Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
Ι.Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері ... ... ... .5.8
1.2. Инвестицияларды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9.14
ΙΙ. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15.22
2.2.Туынды мекемелерге жасалатын инвестициялар есебі ... 23.25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26.27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3.4
Ι.Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері ... ... ... .5.8
1.2. Инвестицияларды бағалау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9.14
ΙΙ. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15.22
2.2.Туынды мекемелерге жасалатын инвестициялар есебі ... 23.25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26.27
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Кіріспе.
Еліміздің нарықтық экономиканың жолымен дамуы барысында қаржылық инвестициялардың маңызы зор.Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр.Қазақстан Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады,ал қаржы нарығы келесі нарықтардан пайда болады:
• валюталық нарық;
• құнды қағаздар нарығы;
• несие-капиталы нарығы (ақша нарығы);
• асыл металдар нарығы (алтын нарығы).
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Инвестицияларды алу және бағалау».Жұмыстың мақсаты қаржы инвестицияларын есепке алу,бағалау әдістерін ашып көрсету және субъектілердің қаржы есептемелеріндегі инвестициялар туралы ақпаратты ашып көрсету тәртібін айқындау.менің курстық жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Инвестициялардың ұғымы,жіктелуі және оларды бағалау әдістері;
2. Қаржы инвестицияларын санаттарға сыныптау (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді);
3. Қаржы инвестицияларының құнын анықтау және қаржы есептерінде көрсету;
4. Қаржылық инвестиция есебі;
5. Туынды мекемелерге жасалған инвестициялар есебі.
Айқындамалар:
Қаржы инвестициялары - табыс табу (мәселен, проценттер, роялти, дивиденттер және жал ақысы), инвестицияланған капиталды арттыру немесе өзге де (мәселен,коммерциялық қатынастардың нәтижесінде) пайда табу мақсатында субъект ие болып отырған актив.
Қаржы инвестицияларына сондай-ақ пайдаланылмай тұрған жылжымайтын мүлікке салынған инвестиция да жатады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттары барысынды экономикалық дағдарыстан шығуға бет бұрған нарықтық экономика жолымен даму үшін күресіп жатқан біздің еліміз үшін шетелдік инвесторлардың рөлі мен маңызы өте ерекше.Шетел капиталының біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін салым ретінде салынуын,яғни шетел инвесторларын тартудың артықшылығы мен пайдалылығын былайша жіктеп көрсетуге болады:
• Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне түсетін түсімдерді көбейтеді;
• Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып сатып алу қабілетін арттырады;
• Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен технологияның елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды жылдамдатады.
Сырттан келген капитал-елде экспорттың көбеюіне,бәсекелестің қабілетін жоғарлануына әсерін тигізеді.
Қаржы нарығының айырықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және де бұл бойынша осы кезде қалыптастыру процесі аяқ басып келеді.Ал қаржылық инвестициямен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.Елімізде мынаған акционерлік қоғамдар мен басқа да шаруашылық субъектілері,жүздеген сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары тіркелген.Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздр нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатады.Олардың кейбіреулері эмитент,яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса,ал екіншісі инвестор ретінде қызмет атқарады.Шаруашылық субъектісіне жаңа технология енгізу,өндірісті модернизациялау,реконструкциялау әрқашанда капитал салымын керек етеді.
Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола бермейді.Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер мен заемдардың қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса,онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Іс жүзінде акция,облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент-деп аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің алдында белгілі бір жағдайда борышты болып табылады.
Еліміздің нарықтық экономиканың жолымен дамуы барысында қаржылық инвестициялардың маңызы зор.Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр.Қазақстан Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады,ал қаржы нарығы келесі нарықтардан пайда болады:
• валюталық нарық;
• құнды қағаздар нарығы;
• несие-капиталы нарығы (ақша нарығы);
• асыл металдар нарығы (алтын нарығы).
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Инвестицияларды алу және бағалау».Жұмыстың мақсаты қаржы инвестицияларын есепке алу,бағалау әдістерін ашып көрсету және субъектілердің қаржы есептемелеріндегі инвестициялар туралы ақпаратты ашып көрсету тәртібін айқындау.менің курстық жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Инвестициялардың ұғымы,жіктелуі және оларды бағалау әдістері;
2. Қаржы инвестицияларын санаттарға сыныптау (қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді);
3. Қаржы инвестицияларының құнын анықтау және қаржы есептерінде көрсету;
4. Қаржылық инвестиция есебі;
5. Туынды мекемелерге жасалған инвестициялар есебі.
Айқындамалар:
Қаржы инвестициялары - табыс табу (мәселен, проценттер, роялти, дивиденттер және жал ақысы), инвестицияланған капиталды арттыру немесе өзге де (мәселен,коммерциялық қатынастардың нәтижесінде) пайда табу мақсатында субъект ие болып отырған актив.
Қаржы инвестицияларына сондай-ақ пайдаланылмай тұрған жылжымайтын мүлікке салынған инвестиция да жатады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттары барысынды экономикалық дағдарыстан шығуға бет бұрған нарықтық экономика жолымен даму үшін күресіп жатқан біздің еліміз үшін шетелдік инвесторлардың рөлі мен маңызы өте ерекше.Шетел капиталының біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін салым ретінде салынуын,яғни шетел инвесторларын тартудың артықшылығы мен пайдалылығын былайша жіктеп көрсетуге болады:
• Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне түсетін түсімдерді көбейтеді;
• Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып сатып алу қабілетін арттырады;
• Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен технологияның елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды жылдамдатады.
Сырттан келген капитал-елде экспорттың көбеюіне,бәсекелестің қабілетін жоғарлануына әсерін тигізеді.
Қаржы нарығының айырықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және де бұл бойынша осы кезде қалыптастыру процесі аяқ басып келеді.Ал қаржылық инвестициямен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.Елімізде мынаған акционерлік қоғамдар мен басқа да шаруашылық субъектілері,жүздеген сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары тіркелген.Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздр нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатады.Олардың кейбіреулері эмитент,яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса,ал екіншісі инвестор ретінде қызмет атқарады.Шаруашылық субъектісіне жаңа технология енгізу,өндірісті модернизациялау,реконструкциялау әрқашанда капитал салымын керек етеді.
Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола бермейді.Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер мен заемдардың қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса,онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Іс жүзінде акция,облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент-деп аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің алдында белгілі бір жағдайда борышты болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдары».,Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит департаменті.,Алматы,Кәусар бұлақ,1999 жыл.
2. «Международные стандарты финансовой отчетности ».,Москва, Аскери,2004 год.
3. «Стандарты бухгалтерского учета Республики Казахстан».,Алматы, «Lem»,2001 жыл.
4. Г.К.Тулешова «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами».,Алматы, 2004 жыл.
5. М.А.Вахрушина,А.А.Мельникова,И.С.Пласкова «Международный учет и финансовая отчетность».,Москва, Вузовский учебник, 2005 жыл.
6. В.В.Радостовец,Т.Ғ.Ғабдуллин,В.В.Радостовец «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп».,Алматы:Қазақстан - аудит орталығы,2003 жыл.
7. Оразбекұлы Б «Инвестициялық институттағы бухгалтерлік есеп».,Алматы,Экономика,2002 жыл.
8. Әбдіманапов Ә.Ә «Бухгалтерлік есеп теориясы».,Халыққа білім беру министрлігі,Алматы,1992 жыл.
9. Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп».,Алматы, Издат Маркет, 2005 жыл.
10. Қ.К.Кеулімжаев «Бухгалтерлік есеп принциптері» ., Алматы,Экономика, 2003 жыл.
11. Қ.К.Кеулімжаев,З.Н.Әжібаева,Н.А.Құдайбергенов,А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп».,Алматы, Экономика, 2001 жыл.
12. В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп».,Алматы,Экономика, 2005 жыл.
13. В.Л.Назарова «Бухгалтерский учет в отраслях».,Алматы: Экономика,2005 жыл.
14. М.Р.Насырова,С.Р.Тоқсанбай,С.К.Құлпыбаев,С.П.Гуляева «Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік-анықтамалық».,Алматы,2003 жыл.
1. «Бухгалтерлік есеп стандарттары және әдістемелік ұсынымдары».,Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігінің бухгалтерлік есеп және аудит департаменті.,Алматы,Кәусар бұлақ,1999 жыл.
2. «Международные стандарты финансовой отчетности ».,Москва, Аскери,2004 год.
3. «Стандарты бухгалтерского учета Республики Казахстан».,Алматы, «Lem»,2001 жыл.
4. Г.К.Тулешова «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами».,Алматы, 2004 жыл.
5. М.А.Вахрушина,А.А.Мельникова,И.С.Пласкова «Международный учет и финансовая отчетность».,Москва, Вузовский учебник, 2005 жыл.
6. В.В.Радостовец,Т.Ғ.Ғабдуллин,В.В.Радостовец «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп».,Алматы:Қазақстан - аудит орталығы,2003 жыл.
7. Оразбекұлы Б «Инвестициялық институттағы бухгалтерлік есеп».,Алматы,Экономика,2002 жыл.
8. Әбдіманапов Ә.Ә «Бухгалтерлік есеп теориясы».,Халыққа білім беру министрлігі,Алматы,1992 жыл.
9. Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп».,Алматы, Издат Маркет, 2005 жыл.
10. Қ.К.Кеулімжаев «Бухгалтерлік есеп принциптері» ., Алматы,Экономика, 2003 жыл.
11. Қ.К.Кеулімжаев,З.Н.Әжібаева,Н.А.Құдайбергенов,А.Ә.Жантаева «Қаржылық есеп».,Алматы, Экономика, 2001 жыл.
12. В.Л.Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп».,Алматы,Экономика, 2005 жыл.
13. В.Л.Назарова «Бухгалтерский учет в отраслях».,Алматы: Экономика,2005 жыл.
14. М.Р.Насырова,С.Р.Тоқсанбай,С.К.Құлпыбаев,С.П.Гуляева «Қазіргі экономикалық орысша-қазақша түсіндірме сөздік-анықтамалық».,Алматы,2003 жыл.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .3-4
Ι.Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері ... ... ... .5-8
1.2. Инвестицияларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-14
ΙΙ. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...15-22
2.2.Туынды мекемелерге жасалатын инвестициялар есебі ... 23-25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 26-27
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..28
Кіріспе.
Еліміздің нарықтық экономиканың жолымен дамуы барысында қаржылық
инвестициялардың маңызы зор.Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін
қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр.Қазақстан
Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе
жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады,ал қаржы нарығы келесі
нарықтардан пайда болады:
• валюталық нарық;
• құнды қағаздар нарығы;
• несие-капиталы нарығы (ақша нарығы);
• асыл металдар нарығы (алтын нарығы).
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Инвестицияларды алу және
бағалау.Жұмыстың мақсаты қаржы инвестицияларын есепке алу,бағалау
әдістерін ашып көрсету және субъектілердің қаржы есептемелеріндегі
инвестициялар туралы ақпаратты ашып көрсету тәртібін айқындау.менің курстық
жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Инвестициялардың ұғымы,жіктелуі және оларды бағалау әдістері;
2. Қаржы инвестицияларын санаттарға сыныптау (қысқа мерзімді және
ұзақ мерзімді);
3. Қаржы инвестицияларының құнын анықтау және қаржы есептерінде
көрсету;
4. Қаржылық инвестиция есебі;
5. Туынды мекемелерге жасалған инвестициялар есебі.
Айқындамалар:
Қаржы инвестициялары - табыс табу (мәселен, проценттер, роялти,
дивиденттер және жал ақысы), инвестицияланған капиталды арттыру немесе өзге
де (мәселен,коммерциялық қатынастардың нәтижесінде) пайда табу мақсатында
субъект ие болып отырған актив.
Қаржы инвестицияларына сондай-ақ пайдаланылмай тұрған жылжымайтын
мүлікке салынған инвестиция да жатады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттары барысынды экономикалық дағдарыстан
шығуға бет бұрған нарықтық экономика жолымен даму үшін күресіп жатқан
біздің еліміз үшін шетелдік инвесторлардың рөлі мен маңызы өте
ерекше.Шетел капиталының біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін салым
ретінде салынуын,яғни шетел инвесторларын тартудың артықшылығы мен
пайдалылығын былайша жіктеп көрсетуге болады:
• Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне
түсетін түсімдерді көбейтеді;
• Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол
халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып сатып алу қабілетін
арттырады;
• Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен
технологияның елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды
жылдамдатады.
Сырттан келген капитал-елде экспорттың көбеюіне,бәсекелестің қабілетін
жоғарлануына әсерін тигізеді.
Қаржы нарығының айырықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және де бұл
бойынша осы кезде қалыптастыру процесі аяқ басып келеді.Ал қаржылық
инвестициямен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.Елімізде мынаған
акционерлік қоғамдар мен басқа да шаруашылық субъектілері,жүздеген
сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы
қорлары тіркелген.Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздр
нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатады.Олардың кейбіреулері
эмитент,яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса,ал екіншісі
инвестор ретінде қызмет атқарады.Шаруашылық субъектісіне жаңа технология
енгізу,өндірісті модернизациялау,реконструкциялау әрқашанда капитал салымын
керек етеді.
Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола
бермейді.Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер мен
заемдардың қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса,онда
елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Іс жүзінде акция,облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару
арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент-деп аталады және
сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің алдында белгілі бір
жағдайда борышты болып табылады.
I. Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері.
Инвестициялар деп-өнеркәсіпке,құрылысқа,ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей,
заттай,сондай-ақ ақша қаражаты түрінде,яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын жиынтығын
айтады.Инвестициялық қызметтің мақсаты-түпкі нәтижесінде кәсіпкерлік табыс
немесе пайыз алу.
Жалпылай алғанда, инвестиция дегеніміз-бүгінгі күні қолда бар
ақшаны,мүлікті және басқа да заттарды,яғни капиталды қандай да бір
өндірісті дамыту үшін жұмсап,сол арқылы келешекте,яғни алдағы уақытта пайыз
түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып
келеді.Оның біріншісі-уақыт,ал екіншісі-тәуекелділік.Сонымен қатар
инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып,елдің әлеуметтік дамуына
жағдай жасайды.Осы айтылғандар мен қатар инвестиция экономикалық дамудың
жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың;ғылыми техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның,яғни таза
табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады.Басқаша
айтсақ,инвестиция көзі-жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың
сақталатын бөлігі болып табылады.Шаруашылық субъектілері немесе кәсіпкерлер
инвестицияны өзінің таза табысының есебінен,өзін-өзі қаржыландыру немесе ол
үшін сырттан несие алу арқылы жасайды.
1)Тағайындалу түрлері бойынша инвестициялар нақтылық және қаржылық
инвестиция болып екі түрге бөлінеді.
Нақтылық инвестиция дегеніміз-шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық,өндірістік қорлардың,яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне,дамуына жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз-акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады.Барлық
құнды қағаздар екі топқа бөлінеді - ақшалай және күрделі (капиталды)
болып.Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай
етіп рәсімделеді.Бұл борыштық бағалы қағаздар.Оларға: вексельдер,депозиттер
және сертификаттар және т.б жатады.Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір
мәртелік сипатқа ие болады және олар өзінің номиналдық құнынан төмен бағаға
сатып алудың есебінен қалыптасады.Ақшалай бағалы қағаздар әдетте,қысқа
мерзімге ( 1 жылдан аспайтын уақытқа ) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін,оның капиталын
(қорын ) құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін былайша бөлінеді:
➢ бағалы қағазды ұсынушыға-құқықтарын орындау үшін,бірақ олардың
иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді,ұстаушылардың
атына тіркеу жасалынбайды.Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын
басқа адамға қарапайым жолмен қолына береді.;
➢ атаулы бағалы қағаздар-белгілі бір адамның атына жазылады.бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету
үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі.Атаулы бағалы
қағаздар бойынша құқық беретін адам соған келетін талаптардың
орындалуы емес,ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді;
➢ ордерлік бағалы қағаз-ол ең алғашында иемденушінің атына оның бұйрығы
бойынша жазылады.Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген
тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп-индоссаментке
жазып береді.Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес,сонымен
бірге,оның жүзеге асуына да жауап береді.Бағалы қағаздардан алынатын
табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды төлеуді және негізгі қарыздың
негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.Бұл
кімнің эмитенті екендігіне қарамастан,оған барлық облигациялар, векселдер
жатады.
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді,оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша:мемлекеттік (Үкімет пен
Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері),муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері ) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын болып бөлінеді) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар:фондылық
(акциялал,облигациялар) және саудалық (коммерциялық
векселдер,чектер,коносаменттер,кепі лдік міндеттемелер,т.б) болып бөлінеді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие:олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Инвестицияның бұл жоғарыда айтылған екі түрін бірімен-бірі
бәсекелесуші емес,керісінше оларды бірін-бірі толықтыратындар деп түсінген
дұрыс.Бұған,яғни бұл айтқанымызды нақтылай түсу үшін мынадай мысалдай
қарастырайық.
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек етеді.Мұндай
жағдайда құрылыс нақты инвестицияның объектісі болып табылады,кәсіпкер бұл
құрылысты қаржыландыру үшін өзінің акцияларын шығарып,басқа біреулерге
сатуы мүмкін.Сөйтіп бұл мысалда кәсіпкердің құрылысқа салған салымы нақты
инвестиция,ал қатысушының акцияны сатып алуға жұмсаған шығыны қаржылық
инвестиция болып саналады.Жоғарыда аталған инвестицияның қай түрінің
болмасын алдына қойған мақсаты салым салған саланы,өндірісті дамыту,ондағы
өндірілетін өнімдердің дайындалатын бұйымдардың сапасын барынша
жақсарту,яғни оларды стандартқа сай етіп сыртқы рынокта сатып алатын
дәрежеге жеткізу,өндіріске жаңа техникалар мен технологияларды қолдану
арқылы табыс табу болып табылады.
2)Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
• қысқа мерзімдік - иелену мерзімі 1 жылға дейін;
• ұзақ мерзімдік - иелену мезімі 1 жылдан артық;
• мерзімсіз инвестициялар.
Ұзақ мерзімді және мерзімсіз инвестициялар-бұл қосымша пайда алу
мақсатында немесе құнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие
болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен
салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсалымы әлдеқайда пайдалы болғандықтан
қаражатты орналастыру.Жылжымайтын мүліктерге салынған инвестицияларды
иеленуші субъектілер ұзақ мерзімдік ретінде есептейді.
3) Инвестиция мыналарға бөлінеді:
• Үлестік-жай және артықшылықты акциялар;
• Борышқорлық-облигациялар,қазыналық вексель,депозиттік сертификаттар
және т.б.
4)Шығу тегі бойынша - бірінші,екінші;
5)Бөлу формасы бойынша - құжаттық,құжатсыз.
6)Ұлттық тегі бойынша - отандық,шетелдік.
7)Қолдану түрі бойынша - инвестициялық(капиталдық), инвестициялық емес;
8)Иемдену қатары бойынша - жеке,жалпы;
9)Шығарылым формасы бойынша - эмиссиондық,эмиссиондық емес.
10)Меншік формасы бойынша - мемлекеттік,корпоративтік;
11) Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздары –
нарықтық (айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу
мүмкін.
• Нарықтағы болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес
айналым шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы
мүмкін.Олар сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
• Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше
алмайды,яғни екінші рет айналысқа түспейді.Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса,онда
оларды тек эмитенттің өзі ғана сатып алады.Сондай-ақ айналысы шектеулі
бағалы қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін.Мысалға,жабық АҚ
акциялары сатып алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың
қатарына жатады.
12)Тәуекел деңгейі бойынша - аз тәуекелдікпен,мүмкін үлкен
тәуекелділікпен;
13)Қолма-қол табыс бойынша - табыстық,табыссыз;
14)Қаражатты жұмсау формасы бойынша:
• борыштық-құнды қағаздарға немесе міндеттердегі инвестиция;
• иелі үлестік - нарықты субъектінің капиталындағы үлестер немесе
уақытша шектеулермен байланысы жоқ (еншілес және тәуелді
компаниялардағы инвестиция ) мүліктегі үлес.
• жеке жобалар.
15)Экономикалық мәні бойынша - мүліктік,міндеттік.
16)Халықаралық және отандық стандарт бойынша бухгалтерлік есепте
инвестиция мыналарға бөлінеді:
а.Қаржылық(БЕС (СБУ) 8 "Қаржылық инвестиция есебі " және оған
әдістемелік ұсыныс).
ә.Еншілес,тәуелді және бірігіп бақылау арқылы шаруашылық
субъектілердегі инвестициялар ( БЕС 13 "Шоғырландырмалы қаржылық есеп және
еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі" және әдістемелік ұсыныс; БЕС 14
"Тәуелді шаруашылық серіктестігіндегі инвестиция есебі" және оған
әдістемелік ұсыныс; БЕС 15 "Біріккен қызметті қатысу үлесінің қаржылық
есепте көрініс табуы" және оған әдістемелік ұсыныс).
Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді:
• Тікелей - басқа субъектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;
• Портфелдік - субъект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы.
Сонымен,инвестициялар деп-өнеркәсіптің,құрылыстың,ауыл шаруашылығының
және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде
салынып,жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз.
1.2.Инвестицияларды бағалау әдістері.
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің № 14 Тәуелді
шаруашылық серіктестіктерінің инвестициялық есебі стандарты арқылы
реттеледі.
Заңды тұлғалар басқа кәсіпорындардың пакет акциясын,қатысу үлесін
алу арқылы қаржылық салымдарын жүзеге асыруы мүмкін.Салынған қаржылық
салымдардың деңгейіне байланысты олар : не бақылаушы немесе субъектінің
басқа да саясатын едәуір әсер ететін болып белгіленеді.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 50% және одан көп немесе 50% және
одан да көп дауыс құқы бар акциясы болса,онда ол қаржыландырылатын объекті
бойынша оның бақылауында болатын және еншілес серіктестігі болып табылады.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20%-тен астам болса оның дауыс
беруге құы бар акциясы 50%-тен аспаса,онда ол қаржыландырылатын объекті
бойынша оның едәуір әсер етуінде болатын және тәуелді серіктестік болып
табылады .
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20% акциясынан аспаса,онда ол
бірлесіп бақыланатын заңды тұлға болып табылады.Инвестицияның есебі 1100
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар,2000 Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялар,2200 Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелінетін
инвестициялар,2300 Мүліктерге салынатын инвестициялар ( ескі шот бойынша
14 Инвестициялар бөлімшесінің құрамындағы синтетикалық шоттарда
жүргізілген:141 Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар,142
Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар,143 Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғаларға салынған инвестициялар,144 Басқа инвестициялар)
бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі.
Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және
ол еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы
да бола алмайды.Субъектінің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді,оның тек
20%-тен астам ғана дауыс беруші акциясы болса да.
Инвестицияларға есеп жүргізілгенде төмендегідей әдістер
қолданылады:
1. Үлестік қатысу әдісі - инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу
құнымен көрсетіп,кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза
активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты
олардың құнының өсуін (кемуі) есепке алу әдісі.Тәуелді шаруашылық
серіктестігінің таза кірісінде (шығынында) инвестор үлесінің өзгеруі
қаржылық-шарушылық қызмет туралы есепте табысқа (шығынға) жатқызылады.
Үлестік қатысу әдісін қолданған кезде инвестициялардың баланстық
құны тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза табысында (шығынындағы)
инвестордың үлесін сараптағанда өсуі кемуі табысқа шығынға
апарылады. Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының
жалпы сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық құнын
кемітеді.
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді
шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық
болса,онда бұндай зияндар келешекте есепке алынбайды.Инвестицияның
нольдік құны бойынша көрініс табады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына
байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі,инвестициялардың баланстық құнын
көтереді кемітеді және меншікті капиталдың бөлімшесінде көрсетіледі.
Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында
үлестік қатысын қайта жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең
болуы керек.
Егер де тәуелді серіктестіктің активтері қайта бағаласа,онда
олардың баланстық құны да өзгереді.Баланстық құнның өсуі меншік
капиталындағы төленбеген қосымша капиталда көрініс табады,ал егер де ол
азайса,онда сол төленбеген қосымша капиталды азайтады.
Мысал. Шығыс ААҚ қоғамы Темір ААҚ-ның 33% және Цемент ААҚ-
ның 28% акциясын сатып алған,сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың
құны: 3110 мың теңге және 4600 мың теңге құраған.
Шығыс ААҚ сатып алғаннан кейін,бір жылдан соң, Темір ААҚ өзінің
кейбір негізгі құралдарына 300 мың теңгеге қайта бағалауды
жүргізген.Бірінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 9900 мың теңге
зиян шексе,ал Цемент ААҚ 5000 таза табыс тауып,2000 теңге деңгейінде
дивидендті жария еткен.Ал келесі жылы Темір ААҚ кейбір негізгі
құралдарының бағасын 410 мың теңгеге түсірген,ал Цемент ААҚ
керісінше,500 мың теңгеге көтерген.
Екінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 1000 теңге таза
табыс тауып,200 мың теңгеге дивидендті жария еткен,ал Цемент ААҚ-1500
мың теңге деңгейінде зиян шеккен.
Енді осы жасалған операциялармен байланысты шоттар
корреспонденциясын қарастырып көрейік.
№ Шаруашылық операцияларының Сомасы.теңгеДебет Кредит
мазмұны
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан оларда
қалыптасқан (немесе олардан
алынған) баға бойынша акциялары
сатып алды: 3 110 000
Темір ААҚ - 33% айналыстағы 1110 4110
акциясы; 4 600 000 (142) (671)
Цемент АҚҚ - 28% айналыстағы
акциясы
Жиыны 7 710 000
Бірінші жылы
2 Темір ААҚ өзінің кейбір
негізгі құралдарының 99 000 1110 5020
объектілерін қайта бағалаудың (142) (542)
нәтижесінде үлестік қатысу
сомасы артып,инвестицияның құны
өскен. Шығыс ААҚ үлестік
қатысу сомасын қайта бағаланған
сомаға өсіп,ол 99 000 теңге
құраған(300 000*33%)
3 Бірінші жылдың нәтижесі
бойынша:
-инвестицияның құнының өсуімен
бірге Шығыс ААҚ үлесі де 1 400 000 6280
өскен Цемент ААҚ үлесі (142) (871)
1 400 000теңге құраған
(5 000 000*28%)
-Темір ААҚ зиян
шекккендіктен, Шығыс ААҚ 3 209 000 6280 1110
инвестициясының құны да (871) (142)
азайған. Темір ААҚ шеккен
зияннан Шығыс ААҚ-на тиесілі
3 267 000(9 900 000*33%) теңге
құраған.(Шеккен зиянның үлесі 58 000 1220 1110
инвестицияның құнынан асып (322) (142)
түскендіктен, инвестицияның
құнын нольдік деңгейге дейін
жеткізіп,ал қалған 58 000 теңге560 000
сомасы баланстан тыс шотта
есепке алынған
[3 267 000-3 110 000-99 000])
-Цемент ААҚ-нан Шығыс
ААҚ-на тиесілі дивиденд
сомасына инвестиция құны
азайды, Шығыс ААҚ-ның
алынатын дивиденд сомасы
560 000 теңге құраған
(2 000 000*28%)
4 Бірінші жылдың нәтижесі бойынша
Шығыс ААҚ өз балансында,
Цемент ААҚ 5 440 000 теңге 5 440 000
сомасындағы инвестициясын ғана
көрсеткен
(4 600 000+1 400 000-560 000)
Екінші жыл
5 Шығыс ААҚ инвестициясының
құны азайған,өйткені Темір
ААҚ өзінің кейбір негізгі
құралдарының құнын арзандатқан. 5020 1110
-бұрындары жасалған қайта 99 000 (542) (142)
бағаланған сомасының шегінде
-бұрындары артық жасалған 7470 1110
соманың шегінде 36 000 теңге 36 300 (845) (142)
(135 300-99 000)
6 Цемент ААҚ өзінің құралдарын
қайта нәтижесінде , Шығыс 140 000 1110 5020
ААҚ-ның қатысу үлестік (142) (542)
құны,яғни инвестициясының құны
өскен
7 Екінші жылдың нәтижесі бойынша:
-Темір ААҚ таза табысында 272 000 1110 6280
Шығыс ААҚ қатысу үлесі өсуіне (142) (871)
байланысты инвестициясының құны
өскен.Қатысу үлесі 330 000
теңге құраған
(1 000 000*33%).Өткен кезеңде 58 000
зиян шеккендіктен,осы ағымдағы
кезеңдегі инвестициясының өскен
құны 001-баланстан тыс шотта
есепке алынған,сол зиян сомасы
ескерілген соң барып,өскен құны 1220
көрсетіледі [272 000 (322) 1110
(330 000-58 000)]. 66 000 (142)
- Темір ААҚ-нан Шығыс 6280
ААҚ-ның алатын дивиденд (871) 1110
сомасына инвестицияның құны 420 000 (142)
азайтылды 660 000 теңге
(200 000*33%)
-Цемент ААҚ зиян
шеккендіктен ондағы Шығыс ААҚ
үлесі азаюына байланысты
инвестицияның құны азайтылды.
Екінші жылдың нәтижесі бойынша
Шығыс ААҚ балансында
5 160 000 теңге Цемент
ААҚ-ның және 70 700 теңге
Темір ААҚ-ның инвестициясы
көрініс тапты.Нәтижесінде ол
5 230 700 теңге құрады.
2. Құн әдісі - инвестицияларды иелену мезетінде сатып алу құнымен
көрсетілетін есеп әдісі.Инвестордың қаржылық-шарушылық қызметінің
нәтижелері туралы есепте,инвестиция табысы деп,тәуелді шаруашылық
серіктестігінің,жинақталған жалпы табысының сомасынан тиісті
дивидендтердің мөлшері алынғаннан кейін барып мойындалады.
Инвестицияланған кәсіпорын өте қатаң,ұзақ мерзімді ,шектеулі
жағдайларда жұмыс істеп,инвесторға табыс бере алу қабілеті төмен болса
және инвестицияны жақын арада сату көзделсе,инвестицияға иеліктің құны
сатып алу құнымен есептеледі.Мұндай шектеулерді тудыратын төмендегідей
себептер:реттеуші органның бақылауында болса,кәсіпорын дивидендтерді
бөлу саясатына араласуы мүмкін;кәсіпорын өз қызметін, дивидендтерді
табыстарды шетелге аударуға шек қойылған немесе валюта бағамы жедел
кеміп кететін елде жүргізілуі мүмкін.Сондай-ақ,саяси хал-ахуалдың
өзгеруі кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына кедергі болуы
және қарыздар туралы келісімдерде қарастырылған дивидендтерді төлеуге
шектеулер күшіне енуі мүмкін.Егер де дивиденд инвестицияны алғанға
дейін алынса,онда ол капиталды қайтарған болып саналады және инвестордың
балансы сол сомаға азаяды.
Енді біз жоғарыда келтірілген мысалға қайтып ораламыз.Келесі жылдың
(яғни екінші жылдың) наурызында Темір ААҚ-350 000 теңгеге,ал Цемент
ААҚ 500 000 теңгеге өз акцияларын сатқан.
Енді осы бойынша шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
№ Шаруашылық операцияларының Сомасы.теңге Дт Кт
мазмұны
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан,онда
қалыптасқан (немесе олардан
алынған) бағасы бойынша
акциялары сатып алынды: 1110 4110
Темір ААҚ-33% айналыстағы 3 110 000 (142) (671)
акциясы
Цемент ААҚ-28% айналыстағы 4 600 000
акциясы
Жиыны 7 710 000
2 Бірінші жылдың нәтижесі
бойынша Цемент ААҚ 2000 мың
теңгеге дивидендті жария
еткен,сондықтан Шығыс ААҚ 1270 6110,6120
оны табыс ретінде көрсетуі 373 333 (332) (724)
керек 373 333 теңге
(2 000 000*28%12),яғни
инвестицияны алғанға дейін
алынған табыс-186 667 теңге 1270 1110
(2 000 000 186 667 (332) (142)
*28%*412),инвестицияның
баланстық құнын азайтады
3 Келесі жылдың наурызында
сатылған инвестиция көрініс
табады:
-инвестицияның баланстық 7340 1110
құнының сомасына 7 523 333 (843) (142)
-инвестицияны сатқан
кездегі,оның келісімшарттық 8 500 000 3390 6120
құнына (301) (723)
4 Сатып алушылар ұсынылған шотты8 500 000 1010,1020 3390
төледі (441) (301)
Тәуелді шаруашылық серіктестігіне инвестициялар оларды болашақта сату
мақсатында алғаннан басқа жағдайда үлестік қатысу әдісі бойынша
біріктірілген қаржылық есепте есептеледі; тәуелді шаруашылық серіктестігі
инвесторға қаражат беру қабілетін төмендететін қатаң ұзақ мерзімді жағдайда
жұмыс істейді .Бұл жағдайда олар құн әдісімен есептелуі тиіс.
Тәуелді шаруашылық серіктестік деген анықтамаға сәйкес келмеген күннен
бастап, инвестициялар ұзақ мерзімді инвестицияларды есептейтін есепке алу
саясатына байланысты есептеледі.
Бөлек қаржылық есеп-беруді жүргізуші инвестор тәуелді шаруашылық
серіктестікке біріктірілген қаржылық есеп-беруді жасаған кездегі
инвестициялары туралы мәліметті беруі керек. Біріктірілген қаржылық есеп-
беруді жасамайтын инвестордың жеке қаржылық есеп-беруіне енгізілген тәуелді
шаруашылық серіктестігіне инвестициялары үлестік қатысу әдісімен немесе құн
әдісімен есептеледі тәуелді шаруашылық серіктестігі қатал ұзақ мерзімді
шектеулер жағдайында қызмет істесе немесе инвестициялар жақын болашақта
сату мақсатында алынса;сатып алу құны немесе қайта бағалаудағы құны
бойынша немесе ұзақ мерзімді инвестицияларды есепке алудың қабылданған есеп
саясатына сай сатып алу және ағымдағы құнының ең төменгі бағасы бойынша
есептеледі.
II. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар есебі.
Қаржылық инвестициялар есебі 1100 "Қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар",2010 "Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар" бөлімшелерінің
шоттарында жүргізіледі.Қаржылық инвестициялардың шоттары бойынша талдамалы
есеп инвестицияның түрлері және осы инвестициялар салынған объектілер
бойынша жүргізеді.
Қаржылық инвестицияларды сатып алу кезінде ол оның сатып алынған
бағасымен бағаланады,ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей
шығындар яғни брокерлік марапаттары,банктің көрсеткен қызметі үшін
төленетін пайыздары,қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Құнды қағаздар инвестицияларының өтелу құны мен оның сатып алынған
құнының арасындағы айырмашылықтары (сатып алу кезінде пайда болған жеңілдік
немесе сыйақы) инвестор өзі иеленген уақыт ішінде амортизацияланады.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: не
ағымдағы құнмен,не сатып алу құнымен немесе құнының ең төменгі бағасымен
есептелінеді .
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы (нарықтық) құнымен
есептелінсе,онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға тура
келеді,мысалға,қор биржасындағы инвестицияның котировкасы сияқты.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе,онда ол табыс болып табылады,ал
керісінше өзгерсе,онда ол шығыс болып танылады.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе сатып алу
құнының ең төменгі бағасымен алынса,онда оның баланстық құнын келесі
негізде анықтайды:
• жалпы қоржындық (портфелдік) жиынтығымен;
• инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
• жеке инвестициялары (әрбір инвестиция) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан жоғары
болса,онда олардың айырмашылығы шығыс ретінде танылады,ал керісінше
жағдайда – табыс ретінде танылады.
Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал келтіріп
көрейік:
Инвестицияның түрлері Сатып алу құны Сатып алынған Ауытқулары
кезеңдегі (+;-)
нарықтық құны
Акция 280,0 300,0 +20,0
А компаниясы
Б компаниясы 220,00 210,0 -10,0
С компаниясы 150,0 150,0 -
I компаниясы 170,0 165,0 -5,0
Акция жиыны 820,0 825,0 +5,0
Облигация 100,0 130,0 +30,0
К компаниясы
М компаниясы 150,0 40,0 -110,0
Нкомпаниясы 170,0 180,0 +10,0
П компаниясы 190,0 200,0 +10,0
О компаниясы 200,0 190,0 -10,0
Облигацияның жыины 810,0 740,0 -70,0 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .3-4
Ι.Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері ... ... ... .5-8
1.2. Инвестицияларды бағалау
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9-14
ΙΙ. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...15-22
2.2.Туынды мекемелерге жасалатын инвестициялар есебі ... 23-25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 26-27
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..28
Кіріспе.
Еліміздің нарықтық экономиканың жолымен дамуы барысында қаржылық
инвестициялардың маңызы зор.Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін
қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр.Қазақстан
Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе
жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады,ал қаржы нарығы келесі
нарықтардан пайда болады:
• валюталық нарық;
• құнды қағаздар нарығы;
• несие-капиталы нарығы (ақша нарығы);
• асыл металдар нарығы (алтын нарығы).
Менің курстық жұмысымның тақырыбы Инвестицияларды алу және
бағалау.Жұмыстың мақсаты қаржы инвестицияларын есепке алу,бағалау
әдістерін ашып көрсету және субъектілердің қаржы есептемелеріндегі
инвестициялар туралы ақпаратты ашып көрсету тәртібін айқындау.менің курстық
жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Инвестициялардың ұғымы,жіктелуі және оларды бағалау әдістері;
2. Қаржы инвестицияларын санаттарға сыныптау (қысқа мерзімді және
ұзақ мерзімді);
3. Қаржы инвестицияларының құнын анықтау және қаржы есептерінде
көрсету;
4. Қаржылық инвестиция есебі;
5. Туынды мекемелерге жасалған инвестициялар есебі.
Айқындамалар:
Қаржы инвестициялары - табыс табу (мәселен, проценттер, роялти,
дивиденттер және жал ақысы), инвестицияланған капиталды арттыру немесе өзге
де (мәселен,коммерциялық қатынастардың нәтижесінде) пайда табу мақсатында
субъект ие болып отырған актив.
Қаржы инвестицияларына сондай-ақ пайдаланылмай тұрған жылжымайтын
мүлікке салынған инвестиция да жатады.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақыттары барысынды экономикалық дағдарыстан
шығуға бет бұрған нарықтық экономика жолымен даму үшін күресіп жатқан
біздің еліміз үшін шетелдік инвесторлардың рөлі мен маңызы өте
ерекше.Шетел капиталының біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін салым
ретінде салынуын,яғни шетел инвесторларын тартудың артықшылығы мен
пайдалылығын былайша жіктеп көрсетуге болады:
• Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне
түсетін түсімдерді көбейтеді;
• Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол
халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып сатып алу қабілетін
арттырады;
• Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен
технологияның елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды
жылдамдатады.
Сырттан келген капитал-елде экспорттың көбеюіне,бәсекелестің қабілетін
жоғарлануына әсерін тигізеді.
Қаржы нарығының айырықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және де бұл
бойынша осы кезде қалыптастыру процесі аяқ басып келеді.Ал қаржылық
инвестициямен осы құнды қағаздар нарығы тікелей байланысты.Елімізде мынаған
акционерлік қоғамдар мен басқа да шаруашылық субъектілері,жүздеген
сақтандыру компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы
қорлары тіркелген.Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздр
нарығының потенциалды қатысушылары қатарына жатады.Олардың кейбіреулері
эмитент,яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса,ал екіншісі
инвестор ретінде қызмет атқарады.Шаруашылық субъектісіне жаңа технология
енгізу,өндірісті модернизациялау,реконструкциялау әрқашанда капитал салымын
керек етеді.
Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр уақытта капитал бола
бермейді.Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер мен
заемдардың қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын шығарса,онда
елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Іс жүзінде акция,облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару
арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент-деп аталады және
сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің алдында белгілі бір
жағдайда борышты болып табылады.
I. Инвестициялардың анықталуы мен жіктелуі.
1.1.Инвестициялар туралы түсінік және оның түрлері.
Инвестициялар деп-өнеркәсіпке,құрылысқа,ауыл шаруашылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей,
заттай,сондай-ақ ақша қаражаты түрінде,яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын жиынтығын
айтады.Инвестициялық қызметтің мақсаты-түпкі нәтижесінде кәсіпкерлік табыс
немесе пайыз алу.
Жалпылай алғанда, инвестиция дегеніміз-бүгінгі күні қолда бар
ақшаны,мүлікті және басқа да заттарды,яғни капиталды қандай да бір
өндірісті дамыту үшін жұмсап,сол арқылы келешекте,яғни алдағы уақытта пайыз
түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып табылады.
Бұл жоғарыда айтылған процеспен екі фактор байланысты болып
келеді.Оның біріншісі-уақыт,ал екіншісі-тәуекелділік.Сонымен қатар
инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып,елдің әлеуметтік дамуына
жағдай жасайды.Осы айтылғандар мен қатар инвестиция экономикалық дамудың
жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың;ғылыми техникалық прогресс
жетістіктерін өсірудің, инфрақұрылымды дамытудың маңызды факторы болып
саналады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның,яғни таза
табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады.Басқаша
айтсақ,инвестиция көзі-жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың
сақталатын бөлігі болып табылады.Шаруашылық субъектілері немесе кәсіпкерлер
инвестицияны өзінің таза табысының есебінен,өзін-өзі қаржыландыру немесе ол
үшін сырттан несие алу арқылы жасайды.
1)Тағайындалу түрлері бойынша инвестициялар нақтылық және қаржылық
инвестиция болып екі түрге бөлінеді.
Нақтылық инвестиция дегеніміз-шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық,өндірістік қорлардың,яғни активтердің (жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне,дамуына жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз-акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.Қаржылық
инвестицияның бір түрі болып бағалы (құнды) қағаздар да саналады.Барлық
құнды қағаздар екі топқа бөлінеді - ақшалай және күрделі (капиталды)
болып.Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай
етіп рәсімделеді.Бұл борыштық бағалы қағаздар.Оларға: вексельдер,депозиттер
және сертификаттар және т.б жатады.Осы бағалы қағаздар бойынша табыс бір
мәртелік сипатқа ие болады және олар өзінің номиналдық құнынан төмен бағаға
сатып алудың есебінен қалыптасады.Ақшалай бағалы қағаздар әдетте,қысқа
мерзімге ( 1 жылдан аспайтын уақытқа ) беріледі.
Капиталды бағалы қағаздар кәсіпорынды дамыту үшін,оның капиталын
(қорын ) құрастыру немесе ұлғайту мақсатында шығарылады.
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін
куәландыру үшін былайша бөлінеді:
➢ бағалы қағазды ұсынушыға-құқықтарын орындау үшін,бірақ олардың
иелерін теңестіруді (идентификациялауды) талап етпейді,ұстаушылардың
атына тіркеу жасалынбайды.Ұсынушы бағалы қағазды куәландыратын құқығын
басқа адамға қарапайым жолмен қолына береді.;
➢ атаулы бағалы қағаздар-белгілі бір адамның атына жазылады.бағалы
қағаздарда куәландырылған құқықтары ондағы қойылған талапты жеңілдету
үшін белгіленген тәртіппен басқа тұлғаға беріледі.Атаулы бағалы
қағаздар бойынша құқық беретін адам соған келетін талаптардың
орындалуы емес,ондағы тиесілі талаптың заңды еместігіне жауап береді;
➢ ордерлік бағалы қағаз-ол ең алғашында иемденушінің атына оның бұйрығы
бойынша жазылады.Бұл онда көрсетілген құқықтар қағазға түсірілген
тәртіпке байланысты ауыспалылығын сақтайтындай етіп-индоссаментке
жазып береді.Индоссамент өзінде құқықтың болғанына ғана емес,сонымен
бірге,оның жүзеге асуына да жауап береді.Бағалы қағаздардан алынатын
табысқа қатысты оларды борыштық және инвестициялық етіп бөлуге болады.
Борыштық бағалы қағаздар пайыздарды төлеуді және негізгі қарыздың
негізгі сомасын графикке сәйкес жабуды эмитент өз міндетіне алады.Бұл
кімнің эмитенті екендігіне қарамастан,оған барлық облигациялар, векселдер
жатады.
Инвестициялық бағалы қағаздар эмитент активтерінің бір бөлігін
иемденуге құқық береді,оларға эмитенттердің барлық типтеріндегі акциялары
тұтастай жатады.
Бағалы қағаздар эмитенттік сипаты бойынша:мемлекеттік (Үкімет пен
Ұлттық Банктің борышкерлік міндеттемелері),муниципалдық (жергілікті атқару
органдарының борышкерлік міндеттемелері ) және корпоративтік (шаруашылық
жүргізуші субъектілердің жарғылық капиталын қалыптастыру немесе қаржылық-
шаруашылық қызметін жүргізу үшін қажет қаражатты тарту мақсатымен
қолданыстағы заңға сәйкес шығарылатын болып бөлінеді) болып бөлінеді.
Мәмілеге байланысты шығарылатын бағалы қағаздар:фондылық
(акциялал,облигациялар) және саудалық (коммерциялық
векселдер,чектер,коносаменттер,кепі лдік міндеттемелер,т.б) болып бөлінеді.
Фондылық бағалы қағаздар көптеп шығарылуымен (эмиссиясымен)
ерекшеленеді және олар қор биржаларында айналысқа түседі.
Саудалық бағалы қағаздар коммерциялық бағытқа ие:олар негізінен сауда
операциялары бойынша есеп айырысуға және тауарларды орын алмастыру
процесіне қызмет көрсетуге арналған.
Инвестицияның бұл жоғарыда айтылған екі түрін бірімен-бірі
бәсекелесуші емес,керісінше оларды бірін-бірі толықтыратындар деп түсінген
дұрыс.Бұған,яғни бұл айтқанымызды нақтылай түсу үшін мынадай мысалдай
қарастырайық.
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек етеді.Мұндай
жағдайда құрылыс нақты инвестицияның объектісі болып табылады,кәсіпкер бұл
құрылысты қаржыландыру үшін өзінің акцияларын шығарып,басқа біреулерге
сатуы мүмкін.Сөйтіп бұл мысалда кәсіпкердің құрылысқа салған салымы нақты
инвестиция,ал қатысушының акцияны сатып алуға жұмсаған шығыны қаржылық
инвестиция болып саналады.Жоғарыда аталған инвестицияның қай түрінің
болмасын алдына қойған мақсаты салым салған саланы,өндірісті дамыту,ондағы
өндірілетін өнімдердің дайындалатын бұйымдардың сапасын барынша
жақсарту,яғни оларды стандартқа сай етіп сыртқы рынокта сатып алатын
дәрежеге жеткізу,өндіріске жаңа техникалар мен технологияларды қолдану
арқылы табыс табу болып табылады.
2)Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
• қысқа мерзімдік - иелену мерзімі 1 жылға дейін;
• ұзақ мерзімдік - иелену мезімі 1 жылдан артық;
• мерзімсіз инвестициялар.
Ұзақ мерзімді және мерзімсіз инвестициялар-бұл қосымша пайда алу
мақсатында немесе құнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие
болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен
салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсалымы әлдеқайда пайдалы болғандықтан
қаражатты орналастыру.Жылжымайтын мүліктерге салынған инвестицияларды
иеленуші субъектілер ұзақ мерзімдік ретінде есептейді.
3) Инвестиция мыналарға бөлінеді:
• Үлестік-жай және артықшылықты акциялар;
• Борышқорлық-облигациялар,қазыналық вексель,депозиттік сертификаттар
және т.б.
4)Шығу тегі бойынша - бірінші,екінші;
5)Бөлу формасы бойынша - құжаттық,құжатсыз.
6)Ұлттық тегі бойынша - отандық,шетелдік.
7)Қолдану түрі бойынша - инвестициялық(капиталдық), инвестициялық емес;
8)Иемдену қатары бойынша - жеке,жалпы;
9)Шығарылым формасы бойынша - эмиссиондық,эмиссиондық емес.
10)Меншік формасы бойынша - мемлекеттік,корпоративтік;
11) Нарықтағы айналыс ерекшеліктеріне байланысты бағалы қағаздары –
нарықтық (айналыстағы) және нарықтық емес (айналыстағы емес) етіп бөлу
мүмкін.
• Нарықтағы болатын бағалы қағаздар биржалық немесе биржалық емес
айналым шеңберінде нарықта екінші рет еркін сатылуы және сатып алынуы
мүмкін.Олар сатылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсынылмайды.
• Нарықтық емес бағалы қағаздар бір қолдан екінші қолға еркін көше
алмайды,яғни екінші рет айналысқа түспейді.Бұндай бағалы қағаздар
қатарына оларды шығару кезінде сатылмайды деген шарт қойылса,онда
оларды тек эмитенттің өзі ғана сатып алады.Сондай-ақ айналысы шектеулі
бағалы қағаздар да бөлініп көрсетілуі мүмкін.Мысалға,жабық АҚ
акциялары сатып алу және сату мәміле бойынша шектелген акциялардың
қатарына жатады.
12)Тәуекел деңгейі бойынша - аз тәуекелдікпен,мүмкін үлкен
тәуекелділікпен;
13)Қолма-қол табыс бойынша - табыстық,табыссыз;
14)Қаражатты жұмсау формасы бойынша:
• борыштық-құнды қағаздарға немесе міндеттердегі инвестиция;
• иелі үлестік - нарықты субъектінің капиталындағы үлестер немесе
уақытша шектеулермен байланысы жоқ (еншілес және тәуелді
компаниялардағы инвестиция ) мүліктегі үлес.
• жеке жобалар.
15)Экономикалық мәні бойынша - мүліктік,міндеттік.
16)Халықаралық және отандық стандарт бойынша бухгалтерлік есепте
инвестиция мыналарға бөлінеді:
а.Қаржылық(БЕС (СБУ) 8 "Қаржылық инвестиция есебі " және оған
әдістемелік ұсыныс).
ә.Еншілес,тәуелді және бірігіп бақылау арқылы шаруашылық
субъектілердегі инвестициялар ( БЕС 13 "Шоғырландырмалы қаржылық есеп және
еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі" және әдістемелік ұсыныс; БЕС 14
"Тәуелді шаруашылық серіктестігіндегі инвестиция есебі" және оған
әдістемелік ұсыныс; БЕС 15 "Біріккен қызметті қатысу үлесінің қаржылық
есепте көрініс табуы" және оған әдістемелік ұсыныс).
Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді:
• Тікелей - басқа субъектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;
• Портфелдік - субъект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы.
Сонымен,инвестициялар деп-өнеркәсіптің,құрылыстың,ауыл шаруашылығының
және экономиканың басқа да салаларының кәсіпорындарына капитал түрінде
салынып,жұмсалатын шығындардың жиынтығын айтамыз.
1.2.Инвестицияларды бағалау әдістері.
Инвестицияларды есепке алу Бухгалтерлік есептің № 14 Тәуелді
шаруашылық серіктестіктерінің инвестициялық есебі стандарты арқылы
реттеледі.
Заңды тұлғалар басқа кәсіпорындардың пакет акциясын,қатысу үлесін
алу арқылы қаржылық салымдарын жүзеге асыруы мүмкін.Салынған қаржылық
салымдардың деңгейіне байланысты олар : не бақылаушы немесе субъектінің
басқа да саясатын едәуір әсер ететін болып белгіленеді.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 50% және одан көп немесе 50% және
одан да көп дауыс құқы бар акциясы болса,онда ол қаржыландырылатын объекті
бойынша оның бақылауында болатын және еншілес серіктестігі болып табылады.
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20%-тен астам болса оның дауыс
беруге құы бар акциясы 50%-тен аспаса,онда ол қаржыландырылатын объекті
бойынша оның едәуір әсер етуінде болатын және тәуелді серіктестік болып
табылады .
Егер де инвестордың қатысу үлесі 20% акциясынан аспаса,онда ол
бірлесіп бақыланатын заңды тұлға болып табылады.Инвестицияның есебі 1100
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар,2000 Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялар,2200 Үлестік қатысу әдісі бойынша есептелінетін
инвестициялар,2300 Мүліктерге салынатын инвестициялар ( ескі шот бойынша
14 Инвестициялар бөлімшесінің құрамындағы синтетикалық шоттарда
жүргізілген:141 Еншілес серіктестіктерге салынған инвестициялар,142
Тәуелді серіктестіктерге салынған инвестициялар,143 Бірлесіп бақыланатын
заңды тұлғаларға салынған инвестициялар,144 Басқа инвестициялар)
бөлімшелерінің шоттарында жүргізіледі.
Тәуелді серіктестік инвесторлардың едәуір ықпал етуінде болады және
ол еншілес шаруашылық серіктестігі де, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғасы
да бола алмайды.Субъектінің қызметіне инвестор едәуір ықпал етеді,оның тек
20%-тен астам ғана дауыс беруші акциясы болса да.
Инвестицияларға есеп жүргізілгенде төмендегідей әдістер
қолданылады:
1. Үлестік қатысу әдісі - инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу
құнымен көрсетіп,кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза
активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі мойындалуына байланысты
олардың құнының өсуін (кемуі) есепке алу әдісі.Тәуелді шаруашылық
серіктестігінің таза кірісінде (шығынында) инвестор үлесінің өзгеруі
қаржылық-шарушылық қызмет туралы есепте табысқа (шығынға) жатқызылады.
Үлестік қатысу әдісін қолданған кезде инвестициялардың баланстық
құны тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің таза табысында (шығынындағы)
инвестордың үлесін сараптағанда өсуі кемуі табысқа шығынға
апарылады. Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының
жалпы сомасынан тиісті дивиденттер инвестициялардың баланстық құнын
кемітеді.
Егер де инвестордың салған инвестициясының баланстық құны тәуелді
шаруашылық серіктестіктеріндегі алған зиянына тең немесе артық
болса,онда бұндай зияндар келешекте есепке алынбайды.Инвестицияның
нольдік құны бойынша көрініс табады.
Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалануына
байланысты инвестордың үлесінің өзгеруі,инвестициялардың баланстық құнын
көтереді кемітеді және меншікті капиталдың бөлімшесінде көрсетіледі.
Инвестор өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысында
үлестік қатысын қайта жаңғырту үшін таза табыс пен таза шығындар тең
болуы керек.
Егер де тәуелді серіктестіктің активтері қайта бағаласа,онда
олардың баланстық құны да өзгереді.Баланстық құнның өсуі меншік
капиталындағы төленбеген қосымша капиталда көрініс табады,ал егер де ол
азайса,онда сол төленбеген қосымша капиталды азайтады.
Мысал. Шығыс ААҚ қоғамы Темір ААҚ-ның 33% және Цемент ААҚ-
ның 28% акциясын сатып алған,сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың
құны: 3110 мың теңге және 4600 мың теңге құраған.
Шығыс ААҚ сатып алғаннан кейін,бір жылдан соң, Темір ААҚ өзінің
кейбір негізгі құралдарына 300 мың теңгеге қайта бағалауды
жүргізген.Бірінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 9900 мың теңге
зиян шексе,ал Цемент ААҚ 5000 таза табыс тауып,2000 теңге деңгейінде
дивидендті жария еткен.Ал келесі жылы Темір ААҚ кейбір негізгі
құралдарының бағасын 410 мың теңгеге түсірген,ал Цемент ААҚ
керісінше,500 мың теңгеге көтерген.
Екінші жылдың қорытындысы бойынша Темір ААҚ 1000 теңге таза
табыс тауып,200 мың теңгеге дивидендті жария еткен,ал Цемент ААҚ-1500
мың теңге деңгейінде зиян шеккен.
Енді осы жасалған операциялармен байланысты шоттар
корреспонденциясын қарастырып көрейік.
№ Шаруашылық операцияларының Сомасы.теңгеДебет Кредит
мазмұны
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан оларда
қалыптасқан (немесе олардан
алынған) баға бойынша акциялары
сатып алды: 3 110 000
Темір ААҚ - 33% айналыстағы 1110 4110
акциясы; 4 600 000 (142) (671)
Цемент АҚҚ - 28% айналыстағы
акциясы
Жиыны 7 710 000
Бірінші жылы
2 Темір ААҚ өзінің кейбір
негізгі құралдарының 99 000 1110 5020
объектілерін қайта бағалаудың (142) (542)
нәтижесінде үлестік қатысу
сомасы артып,инвестицияның құны
өскен. Шығыс ААҚ үлестік
қатысу сомасын қайта бағаланған
сомаға өсіп,ол 99 000 теңге
құраған(300 000*33%)
3 Бірінші жылдың нәтижесі
бойынша:
-инвестицияның құнының өсуімен
бірге Шығыс ААҚ үлесі де 1 400 000 6280
өскен Цемент ААҚ үлесі (142) (871)
1 400 000теңге құраған
(5 000 000*28%)
-Темір ААҚ зиян
шекккендіктен, Шығыс ААҚ 3 209 000 6280 1110
инвестициясының құны да (871) (142)
азайған. Темір ААҚ шеккен
зияннан Шығыс ААҚ-на тиесілі
3 267 000(9 900 000*33%) теңге
құраған.(Шеккен зиянның үлесі 58 000 1220 1110
инвестицияның құнынан асып (322) (142)
түскендіктен, инвестицияның
құнын нольдік деңгейге дейін
жеткізіп,ал қалған 58 000 теңге560 000
сомасы баланстан тыс шотта
есепке алынған
[3 267 000-3 110 000-99 000])
-Цемент ААҚ-нан Шығыс
ААҚ-на тиесілі дивиденд
сомасына инвестиция құны
азайды, Шығыс ААҚ-ның
алынатын дивиденд сомасы
560 000 теңге құраған
(2 000 000*28%)
4 Бірінші жылдың нәтижесі бойынша
Шығыс ААҚ өз балансында,
Цемент ААҚ 5 440 000 теңге 5 440 000
сомасындағы инвестициясын ғана
көрсеткен
(4 600 000+1 400 000-560 000)
Екінші жыл
5 Шығыс ААҚ инвестициясының
құны азайған,өйткені Темір
ААҚ өзінің кейбір негізгі
құралдарының құнын арзандатқан. 5020 1110
-бұрындары жасалған қайта 99 000 (542) (142)
бағаланған сомасының шегінде
-бұрындары артық жасалған 7470 1110
соманың шегінде 36 000 теңге 36 300 (845) (142)
(135 300-99 000)
6 Цемент ААҚ өзінің құралдарын
қайта нәтижесінде , Шығыс 140 000 1110 5020
ААҚ-ның қатысу үлестік (142) (542)
құны,яғни инвестициясының құны
өскен
7 Екінші жылдың нәтижесі бойынша:
-Темір ААҚ таза табысында 272 000 1110 6280
Шығыс ААҚ қатысу үлесі өсуіне (142) (871)
байланысты инвестициясының құны
өскен.Қатысу үлесі 330 000
теңге құраған
(1 000 000*33%).Өткен кезеңде 58 000
зиян шеккендіктен,осы ағымдағы
кезеңдегі инвестициясының өскен
құны 001-баланстан тыс шотта
есепке алынған,сол зиян сомасы
ескерілген соң барып,өскен құны 1220
көрсетіледі [272 000 (322) 1110
(330 000-58 000)]. 66 000 (142)
- Темір ААҚ-нан Шығыс 6280
ААҚ-ның алатын дивиденд (871) 1110
сомасына инвестицияның құны 420 000 (142)
азайтылды 660 000 теңге
(200 000*33%)
-Цемент ААҚ зиян
шеккендіктен ондағы Шығыс ААҚ
үлесі азаюына байланысты
инвестицияның құны азайтылды.
Екінші жылдың нәтижесі бойынша
Шығыс ААҚ балансында
5 160 000 теңге Цемент
ААҚ-ның және 70 700 теңге
Темір ААҚ-ның инвестициясы
көрініс тапты.Нәтижесінде ол
5 230 700 теңге құрады.
2. Құн әдісі - инвестицияларды иелену мезетінде сатып алу құнымен
көрсетілетін есеп әдісі.Инвестордың қаржылық-шарушылық қызметінің
нәтижелері туралы есепте,инвестиция табысы деп,тәуелді шаруашылық
серіктестігінің,жинақталған жалпы табысының сомасынан тиісті
дивидендтердің мөлшері алынғаннан кейін барып мойындалады.
Инвестицияланған кәсіпорын өте қатаң,ұзақ мерзімді ,шектеулі
жағдайларда жұмыс істеп,инвесторға табыс бере алу қабілеті төмен болса
және инвестицияны жақын арада сату көзделсе,инвестицияға иеліктің құны
сатып алу құнымен есептеледі.Мұндай шектеулерді тудыратын төмендегідей
себептер:реттеуші органның бақылауында болса,кәсіпорын дивидендтерді
бөлу саясатына араласуы мүмкін;кәсіпорын өз қызметін, дивидендтерді
табыстарды шетелге аударуға шек қойылған немесе валюта бағамы жедел
кеміп кететін елде жүргізілуі мүмкін.Сондай-ақ,саяси хал-ахуалдың
өзгеруі кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүзеге асыруына кедергі болуы
және қарыздар туралы келісімдерде қарастырылған дивидендтерді төлеуге
шектеулер күшіне енуі мүмкін.Егер де дивиденд инвестицияны алғанға
дейін алынса,онда ол капиталды қайтарған болып саналады және инвестордың
балансы сол сомаға азаяды.
Енді біз жоғарыда келтірілген мысалға қайтып ораламыз.Келесі жылдың
(яғни екінші жылдың) наурызында Темір ААҚ-350 000 теңгеге,ал Цемент
ААҚ 500 000 теңгеге өз акцияларын сатқан.
Енді осы бойынша шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.
№ Шаруашылық операцияларының Сомасы.теңге Дт Кт
мазмұны
1 2 3 4 5
1 Заңды тұлғалардан,онда
қалыптасқан (немесе олардан
алынған) бағасы бойынша
акциялары сатып алынды: 1110 4110
Темір ААҚ-33% айналыстағы 3 110 000 (142) (671)
акциясы
Цемент ААҚ-28% айналыстағы 4 600 000
акциясы
Жиыны 7 710 000
2 Бірінші жылдың нәтижесі
бойынша Цемент ААҚ 2000 мың
теңгеге дивидендті жария
еткен,сондықтан Шығыс ААҚ 1270 6110,6120
оны табыс ретінде көрсетуі 373 333 (332) (724)
керек 373 333 теңге
(2 000 000*28%12),яғни
инвестицияны алғанға дейін
алынған табыс-186 667 теңге 1270 1110
(2 000 000 186 667 (332) (142)
*28%*412),инвестицияның
баланстық құнын азайтады
3 Келесі жылдың наурызында
сатылған инвестиция көрініс
табады:
-инвестицияның баланстық 7340 1110
құнының сомасына 7 523 333 (843) (142)
-инвестицияны сатқан
кездегі,оның келісімшарттық 8 500 000 3390 6120
құнына (301) (723)
4 Сатып алушылар ұсынылған шотты8 500 000 1010,1020 3390
төледі (441) (301)
Тәуелді шаруашылық серіктестігіне инвестициялар оларды болашақта сату
мақсатында алғаннан басқа жағдайда үлестік қатысу әдісі бойынша
біріктірілген қаржылық есепте есептеледі; тәуелді шаруашылық серіктестігі
инвесторға қаражат беру қабілетін төмендететін қатаң ұзақ мерзімді жағдайда
жұмыс істейді .Бұл жағдайда олар құн әдісімен есептелуі тиіс.
Тәуелді шаруашылық серіктестік деген анықтамаға сәйкес келмеген күннен
бастап, инвестициялар ұзақ мерзімді инвестицияларды есептейтін есепке алу
саясатына байланысты есептеледі.
Бөлек қаржылық есеп-беруді жүргізуші инвестор тәуелді шаруашылық
серіктестікке біріктірілген қаржылық есеп-беруді жасаған кездегі
инвестициялары туралы мәліметті беруі керек. Біріктірілген қаржылық есеп-
беруді жасамайтын инвестордың жеке қаржылық есеп-беруіне енгізілген тәуелді
шаруашылық серіктестігіне инвестициялары үлестік қатысу әдісімен немесе құн
әдісімен есептеледі тәуелді шаруашылық серіктестігі қатал ұзақ мерзімді
шектеулер жағдайында қызмет істесе немесе инвестициялар жақын болашақта
сату мақсатында алынса;сатып алу құны немесе қайта бағалаудағы құны
бойынша немесе ұзақ мерзімді инвестицияларды есепке алудың қабылданған есеп
саясатына сай сатып алу және ағымдағы құнының ең төменгі бағасы бойынша
есептеледі.
II. Инвестициялардың есебі.
2.1.Қаржылық инвестициялар есебі.
Қаржылық инвестициялар есебі 1100 "Қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар",2010 "Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар" бөлімшелерінің
шоттарында жүргізіледі.Қаржылық инвестициялардың шоттары бойынша талдамалы
есеп инвестицияның түрлері және осы инвестициялар салынған объектілер
бойынша жүргізеді.
Қаржылық инвестицияларды сатып алу кезінде ол оның сатып алынған
бағасымен бағаланады,ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей
шығындар яғни брокерлік марапаттары,банктің көрсеткен қызметі үшін
төленетін пайыздары,қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Құнды қағаздар инвестицияларының өтелу құны мен оның сатып алынған
құнының арасындағы айырмашылықтары (сатып алу кезінде пайда болған жеңілдік
немесе сыйақы) инвестор өзі иеленген уақыт ішінде амортизацияланады.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста: не
ағымдағы құнмен,не сатып алу құнымен немесе құнының ең төменгі бағасымен
есептелінеді .
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы (нарықтық) құнымен
есептелінсе,онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға тура
келеді,мысалға,қор биржасындағы инвестицияның котировкасы сияқты.
Қысқа мерзімді қаржылық инвестиция өссе,онда ол табыс болып табылады,ал
керісінше өзгерсе,онда ол шығыс болып танылады.
Егер де қысқа мерзімді қаржылық инвестиция ағымдағы немесе сатып алу
құнының ең төменгі бағасымен алынса,онда оның баланстық құнын келесі
негізде анықтайды:
• жалпы қоржындық (портфелдік) жиынтығымен;
• инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығымен;
• жеке инвестициялары (әрбір инвестиция) бойынша.
Бұл кезде сатып алынған бағасы ағымдағы (нарықтық) бағадан жоғары
болса,онда олардың айырмашылығы шығыс ретінде танылады,ал керісінше
жағдайда – табыс ретінде танылады.
Енді біз баланс құнын анықтаудың тәсілдеріне бір мысал келтіріп
көрейік:
Инвестицияның түрлері Сатып алу құны Сатып алынған Ауытқулары
кезеңдегі (+;-)
нарықтық құны
Акция 280,0 300,0 +20,0
А компаниясы
Б компаниясы 220,00 210,0 -10,0
С компаниясы 150,0 150,0 -
I компаниясы 170,0 165,0 -5,0
Акция жиыны 820,0 825,0 +5,0
Облигация 100,0 130,0 +30,0
К компаниясы
М компаниясы 150,0 40,0 -110,0
Нкомпаниясы 170,0 180,0 +10,0
П компаниясы 190,0 200,0 +10,0
О компаниясы 200,0 190,0 -10,0
Облигацияның жыины 810,0 740,0 -70,0 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz