Көмірсулардың алмасу жолдары

І. Кіріспе: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Глюкозаның аэробты анаэробты жолмен ыдырауы . . . . . 4
2.2 Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауы. Гликогеннің алмасуы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.3. Глюкогеннің синтезделуі мен ыдырауы. Қанның гюкозосы . . 12
2.4. Көмірсулардың қорытылуы және сіңірілуі . . .. . . . . . 14
ІІІ. Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер. . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Көмірсу немесе қант тобына жататын заттар белоктармен бірге адам организімінде өте қажет. Олар да белоктар сияқты клетканың құрамында болып, тірі клетканың , органның ода әрі бүкіл организімнің тіршілігі үшін қажет заттар. Көмірсуларды үш топқа бөлуге болады:
1. Моносахариттер және олардың туындылары: пентозалар /рибоза/, гексозалар/глюкоза және фруктоза/ гептозалар /седогептулоза/, глюкурон қышқылы, галактурон қышқылы т.б. нуклеозидтер, глюкоза-6- фосфат, фруктоза-6-фосфат.
2. Олигасахариттер- құрамында 2,3,4,5...10 моносахариттер болатын көмірсулар тобы. Дисахариттер, трисахаридтер, мальтоза, сахароза, лактоза, т.б.
3. полисахаридтыр –моносахаридтердің қалдығы 10 –нан жоғары болады. Полисахаридитердің екі түрі белгілі: а) гомополисахаридтер: крахмал, гликоген. б) гетерополисахаридтер: гетерогликандар, гиалурон қышқылы, хондроитинсульфат, дерматансульфат, кератинсульфат.
Бұл көмірсулардың атқаратын қызметтері;
1. Энергетикалық қызмет –көбінесе қор түрінде болатын крахмал мен гликоген атқарады. Клеткадағы қор ретінде жиналған крахмал мен гликоген керек кезінде глюкозаға айналады. Тамақпен бірге түскен гликоген мен крахмал ас қорыту жолдарындағы ферменттердің қатысуымен глюкозаға айналады.

1. Қ.Сағатов «Биологиялық химия» Практикум Алматы 1999ж.
2. Т. У. Урисбаев және т.б. «Биохимия» 1-2 бөлім Шымкент 2001-2002ж.
3. Е. А. Страев «Биологиялық химия» Москва. Высшая школа 1996г.
4. А. Ленинджер «Биохимияның негізі» 2,3том. Алматы 1985ж.
5. Т. Т. Березов, Б. Ф. Коровкин «Биохимия» Москва 1990ж.
6. З. Сейітов «Биологиялық химия» Алматы Қайнар 1992ж.
7. А. А. Землянухим «Биохимиямен практикум» Москва 1985ж.
8. Т. У. Урисбаев «Биохимия» 1бөлім Шымкент 2001ж.
9. Ю. Б. Филиппович «основы биохмии» Москва. Высшая школа 1996г.

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Көмірсулардың алмасуы.

Жоспар:

І. Кіріспе: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Глюкозаның аэробты анаэробты жолмен ыдырауы . . . . . . . . 4
2.2 Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауы. Гликогеннің алмасуы . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 7
2.3. Глюкогеннің синтезделуі мен ыдырауы. Қанның гюкозосы . . . 12
2.4. Көмірсулардың қорытылуы және сіңірілуі . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 14
ІІІ. Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 17
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 21

Көмірсу немесе қант тобына жататын заттар белоктармен бірге адам
организімінде өте қажет. Олар да белоктар сияқты клетканың құрамында болып,
тірі клетканың , органның ода әрі бүкіл организімнің тіршілігі үшін қажет
заттар. Көмірсуларды үш топқа бөлуге болады:
1. Моносахариттер және олардың туындылары: пентозалар рибоза,
гексозаларглюкоза және фруктоза гептозалар седогептулоза, глюкурон
қышқылы, галактурон қышқылы т.б. нуклеозидтер, глюкоза-6- фосфат,
фруктоза-6-фосфат.
2. Олигасахариттер- құрамында 2,3,4,5...10 моносахариттер болатын
көмірсулар тобы. Дисахариттер, трисахаридтер, мальтоза, сахароза,
лактоза, т.б.
3. полисахаридтыр –моносахаридтердің қалдығы 10 –нан жоғары болады.
Полисахаридитердің екі түрі белгілі: а) гомополисахаридтер: крахмал,
гликоген. б) гетерополисахаридтер: гетерогликандар, гиалурон қышқылы,
хондроитинсульфат, дерматансульфат, кератинсульфат.
Бұл көмірсулардың атқаратын қызметтері;
1. Энергетикалық қызмет –көбінесе қор түрінде болатын крахмал мен
гликоген атқарады. Клеткадағы қор ретінде жиналған крахмал мен
гликоген керек кезінде глюкозаға айналады. Тамақпен бірге түскен
гликоген мен крахмал ас қорыту жолдарындағы ферменттердің қатысуымен
глюкозаға айналады.
2. Тіректік қызмет –өсімдіктерде целлюлоза, адам сүйегінде
хондроитинсульфат тіректік қызмет атқарады.
3. Қорғаныштық қызмет –қышқылдық гетерополисахаридтер: гиалурон қышқылы,
кератансульфат (көздің мүйізді қабатында т.б.) биологиялық майлағыш зат
ретінде қолданылады. Қан тамырларында ас қорыту жолдарында, өңеште,
қолқада, буындарда (синовиалды сұйықтық) қорғаныштық қызмет атқарады.
3
4. Гидроосмостық және ионды реттеушілік қызмет. Мысалы: гиалурон
қышқылы гидрофилді молекула, ол клеткааралық су молекулаларын және
катиондарды байланыстырып, клеткааралық осмостық қысымды реттеп
отырады.
5. Кофакторлық қызмет. Кейбір гетерополисахаридтер кофакторлық қызмет
атқарады. Мысалы, геприн белокпен байланысып активті полисахариді
–белоктық комплекс түзіп қанды ұюдан сақтауға қатысады, қандағы
майлардың ыдырауын күшейтіп, олардың қандағы мөлшерін азайтуға да
ықпалын тигізеді.
Көмірсулардың адам организіміндегі алмасуы негізінен төменде
көрсетілген кезеңдерден тұрады.
1. Ас қорту жолдарындағы аспен түскен полисахаридтер мен
дисахаридтердің моносахаридтерге дейін ыдырауы және осы
моносахаридм күйінде ішектен қанға сіңіріледі.
2. Бауырда және басқа тканьдлерде гликогеннің синтезделуі және
ыдырауы.
3. Клеткаға қанмен түскен глюкозаның оттегінің қатысуымен және оның
қатысуынсыз әрі қарай ыдырауы.
4. Глюконеогенез яғни көмірсулардың басқа заттардың алмасуы
кезіндегі заттардан түзілуі. Мысалы: глицериннен, сүт қышқылынан,
амин қышқылынан пирожүзім қышқылынан т.б. заттардан глюкозаның
түзілуі.
Көмірсулардың адам организіміндегі алмасуы негізінен төменде
көрсетілген кезеңдерден тұрады.
1. Ас қорту жолдарындағы аспен түскен полисахаридтер мен
дисахаридтердің моносахаридтерге дейін ыдырауы және осы
моносахаридм күйінде ішектен қанға сіңіріледі.
2. Бауырда және басқа тканьдлерде гликогеннің синтезделуі және
ыдырауы.
4
3. Клеткаға қанмен түскен глюкозаның оттегінің қатысуымен және оның
қатысуынсыз әрі қарай ыдырауы.
4. Глюконеогенез яғни көмірсулардың басқа заттардың алмасуы кезіндегі
заттардан түзілуі. Мысалы: глицериннен, сүт қышқылынан, амин
қышқылынан пирожүзім қышқылынан т.б. заттардан глюкозаның түзілуі.
Глюкозаның аэробты жолмен ыдырауы немесе анаэробты гликолиз. Бұл
ыдырау оттегі организмге жеткілікті түрде түспей қалған кезінде аздап тірі
клетканың тіршілігін қолданатын бірден бір жол болып табылады. Анаэробты
гликолиз барлық клеткалар мен тканьдерде жүре алады, себебі барлық
клеткаларда бұл процестерге қажет ферменттер тобы жеткілікті мөлшерде
болады. Ал митохондрийі тіптен болмайтын эритроциттерде, анаэробты гликолиз
оған қажетті АТФ –пен қамтамасыз ететін негізгі жол болып табылады.
Адам организміне қауіп –қатер төнгенде сүйектің бұлшықеттерінде
энергияның қажеттілігі 100есе, ал жүрек бұлшықеттерінде 10 есе артады. Қан
оттегіні тасымалдап жеткізе алмайды. Бұл жағдайда да анаэробты гликолиз
айтарлықтай орын алады.
Ауыр дене еңбегімен шұғылданғанда бұлшықеттердегі сүт қышқылының
концентрациясы 10 есеге дейін артады.
Егерде анаэробты және аэробты гликолизді салыстырып, олардың жалпы
реакция теңдеуін жазатын болсақ аэробты гликолиз клетканы энергиямен
анаэробты жолмен салыстырғанда 19 есе артық қамтамасыз ете алады.
С6Н12О6 + 2АДФ +2Н3РО4 2СН3СНОНСООН +2АТФ
С6Н12О6 +38АДФ +38Н3РО4 6СО2 +6Н2О +38АТФ
Анаэробты гликолиз екі кезеңге бөлуге болады:
1. Дайындық кезеңі.
2. Гликолиттік тотығу –тотықсыздандыру реакциялары.
5
Дайындық кезеңінде глюкозадан екі молекула триоза, 3
фосфодиоксиацетонмен 3-фосфоглицериальдегидтің түзілуі байқалады.
Гликолиттік тотығу –тотықсыздандыру реакциялары кезінде ЗФГА тотығып
1,3 дифосфоглицерин қышқылы нәтижесінде НАДН*Н+ түзіледі.
Анаэробты жолмен глюкозаның ыдырауы кезінде 4 молекула АТФ субстратты
фосфорилдену нәтижесінде түзіледі, оның екеуі гликолиздің басында жұмсалған
екі АТФ молекуласын өтесе, екі молекуласы энергетикалық шығымы болады.
Анаэробты жолмен гликолиз кезінде 2 молекула түзіледі. Ал сүт
қышқылының түзілуі метаболиттік тыйықтық немесе метаболиттік дағдарыста
болады.
Глюконеогенез –глюкозаның көмірсуларға жатпайтын заттардан
синтезделуі. Осындай заттардың бірі сүт қышқылы. Ауыр дене еңбегінен кейін
бұлшықеттерде жиналған сүт қышқылының онан әрі тағдыры қандай деген сұраққа
жауап беруге болады. Сүт қышқылының қайтадан қолданудың бірден бір жолы
лактатдегидрогеназа ферментінің әсерінен оны қайтадан ПЖҚ –на айналдыру,
бұл процесс бауырда жүреді. Оны Кори циклі немесе глюкоза –сүтқышқылдық
цикл деп аталады. Осындай жолмен түзілген ПЖҚ –ның 20%ацетил –КОА –үш
карбон қышқылдары цикліне жұмсалады, 80% қайтадан глюкозаға айналады.
Глюконеогенез негізінен гликолиз жүрген жолддарымен жүреді, тек бағыты оған
қарама –қарсы болады. Сүт қышқылының бір молекуласына глюконеогенез
процесінде үш молекула АТФ қажет болғандықтан реакция теңдеуін жалпы түрде:

2 лактат +6АТФ +6Н2О глю – +6АДФ +6Н3РО4
Енді осы реакция теңдеуін глюколиздің жалпы реакциясы теңдеуімен
салыстырып көрейік:салыстыра келіп
глю – +2АДФ +2Н3РО4 2 сүт қ. +2АТФ +2Н2О
6
Бұл екі реакция теңдеуін салыстыра келіп, ауыр дене еңбегімен
шұғылданған кезде бауырда 6АТФ –ты жұмсай отырып бұлшықетке 2АТФ –ты
синтездейтінін көруге болады. Сонымен глюкозаның анаэробты жолмен ыдырауын
энергия көзінің қосымша жолы деп қарастырады.
Гликолиз бен глюконеогенездің реттелуі. АТФ пен НАДН Н+
концентрациясының өте жоғары болуы гликолиздің жылдамдығын төмендетеді. АТФ
–тің концентрациясы жоғары болуы АДФ пен АМФ –тың концентрациясы төмен
деген сөз. Карбоксилаза мен фруктоза -1,6 –фосфотаза жұмысының тежелуі
төмендейді, глюконеогенездің жылдамдығы артады. АДФ пен АМФ –тың
концентрациясы жоғары болса, гликолиздің жылдамдығы артып, глюконеогенездің
жылдамдығы нашарлайды. Бұл процестердің жылдамдығы клеткаға түсетін
субстраттарға да тәуелді. Бұлшықеттің жиырылуы кезінде, глюкозаның қанмен
көп түсуіне сәйкес гликолиз жылдамдайды, ал бауырда бұл кезде
глюконеогенез жылдамдайды, себебі бұлшықеттен сүт қышқылының түсуі
көбейеді. Бұлшықетте гликонеогенез тіптен жүрмейді. Бауыр мен бүйректің
сыртқы қабатында гликолиз де, гликонеогенз де жүруі мүмкін. Дегенмен
гликолиздің жылдамдығы төменірек, себебі организмнің энергияға мұқтаждығына
қарай глюкозаның бұл органдардағы ыдырауынан гөрі синтезі басым болады.
Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауы. Гликогеннің алмасуы.
Глюкозаның гликолиз жолмен ыдырауынан басқа, арнаулы, клеткаға қажетті
заттар түзетін жолдары бар. Солардың бірі пентозофосфаттық жолмен ыдырауы.
Глюкоза осы жолмен ыдырағанда 2 ерекше зат түзіледі, олар: НАДФН*Н+, рибоза
-5-фосфат. НАДФН*Н+ -химиялық энергияның тасмалдаушысы болып табылады және
де ол энергияны өзінің тотықсыздандырғыш қабілеті арқылы жеткізеді.
7
НАДФН*Н+ = тың бұл функциясы әсіресе стероидтардың және май
қышқылының биосинтезі жүретін тканьдерде, сүт бездерінде, бауырда,
бүйрекүсті қабаттарында өте маңызды орын алады.
Рибозо -5-фосфаттың түзілуі нуклеин қышқылдарының синтезі, көптеген
коферменттердің түзілуі үшін маңызды орын алады. Глюкозаның жүреті
пентозофосфаттық жолмен ыдырауына қатысатын ферменттер цитозольде
орналасқан.
Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауының бірінші
реакциясыглюкозо 6-фосфатты 6-фосфоглюконолактонға дейін дегидрленуі. Бұл
реакцияның ферменті глю -6-фосфатдегидрогеназа.
Екінші реакция: 6-фосфоглюконолактонның гидролизденуі. Бұл реакцияның
ферменті лактоназа.
Үшінші реакция: 6 –фосфоглюкон қышқылының дегидрленуі және
декарбоксилденуі. Бұл реакцияның ферменті 6 - фосфатдегидрогеназа.
Төртінші реакция: рибулозо -5-фосфаттыұ фосфапентозо –изомеразаның
әсер етуімен рибозо 5-фосфатқа айналуы.
Осы реакциялар нәтижесінде түзілген Д –рибозо -5 –фосфат
рибонуклеидтер мен дезоксирибонуклеотидтердің биосинтезіне өте қажет зат
болып табылады. Кейбір клеткаларда глюкозаның пентозо –фосфаттық жолмен
ыдырауы осымен аяқталады. Бұл процестің жалпы теңдеуін төмендегідей түрде
көрсетуге болады.
Глю -6 –ф +2НАДФ +Н2О рибозо -5-ф +2НАДФН*Н+ +СО2
Ал көптеген клеткаларда НАДФН*Н+ биосинтездік реакцияларға
қажеттілігіне рибозо -5-фосфаттық нуклеотидтерге, нуклеин қышқылдарының
синтезіне қажеттілігіне қарағанда әлдеқайда басым. Мұндай жағдайларда
рибозо -5-фосфат фруктозо -6-фосфат пен 3-фосфоглицерин альгединіне
айналады. Бұл өзгерістер транскетолазамен транскетолаза ферментінің
қатысуымен жүреді, яғни 5-ші реакция –
8
транскетолаза ферментінің қатысуымен жүреді. Транскетолаза коферменті

ТПФ жетіспегенде Вернико –Корсаков синдромы
пайда болады. Көз қимылдатқыш нервінің порезі, жүріс –тұрысы, психикасы
бұзылады.
6 –шы реакция:седогептулозо -7 фосфаттың 3 –фосфоглицерин
альдегидімен әрекеттесіп фруктоза -6- фосфат пен эритроза -4-фосфаттың
түзілу реакциясы. Бұл реакция транскетолаза ферментінің қатысуымен жүреді.
7 –ші реакция: тағы да транскетолаза ферментінің және тағы да бір
ксилулозо -5-фосфат молекуласының қатысуымен жүріп, бұл реакцияның
нәтижесінде фруктозо -6-фосфат пен 3-фосфоглицерин альдегиді түзіледі.
НАДФН *Н+ көп қажет болғанда НАДФН*Н+ пен қатар түзілетін рибозо -5
фосфат, гликолиздің аралық заттары фруктозо 6 –фосфатпен глицеральдегид -3
–фосфатқа айналады. Клеткадағы глюкоза -6-фосфаттың тағдыры НАДФН*Н+ -тың
рибоза -5 –фосфаттың, АТФ –тың қажеттігіне тәуелді болады. Ол әртүрлі
жағдайда болады.
1. Клеткада рибоза -5-фосфаттың қажеттілігі НАДФН*Н+ -тың қажеттілігіне
қарағанда әлдеқайда басым. Мұндай жағдайда глю -6-фосфаттың біраз
мөлшері гликолиз жолымен фруктозо -6-фосфатқа және глицеральдегид -3-
фосфатқа айналады. Сонан соң фруктозо -6-фосфаттың 2 молекуласымен
глицеральдегид -3- фосфаттың бір молекуласы трансальдолаза және
транскетолаза ферменттерінің қатысуымен рибозо -5 –фосфаттың үш
молекуласын түзеді.
2. НАДФН*Н+ пен рибоза -5-фосфаттың клеткада қажеттілігі бірдей болуы
мүмкін. Бұл кезде глюкоза -6-фосфаттың бір молекуласынан рибозо -5-
фоафаттың бір молекуласы және НАДФ*Н+ екі молекуласы түзілген
глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауының бірінші кезеңі басым
жүреді.
9
3. НАДФН*Н+ пен клеткаға қажеттілігі рибоза -5-фосфатқа қарағанда
әлдеқайда басым және де глю -6-фосфат СО2 дейін тотығады. Бұл
жағдайда үш реакцияның белсенділігі байқалады:
1. Пентозофосфаттық жолдың бірінші тотығуи кезеңі, бұл кезеңде екі
НАДФН*Н+ және бір рибозо -5-фосфат түзіледі.
2. Рибозо 5-фосфаттың фруктозо 6-фосфат пен глицеральдегид -3-фосфатқа
айналдыратын транскетолазалық және трансальдолазалық реакциялар.
3. Фруктозо -6-фосфатпен глицеральдегид -3-фосфаттың глюкоза -6-
фосфатқа айналуын жүргізетін реакциялар.
4. НАДФН*Н+ клеткаға қажеттілігі рибозо -5-фосфатқа қарағанда
әлдеқайда басым, бірақ глю -6-фосфат пирожүзім қышқылына дейін тотығады.
Рибозо 5-фосфаттың фруктозо 6-фосфат пен глицеральдегид -3-
фосфатглюкозаның гликолиз жолымен алмасуына түседі.
Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауының биологиялық маңызы:
1. Глюкозаның пентозофосфаттық жолмен ыдырауы басқа синтездік
реакцияларға қажетті НАДФН*Н+ және рибозо -5-фосфат сияқты заттар
түзіліп, бұл процестің екі жақты яғни амфиболиттік ролін көрсетеді.
2. Осы жолмен түзілген кейбір заттардың глюколизге қатысуы нәтижесінде
энергия түзіліп, бұл жолдың энергетикалыұқ ролін көрсетеді.
НАДФН*Н+ және рибозо -5-фосфат басқа заттардың синтезіне қатысып,
Бұл жолдың синтездік ролін көрсетеді. Мыс: ГАДФН*Н+
1. улы заттар мен дәрі –дәрмектерді залалсыздандыруға;
2. май қышқылдарының синтезі мен қорлық және құрылымдық майлардың
синтезіне;
3. холестерин, өт қышқылдары, стероидты гармондардың,Д
10
витаминінің синтезіне;
4. аммиакты залалсыздандыру реакцияларына қажет.
Рибозо 5-фосфат гистидиннің, нуклоезидтердің, нуклеотидтедің,
нуклеотидтік коферменттердің, ДНҚ және РНҚ синтезіне, олигонуклеотидтердің
синтезіне қатысады. Пентозофосфаттық жолмен глюкозаның ыдырауы май
тканьдерінде 60%, бауырда 30%, сүт бездерінде, лимфоидты тканьдерде,
эритроциттерде активті.
Глю 6-фосфатдегидрогеназа ферменті синтезделмеген жағдайда адамдардың
потологиялық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.