Абай мен Шәкәрім кесенесі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ МЕН ШӘКӘРІМ КЕСЕНЕСІ

Абай мен Шәкәрiмдей қазақтың қос алыбы жатқан кесене туралы айтар болсақ, мұның құрылысы ҚР Президентiнiң Жарлығы негiзiнде 1993 жылы басталды. Бұл уақытта Абай тойы әлемдiк деңгейде өтетiнi белгiлi болған-тұғын. Сондықтан мемлекет басшысы осы мерейтой аясында Абай мен Шәкәрiм басына тұрғызылатын кесене де көрнекi, мәңгiлiк болуы керек дедi. Осыған орай түрлi жобалар байқауға түстi. Осы байқауда үздiк шығып, бас жүлденi жеңiп алған сәулетшi - Бек Ибраимов. Сәулетшi өз идеясында, тұтас кесене Сарыарқаның кең даласының төсiнде поэзия айдыныда баяу жүзiп бара жатқан Абай мен Шәкәрiмнiң қос желкендi кемесi сынды болып көрiнуi керек деген шешiмге келген болатын. Бұл кесененiң кеме сияқты жақсы көрiнiс беретiнi, күн қатты ысыған кезде далада сағым көтерiледi. Көрген адамға осы сағымда алыстан теңiз толқығандай болып тұрған заматта, Абай-Шәкәрiм кесенесi сол сағым-теңiздiң үстiнде үлкен бiр ой құшағында қалықтап тұрған, ойдың алып кемесi сияқты әсер етедi.

«Кесененiң iргетасының ұзындығы - 200 метр. Көлдеңiнен (енi) - 65 метр. Бұл - қазiр әлемде үлкендiгi жағынан бiрiншi орында тұрған алып космостық құрылыс. Өйткенi, жер бетiнде мұның ауқымындағы ескерткiш-зират жоқ», - дейдi бiзге Абай мен Шәкәрiм кесенесiн таныстырып жүрген Жидебай қорық-мұражайының меңгерушiсi Қайыржан Күзембаев.

Абай атамыздың күмбезiнiң жерден биiктiгi - 38 жарым метр. Ал, Шәкәрiм қажының күмбезiнiң биiктiгi - 37 метр. Шәкәрiм күмбезiн Абайдан бiр жарым метр аласа қылғанының себебi, Шәкәрiм Абайдың немере iнiсi, шәкiртi. Яғни бiр мүшел жас кiшi болған. Iшкi шеңбер аумағы жағынан Абай кесенесi - 16 метр болса, Шәкәрiмдiкi - 8 метрдi құрайды. Мұның себебiн бiздiң жолбастаушымыз былай түсiндiрдi:

- Қазақта «Он алты қанат Ақ орда» деген қасиеттi сөз, қастерлi ұғым бар. Осы ұғыммен келгенде, Абай - қазақ поэзиясының аспанында жарқыраған күнi. Сондықтан қазақ поэзиясының он алты қанат Ақ ордасы - Абай күмбезi болса, Шәкәрiм соның жанынан жаңа шаңырақ көтерген жас отау сынды. Неге? Себебi, Шәкәрiмнiң сүйегi 30 жыл Құрқұдықта жатты. Қажының денесi де, еңбегi де кеңес үкiметiнiң құрсауында болды. Шәкәрiм атамыз қазақ егемен ел болғаннан кейiн ғана толық ақталды. Оны Шәкәрiмнiң кесенесiнде былай суреттеген. Шәкәрiмнiң күмбезiнде егемендiктiң сегiз қырлы елтаңбасын келтiредi. Одан жаңадан атқан күн сәулесiн шашыратып қойған. Бұл егемендiктiң жаңа таңы атқанда, Шәкәрiм ақталып, жарыққа шықты деген үлгiдегi ойды бiлдiредi. Кеңес үкiметi кезiнде Шәкәрiм шығармашылығы қараңғы түн сияқты түнерiп жатты. Халқы, ел-жұрты Шәкәрiмнiң өлеңiн оқымақ түгiлi, атын атауға қорықты. Яғни Шәкәрiм кесенесiнде заманы орашолақ, азалы, тауқыметтi, қаралы өмiр болды деген мағынаны бейнелеп келтiрген, - дедi Қайыржан Күзембаев.

Бұл арадағы құлпытастар жерден 6 метр биiктiкте орналасқан. Алайда оны орнату барысында қабiр басындағы топырақты жаншып, басып тастамай, бос қойып көтерген екен. Құлпытастар тек қабiр бетiндегi қақпақ сияқты. Қазақтың өзiндiк ғұрпында марқұмның қабiрiн сипап, топырағын үгiтiп, «жатқан жерi жайлы болсын, топырағы торқа болсын» дейдi. Сондықтан мемориал кешенге кiре берiсте гранит тастан жасалған қазандықтың үстiне топырақ қойылған. Бұл - Абай мен Шәкәрiмнiң жамбасы тиген жерден алынған топырақ. Зиярат етушiлер осы бiр уыс топырақтан алады.

Кесененiң сәулет өнерi екi мағынада суреттелген. Бiрiншiсi, қазақтың баспанасы киiз үй, ұлы шаңырақ, одан тараған уықтар, уықтың астына түсе бергенде көгiлдiр текемет оюлар, қазақ қыз-келiншектерiнiң қол кестелерiнiң үлгiлерi. Бұрыштар - уыққа керегенiң бекiген басы. Желбауда қазақтың қошқар мүйiз оюлары өрнектеле келiп, аяқ жағындағы әдемiлiк үшiн жасалатын желбау шашақтарына арабша жазу қашалған. Бұл жазуларда он сегiз мың ғаламды жаратқан Алланың 99 есiмi жазылған екен. Күмбезде шаңырақ бейнеленiп, бұл нұрын шашып тұрған күн сияқты әсер бередi. Кәдуiлгi көк байрақтағы күннiң бейнесi. Қабырғасы қырлы қатпарлар - поэзия кiтабының ашып қойған, бөлек-бөлек парақталған беттерi деген мағынаны бередi. Сондай-ақ кесене төрiнде жетi шырақ тұр. Бабалардың «шырағың сөнбесiн» деген сөзi бар екенi белгiлi.

Бұл кесене ҚР Президентi Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен 1995 жылы ашылды. «Қазақ халқының киесi, ары мен намысы, ақылы мен жүрегi - Ұлы Абайдың аруағына басымды идiм», - деген болатын мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев.

Қабырғасы Маңғыстаудың әк тасынан қаланған. Ғалымдардың айтуынша, бұл тастың ерекшелiгi заман өткен сайын өздiгiнен ағара бередi екен. Сонымен қатар берiктiгi арта түседi. Үшiншiден, бiр-бiрiне жымдасып, беки бередi. «Расында, ең басында әкелгенде, жақындап қарағанда сары болып көрiнетiн. Ендi жыл өткен сайын ағарып келедi. Кейде бiр әжелерiмiз «кесененi неге әкпен сылайсыңдар?», деп ренжiп жатады. Олай емес, бұл өздiгiнен ақшаңқан болып тұратын тас. Сондай-ақ басында бұл тас қазiргiдей қатты емес, жұп-жұмсақ болатын. Үшiншiден, жыл өткен сайын жымдасып, тегiстелiп барады. Яғни ақуыз жұмыртқадай, табиғаттың жаратқан мәрмәр тасындай, жiктерi өздiгiнен бекiтiлiп келедi. Бiз әлемнiң жетiншi кереметi Мысыр пирамидалары десек, оның кереметтiгiнiң сырын алдыңғы жылы әлем ғалымдары дәлелдедi. Яғни пирамидадағы биiк тастардың жiгiне ине сұға алмайсыз. Мысыр ғаламатын да осы Маңғыстаудың тасындай тастан соққан екен. Яғни Египеттiң жер қыртысында осындай ұлутас бар деседi. Сондықтан бұл кесене де пирамида сияқты болашақта жұмбақ кесене болып қалмақ», дейдi Жидебай қорық-мұражайының меңгерушiсi.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Абай - мәңгiлiк тұлға. Бiз Абай арқылы бүкiл әлемге мемлекеттiлiгiмiздi танытамыз. Екiншiден, бұл кiсiнiң басына тұрғызылатын кесене де сол мәңгiлiк ұлы тұлғаға лайық әлемдiк деңгейдегi кесене болуы керек» деген болатын о баста кесененi тұрғызар сәтте. Осының айналасында ғалымдар арасында көптеген талас-пiкiр туды. Бiреуi кесененi мәрмәр тастан қалайық дестi, ендi бiрi шет елден қымбат тастар мен кiрпiштер әкелiп қалайық дестi. Бұл ұсыныстарға Елбасымыз қарсы болды. «Өзiмiздiң жерiмiздiң асты да, үстi де бай. Бiз өз байлығымыз арқылы елге танылуымыз керек. Өз байлығымызды басқа елдерге көрсете бiлуiмiз керек» деген едi мемлекет басшысы өз ұсынысында. Осылайша Елбасының ұйғаруымен кесене Маңғыстаудың әктасынан тұрғызылды. Кесененiң жобасын жасаған - сәулетшi Бек Ибраимов. Абай мен Шәкәрiмнiң кесенесiн жаңғыртып салуға 97 жоба қатысқан болатын. Кесене биiктiгiн сәулетшiлер о баста 150 метр қылмақ болды, «оған үлгермеймiз, қысқарту керек» деген соң 59 метр биiктiкте қалдырмақ едi. Алайда кесене 38 жарым метр болып салынды. 38 жарым және 37 сандарының Абай мен Шәкәрiмге еш қатысы жоқ. Десе дағы, Елбасы мен қазақ зиялы қауым өкiлдерi ақылдаса келе мынадай шешiмге келдi. Әлемде мазарлардың биiктiгi жағынан бiрiншi орында тұрған - Қожа Ахмет Йассауи мазары. Оның биiктiгi - 41 метр. Бұл жерде қазақтың бабаларды пiр, үлкендердi құрмет тұтқаны көрiнiс бередi. Яғни ата-балалар салып кеткен жолдан айнымайық, адаспайық деген оймен, бабалардан ұрпақтарды оздырмайық деген пiкiрмен Абай кесенесiн Қожа-Ахмет-Йассауи мазарынан екi жарым метр аласа қылды.

Шәкәрiм мазарының қабырғасы - сегiз қырлы. Қазақтың «сегiз қырлы, бiр сырлы адам» деп сипаттауы бар. Яғни Шәкәрiм тек қана ақын емес, сонымен қатар әншi, композитор, музыкант, шебер, iсмер, атақты құсбегi, мықты аңшы, тарихшы, географ, әдебиетшi, этнограф һәм философ. Осы сипаты оның мазарындағы қабырғасы арқылы көрiнiс тапқан.

Абай-Шәкәрiм кешендi кесенесiне кiре берген бетте, екi мазардың ортасында «Абай» амфитеатры бар. Бұл поэзия құрметi үшiн салынған амфитеатр. Жыл сайын Абай мен Шәкәрiм атындағы республикалық поэзия күнi осы жерде өтедi. Қазiргi кезде республикалық поэзия сынында жүлде алып жүрген балалардың алды Абай мен Шәкәрiмнiң 450 өлеңiне дейiн жатқа бiледi. Амфитеатрда адамдар отыратын орын, кеш көруi үшiн ортада шеңберлi сахна жасалған. Алайда о баста Абайдың 150 жылдық мерекесiнде мәдени iс-шара өткiзуге лайықталып жасаған амфитеатрға адам симай қалды. Кесене ашылу салтанаты кезiнде мұнда 25 мыңнан астам халық келдi. Бiрақ халық сыймаса да, амфитеатр сол мезетте Абай әнiн әуелеткен орынға айналды. Осы амфитеатрда 300 адамнан құралған хор Абай өлеңдерiн орындап тұрған едi. Олардың жүзi - жас балалардан құралса, жүзi орта жастағы әншiлерден, жүзi - қариялар хорынан құралған болатын. Жидебай аспанын қалықтатқан үш жүз адамдық хордың дауысына елден, шет елдерден келген меймандардың өзi таңырқап, Абай әндерiне бас игендей болды.

Кесененiң төрт бұрышында шошайған төрт үшкiл - мұсылман зиратының төрт құлағы сынды. Екiншiден, бұл жерге ниет етiп, тәу етiп келген адамдарға түнеп жатар, зиярат етер бекет орындарының қызметiн атқарады. Абай мен Шәкәрiм басына ниет етiп келетiндердiң көбi өнерге, мәдениетке, поэзияға жақын адамдар. Шығармашылық саласында кейбiр көкiрегi сайрап тұратын, алайда соны жазайын десе қаламы жүрмей қоятын, айтайын десе, сөзiн елге анық жеткiзе алмайтын дарынды жандар болады. Мiне, адамдар осы жерде өз ойымен оңаша отырып, ұлы адамдардың рухының арқасында рухани күш-жiгер, шабыт алғысы келедi.

Абай атамыз өмiрден өткенде ақынның қайтқанын естiп, ат аяғы жететiн жерден бiр уыс топырақ саламыз деп жер қайысқан халық келген. Осы жердегi Шошақтас - Абай атамыз өмiрден өткенде халқы мен ел-жұрты жиналған деген мағынаны бередi.

Ал Шәкәрiм қажы сот үкiмiнсiз-ақ «халық жауы» деп атылып кеткенi белгiлi. Оның сүйегiн осы жерден 96 шақырым жердегi Құрқұдыққа киiзбен орап тастап кеткен. Мiне, сонда ел-жұрт Шәкәрiмнiң басына бiр уыс топырақ салмақ түгiлi, қасына жолауға, маңайына баруға, тiптi кеңестiк заманда «Шәкәрiм» деп атын атауға қорықты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.