Группалар теориясын геометрия есептерін шешуде қолдану
1 Кіріспе
2 Жұмыстың негізгі мазмұны
3 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
2 Жұмыстың негізгі мазмұны
3 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Зерттеудің өзектілігі. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі мемлекетіміздің басты назарында. Білім мен ғылымның Қазақстан дамуына оңтайлы әсер етуі үшін дүниежүзілік кеңістігіне ену, білім беруді одан әрі жаңашылдандыру, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті туындап, білімге, бүкіл оқу әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Осы тұрғыдан алғанда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр. Қай кезеңде, қай заманда болмасын мектептегі басты тұлға мұғалім десек, дүниежүзілік даму деңгейінен кем түспейтін, иық тірестіре алатын, алған білімі мен тәрбиелік қазынасын туған еліне, адамзат игілігіне жұмсай алатын қазақтың ой танымының иесі, саналы азаматты жетілдіруге үлес қосатын математика пәнін оқыту үдерісімен қатар оны ұйымдастырушы мұғалімге де жауапты міндет жүктейтіні баршамызға аян.
Сондықтан қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік талғамы бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырумен қатар уақыт талабына сай оқыту үдерісін жетілдіру. Сабақ сапасы мен білімділігін арттыру – әр мұғалімнің басты міндеті.
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін мектептің алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі – оқушылардың шығармашылық қабілетін барынша ашып, толыққанды қоғам құруға өзінің бар мүмкіндігін жұмсайтын шығармашылық қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан математиканы оқытуда оқушыларға оқу материалын есте сақтау ғана емес, осы материалды шығармашылықпен қолдану шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда. Осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстардың негізгілерінің бірі жалпы білім беретін орта мектепте математика ғылымы негізінен берілетін білімді қайта жаңарту болып табылады.
Осыған орай, математика пәнін тереңдетіп оқытумен бірге, негізгі алған білімді жүйелеуде факультативтік сабақтар жүргізудің әсері зор және әр түрлі деңгейлі сайыстарда өз нәтижесін беріп жүр.
Математика пәні бойынша факультативтік сабақтарды ұйымдастыру арқылы қабілетті оқушылармен жұмысты жандандыруға мүмкіндік мол.
Факультативтік сабақтар дегеніміз – оқушылардың білімін кеңейту және тереңдету, олардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру, ойлау қабілетін дамыту мақсатында жүргізілетін сабақтар.
Сондықтан қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат жан-жақты білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік талғамы бар, қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырумен қатар уақыт талабына сай оқыту үдерісін жетілдіру. Сабақ сапасы мен білімділігін арттыру – әр мұғалімнің басты міндеті.
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін мектептің алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі – оқушылардың шығармашылық қабілетін барынша ашып, толыққанды қоғам құруға өзінің бар мүмкіндігін жұмсайтын шығармашылық қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан математиканы оқытуда оқушыларға оқу материалын есте сақтау ғана емес, осы материалды шығармашылықпен қолдану шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру жүйелерінде қайта құру жүріп жатыр, білім жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда. Осы бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстардың негізгілерінің бірі жалпы білім беретін орта мектепте математика ғылымы негізінен берілетін білімді қайта жаңарту болып табылады.
Осыған орай, математика пәнін тереңдетіп оқытумен бірге, негізгі алған білімді жүйелеуде факультативтік сабақтар жүргізудің әсері зор және әр түрлі деңгейлі сайыстарда өз нәтижесін беріп жүр.
Математика пәні бойынша факультативтік сабақтарды ұйымдастыру арқылы қабілетті оқушылармен жұмысты жандандыруға мүмкіндік мол.
Факультативтік сабақтар дегеніміз – оқушылардың білімін кеңейту және тереңдету, олардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру, ойлау қабілетін дамыту мақсатында жүргізілетін сабақтар.
1 Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту Тұжырымдамасы // Егемен Қазақстан, 2003, №332-333. 5-б.
2 Әбілқасымова А.Е. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. – Алматы: Білім, 2005. – 32-33 б.
3 Көбесов А. Орта мектепте математиканы оқыту методикасы. Алматы: Қазақ университеті, 1989. – 86 б.
4 Kypoш А.Г. Теория групп. – М.: Наука, 1967. – 648 с.
5 Кобычев В.Б., Витковская Н.М. Основы теории групп для химиков. – Иркутск: ИГУ, 2006. – с. 4-13.
6 Колмогоров А.Н. О профессии математики. – М.: МГУ, 1980. – с. 8.
7 Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М.: Академия, 2005. – с. 265.
8 Дорофеев Г.В. О принципах отбора содержания школьного математического образования// Математика в школе. 1990, №6. с. 2-5.
9 Бидосов Ә. Орта мектепте математиканы оқыту методикасы. – Алматы: Мектеп, 1989. – 199-202 б.
10 Есмаханов Ә. Ақпараттық технология және кіріктірілген сабақтар // Қазақстан мектебі, 2010, №1. 10-12 б.
2 Әбілқасымова А.Е. Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі. – Алматы: Білім, 2005. – 32-33 б.
3 Көбесов А. Орта мектепте математиканы оқыту методикасы. Алматы: Қазақ университеті, 1989. – 86 б.
4 Kypoш А.Г. Теория групп. – М.: Наука, 1967. – 648 с.
5 Кобычев В.Б., Витковская Н.М. Основы теории групп для химиков. – Иркутск: ИГУ, 2006. – с. 4-13.
6 Колмогоров А.Н. О профессии математики. – М.: МГУ, 1980. – с. 8.
7 Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – М.: Академия, 2005. – с. 265.
8 Дорофеев Г.В. О принципах отбора содержания школьного математического образования// Математика в школе. 1990, №6. с. 2-5.
9 Бидосов Ә. Орта мектепте математиканы оқыту методикасы. – Алматы: Мектеп, 1989. – 199-202 б.
10 Есмаханов Ә. Ақпараттық технология және кіріктірілген сабақтар // Қазақстан мектебі, 2010, №1. 10-12 б.
Группалар теориясын геометрия есептерін шешуде қолдану
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды,
талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі
мемлекетіміздің басты назарында. Білім мен ғылымның Қазақстан дамуына
оңтайлы әсер етуі үшін дүниежүзілік кеңістігіне ену, білім беруді одан әрі
жаңашылдандыру, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті
туындап, білімге, бүкіл оқу әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Осы
тұрғыдан алғанда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай
білу еркіндігі тиіп отыр. Қай кезеңде, қай заманда болмасын мектептегі
басты тұлға мұғалім десек, дүниежүзілік даму деңгейінен кем түспейтін, иық
тірестіре алатын, алған білімі мен тәрбиелік қазынасын туған еліне, адамзат
игілігіне жұмсай алатын қазақтың ой танымының иесі, саналы азаматты
жетілдіруге үлес қосатын математика пәнін оқыту үдерісімен қатар оны
ұйымдастырушы мұғалімге де жауапты міндет жүктейтіні баршамызға аян.
Сондықтан қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат жан-жақты
білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік талғамы бар, қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастырумен қатар уақыт талабына сай оқыту үдерісін жетілдіру. Сабақ
сапасы мен білімділігін арттыру – әр мұғалімнің басты міндеті.
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін мектептің алдында тұрған негізгі
міндеттердің бірі – оқушылардың шығармашылық қабілетін барынша ашып,
толыққанды қоғам құруға өзінің бар мүмкіндігін жұмсайтын шығармашылық
қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан математиканы оқытуда
оқушыларға оқу материалын есте сақтау ғана емес, осы материалды
шығармашылықпен қолдану шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру жүйелерінде қайта құру
жүріп жатыр, білім жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда. Осы бағытта
жүргізіліп жатқан жұмыстардың негізгілерінің бірі жалпы білім беретін орта
мектепте математика ғылымы негізінен берілетін білімді қайта жаңарту болып
табылады.
Осыған орай, математика пәнін тереңдетіп оқытумен бірге, негізгі алған
білімді жүйелеуде факультативтік сабақтар жүргізудің әсері зор және әр
түрлі деңгейлі сайыстарда өз нәтижесін беріп жүр.
Математика пәні бойынша факультативтік сабақтарды ұйымдастыру арқылы
қабілетті оқушылармен жұмысты жандандыруға мүмкіндік мол.
Факультативтік сабақтар дегеніміз – оқушылардың білімін кеңейту және
тереңдету, олардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру, ойлау қабілетін
дамыту мақсатында жүргізілетін сабақтар.
Мектепте математиканы оқыту тиімділігін арттыру мәселелері және олардың
әдістемелік аспектілерімен отандық ғалымдар А.Е.Әбілқасымова, Б.
Баймұқанов, М.Ж. Джадриа, Е.Ө. Медеуов, Ә. Тәжмағанбетов, А. Көбесов және
т.б. жұмыстарында танысуға болады.
Группалар теориясымен негізінен А.Г. Курош, М. Холл, М.И. Каргополов,
Ю.И. Мерзляков, О.В. Богопольский, П.С. Александров айналысқан.
Группалар теориясының геометриямен байланысы Л.А. Калужнин, В.И.
Сущанскийдің еңбектерінде көрсетілген. Нақтырақ айтсақ, группалар
геометриясымен В.В. Никулин, И.Р. Шафаревич, А.Ю. Ольшанский, Ж. Дьедонне
сынды ғалымдар айналысқан.
Группалар теориясының физика, химия, кванттық механика,
кристаллографиядағы қолданыстары жайлы Г. Вейль, Б.Л. Ван-дер-Варден, М.
Хамермеш, Е.Вигнер, В.А. Артомонов, Ю.Л. Словохотов, В.В. Вальков, В.Б.
Кобычев, Н.М. Витковская, Р. Фларри, А.Б. Болотиннің, В. Хейне еңбектері
бар.
Группалар теориясын ғылыми тұрғыда зерттеумен айналысқан Ресей
ғалымдары С.Г. Колесников пен Е.В. Грачев және т.б.
Математика курсының сипаты тек құрылымдық бірліктердің жүйесі және
олардың ерекшеліктерімен ғана анықталмайды, ең бастысы осы жүйені біртұтас
курсқа біріктіретін қатыстар және байланыстармен анықталады.
Осы көзқарас тұрғысынан мектеп математикасына оқушы көзімен қарайық.
Алғашқы бес немесе алты жылда оқушы "математика" деген атпен аталатын
пәнмен жұмыс істейді. Мысалы, оқушы бір сабақта көбейту кестесімен жұмыс
істейді, келесі сабақта тіктөртбұрыштың ауданын табады. Немесе бір сабақта
рационал сандармен амалдар жүргізеді, келесі сабақта үшбұрыштар салады және
т.б.
Ол сабақтардың арасында, оқытылған ұғымдар арасында қандай байланыстар
бар екендігі оқушы үшін түсініксіз түрде қалады, ол байланыстар туралы
ойлауға мүмкіндік жасалмайды.
Жоғары сыныптарда да жағдай осындай. Түрлі математикалық пәндерді бір
мұғалімнің бергені болмаса, олардың арасындағы байланыстар оқушыларға
белгісіз жағдайда қалады.
Сынып оқушыларының басым көпшілігінде математика туралы біртұтас оқу
пәні емес, аз байланысқан шашыраңқы түсінік қалыптасады. Мәселе неде?
Бір себеп, мектеп математикасының ғылым ретінде бірнеше математикалық
ғылымдардың жиынтығы түрінде болуы.
Көптеген математиктер түрлі математика салаларын біріктіретін
байланыстар мен негіздерді іздестіру үстінде. Математиканың қазіргі
кезеңдегі осы жағдайы қалай болса да мектеп математикасына әсер етері
сөзсіз.
Дегенмен, елеулі кемшіліктердің бірі - математиканы біртұтас ғылым
ретінде біріктіретін оның көптеген идеялары мен әдістерінің мектеп
математикасында анық көрсетілмеуінде. Сондықтан мектеп математикасында оның
басын біріктіретін идеялар мен негізгі әдістер, оқу бағдарламаларын жасауда
басты орынға көтерілуі керек. Іргелі ұғымдар, олардың арасындағы тығыз
байланыстар, тәуелділіктер мектеп математика курсының өзегі болуы тиіс.
1970–80 жж. реформа кезінде А.Н.Колмогоров анықталмайтын басты ұғымдардың
бірі ретінде жиын идеясын қосқаны мәлім. Осыған орай А. Н. Колмогоров
математикамен таныстыруды жалпы түрдегі математикалық структураларды
(реттік структура, алгебралық структура (группа, сақина, өpic),
топологиялық структура және т.б.) оқып-үйретуден бастауға болады деген
ұсыныс айтқан. Жиын ұғымы мектепте оқытылғанмен әлі де болса мектеп
математика курсының біріктіруші өзегі міндетін атқара алмай отыр.
Сол сияқты группа ұғымы қазіргі уақытта математиканың әр түрлі
бөлімдерінде үлкен маңызға ие болып жүр және математиканың фундаментальды
ұғымдарына жатады. Сондықтан, группалар теориясы мектеп оқушыларына қазіргі
заманғы математиканың маңызды теориясы ретінде көрсетіле отырып,
абстрактілі теориялық-группалық ұғымдар оқушыларға бұрыннан таныс
математиканың бөлімдеріндегі соның ішінде геометриялық нақты есептерді
шешуде қалай қолданылатындығын әдістемелік тұрғыдан жетілдіру керек.
Зерттеу тақырыбымыздың өзектілігі де осы қажеттіліктен туындап отыр.
Зерттеу барысында группа ұғымын орта мектептің жоғарғы сыныптарының
математикаға ынтасы бар кез-келген оқушысы үлкен қызығушылықпен оңай
меңгере алатындығына көз жеткіздік.
Группалар теориясы элементтерін мектеп бағдарламасына сәйкес арнайы
тақырып ретінде геометрияда қолдану қарастырылмаған. Сондықтан, орта
мектептің X-XI сыныптары үшін факультативтік курс ретінде енгізуді
ұсынамыз.
Зерттеу нысаны – орта мектепте математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні – орта мектепте геометрияны оқытуда группалар теориясы
элементтерін қолдану әдістемесі.
Зерттеудің мақсаты – оқушылардың группалар теориясы элементтерін
қолданып геометрия есептерін шешу дағдыларын қалыптастыру әдістемесін
теориялық негіздеу және практикалық жүзеге асыру.
Зерттеудің міндеттері:
- орта мектепте геометрия курсында оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуда группалар теориясын қолдануды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан
негіздеу;
- салу есептерін орындауда группалар теориясын қолданудың әдіс-
тәсілдерін анықтау, олардың қасиеттерін талдау, геометриялық
есептердің деңгейлерін анықтау;
- орта мектепте группалар теориясын қолданып геометрияны оқыту
әдістемесін жетілдіру және оның тиімділігін эксперимент барысында
тексеру.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер оқушылардың геометрия есептерін шешу
деңгейлерін анықтап, оны жүйелей отырып, пәнішілік байланыстар негізінде
группалар теориясын оқыту әдістемесін ұсынсақ, онда оқушылардың пәнге деген
қызғушылығы артып, ғылыми танымы кеңейе түседі. Алгебра мен геометрияның
кейбір тарауларын оқып үйренуде бірыңғайлылықты жүзеге асыруға мүмкіндік
туады және қазіргі күні маңызды математикалық білім беруді кіріктіру
проблемасын шешуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері: білім беру,
соның ішінде математикалық білім беруге қатысты тұжырымдамалары мен
бағдарламалары, оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдары.
Зерттеу әдістері:
- қарастырылып отырған тақырыпқа байланысты ғылыми әдебиеттер мен
ғалымдардың еңбектеріне шолу;
- математика пәні бойынша білім беру стандарттарына, тұжырымдамалар мен
бағдарламаларға, мектеп математика оқулықтарына талдау жасау;
- мектеп оқушыларына сауалнама жүргізіп, оқушылардың оқу сапасының
нәтижесін талдау, педагогикалық эксперимент жұмыстарының нәтижелерін
математикалық өңдеу және қорытындылау.
Зерттеу базасы: Зерттеу жұмысының негізгі эксперименттік жұмыстары
Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257 қазақ орта мектебінде
жүргізілді. Эксперименттік жұмыстарға 50 оқушы және мектептің тәжірибелі
ұстаздары қатыстырылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
- группалар тоериясының математикалық тереңдігі және өте кең
қолданылуының ғылыми-әдістемелік негіздері жүйеленді;
- оқушылардың білігін арттыруға арналған арнайы курстар енгізу және
тақырыпқа қызығушылықтарын арттыруға сыныптан тыс жұмыстарды жиі
ұйымдастыру қажеттілігі айқындалды;
- математикалық пәндердің арасындағы байланыстарды пайдаланып кіріктіре
оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізілді;
- геометрияны оқыту барысында группалар теориясы элементтерін қолданудың
әдістемесі жасалынды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: оқушылардың математикалық
білімдерін арттыру мақсатында шығармашылық қабілетінің деңгейі анықталып,
әрі қарай жетілдірудің бір жолы ретінде геометрия курсында группалар
теориясын қолданудың тиімділігі теориялық тұрғыда негізделді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:
- Группалар теориясы элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану
тақырыбында факультативтік сабақтардың тұтас бір жүйесі жасалды;
- орта мектепте геометриялық білім беру бағдарламасының мазмұнына сәйкес
оқушыларға группалар теориясын меңгерту мақсатында әртүрлі деңгейлі
геометриялық есептер жүйесі әзірленді;
- группалар теориясын қолдану үшін дайындалған әртүрлі деңгейлі
геометриялық есептер жүйесін пайдалану әдістемесі жасалып, орта
мектепте оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру үшін практикалық
қолданысқа енгізілді.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Жалпы білім беретін мектептің геометрия курсында оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға қатысты группалар теориясын
оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздемесі.
2. Мектепте геометрия курсының кейбір есептерін шешуде группалар
теориясы элементтерін қолдануға арналған сыныптан тыс факультативтік
сабақтардың тұтас жүйесі.
3. Орта мектепте группалар теориясы элементтерін геометрияны оқытуда
қолдану әдістемесінің мәні мен мазмұны.
Зерттеу нәтижелерінің дәлдігі мен негізділігі – зерттеу нәтижелері мен
қорытындыларының әдістемелік және теориялық тұрғыда дәйекті дәлелденуімен,
теориялық және тәжірибелік материалдардың талдануымен, зерттеу жұмысының
ғылыми ақпаратқа сәйкестілігімен, группалар теориясын қолданып геометрияны
оқыту әдістемесінің тиімділігін орта мектепте геометрияны оқыту процесінде
жүргізілген эксперимент барысында тексерілуімен қамтамасыз етілген.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс тәжірибеге ендіру. Зерттеу
жұмысының негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде Қорқыт Ата атындағы
Қызылорда мемлекеттік университетінің Математика және математиканы оқыту
әдістемесі кафедрасының ғылыми-әдістемелік семинарында (2011, 2012 ж.ж.),
Болашақ университетінің 15 жылдығына арналған Аймақтың инновациялық
дамуындағы бизнес пен білімнің әріптестігі республикалық ғылыми-
тәжірибелік конференциясында, Алматы қаласындағы Абай атындағы ҚазҰПУ-нің
Орта мектеп пен жоғары оқу орындарындағы математика курсы мазмұнының
сабақтастығы мәселелері республикалық семинарында (2011 ж.) талқыланды.
Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257 қазақ орта мектебінің іс-
тәжірибелеріне енгізілді.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, объектісі, пәні, мақсаты,
міндеттері, зерттеу әдістері, болжамы, зерттеу көздері мен базасы,
диссертацияның теориялық және практикалық маңыздылығы, ғылыми жаңалығы және
қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Орта мектепте алгебра және геометрия пәндерін кіріктіре оқытудың
теориялық негіздері атты бірінші тарауда орта мектепте геометрия курсын
оқыту барысында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың психологиялық-
педагогикалық ғылыми негіздері қарастырылады. Сонымен бірге математика
курсын оқытуда пәнішілік байланыстарды кіріктіру сабақтары негізінде жүзеге
асыруды қалыптастыру; группалар теориясының геометриямен байланысы, олардың
әр түрлі ғылым салаларындағы қолданыстары анықталады.
Оқушыларды группалар теориясы элементтерін қолданып геометрия
есептерін шешуге үйрету әдістемесі және педагогикалық эксперимент
жұмыстарын ұйымдастыру атты екінші тарауда Группалар теориясы
элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану тақырыбы бойынша
факультативтік сабақтар ұйымдастыру әдістемесі қарастырылады; педагогикалық
эксперимент жұмысы, оның барысы мен сандық-сапалық өңдеулері мен
көрсеткіштері келтіріліп, зерттеу болжамының дұрыстығы көрсетіледі.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері
тұжырымдалып, алгебра және геометрия курстарының кейбір тақырыптарын
кіріктіре оқыту арқылы оқушылардың алған білімдерін бір мезгілде теориялық,
практикалық және қолданбалы салаларда пайдалану мүмкіндігін жетілдіруге
қатысты ұсыныстар беріледі.
Жұмыстың негізгі мазмұны
Кіріктірілу – бұл бір оқу материалының әр түрлі саладағы жалпы
білімдермен тоғысуы, бір-бірімен етене араласып кетуі. Кіріктірілген
сабақтар оқушыға әлем туралы, заттар мен құбылыстардың өзара байланыстары
туралы біртұтас мағлұмат береді, олар құрылысы бойынша белгілі қалыпқа
сыймайды, сондай-ақ, оқу сағаттарын барынша үнемді пайдалануға мүмкіндік
береді. Осы тектес сабақтарда оқушылардың бейнелі ой-өрісі дамып,
шығармашылық мүмкіндіктері ашылады. Кіріктірілген сабақтардың құрылымы
нақтылығымен, сыйымдылығымен, орамдылығымен, сабақтың әр сатысындағы оқу
материалының логикалық өзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық
мүмкіндігімен ерекшеленеді.
Оқу пәндерін кіріктіру төмендегідей міндеттерді шешуге көмектеседі:
- неғұрлым ынта білдіргенде білімді жеке мәнді және саналы түрде
қабылдауға;
- кіріктірілген сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін
ұлғайтуға, оны оқу материалын танып білудің жаңа тәсілін іздестіруге
жетелейтін және жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының
ойлау әрекетін белсендіруге;
- оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюдан нәтижеге
дейінгі барлық процесіне бақылау жасауға мүмкіндік беретін жалпы білімдер
көлемін ұлғайтуға. Білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті
дидактикалық мақсатын жүзеге асыруға;
- сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға;
- оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін
белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға;
- оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға, олардың алған білімдерін
өмірде қолдана білулеріне көмектеседі.
Сонымен, кіріктіру сабақты тиімді ұйымдастырудың құралы болып саналады.
Бұл кезде алынған білімді бір мезгілде теориялық, практикалық және
қолданбалы салаларда пайдалану мүмкіндігі ашылады. Осы артықшылықтар
зерттеу жұмысында басты назарға алынды және бірінші тарауға негіз болып
табылады.
Ал, екінші тарауда геометрия мен группалар теориясын кіріктіре оқытудың
бір жолы ретінде факультатив курс ұйымдастырудың әдістемесі ұсынылды.
Оқушылардың логикалық ой-өрісін арттыруда, оларды математикаға
қызықтыруда математикадан жүргізілетін факультативтік сабақтардың ерекше
маңызы бар.
Математикадан жүргізілетін факультативтік сабақтың негізгі мақсаты –
біріншіден, оқушылардың математикаға деген тұрақты қызығушылығын арттыру,
екіншіден, бағдарлама материалын жан-жақтылы терең білу, үшіншіден,
оқушыларды өзіндік және ғылыми-зерттеу жұмыстарының ең қарапайым
дағдыларына баулу.
Факультативтік курстың материалдарын терең игеру жолдарының бірі – есеп
шығару. Есептерді оқушылардың ынтасына сай іріктеген дұрыс. Алдымен,
даярлық есептер оқушылардың өздігінен шығармашылық қызмет ету қабілетін
дамытатындай, проблемалық ахуал ретінде берілуі тиіс.
Оқушылардың оқуға деген жағымды мотивациясын тудыру үшін терең ой
толғаныстарын қажет етпейтін материалдарды қолданып, логикалық ойларын
дамытып, салыстырмалы түрде жауап беруге итермелейтін материалдарды
пайдаланудың тиімділігі педагогикалық-психологиялық тұрғыдан дәлелденуі
тиіс. Көздеген нәтижеге жетуді қамтамасыз ету үшін күрделілігі әртүрлі
материалдар мен тапсырмалар қолданылып отыруы керек. Факультативтік курс
құрамында тек ғана қызығушылық тудыратын материал болып қоймай, курс
мазмұнында математика жайлы толық ғылыми түсінікті қалыптастыратын күрделі
материалдар қамтылуы керек.
Кез келген басқа жалпы білім беретін курстар сияқты факультативтік
курстар да білім берудің жалпы дидактикалық принциптеріне сәйкес құрылады.
Оқылатын пәннің жүйесіне сәйкестік, мазмұнның ғылымилығы, осы кезге дейін
қолданылып келген курстардың шекарасын кеңейту, оларды тереңдету, іс-
әрекеттің практикалық бағыттылығы, пәнішілік, пәнаралық сипатта болуы,
дамытушылық тұрғыда құрылуы, оқушылардың жастық және психологиялық
ерекшеліктерінің ескерілуі.
Факультативтік курс мазмұнын таңдау кезінде міндетті түрде мақсаттары
мен міндеттерін негізге алып, математиканы оқуға деген қабілетін дамытудың
көзделуі негізгі мақсатқа айналады.
Пән бойынша факультативтік курстарды іске асыру барысында келесі
міндеттер шешіледі:
- пәндік сынақтарды өткізу; оқушының бұл бағдарға қатысты
мүмкіндіктеріне баға беру, таңдалған пәнді тереңдетілген деңгейде
игеруге дайындығын анықтау;
- бағдар іс-әрекеттерінің құрам бөліктерімен танысу;
- базалық пәндік білімді кеңейтіп, толықтыру, таңдау бойынша
емтиханға дайындалуына жағдай жасау;
- оқушыларды берілген бағдарға сәйкес келетін іс-әрекет түрлерімен
таныстыру.
Пәнаралық факультативтік курстар дәстүрлі оқу пәндерінің бір-бірімен
байланысын қамтамасыз етеді. Олар мектеп оқушыларын бірқатар пәндер бойынша
білімдерінің синтезін талап ететін кешенді мәселелер және міндеттермен,
сонымен қатар оларды әртүрлі кәсіби салаларда шешу әдістерімен таныстырады.
Ұйымдастырылған факультативтік курсқа төмендегідей міндеттер қойылады:
- оқушылардың білімін жаратылыстану математикалық бағытта
жалғастыруына бейімдеу;
- оқушылардың икемдерін, шығармашылық қабілеттері мен
қызығушылықтарын дамыту;
- әлемнің интегративті бейнесін қалыптастыру.
Курс мазмұнын меңгерту барысында оқушыларға үнемі өзіндік жұмыстар
орындату жағына баса көңіл бөліну.
Осылардың барлығын ескере отырып дайындалған Группалар теориясы
элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану тақырыбындағы
факультативтік курстың негізгі мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру
барысында оқушылардың құзырлығы дамып, іс-әрекетке дайындығы күшейтілді.
Нақты мақсат, міндеттерге тоқталсақ.
1. Оқушылардың математика пәні бойынша өз қабілеттерін бағалауын және
болашақ оқу бағдарын саналы түрде таңдауын қамтамасыз ету.
2. Математикадан алған білімдерін кеңейту және тереңдету, жоғары
деңгейдегі білім мазмұнын жалғастыруға және меңгеруге қажетті
біліктерін бекітіп, нығайту.
3. Оқушылардың іс-әрекеттегі іздену белсенділігін және пәнге деген ішкі
мотивацияны дамыту, тұрақты әрі саналы қызығушылықтарды қалыптастыру.
Курстың міндеттері:
1. Математика пәні бойынша теориялық білімдерін арттыруына жағдай жасау.
2. Оқушылардың оқу-коммуникативті білімдерін және біліктерін дамыту.
3. Іс-әрекеттің интеллектуалды және практикалық салаларын, танымдылық
белсенділіктің, өздігінен жұмыс жасаудың, ұқыптылықтың, мақсатқа жете
білудегі табандылықтың дамуына жағдай жасау.
Факультативтік сабақтарды ұйымдастыру барысында әрбір оқушыда
келесідей нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік туды:
- оқушының ой-өрісі дамиды;
- ойлау іскерлігі қалыптасады;
- ақыл-ойы жетіледі;
- есте сақтау қабілеті артады;
- қызығушылық қабілеті оянады;
- тіл, сөйлеу мәдениеті қалыптасады;
- оқушы өз бетімен жұмыс жүргізуге дағдыланады;
- шығармашылықпен жұмыстанады;
- даму мониторингі айқын көрінеді.
Педагогикалық эксперимент Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257
қазақ орта мектебінде өтіп, оған мектептің 50 оқушысы мен тәжірибелі
ұстаздары қатыстырылды.
Педагогикалық экспериментке қамтылған сынып оқушыларын бақылау 2010-
2011, 2011-2012 оқу жылдарында жүргізілді.
Экспериментті жүргізу мақсаты: оқушылардың группалар теориясын қолданып
геометрия есептерін шешу дағдыларын қалыптастыру әдістемесін теориялық
негіздеу және практикалық жүзеге асыру.
Экспериментті жүргізу кезеңдері:
I. Айқындау кезеңінде:
- эксперимент жүргізу үшін эксперименттік және бақылау сыныптарын
таңдау;
- оқушылардың математикалық білім деңгейін анықтау мақсатында
дидактикалық тест өткізу және бақылау жұмысын алу.
II. Іздену-оқыту кезеңінде:
- группалар теориясын геометрия сабағында қолданудың теориялық-
әдістемелік негізін жасау;
- оқушылардың математикалық білім деңгейін көтеру мақсатында арнайы
дайындалған әдістеме бойынша факультативтік сабақтар өткізу;
- оқушыларға группалар теориясының қолданыстарын меңгерту.
III. ... жалғасы
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі. ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды,
талантты адамын қалыптастыру бағытындағы білім беру мәселесі
мемлекетіміздің басты назарында. Білім мен ғылымның Қазақстан дамуына
оңтайлы әсер етуі үшін дүниежүзілік кеңістігіне ену, білім беруді одан әрі
жаңашылдандыру, оқыту жүйесін заман талабына сай үйлестіре алу міндеті
туындап, білімге, бүкіл оқу әдістемелік жүйеге жаңа талаптар қойылуда. Осы
тұрғыдан алғанда мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру, таңдай
білу еркіндігі тиіп отыр. Қай кезеңде, қай заманда болмасын мектептегі
басты тұлға мұғалім десек, дүниежүзілік даму деңгейінен кем түспейтін, иық
тірестіре алатын, алған білімі мен тәрбиелік қазынасын туған еліне, адамзат
игілігіне жұмсай алатын қазақтың ой танымының иесі, саналы азаматты
жетілдіруге үлес қосатын математика пәнін оқыту үдерісімен қатар оны
ұйымдастырушы мұғалімге де жауапты міндет жүктейтіні баршамызға аян.
Сондықтан қазіргі кезеңде білім берудегі негізгі мақсат жан-жақты
білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік талғамы бар, қабілетті жеке тұлғаны
қалыптастырумен қатар уақыт талабына сай оқыту үдерісін жетілдіру. Сабақ
сапасы мен білімділігін арттыру – әр мұғалімнің басты міндеті.
Қазіргі таңда қоғамды дамыту үшін мектептің алдында тұрған негізгі
міндеттердің бірі – оқушылардың шығармашылық қабілетін барынша ашып,
толыққанды қоғам құруға өзінің бар мүмкіндігін жұмсайтын шығармашылық
қабілетті жеке тұлға қалыптастыру. Сондықтан математиканы оқытуда
оқушыларға оқу материалын есте сақтау ғана емес, осы материалды
шығармашылықпен қолдану шеберлігін қалыптастыруға көп көңіл бөлінеді.
Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және адамзаттық
құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологиясын енгізу, білім беруді
ақпараттандыру. Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру жүйелерінде қайта құру
жүріп жатыр, білім жүйелерінің жаңа ұлттық моделі құрылуда. Осы бағытта
жүргізіліп жатқан жұмыстардың негізгілерінің бірі жалпы білім беретін орта
мектепте математика ғылымы негізінен берілетін білімді қайта жаңарту болып
табылады.
Осыған орай, математика пәнін тереңдетіп оқытумен бірге, негізгі алған
білімді жүйелеуде факультативтік сабақтар жүргізудің әсері зор және әр
түрлі деңгейлі сайыстарда өз нәтижесін беріп жүр.
Математика пәні бойынша факультативтік сабақтарды ұйымдастыру арқылы
қабілетті оқушылармен жұмысты жандандыруға мүмкіндік мол.
Факультативтік сабақтар дегеніміз – оқушылардың білімін кеңейту және
тереңдету, олардың оқуға деген қызығушылығын қалыптастыру, ойлау қабілетін
дамыту мақсатында жүргізілетін сабақтар.
Мектепте математиканы оқыту тиімділігін арттыру мәселелері және олардың
әдістемелік аспектілерімен отандық ғалымдар А.Е.Әбілқасымова, Б.
Баймұқанов, М.Ж. Джадриа, Е.Ө. Медеуов, Ә. Тәжмағанбетов, А. Көбесов және
т.б. жұмыстарында танысуға болады.
Группалар теориясымен негізінен А.Г. Курош, М. Холл, М.И. Каргополов,
Ю.И. Мерзляков, О.В. Богопольский, П.С. Александров айналысқан.
Группалар теориясының геометриямен байланысы Л.А. Калужнин, В.И.
Сущанскийдің еңбектерінде көрсетілген. Нақтырақ айтсақ, группалар
геометриясымен В.В. Никулин, И.Р. Шафаревич, А.Ю. Ольшанский, Ж. Дьедонне
сынды ғалымдар айналысқан.
Группалар теориясының физика, химия, кванттық механика,
кристаллографиядағы қолданыстары жайлы Г. Вейль, Б.Л. Ван-дер-Варден, М.
Хамермеш, Е.Вигнер, В.А. Артомонов, Ю.Л. Словохотов, В.В. Вальков, В.Б.
Кобычев, Н.М. Витковская, Р. Фларри, А.Б. Болотиннің, В. Хейне еңбектері
бар.
Группалар теориясын ғылыми тұрғыда зерттеумен айналысқан Ресей
ғалымдары С.Г. Колесников пен Е.В. Грачев және т.б.
Математика курсының сипаты тек құрылымдық бірліктердің жүйесі және
олардың ерекшеліктерімен ғана анықталмайды, ең бастысы осы жүйені біртұтас
курсқа біріктіретін қатыстар және байланыстармен анықталады.
Осы көзқарас тұрғысынан мектеп математикасына оқушы көзімен қарайық.
Алғашқы бес немесе алты жылда оқушы "математика" деген атпен аталатын
пәнмен жұмыс істейді. Мысалы, оқушы бір сабақта көбейту кестесімен жұмыс
істейді, келесі сабақта тіктөртбұрыштың ауданын табады. Немесе бір сабақта
рационал сандармен амалдар жүргізеді, келесі сабақта үшбұрыштар салады және
т.б.
Ол сабақтардың арасында, оқытылған ұғымдар арасында қандай байланыстар
бар екендігі оқушы үшін түсініксіз түрде қалады, ол байланыстар туралы
ойлауға мүмкіндік жасалмайды.
Жоғары сыныптарда да жағдай осындай. Түрлі математикалық пәндерді бір
мұғалімнің бергені болмаса, олардың арасындағы байланыстар оқушыларға
белгісіз жағдайда қалады.
Сынып оқушыларының басым көпшілігінде математика туралы біртұтас оқу
пәні емес, аз байланысқан шашыраңқы түсінік қалыптасады. Мәселе неде?
Бір себеп, мектеп математикасының ғылым ретінде бірнеше математикалық
ғылымдардың жиынтығы түрінде болуы.
Көптеген математиктер түрлі математика салаларын біріктіретін
байланыстар мен негіздерді іздестіру үстінде. Математиканың қазіргі
кезеңдегі осы жағдайы қалай болса да мектеп математикасына әсер етері
сөзсіз.
Дегенмен, елеулі кемшіліктердің бірі - математиканы біртұтас ғылым
ретінде біріктіретін оның көптеген идеялары мен әдістерінің мектеп
математикасында анық көрсетілмеуінде. Сондықтан мектеп математикасында оның
басын біріктіретін идеялар мен негізгі әдістер, оқу бағдарламаларын жасауда
басты орынға көтерілуі керек. Іргелі ұғымдар, олардың арасындағы тығыз
байланыстар, тәуелділіктер мектеп математика курсының өзегі болуы тиіс.
1970–80 жж. реформа кезінде А.Н.Колмогоров анықталмайтын басты ұғымдардың
бірі ретінде жиын идеясын қосқаны мәлім. Осыған орай А. Н. Колмогоров
математикамен таныстыруды жалпы түрдегі математикалық структураларды
(реттік структура, алгебралық структура (группа, сақина, өpic),
топологиялық структура және т.б.) оқып-үйретуден бастауға болады деген
ұсыныс айтқан. Жиын ұғымы мектепте оқытылғанмен әлі де болса мектеп
математика курсының біріктіруші өзегі міндетін атқара алмай отыр.
Сол сияқты группа ұғымы қазіргі уақытта математиканың әр түрлі
бөлімдерінде үлкен маңызға ие болып жүр және математиканың фундаментальды
ұғымдарына жатады. Сондықтан, группалар теориясы мектеп оқушыларына қазіргі
заманғы математиканың маңызды теориясы ретінде көрсетіле отырып,
абстрактілі теориялық-группалық ұғымдар оқушыларға бұрыннан таныс
математиканың бөлімдеріндегі соның ішінде геометриялық нақты есептерді
шешуде қалай қолданылатындығын әдістемелік тұрғыдан жетілдіру керек.
Зерттеу тақырыбымыздың өзектілігі де осы қажеттіліктен туындап отыр.
Зерттеу барысында группа ұғымын орта мектептің жоғарғы сыныптарының
математикаға ынтасы бар кез-келген оқушысы үлкен қызығушылықпен оңай
меңгере алатындығына көз жеткіздік.
Группалар теориясы элементтерін мектеп бағдарламасына сәйкес арнайы
тақырып ретінде геометрияда қолдану қарастырылмаған. Сондықтан, орта
мектептің X-XI сыныптары үшін факультативтік курс ретінде енгізуді
ұсынамыз.
Зерттеу нысаны – орта мектепте математиканы оқыту процесі.
Зерттеу пәні – орта мектепте геометрияны оқытуда группалар теориясы
элементтерін қолдану әдістемесі.
Зерттеудің мақсаты – оқушылардың группалар теориясы элементтерін
қолданып геометрия есептерін шешу дағдыларын қалыптастыру әдістемесін
теориялық негіздеу және практикалық жүзеге асыру.
Зерттеудің міндеттері:
- орта мектепте геометрия курсында оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуда группалар теориясын қолдануды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан
негіздеу;
- салу есептерін орындауда группалар теориясын қолданудың әдіс-
тәсілдерін анықтау, олардың қасиеттерін талдау, геометриялық
есептердің деңгейлерін анықтау;
- орта мектепте группалар теориясын қолданып геометрияны оқыту
әдістемесін жетілдіру және оның тиімділігін эксперимент барысында
тексеру.
Зерттеу жұмысының болжамы: егер оқушылардың геометрия есептерін шешу
деңгейлерін анықтап, оны жүйелей отырып, пәнішілік байланыстар негізінде
группалар теориясын оқыту әдістемесін ұсынсақ, онда оқушылардың пәнге деген
қызғушылығы артып, ғылыми танымы кеңейе түседі. Алгебра мен геометрияның
кейбір тарауларын оқып үйренуде бірыңғайлылықты жүзеге асыруға мүмкіндік
туады және қазіргі күні маңызды математикалық білім беруді кіріктіру
проблемасын шешуге ықпал етеді.
Зерттеу жұмысының теориялық және әдістемелік негіздері: білім беру,
соның ішінде математикалық білім беруге қатысты тұжырымдамалары мен
бағдарламалары, оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдары.
Зерттеу әдістері:
- қарастырылып отырған тақырыпқа байланысты ғылыми әдебиеттер мен
ғалымдардың еңбектеріне шолу;
- математика пәні бойынша білім беру стандарттарына, тұжырымдамалар мен
бағдарламаларға, мектеп математика оқулықтарына талдау жасау;
- мектеп оқушыларына сауалнама жүргізіп, оқушылардың оқу сапасының
нәтижесін талдау, педагогикалық эксперимент жұмыстарының нәтижелерін
математикалық өңдеу және қорытындылау.
Зерттеу базасы: Зерттеу жұмысының негізгі эксперименттік жұмыстары
Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257 қазақ орта мектебінде
жүргізілді. Эксперименттік жұмыстарға 50 оқушы және мектептің тәжірибелі
ұстаздары қатыстырылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
- группалар тоериясының математикалық тереңдігі және өте кең
қолданылуының ғылыми-әдістемелік негіздері жүйеленді;
- оқушылардың білігін арттыруға арналған арнайы курстар енгізу және
тақырыпқа қызығушылықтарын арттыруға сыныптан тыс жұмыстарды жиі
ұйымдастыру қажеттілігі айқындалды;
- математикалық пәндердің арасындағы байланыстарды пайдаланып кіріктіре
оқыту үрдісінің біртұтастығын қалыптастыруға қол жеткізілді;
- геометрияны оқыту барысында группалар теориясы элементтерін қолданудың
әдістемесі жасалынды.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: оқушылардың математикалық
білімдерін арттыру мақсатында шығармашылық қабілетінің деңгейі анықталып,
әрі қарай жетілдірудің бір жолы ретінде геометрия курсында группалар
теориясын қолданудың тиімділігі теориялық тұрғыда негізделді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы:
- Группалар теориясы элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану
тақырыбында факультативтік сабақтардың тұтас бір жүйесі жасалды;
- орта мектепте геометриялық білім беру бағдарламасының мазмұнына сәйкес
оқушыларға группалар теориясын меңгерту мақсатында әртүрлі деңгейлі
геометриялық есептер жүйесі әзірленді;
- группалар теориясын қолдану үшін дайындалған әртүрлі деңгейлі
геометриялық есептер жүйесін пайдалану әдістемесі жасалып, орта
мектепте оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру үшін практикалық
қолданысқа енгізілді.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Жалпы білім беретін мектептің геометрия курсында оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға қатысты группалар теориясын
оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздемесі.
2. Мектепте геометрия курсының кейбір есептерін шешуде группалар
теориясы элементтерін қолдануға арналған сыныптан тыс факультативтік
сабақтардың тұтас жүйесі.
3. Орта мектепте группалар теориясы элементтерін геометрияны оқытуда
қолдану әдістемесінің мәні мен мазмұны.
Зерттеу нәтижелерінің дәлдігі мен негізділігі – зерттеу нәтижелері мен
қорытындыларының әдістемелік және теориялық тұрғыда дәйекті дәлелденуімен,
теориялық және тәжірибелік материалдардың талдануымен, зерттеу жұмысының
ғылыми ақпаратқа сәйкестілігімен, группалар теориясын қолданып геометрияны
оқыту әдістемесінің тиімділігін орта мектепте геометрияны оқыту процесінде
жүргізілген эксперимент барысында тексерілуімен қамтамасыз етілген.
Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және іс тәжірибеге ендіру. Зерттеу
жұмысының негізгі қағидалары ғылыми баяндама түрінде Қорқыт Ата атындағы
Қызылорда мемлекеттік университетінің Математика және математиканы оқыту
әдістемесі кафедрасының ғылыми-әдістемелік семинарында (2011, 2012 ж.ж.),
Болашақ университетінің 15 жылдығына арналған Аймақтың инновациялық
дамуындағы бизнес пен білімнің әріптестігі республикалық ғылыми-
тәжірибелік конференциясында, Алматы қаласындағы Абай атындағы ҚазҰПУ-нің
Орта мектеп пен жоғары оқу орындарындағы математика курсы мазмұнының
сабақтастығы мәселелері республикалық семинарында (2011 ж.) талқыланды.
Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257 қазақ орта мектебінің іс-
тәжірибелеріне енгізілді.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертациялық жұмыс
кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі, объектісі, пәні, мақсаты,
міндеттері, зерттеу әдістері, болжамы, зерттеу көздері мен базасы,
диссертацияның теориялық және практикалық маңыздылығы, ғылыми жаңалығы және
қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалады.
Орта мектепте алгебра және геометрия пәндерін кіріктіре оқытудың
теориялық негіздері атты бірінші тарауда орта мектепте геометрия курсын
оқыту барысында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың психологиялық-
педагогикалық ғылыми негіздері қарастырылады. Сонымен бірге математика
курсын оқытуда пәнішілік байланыстарды кіріктіру сабақтары негізінде жүзеге
асыруды қалыптастыру; группалар теориясының геометриямен байланысы, олардың
әр түрлі ғылым салаларындағы қолданыстары анықталады.
Оқушыларды группалар теориясы элементтерін қолданып геометрия
есептерін шешуге үйрету әдістемесі және педагогикалық эксперимент
жұмыстарын ұйымдастыру атты екінші тарауда Группалар теориясы
элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану тақырыбы бойынша
факультативтік сабақтар ұйымдастыру әдістемесі қарастырылады; педагогикалық
эксперимент жұмысы, оның барысы мен сандық-сапалық өңдеулері мен
көрсеткіштері келтіріліп, зерттеу болжамының дұрыстығы көрсетіледі.
Қорытындыда жүргізілген зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері
тұжырымдалып, алгебра және геометрия курстарының кейбір тақырыптарын
кіріктіре оқыту арқылы оқушылардың алған білімдерін бір мезгілде теориялық,
практикалық және қолданбалы салаларда пайдалану мүмкіндігін жетілдіруге
қатысты ұсыныстар беріледі.
Жұмыстың негізгі мазмұны
Кіріктірілу – бұл бір оқу материалының әр түрлі саладағы жалпы
білімдермен тоғысуы, бір-бірімен етене араласып кетуі. Кіріктірілген
сабақтар оқушыға әлем туралы, заттар мен құбылыстардың өзара байланыстары
туралы біртұтас мағлұмат береді, олар құрылысы бойынша белгілі қалыпқа
сыймайды, сондай-ақ, оқу сағаттарын барынша үнемді пайдалануға мүмкіндік
береді. Осы тектес сабақтарда оқушылардың бейнелі ой-өрісі дамып,
шығармашылық мүмкіндіктері ашылады. Кіріктірілген сабақтардың құрылымы
нақтылығымен, сыйымдылығымен, орамдылығымен, сабақтың әр сатысындағы оқу
материалының логикалық өзара келісімімен, материалдың зор ақпараттық
мүмкіндігімен ерекшеленеді.
Оқу пәндерін кіріктіру төмендегідей міндеттерді шешуге көмектеседі:
- неғұрлым ынта білдіргенде білімді жеке мәнді және саналы түрде
қабылдауға;
- кіріктірілген сабақ құрылымында проблемалық жағдайлар үлесін
ұлғайтуға, оны оқу материалын танып білудің жаңа тәсілін іздестіруге
жетелейтін және жеке тұлғаның зерттеушілік типін қалыптастыратын оқушының
ойлау әрекетін белсендіруге;
- оқушыға бір мезгілде әрекетті орындауда барлық мақсат қоюдан нәтижеге
дейінгі барлық процесіне бақылау жасауға мүмкіндік беретін жалпы білімдер
көлемін ұлғайтуға. Білім берушілік, дамытушылық және танымдық үшбірлікті
дидактикалық мақсатын жүзеге асыруға;
- сабақтың ақпараттық сыйымдылығын арттыруға;
- оқушылардың уәждемесін арттыруға, олардың оқу-танымдық әрекетін
белсендіруге, шаршағандары мен қажуларын азайтуға;
- оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытуға, олардың алған білімдерін
өмірде қолдана білулеріне көмектеседі.
Сонымен, кіріктіру сабақты тиімді ұйымдастырудың құралы болып саналады.
Бұл кезде алынған білімді бір мезгілде теориялық, практикалық және
қолданбалы салаларда пайдалану мүмкіндігі ашылады. Осы артықшылықтар
зерттеу жұмысында басты назарға алынды және бірінші тарауға негіз болып
табылады.
Ал, екінші тарауда геометрия мен группалар теориясын кіріктіре оқытудың
бір жолы ретінде факультатив курс ұйымдастырудың әдістемесі ұсынылды.
Оқушылардың логикалық ой-өрісін арттыруда, оларды математикаға
қызықтыруда математикадан жүргізілетін факультативтік сабақтардың ерекше
маңызы бар.
Математикадан жүргізілетін факультативтік сабақтың негізгі мақсаты –
біріншіден, оқушылардың математикаға деген тұрақты қызығушылығын арттыру,
екіншіден, бағдарлама материалын жан-жақтылы терең білу, үшіншіден,
оқушыларды өзіндік және ғылыми-зерттеу жұмыстарының ең қарапайым
дағдыларына баулу.
Факультативтік курстың материалдарын терең игеру жолдарының бірі – есеп
шығару. Есептерді оқушылардың ынтасына сай іріктеген дұрыс. Алдымен,
даярлық есептер оқушылардың өздігінен шығармашылық қызмет ету қабілетін
дамытатындай, проблемалық ахуал ретінде берілуі тиіс.
Оқушылардың оқуға деген жағымды мотивациясын тудыру үшін терең ой
толғаныстарын қажет етпейтін материалдарды қолданып, логикалық ойларын
дамытып, салыстырмалы түрде жауап беруге итермелейтін материалдарды
пайдаланудың тиімділігі педагогикалық-психологиялық тұрғыдан дәлелденуі
тиіс. Көздеген нәтижеге жетуді қамтамасыз ету үшін күрделілігі әртүрлі
материалдар мен тапсырмалар қолданылып отыруы керек. Факультативтік курс
құрамында тек ғана қызығушылық тудыратын материал болып қоймай, курс
мазмұнында математика жайлы толық ғылыми түсінікті қалыптастыратын күрделі
материалдар қамтылуы керек.
Кез келген басқа жалпы білім беретін курстар сияқты факультативтік
курстар да білім берудің жалпы дидактикалық принциптеріне сәйкес құрылады.
Оқылатын пәннің жүйесіне сәйкестік, мазмұнның ғылымилығы, осы кезге дейін
қолданылып келген курстардың шекарасын кеңейту, оларды тереңдету, іс-
әрекеттің практикалық бағыттылығы, пәнішілік, пәнаралық сипатта болуы,
дамытушылық тұрғыда құрылуы, оқушылардың жастық және психологиялық
ерекшеліктерінің ескерілуі.
Факультативтік курс мазмұнын таңдау кезінде міндетті түрде мақсаттары
мен міндеттерін негізге алып, математиканы оқуға деген қабілетін дамытудың
көзделуі негізгі мақсатқа айналады.
Пән бойынша факультативтік курстарды іске асыру барысында келесі
міндеттер шешіледі:
- пәндік сынақтарды өткізу; оқушының бұл бағдарға қатысты
мүмкіндіктеріне баға беру, таңдалған пәнді тереңдетілген деңгейде
игеруге дайындығын анықтау;
- бағдар іс-әрекеттерінің құрам бөліктерімен танысу;
- базалық пәндік білімді кеңейтіп, толықтыру, таңдау бойынша
емтиханға дайындалуына жағдай жасау;
- оқушыларды берілген бағдарға сәйкес келетін іс-әрекет түрлерімен
таныстыру.
Пәнаралық факультативтік курстар дәстүрлі оқу пәндерінің бір-бірімен
байланысын қамтамасыз етеді. Олар мектеп оқушыларын бірқатар пәндер бойынша
білімдерінің синтезін талап ететін кешенді мәселелер және міндеттермен,
сонымен қатар оларды әртүрлі кәсіби салаларда шешу әдістерімен таныстырады.
Ұйымдастырылған факультативтік курсқа төмендегідей міндеттер қойылады:
- оқушылардың білімін жаратылыстану математикалық бағытта
жалғастыруына бейімдеу;
- оқушылардың икемдерін, шығармашылық қабілеттері мен
қызығушылықтарын дамыту;
- әлемнің интегративті бейнесін қалыптастыру.
Курс мазмұнын меңгерту барысында оқушыларға үнемі өзіндік жұмыстар
орындату жағына баса көңіл бөліну.
Осылардың барлығын ескере отырып дайындалған Группалар теориясы
элементтерін геометрия есептерін шешуде қолдану тақырыбындағы
факультативтік курстың негізгі мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру
барысында оқушылардың құзырлығы дамып, іс-әрекетке дайындығы күшейтілді.
Нақты мақсат, міндеттерге тоқталсақ.
1. Оқушылардың математика пәні бойынша өз қабілеттерін бағалауын және
болашақ оқу бағдарын саналы түрде таңдауын қамтамасыз ету.
2. Математикадан алған білімдерін кеңейту және тереңдету, жоғары
деңгейдегі білім мазмұнын жалғастыруға және меңгеруге қажетті
біліктерін бекітіп, нығайту.
3. Оқушылардың іс-әрекеттегі іздену белсенділігін және пәнге деген ішкі
мотивацияны дамыту, тұрақты әрі саналы қызығушылықтарды қалыптастыру.
Курстың міндеттері:
1. Математика пәні бойынша теориялық білімдерін арттыруына жағдай жасау.
2. Оқушылардың оқу-коммуникативті білімдерін және біліктерін дамыту.
3. Іс-әрекеттің интеллектуалды және практикалық салаларын, танымдылық
белсенділіктің, өздігінен жұмыс жасаудың, ұқыптылықтың, мақсатқа жете
білудегі табандылықтың дамуына жағдай жасау.
Факультативтік сабақтарды ұйымдастыру барысында әрбір оқушыда
келесідей нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік туды:
- оқушының ой-өрісі дамиды;
- ойлау іскерлігі қалыптасады;
- ақыл-ойы жетіледі;
- есте сақтау қабілеті артады;
- қызығушылық қабілеті оянады;
- тіл, сөйлеу мәдениеті қалыптасады;
- оқушы өз бетімен жұмыс жүргізуге дағдыланады;
- шығармашылықпен жұмыстанады;
- даму мониторингі айқын көрінеді.
Педагогикалық эксперимент Қызылорда қаласы, Тасбөгет кентіндегі №257
қазақ орта мектебінде өтіп, оған мектептің 50 оқушысы мен тәжірибелі
ұстаздары қатыстырылды.
Педагогикалық экспериментке қамтылған сынып оқушыларын бақылау 2010-
2011, 2011-2012 оқу жылдарында жүргізілді.
Экспериментті жүргізу мақсаты: оқушылардың группалар теориясын қолданып
геометрия есептерін шешу дағдыларын қалыптастыру әдістемесін теориялық
негіздеу және практикалық жүзеге асыру.
Экспериментті жүргізу кезеңдері:
I. Айқындау кезеңінде:
- эксперимент жүргізу үшін эксперименттік және бақылау сыныптарын
таңдау;
- оқушылардың математикалық білім деңгейін анықтау мақсатында
дидактикалық тест өткізу және бақылау жұмысын алу.
II. Іздену-оқыту кезеңінде:
- группалар теориясын геометрия сабағында қолданудың теориялық-
әдістемелік негізін жасау;
- оқушылардың математикалық білім деңгейін көтеру мақсатында арнайы
дайындалған әдістеме бойынша факультативтік сабақтар өткізу;
- оқушыларға группалар теориясының қолданыстарын меңгерту.
III. ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz