Геодинамикалық процестер

1 ГЕОДИНАМИКАЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР '
2 ЭКЗОГЕНДІК ГЕОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР

Жердің ішкі құрылысы мен құрамын және оның рельеф (беткі қабаттардың бедері) пішіндерін табиғи жағдайда өзгертуші күштерді геологиялық процестер деп атайды. Геологиялық процсстер (орскеттер) Жер бетінде және оның ішкі қойнауында (жер қыртысымен жоғарғы мантия қабаттарыида) тоқтаусыз жүріп жатады. Осындай геодинамикалық әрекеттердің нәтижесінде қалыптасқан алғашқы жер қыртысы, өзінің даму барысында күрделі өзгерістерге ұшырап отырады. геологиялық даму тарихында орын алған ірі оқиғалардың сақталған іздері — Жер бетінің бедерін және оны құрайтын тау жыныстарын зерттеу арқылы анықталады. Сонымен қатар, қазіргі кезде жүріп жатқан геологиялық процестерді бақылап-зерттеу жұмыстарыныңда маңызы өте зор.
Геологиялық процестердің кейбірі өте тез қарқынды түрде, бірақ анда-санда (жер сілкіну, вулкан атқылау және т. б.) ғана байқалады. Ал кейбіреулері өте баяу, бірақ ұзақ (миллиондаған) жылдар бойы үздіксіз жүріл жатады. Мысалы, жер қыртысының тербелісті қозғалыстары, езен суларының геологиялық әрекеттері және т. б. Геологиялық өзгерістер енгізетін процестердің энергия көздеріне: Күн сәулесімен байланысты жылу; Жер бетіндегі гравитациялық күштер; Күн мен Айдын, өзіне тарту күштері; Жердін, өз өсінен айналуы; радиоактивтік элементтердің ыдырауы (жердін, ішкі қойнауында) жәнс т. б. химиялық реакциялар кезінде белінетін жылу; Жсрдіц құрамын құрайтын заттардың гравитациялық жіктелуі және т. б. жатады. Барлық геологиялық процестср энергия көздеріне сәйкес экзогендік (грекше «эксо» — сыртқы) және эндогендік (грекше «эндон» — ішкі) болып екіге ажыратылады.
Экзогеидік процестер жер бетінде және жер қыртысының жоғарғы қабаттарында атмосфера, гидросфера және биосфера қабаттарымен тығыз байланысты жағдайда жүріп жатады. Бұл процестердің нәтижесінде құрлықта кездесетін тау жыныстары үгіліске ұшырап, үгілу заттары атмосфералық ағын сулар мен тасқын сулардыц және т. б. экзогендік агенттердің (мүздықтарды, соққан желдің) әсерінен алғашкы орындарынан ба'сқа ортаға тасымалданып жер бетінің төмен иіліп майысқан ойық аудандарында шөгіп, қабатталып жиналады. Ал эндогендік процестердің нәтижесінде жер қойнауындағы магмалық балқымалар жоғары қарай кете-ріліп, жолшыбай салқындай келе қолайлы бір жағдайларда әр түрлі тереңдікте жер бетіне жетпей кристалданып, интрузивтік тау жыныстары қүралады. Кейде магма жердің бетіне жетіп ақтарылады. Мүндай жағдайда магма тез суынады да салқындағаннан кейін жетілген пішінді кристалдар құрап үлгермейді. Соның нәтижесінде, шала кристалданған эффузивтік тау жыныстары түзіледі. Олар кейінірек геотектоникалық козғалыстарға байланысты иіліп, қатпарланады немесе жарылысқа ұшырайды. Ең соңында қатпарлы-жақпар тасты тау жоталары түзіледі.