Ангиологияға кіріспе. Қан тамырларының құрылысының, тармақталуының, жіктелуінің негізгі принциптері. Жүрек дамуы және даму ақаулары

1) Тамырлар жүйесіне кіріспе.
2) Қан тамырлыры қабырғаларының құрылысы.
3) Қан тамырларының жіктелуі.
4) Артериялардың таралуының заңдылықтары
5) Жүректің дамуы
6) Жүректің даму ақаулары

Тамырлар жүйесі - сұйықтарды өткізгіш жолдар, туралы ілім ангиология деп аталады. Тамырлар жүйесі жүрек-тамырлық жүйе деп атайды. Артериялар. Артериялардың қабырғалары үш қабықтан тұрады. Ішкі қабық, тамырдың қуысы жағанан эндотелимен астарланған. Оның астында субэндотелі мен ішкі элатикалық жарғақ жатады; ортаңғы қабық, жазық салалы бұлшық ет талшықтарының екі қабатынан /сыртқы-ұзын бой, ішкі-айналмалы, циркулярлы/ тұрады. Олардың арасында эластикалық талшықтар болады; сыртқы қабық, дәнекер ұлпалық талшықтардан тұрады. Артерия қабырғасының эластикалық қаңқа құрап, артерия қабырғасына пружина тәрізді жұмыс істейтін серпімділік қасиет береді. /С.И.Шелкунов/ .
Капиллярлар алмасу қызметін атқаратын өте жіңішке қыл тамырлар болып табылады. Капиллярлардың бар екендігі туралы ғалымдар тек 1661 жылы, оларды италия ғалымы Марчелло Мальпиги ашқаннан кейін, ғана білді. Капиллярдың қабырғасы арқылы алмасудың негізгі процестері жүреді. Веналар қанды артерияларға қарағанда қарама-қарсы бағатта – мүшелерден жүрекке қарай тасиды. Веналардың қабырғаларының құрылысы артериялардікі сияқты, бірақ едәуір жұқа. Оларда эластикалық және бұлшық еттік ұлпалар аз, сол себепті бос веналардың қабырғалары қабысады, ал көлденең кесіндіде артериялардың қуысы ашылып үңірейіп тұрады. Қанның веналар бойымен жүруі: 1/ жүректің және ауаны ішке жұтқанда, қуыстардағы қысымдардың айырмашылығына байланысты көкірек қуысына пайда болатын төменгі қысымның сору әсерінен; 2/ мүшелердің көлденең жолақты және жазық салалы бұлшық еттерінің жиырылуының нәтижесінде т.б. әсерлерден іске асады.
Адамның жеке даму прецессінде, жас ұлғайған сайын, веналардың салыстырмалы диамерті мен сыйымдылығына қарағанда 18 есе үлкейеді. Вена жүйесінде қанның 80% артериялар – 15% және капилляр – 5% болады деген пікір бар.
Микроциркуляция – бұл тамырлар жүйесінің микроскопиялық бөлігіндегі қанның қозғалысы. Қанның микроциркуляциясы тамырлардың төменгідей схемасы бойынша іске асады: кішкентай артерия артериолаға айналады. Ол артериядан бір ғана бұлшық ет қабатымен /жазық салалы/ ерекшеленеді: артериола прекапиллярларға жалғасады. Прекапиллярдан тор құратын көптеген капиллярлар кетеді. Олардың қабырғалары эндотелилік клеткалардың бір қабатынан тұрады.
Капиллярлар одан әрі посткапиллярларлық венулоға немесе посткапиллярларға айналады. Ол барып венаға құятын венулоға айналады. Қанның микроциркуляциясының жолы осылайша аяқталады. Микроциркуляция артериялар мен артериолалардың бұлшық еттерінің, сондай-ақ, ерекше бұлшық еттік сфинктерлердің жұмысымен реттеледі. Мұңдай сфинктерлер прекапиллярлар мен посткапиллярларда болады, тіпті капиллярларда да кездесуі мүмкін. /Д.А.Жданов, 1964/.
Артериялар мен артериолалар көбінесе тарату /үлестіру/ қызметін атқарады, ал прекапиллярлар, капмллярлар, посткапилляр және венулалар көбінесе трофикалық қызмет атқарады.

А) Негізі әдебиеттер
1. Рақышев А.Р. Адам анатомиясы І,II том 2004
2. Рақышев А.Р. Адам анатомиясының атласы, І,II том. Алматы: «Кітап», 2006.
3. Адам анатомиясы : Атлас / А. Б. Аубакиров, М. К. Жаналиева. - Астана : Сарыарқа, 2008.
4.Жұмабаев У., Әубәкіров Ә.Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы, атлас. І,II, III, IV том. Астана: «Фолиант», 2005.
5. Адам анатомиясы : Атлас / [и др.] ; ред.. - Астана : Фолиант
Т.3. : Жүрек тамыр жүйесі (жүрек,қан тамырлар, лимфа тамырлар). - Астана : Фолиант, 2010.
Б) Қосымша әдебиеттер
1. Адам анатомиясы : Атлас / [et al.] ; ред.. - Астана : Фолиант
Т.2. : Ішкі ағзалар жұйесі және эндокринді бездер. - 2008, 2010.
2. Нұрмұхамбетова Б.Н. Лимфа жүйесінің функционалдық анатомиясы. Оқу құралы. Алматы, 2007.
3. Адам анатомиясы : Атлас / ред [et al.] ; КАЗҰМҰ. - Астана : Фолиант.
Т.1. : Тірек-қимыл жүйесі(сүйектер, буындар, бұлшықеттер). - 2005