Қауіпті ағымдардың қақпанынан аулақ жүр!

1 Исламдағы фундаментализм
2 Фундаментализм адам мен қоғамға, мемлекетке зиянды ілім

Алғашында Тәжікстан, Өзбекстан, кейіннен Қырғызстанның тынышын алған экстремистік әрекеттер, террористік актлер негізінен осы ислам экстремизмімен байланысты болып келеді. 90-жылдардың ортасынан бастап Қазақстанда тамырын жайған бастапқы кездегі фундаменталистік, кейіннен экстремистік идеялар біртіндеп қоғамды тұрақсыздандырушы факторға айналып отыр.
Жаңаөзендік бес жасөспірім қауіпті ағымдардың арбауына түсіп қалып, сол адасудың жетегінде Дағыстаннан бір шыққан. Олар бастапқыда мешітке барып жүреді екен. Ата-аналары да ештеңеден пәлендей сезіктене қоймаған. Сол Дағыстанда әлгі 5 жас жігіт мерт болып, қыршынынан қиылғанда әке-шешелері олардың жерлеуіне әрең қатысып үлгерген. Не деген қасірет! Осындай қасіретті оқиғаларды талдап қарасақ, оның артында бұғып жатқан экстремизм мен фундаментализм дегендерді көресіз.
Бұл ретте экстремизм мен фундаментализм екі ұғым болғанымен, бір-бірінен соншалықты ажырай қоймайды. Себебі фундаментализм идеялық жағынан исламның алғашқы дәуіріндегі мұсылмандар өмірін үлгі тұту, үш-төрт ғасыр бұрынғы исламды да емес, он төрт ғасыр бұрынғы пайғамбар мен әділетті төрт халифтің билік құрған кезеңіне қайта оралуға шақырады. Фундаментализмнің негізгі белгісі - исламды жаңалықтардан тазартуға ұмтылушылық. Оған тән басты нәрселер мыналар болып табылады: мұсылманның өмір салтын белгілейтін негізгі ережелер Құран мен Сүннет деп санайды, сондықтан мемлекеттің зайырлы заңдарын харам деп жариялайды. Исламдағы төрт құқықтық мектеп – мазхабтардың ешқайсысын мойындамайды және жиһадты да теріс түсіндіреді.
Исламдағы фундаментализмнің бірнеше атауы бар. Ислам елдерінде оны «салафизм», ал батыс елдерінде «фундаментализм», бұрынғы Кеңестер Одағында «ваххабизм» деп атайды. Енді аз-маз салафизмге тоқтала кетелік. «Салафизмде» екі негізгі ұғым бар. Бірі – күпір, екіншісі – джиһад. Негізі күпір деген – мұсылман бола тұра Құдайдың айтқанын істемеу, күмән келтіру. Бірақ, фундаменталистер «күпір» ұғымын өздерінше бұрмалайды. Кім де кім олардың шарттарымен келіспесе, ол күпір қылған боп саналады. Олар, әсіресе, халықтық, дәстүрлі исламның ғұрыптарын, яғни зияратты, тұмарды, батаны тағы басқа дәстүрлі ғұрыптарды шімірікпестен «күпірге» жатқыза-ды. Олар «джиһад» ұғымын да бұрып, өздерінше тәпсірлейді. Негізі «джиһад» дегеніміз – мәселен, жүректің джиһады, бұл – адамның өзінің жаман қылықтарымен күресуі, адамдарды күнәдан сақтандырып, Алланың бірлігін насихаттау. Ал фундаментализмнің өкілдері джиһад дегенді қолға қару алып, соғысу деп қате қабылдайды.