Мағжан Жұмабаев (1893-1938 жж)

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Мағжан Жұмабаевтың шығармашылық жолы.

Ақынның тағдыры.
Мағжан дүниетанымы

ІІІ. Қорытынды

Ақынның тағдыры.

Мағжан Бекенұлы Жұмабаев 1893 жылы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысында (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданы, «Молодежный» совхозы) дүниеге келген. Төрт жасында ауыл мұғалімінен хат танып, сауат ашады, ал 1905 Қызылжардағы (қазіргі Петропавл) медіресеге оқуға түседі, бұл медіреседе араб, парсы, түрік тілдерін еркін меңгерген, Станбұлда оқып, дәріс алған, ауқатты әулеттен шыққан жергілікті интеллигент Мұқамеджан Бегішев ашқан. Ол өзі шығыс халықтарының тарихы жөнінде де сабақ берген. Мағжан Жұмабаев бұл медіресені 1910 жылы жақсы үлгеріммен бітіреді. Бірақ, бұл оқумен қанағаттанбаған, ол яғни болашақ ақын, 1910 жылы күзде өзінің ауылдасы талапкер жазушы Бекмұқамбет Серкебаевпен Медресе - Ғалияға түсу үшін Уфаға сапар шегеді. Мағжан сол медіреседе сабақ беретін ұстаз, белгілі татар жазушысы Ғалымжан Ибрагимовпен, медіресенің жетекшісі Сәлімгерей Жантуринмен, жерлесі болашақ көрнекті жазушы Бейімбет Майлинмен танысады осыдан соң Мағжан Жұмабаев Омбыдағы Мұғалімдер семинариясына түсіп сол қалада орын тепкен. 1912 жылы Қазан қаласындағы «Шолпан» атты тұңғыш жинағы басылып шығады, оған Ғалымжан Ибрагимов көп жәрдем еткен.

Өлеңдер жинағы өзінің соңғы сезімдегі лирикалармен, қазақ поэзиясындағы жаңа өрнегімен көзге түседі. 1909 жылы Петербургте жарық көрген «Абай» жинағы бұл кезде көпшілікке мәлім еді.

Бірінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында Мағжан Жұмабаев көпшілік қауым мойындаған, қалыптасқан ақын болып танылады.

1919 жылы ақын екі бірдей қасіретке душар болады; тағдыр қосқан қосағы толғақ үстінен қайтыс болса, азамат соғысы уақытысына орай есімін Граждан қойған перзенті бір жылдан соң ол да үзіледі. Осының бәрі ақын жүрегіне зіл батпан ауыртпалық түсіріп, із қалдырады. «Мені де, өлім, әлдиле» өлеңі осы сәтте туған.

1916 жылы Мағжан Жұмабаев Омбының мұғалімдер дайындайтын семинариясын ойдағыдай бітіріп, туған өлкесіне оралады. Қазақ даласында «Алаш» партиясын құруға қатысып, чех көтерілісін бастан кешеді; кейін Ақмола губерниялық «Бостандық туы» газетінде істейді.

1923 - 1927 жылдары Мағжан Жұмабаев Мәскеуде Жоғары әдебиет-көркемөнер институтында оқыды.

1929 жылы Мағжан Жұмабаев «Алқа» атты жасырын ұйым құрды деген айыптаулармен 10 жылға сотталды.

Өкініші сол, 1929 жылдан 1938 жылға дейін созылған 10 жылдық ғұмыры бізге беймәлім. 1936 жылы М. Горький мен Е. Пешкованың араласуымен аз ғана уақыт бостандық алады, бірақ 1937 жылы Мағжан Жұмабаев қайта қамауға алынады. Ал, 1938 жылы ақын ғұмыры мәңгілікке үзіледі.

Мағжан дүниетанымы

«Қазіргінің талай елін қайран қалдырған осынау байтақ кеңістікті кернеген поэзиялық әлем, - деп атап көрсетті Президент Н. Ә. Назарбаев өзінің «Тарих толқынында» атты кітабінда, - тек қана сұлулық пен сезімнің шеңберінде шектелмеген. Ол жаңашылдықтың жалынын лаулата білген. Содан да болар, қазақтың поэзиялық шығармашылығында мейлінше терең танымдық қасиеттер бар. Сондықтан да қазақтың дәстүрлі поэзиясы ұдайы философиямен шеңдесіп жатады».

«Дәл осы кезеңде ғұмыр кешкен ең көрнекті қазақ ақындарының бірі Мағжан Жұмабаев поэзия аспанын өзінің құдай берген жарқын таланты мен ерекше шұғылаға бөледі. «Өлеңнің тілге жеңіл, құлаққа жылы тиюін Абай да іздеген, - деп жазады Ж. Аймаутов өзінің 1923 жылғы «Мағжанның ақындығы туралы» деген мақаласында, - Абай да сөздің ішін мәнерлеп, тонын сұлу қылуға тырысқан, бірақ дыбыспен сурет жасауда сөздің сыртқы түрін әдемілеуде Мағжанға жеткен қазақ ақын жоқ . . . Олай болса, ақындық жүзінде Абайдан соңғы әдебиетке жаңа түр кіргізіп, соңына шәкірт ерткен, мектеп ашқан күшті ақын Мағжан екенінде дау жоқ».

Бұдан біз көзі тірісінде - ақ Мағжан Жұмабаев жырларының қазақ халқы, тек қазақ халқы ғана емес - ал, бүкіл түркі әлемі зиялы қауымының санасы мен сезімін жаулап алып аймақтық тіпті әлемдік мәдениеттегі ерекше құбылысқа айналғанын байқаймыз. Шынымен-ақ Мағжан шығармаларында айтылатын қағидалар мен ойлар, ақын жүрегін мазалаған толғаныстар бүгінгі таңда, бір ғасырға жуық уақыт өтседе, өз мәнін жойған жоқ.

Мағжан ақын болса, халықтың тарихи зердесін оятып ұлтық намысымен рухын, өршіл жырға айналдырып, айта алған:

«Ұйқы басқан қабағын,

Бастыра киген тымағын,

Жалқаулықты жар көрген

Жүрген ескі заңымен,

Алдындағы малымен,

Бірге жусап, бірге өрген.

Алаш деген елім бар,

Неге екенін білмеймен-

Сол елімді сүйемін!», -

деп суретейді ақын сол замандағы ұлтының болмысы мен тұрмыс-тіршілігі туралы.

Ұлтты сүю, кісілік деңгейде көтеріліу, туған халқының мүддесі үшін құрбандыққа баруға әзірлік- Мағжан Жұмабаевтың өмірлік мұраты. Мағжанның жұртың бәрі айтып жүрген «түркішілдік» идеясы, яғни түркі халықтарының рухани және мәдени бірлігін жырлау, міне осыдан шыққан:

«Қарашы төңіреке мойнын бұрып,

Алтай, Орал бойында тұрған түрік.

Аты да, заты да жоқ, дыбысы жоқ,

Жоғалған әлдеқайда іріп-шіріп . . . »-

-деп сонау замандарда ықпалы мен жырлаған ақын.

«Япыр-ай, айрылдық па қалың топтан,

Шабылып қайтпайтұғын жауған оқтан?!

Түріктің жолбарыстай жүрегінен,

Шынымен қорқақ құл боп жаудан бұққан ?!

Шарқ ұрып ерікке ұмтылған түрік жаны,

Шынымен ауырды ма, бітіп халы ?!

От сөніп жүректегі құрыды ма?!

Қайнаған тамырдағы ата қаны?!

Бауырым! Сен о жақта, мен бұ жақта,

Қайғыдан қан жұтамыз.

Біздің атқа лайық па құл боп тұру?

Жүр, кетелік Алтайға, ата мирас алтын таққа».

Қазіргі қырықтан аса халық болып қалыптасқан барлық түркі жұртының әрбір баласы үшін жер бетінде ыстық та, қастерлі екі мекені бар. Оның бірі-жоғарыда өзіміз айтқандай Алтай, екіншісі- Түркістан. Мағжан өзінің «Түркістан» поэмасында былай дейді:

«Түркістан - екі дүние есігі ғой,

Түркістан - ер түріктің бесігі ғой,

Тамаша Түркістандай жерде туған,

Түріктің тәңірі берген несібі ғой».

Шынында да, Түкістан екі дүниенің- Шығыс пен Батыстың рухани есігі ғой.

Ақын табиғат жайлы былай толғанады: «Үлбіреген гүл, күңіренген орман, сылдырлаған су, былдыраған бұлақ, шексіз-шетсіз қара-көк теңіз адамның көру сезімін сиқырлап барып, жанда сұлулық толқындарын туғызады».

Қазақ халқының дәстүрлі дүние-танымы арнасында Мағжан жанды, көбінесе, жүрек бейнесінде жырлайды: