Денсаулықтың негізгі көрсеткішінің бірі дене дамуы

1.Балалар мен жасөспірімдер гигиенасы пәні және оның мазмұны.
2.Балалар мен жасөспірімдер гигиенасының саласына гигиеналық нормалаудың бірнеше теориялар.
3.Балалар мен жасөспірімдер гигиенасынның негізгі мәселелері.

Дене дамуы – туғаннан бастап есейгенге дейінгі процессті сипаттайтын басты денсаулық көрсеткіштерінің бірі.
Өсіп келе жатқан жас ұрпақтың физикалық денсаулығы мен дамуы халықтың, бүкіл мемлекеттің денсаулығын көрсетеді, популяцияның ұзақ өмір сүруі мен өмірге тұрақтылығын болжауға мүмкіндік береді.
Дене дамуы – есею процессін уақыттың әрбір бөлігінде сипаттайтын қоршаған жағдайға байланысты және тәуелді морфологиялық, функционалдық көрсеткіштерінің жиынтығы.
Бұл анықтамада физикалық даму процесс және жағдай ретінде сипатталады.
Дене дамуы – организмнің ішкі ортасының жайлылығы мен оның қоршаған ортамен қатынасын көрсететін интегральды көрсеткіш.
Дене дамуы қоршаған орта факторларының сәл ғана өзгерісіне де жауап қайтаратын денсаулық «индикаторы» болып табылады.
Дене дамуын зерттеу және анализдеу төмендегі мақсаттармен жүргізіледі:
1. Өсу және даму заңдылықтарын анықтау;
2. Дене дамудың деңгейін және оның сәйкестік дәрежесін бағалау;
3. Балалардың немесе жеке топтардың денсаулық жағдайын бағалау;
4. Қоршаған орта факторларының әсерін, сонымен қатар оқу, еңбек, дене шынықтыру әрекеттерін зерттеу;
5. Профилактикалық шаралардың тиімділігін бағалау.
Организмнің құрылымдық процесстерін көрсететін физикалық даму көрсеткіштері 3 топқа бөлінеді:
1. Соматомертрлік: дене ұзындығы, дене салмағы, кеуде клеткасының аумағы, бастың аумағы, иықтың, балтырдың диаметрі.
2. Физиометрлік: өкпенің тіршілік сыйымдылығы, динамометр көрсеткіштері – қолдың күші, арқа бұлшықеттерінің күші.
3. Соматоскопиялық: жыныстық даму деңгейі, қаңқаның, сүйектің, омыртқаның, кеуде клеткасының формасы, арқаның сипаты.
Бұл көрсеткіштерді зерделеу үшін 2 әдіс қолданылады: индивидуализирленген және генерализденген.
Индивидуализирленген әдіс – нақты өмір жағдайында әрбір баланың өсуі мен дамуын динамикалық бақылау. Бұл – организмге табиғи факторлар мен әлеуметтік ортаның әсерін зерттейтін лонгитудиальды, бөліктік әдіс.
Генерализденген әдіс – стандарттар жасау мақсатымен балалардың үлкен топтарының физикалық дамуын бірмезгілде жаппай зерттеу. Бұл – организмнің даму заңдылықтарын анықтауға мүмкіндік беретін популяцияны көлденең бөлу әдісі.
Дене дамуын генерализденген әдіспен зерттеу стандарттар жасау үшін ақпарат алуға мүмкіндік береді. Жергілікті және аймақтық стандарттарды бөледі, олар 5 – 7 жылда 1 рет жаңартылып отырады. Физикалық даму көрсеткіштерінің стандарттарын жасау бірнеше кезеңде жүргізіледі:
1. Деректерді жинау;
2. Антропометрлік мәліметтерді алдын ала мұқият қарау;
3. Деректерді біртектес топтарға бөлу (жынысы, жасы, ұлты);
4. Кезең әдісі бойынша алынған деректерді нұсқалық – статистикалық құру.
Дене дамуы көрсеткіштерін бағалау үшін 2 әдіс қолданылады:
1. Регрессия шкаласы арқылы бағалау;
2. Центильды әдіс.
Регрессия шкалалары: (өсу бойынша регрессия кестесі) үш көрсеткіштердің өзара байланысын есепке алады, яғни бойы, салмағы, кеуде клеткасының аумағы. Олардың құрылу негізінде дене салмағы мен кеуде клеткасының аумағының бойдың 1 см. өскендігіне тәуелділік принципі жатыр. Бұндай кестелер ұлты мен тұрғылықты жерін есепке ала отырып, балалардың барлық жастық – жыныстық топтары үшін жасалады. Физикалық дамуды бағалаудың 5 дәрежесін бөледі:
1. Жақсы үйлесімді физикалық даму (І дәреже);
2. Нашарлаған үйлесімді емес физикалық даму (ІІ дәреже);
3. Нашар үйлесімді емес физикалық даму (ІІІ дәреже);
4. Физикалық дамудың жалпы кешігуі (IV дәреже);
5. Физикалық дамудың озуы (V дәреже).
Бұл қалыпты таралумен параметрлік, симметриялық әдіс болып табылады.

1. Гигиена детей и подростков. Учебник (В. Н. Кордашенко, Е. П. Стромская, Л. П. Кондакова – Варламова и др.). Под ред. В. Н. Кордашенко 2 издание и переб. и дополн.- м.:М – Медицина, 1988г. (Учебн. литература для студентов медицинских институтов).
2. Гигиена детей и подростков. Руководство для санитарных врачей. Под ред. Г. Н. Сердюковской и А. Г. Сухарева – Медицина, 1986.
3. Избранные лекции по гигиене детей и подростков. (Методичекое пособие для студентов санитарно – гигиенического и педиатрического факультетов.). Составитель проф. А. Г. Сердюковской. М. Медицина, 1983г.
4. Руководство для врачей школ. Под ред. Г. Н. Сердюковской. М. Медицина, 1983г.
5. Справочник по санитарно – гигиеническому контролю за детскими учреждениями. Под. ред. М. Г. Шандалы. Киев: Здоровье. 1979г.
6. Громбах С. М. Оценка здоровья детей и подростков при массовых осмотрах. - Вопросы охраны материнства, 1973г. 7,7 стр.
7. А. Р. Чекин. Очерки развития санитарно – эпидемиологической службы в Казахстане. Изд. Казахстан, Алма – Ата, 1975г.
8.Жасқа сай физиология жєне мектеп гигиенасы. Авторы К.Дуйсембин,
З. Алиакбарова Алматы 2002 ж.
9. Гигиена детей и подростков. Учебник для студентов медицинских вузов . Под ред. В.Р. Кучма Москва « Медицина» 2001 г.