалық әдістерді қолданудың нәтижесінде "өсіп жетілді". Кез келген табиғат объектілерінің заңды байланыстары мен қатынастарын тұжырымдау үшін математиканы қолдану білімнің ғылымилығы (ақиқаттығы, негізділігі) онда математиканың қолданылу деңгейімен анықталады деген пікірдің орнығуына себепші болды. Мәселен, Галилей механикалық қозғалысты зсрттегенде тұңғыш рет тәжірибелік әдісті қолданғанда, сонымен бірге математиканың сандық ұғымдарын және әдістерін қолдана отырып, өз гипотезаларын (жорамалдарын) тексерген. Дәл осы жолмен денелердің еркін құлау заңын тұжырымдаған, сөйтіп "табиғаттың кітабы математика тілімен жазылған" - деген қанатты сөзді айтқан.

Математикалық әдістердің жаратылыстану мен техникада жүйелі түрде қолданылуы негізінен XVII ғ. басталғанымен, бірақ ол кейін ғылыми-техникалық революция дәуірінде ғана кеңінен өріс алып дамыды. Математикалық әдістер жаратылыстанудың астрономия, механика, физика, химия сияқты дәстүрлі экспериментальды салаларымен қатар қазір биология, экономика, лингвистика, психология сияқты, бұрын математикаландыруға болмайды деп келген, ғылым салаларында да кеңінен қолданылатын болды. Математиканы қолданудан жаратылыстануға келетін пайда көп. Біріншіден, математика көп жағдайда жаратылыстану үшін универсальды зерттеу тілінің рөлін атқарады. Екіншіден, және ең бастысы, математика жаратылыстанудың зерттеу пәні болып табылатын байланыстар мен қатынастар, процестер үшін модель, алгоритмдік схемалар жасаудың негізгі көзі болып табылады.

Математиканың қазіргі заманғы абстракциялық әдістері аса күрделі де динамикалық биологиялық, физика-химиялық т. б. процестерді зерттеуде болатын сандық қатынастар мен байланыстарды бейнелендіруге көмектеседі. Қазіргі заманғы математика ғалымдар мен инженерлерге, экономистер мен басқа да ғылым өкілдеріне сандық қатынастарды талдаудың аса қуатты да нәзік әдіс-тәсілдерін жасап береді. Өткен ғасырларда болмаған ол әдіс-тәсілдер математикалық таным процесінде революциялық өзгеріс тудырды десе де болады, өйткені XX ғ. екінші жартысында ғана информациялық теория, түзулік және динамикалық программалау, операцияларды зерттеу және шешім қабылдау, ойын теориясы деген т. б. көптеген ең жаңа математикалық пәндер пайда болып, дамып келеді. Бұлар ең алдымен биологиялық, экономикалық, әлеуметтік-гуманитарлық құбылыстардың сандық қатынастарын зертгеуге арналған.

Ғылым мен техникада математикалық әдістерді қолдануға тез есептегіш құралдардың болмауы ұзақ уақыт айтарлықтай тежеу болып келді. Компьютердің, яғни электрондық есептеу машинасының, бірінші ұрпағының пайда болуының өзі-ақ математикалық әдістерді космонавтикада, энергетикада және басқа қазіргі заманғы ғылым мен техника салаларында қолдануға кең мүмкіндіктер ашты. ЭВМ-ның екінші ұрпағы ол мүмкіндіктерді айтарлықтай кеңейте түсті. Ал оның үшінші және төртінші ұрпақтары ғалымдарға зерттеу машиналарымен тілдесуге, яғни гипотезалар (жорамалдар) ұсынуга және оларды тексеруге және сондай-ақ арнаулы математикалық есептеу эксперименттерін өткізуге ЭВМ-ды пайдалануға мүмкіндіктер ашты.

Айта кету қажет, математиканың сандық ұғымдары мен формальды әдіс-тәсілдерін нақты ғылымдардың сапалық мазмұнына сәйкес қолданғанда ғана тиісті нәтиже береді. Ал зерттеудің саңдық және сапалық әдістерінің арақатынасын және онымен байланысты ғылыми білімді математикаландыру мәселелерін дұрыс шешуге тек танымның ғылыми методологиясы ғана мүмкіндік береді, өйткені шындық дүниеде заттар мен құбылыстардың сандық және сапалық қасиеттері мен қатынастары диалектикалық бірлікте болатындықтан, олардың ғылымдағы бейнесі де соларға сәйкес бірлікте және өзара байланысты болуы тиіс.

Сонымен, қазіргі ғылымның кеңінен "математикалануының" себептері:

Біріншіден, ең жаңа ғылыми-техникалық революцияның барлық білім салаларына шешуші әсер етуі.

Екіншіден, ЭВМ-ды және басқа техникалық құралдарды пайдаланудың кең өріс алуы және үшіншіден, математиканың өзінің түбірлі сапалық өзгерістерге ұшырауы, яғни математикалық танымның өзінің революциялық өзгеріске ұшырап, оның ішінде бұрын болмаған жаңа математикалық ғылымдардың тууы.

Сонымен, ғылымдардың математикалануы нақты жеке ғылымдардың дамуымен бірге математиканың өз дамуын да қамтитын екі жақты процестің бірлігі болып табылады.

Қазіргі жаратылыстану дамуының тенденциялары

Ғылымдардың "кірігуі" (интеграциясы), жаратылыстануда жаңа шектес пәндердің пайда болуы - осының бәрі ғылымның дамуының қазіргі кезеңінің белгілерін көрсетеді. Адамзат (ғылым тарихы тұрғысынан қарағанда) өзінің Табиғатты танып білу барысында барлығы үш сатыдан өтіп, төртіншісіне кіріп отыр.

Бірінші сатысында (VII-V гғ. б. э. д. ) қоршаған дүниенің бүтін, біртұтас нәрсе екені туралы жалпы түсініктер қалыптасты. Идеялар мен болжамлардан тұратын натурфилософия деген ілім пайда болды. Бұл саты XV ғасырға дейін созылып, жаратылыстану ғылымдарының алғашқы негіздерін жасады.

XV-XVI ғасырлардан талдау (аналитикалық) сатысы басталды, басқаша айтқанда жаратылыстанудагы қол жеткен жетістіктерді бөлшектеу және ерекшеліктерді бөлу - бұлар ақырында физиканың, химия мен биологияның, сонымен қатар басқада жеке жаратылыстық ғылымдардың пайда болуына (ғылымның дифференцияциялану процесі) . оның ары қарай дамуына әкелді. Осы сатының екінші бір ерекшелігі эмпирикалық (тәжірибелік) жолмен алынған білімнің теориялық білімдерден көбірек болуы. Талдау сатысының тағы да бір ерекшелігі Табиғаттың жеке заттарын зерттеудің оның табиғи құбылыстарын зерттеуге қарағанда өтe көп болуы. Бұл ерекшеліктер кейінірек адамзат үшінші синтетикалық сатыға көтерілген кезде де сақталып, ары қарай даму жолында болды.

Ақырында, қазіргі кезде барлық жаратылыстанудың принципті тұтастығын дәлелдеп, неге тек физика, химия, биология мен психология Табиғат туралы ғылымның негізгі және өзінше дербес бөлімдері болып отыр деген сұраққа жауап беру ә рекеттері жасалуда.

Сонымен қатар ғылымды дифференциялау, басқаша айтқаңда, қайсыбір ғылымның тар салаларын жасау орын алуда, дегенмен, жалпы тенденция ғылымның кірігуіне (интеграциясына) қарай бет алуда. Сондықтан да жүзеге асырылуы басталып отырған ақырғы (төртінші) сатыны интегралды-дифференциалдық деп атайды.

Қазіргі уақытта таза түрінде тек қана физикаға, химияға немесе биологияға жататын жаратылыстық-ғылыми зерттеулердің бір де бір саласы жоқ. Бұл ғылымдардың барлығы да оларға ортақ Табиғат заңдарына жүгінеді. Табиғатты толық танып білудің негізгі жолы жаңа білімдерді синтездеу мен ғылымдардың бірігуінде (интеграциясында) жатыр.

Бірақ бүкіл әртекті Табиғатты (Ғалам, Тіршілік және Ақыл) біз зсрттеудің біртұтас обьектісі түрінде қалай алып қарауымыз мүмкін? Ізделініп отырған осы бірлік неде жатыр? Мұны біз егер мынадай - барлық жаратылыстану не нәрсеге негізделген немесе негізделуі керек деген сұраққа жауап беруге талпынсақ жақсырақ түсінеміз. Барлық арнайы ғылымдарға ортақ бірдеңе бар ма?

Математика - дәл жаратылыстанудың әмбебап тілі

Итальяндық көрнекті физик және астроном, дәл жаратылыстануды жасаушылардың бірі Галилео Галилей (1564-1642) былай деген: "Кім де кім жаратылыстану ғылымдарының мәселелерін математиканың көмегінсіз шешкісі келсе, ол өзінің алдына шешілмейтін міндет қояды. Өлшенетін затты өлшеу керек және өлшенбейтінді өлшеуге келтіру керек".

Дәл жаратылыстануға қажетті математика қарапайым санау мен әр түрлі қарапайым өлшемдерден басталады (мысалы Евклидтың геометриясынан) . Өз дамуына қарай дәл жаратылыстану бірте-бірте жоғары математиканың жетілген арсеналын қолданады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.