Қазақстан жазықтары, үстірттері және қыраттары

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

І. Негізгі бөлім

Қазақстан жазықтары, үстірттері және қыраттары
Батыс Сібір жазығының оңтүстік аймағы
Тұран ойпаты
Каспий маңы ойпаты
Үстірт
Торғай
Орал алды (Жем) үстірті
Жалпы Сырт
Бетпақдала үстірті
Балқаш маңы жазығы

Пайдаланған әдебиет

Қазақстан жазықтары, үстірттері және қыраттары

Жершарындағыжер бедерініңбарлық кездестіруге болады. Республика аумағының ұзақ дамуы нәтижесінде қазіргі жер бедерінің пішіндері пайда болды. Оған ойпаттар мен жазықтар, үстірттер мен қыраттар, аласа таулар мен биік таулар мысал бола алады.

Қазақстан жерінің үштен бірін БатысСібіржазығының оңтүстік бөлігі, Тұранойпаты менКаспиймаңы ойпаты алып жатыр.

Батыс Сібір жазығының оңтүстік аймағы

Республиканың солтүстігінде, солтүстік- созылған ұзынша өңірді қамтиды.

Бұл жазықтың жер бедері бірыңғай тегіс. Кей жерлерінде ғана солтүстік-шығыс бағытта 2-8 км-ге созылған 5-15 м аласа жалдар мен жондар бар. Олардың арасында ұсак көлдер тізбегі таралған. Бір кезде теңіз түбі болғандықтан, горизонталь бағытта орналасқан теңіз шөгінді жыныстарынан (саз, саздауыт, құм) тұрады. Батыс Сібір жазығы оңтүстіктен солтүстікке қарай еңістеу келеді.

Оңтүстікте -Сарыаркағатірелген -ге дейін көтеріледі де, солтүстік, солтүстік-шығыс бағытта (Петропавлмаңында) 130-140м-ге дейін төмендейді. Бұл еңістікті өзендердің өте баяу ағуынан да байқауға болады. Батыс Сібір жазығыЕртіс маңыжәне Есіл-Тобылжазықтары болып екіге бөлінеді.

Тұран ойпаты

ТұранойпатыОрта Азияныңсолтүстік-батысы және Қазақстанның оңтүстік-батысындағы едәуір жерді алып жатқан ойпаң өңір. Қазакстанға оның тек солтүстік бөлігі ғана кіреді, ойпат негізінен Орта Азия республикалары жерінде орналасқан. Ойпаттың шеткі жағалаулары теңіз деңгейінен 200 м-ге дейін көтеріледі де, ортасындағы ойысАралтеңізіне қарай төмендейді. Тұран ойпаты көл, теңіз және өзендердің шөгінді жыныстарынан (лесс тәрізді саз, саздауыт, құм менқұмайт) түзілген. Тұран ойпаты солтүстік-батысында Торғай қолаты арқылы Батыс Сібір жазығымен жалғасады.

Сырдарияөзені Тұран ойпатын Қазакстан жерінде екі бөлікке - солтүстікке және оңтүстікке бөледі. ОңтүстігінҚызылқұм, солтүстігін (Аралмаңы) Қарақұм, Үлкен жәнө КішіБорсыққұмдары алып жатыр. Қызылқұмның жер бедерінде құмды төбелер мен кырқалар басым, ара-тұра тақырлар да кездеседі. Өсімдіктер өскеннен кейін құмдар бекіген, әйтсе де кей жерлерде сусыма шағыл түзетін құмдар да бар.

Каспий маңы ойпаты

СолтүстігіндеЖалпы Сыртқыраты, шығысындаОралалды үстірті, оңтүстігінде Каспий теңізінің аралығында жатыр.

Оңтүстік-шығысында ойпат Үстіртке және Маңқыстау өңіріне жалғасады. Ол теңіз және өзен шөгінділерінің құм, саз және тұнба қабаттарынан түзілген. Каспийтеңізі жағасындағы ойпат теңіз деңгейінен 27 м төменде жатыр. Теңізден кашықтаған сайын, оның биіктігі бірте-бірте көтеріліп, 100 м-ге дейін барады. Каспий маңы ойпатының жалпы жер бедері тегіс. Ол бірнеше рет теңіз табаны болғандықтан кейде ондаған шақырым бойы көтеріңкі жер көре алмайсың. Ойпатта көбінесе тегіс сазды жазыктар мен құм жондары кездеседі.

ОйпаттаНарын, Батпайсағыр, Бозанай, Қосдәулет, Мыңтеке, Тайсойған, Қаракұмқұмдары бар. Аумағы жағынан ең үлкеніЖайықөзенінің батысындағы Нарын құмы. Беті ойлы-белесті құм төбелер қырқалы ойыстармен алмасады. Өсімдіктер өсіп, бекіген құм жондарының кей жерлерінде көлдері мен сорлары бар кішігірім құмды адырлар мен ойыстар ұшырасады.

Каспий маңы ойпатында күмбез тәріздіқыраттарда кездеседі. Олардың кейбіреулерінің биіктігі 100 м-ге көтеріліп, тегіс жазықтардың арасынан құм төбелер көрінеді. Мұнай, гипс, ас тұзы, т. б. пайдалы казбалардың кен орындары осы тұз күмбездерімен тікелей байланысты.

Ойпаттың оңтүстік бөлігінде биіктігі10-45м, ұзындығы25км, ені200-300м, ара кашықтығы 1-2 км шамасындағы бэр төбешіктері кеңінен таралған. Жер беде- рінің бүл пішінін алғаш сипаттап жазған академикК. М. Бэр, сондықтан оның есімімен аталады.

Бэр пікірі бойынша (желдің әрекетінен) және жартылай эолдықаккумуляция(ұшқан құм көшкіндері алыс кашықтықтарға кетпей жақынырақ жерлерде орнығуы) нәтижесінде пайда болған.

Үстірттер мен қыраттарҚазақстан жер бедерінің биігірек үлкен бөлігін қыраттар алып жатыр. ОларҮстірт, Торғай, Оралалды үстірттері, Жалпы Сырт кыраттарының бір бөлігі, жазықтар. Жер беті көбінесе тегіс, біраз жерлері белесті, ал кей жерлерінде беткейлері тік құлама болып келеді.

Үстірт

Солтүстік және солтүстік-батысында Каспий маңы ойпатымен, батысында Маңқыстау жазығымен шектесе . Оның Қазақстанға солтүстік-батыс бөлігі ғана қарайды.

Үстірт- теңіз деңгейінен биіктігі 200 м-ге жуық биіктік үстіндегі жазық. Қазақстан жерінде ең биік тұсы -Мұзбелжоны, биіктігі340м. Солтүстік-шығысқа қарай аласара береді. Үстірт салыстырмалы биіктігі 150 м-ге дейін жететін тік жарлармен шектеледі. Сондай-ак бұлар маусымдық су тасқынынан пайда болған құрғак жыралармен тілімделген. Үстіртке көтерілетін жерді іздеп, тік жарлардың етегінде тәулік бойы жүруге болады.

Торғай

Торғай үстіртішығыстағы Сарыарка, батыстағы Мұғалжар және Оңтүстік Оралдың аралығында жатыр. Солтүстігі Батыс Сібір жазығына, оңтүстігі Шалкартеңіз ойысына жалғасады. Үстірттің орталығында солтүстіктен оңтүстікке созылып жатқан ойыс - Торғай қолаты бар, оны Торғай бұғазы немесе Торғай какпасы деп те атайды. Ол Батыс Сібір жазығын Тұран ойпатымен жалғастырады. Бұғаз аталу себебі ежелгі Арал-Каспий теңіз алабы сол кездегі Батыс Сібір жазығының орнындағы теңіз алабымен осы жер арқылы жалғаскан. Торғай үстірті арқылы Есіл жәнеТобылөзендерінің және Торғай қолатының шағын өзендері өтеді. Үстірттің тегіс бетінде аласа төбелер, жондар, бұйратты қыраттар, көл-көлшік ойыстары, сай-жыралар кездеседі.

Орал алды (Жем) үстірті

Каспий маңы ойпаты мен Мұғалжар тау аралығында жатыр. Үстірттің абсолюттік орташа биіктігі 100 м-ден 300 м-ге жуық. Ол солтүстік-шығы- сында 400-450 м-ге биіктейді де, солтүстікке, батысқа жәнө оңтүстікке қарай аласарып, төбелі-жонды жазыққа ұласып кетеді. Үстірт кей жерлеріндефосфорит, саз, құмшөгінділерінен түзілген. Орал алды үстіртінің оңтүстік бөлігін Жем өзені салалары мен бірнеше ұсак өзендер кесіп өтеді.

Жалпы Сырт

Орал тауы менЕділөзені аралығындағы үлкен қырат. Қазақстанға оның қиыр оңтүстік шағын бөлігі ғана кіреді. Жалпы Сырт солтүстік-батыс бағытта жатқан аласа қыраттарды түзетін әктастан, бордан, т. б. шөгінді жыныстардан түзілген.

Бетпақдала

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.