Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Эстетикалық тәрбие . оқу.тәрбие процесінің құрамды бөлігі ... ..
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық процесс ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру жөнінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу технологиясын үйретудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу“ кәсіби бағытына және “Көркем.қолданбалы еңбек“ түріне баулудың тақырыптық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғары сынып оқушыларына үйретудің тақырыптық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Материалдарды өңдеуге баулудағы оқытудың әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Ағаш бұйымдарын арнайы әрлеудің техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Ағаш материалдары және өлшеу, белгі салу құралдары ... ... ... ... ... ...
3.2 Ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 Эстетикалық тәрбие . оқу.тәрбие процесінің құрамды бөлігі ... ..
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық процесс ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру жөнінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу технологиясын үйретудің әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу“ кәсіби бағытына және “Көркем.қолданбалы еңбек“ түріне баулудың тақырыптық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғары сынып оқушыларына үйретудің тақырыптық жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Материалдарды өңдеуге баулудағы оқытудың әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Ағаш бұйымдарын арнайы әрлеудің техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Ағаш материалдары және өлшеу, белгі салу құралдары ... ... ... ... ... ...
3.2 Ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу техникасы мен технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы - қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып, адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу процесіне ерекше мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы процесті тікелей жасаушы және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың, адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың, осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен. Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады. Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын, өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие процесінде қарастыратын. Ал, ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі көп соларды оқу-тәрбие процесіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “ Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі ” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б. “Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық.
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау процесіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың, Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар.
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың, С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.), С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды.
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың, Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың, т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру, бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағытта оқытуда ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеу түрлеріне баулудың мазмұнын, тиімді әдістері мен формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын кәсіптік бағытта оқыту.
Зерттеу пәні - ағаштан бұйымдар дайындаудың технологиясы, әдіс-тәсілдері, формалары.
Зерттеу міндеттері:
1. Педагогикалық, әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу.
2. Эстетикалық тәрбие және оған тәрбиелеу процесінің мәнін анықтау.
3. Кәсіби бағытта оқытуда ағаштан бұйымдар дайындауды үйрету мазмұнын анықтау.
4. Бағдарлама негізінде тақырыптық жоспар құру.
5. Ағаштан бұйымдар дайындауды үйретудің формалары мен әдістерін анықтау.
6. Ағаштан дайындалған бұйымдарды көркем өңдеудің, арнайы әрлеудің техникасы мен технологиясын сипаттау.
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы - қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып, адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу процесіне ерекше мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы процесті тікелей жасаушы және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың, адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың, осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен. Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады. Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын, өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие процесінде қарастыратын. Ал, ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі көп соларды оқу-тәрбие процесіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “ Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі ” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б. “Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық.
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау процесіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың, Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар.
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың, С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.), С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды.
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың, Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың, т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру, бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағытта оқытуда ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеу түрлеріне баулудың мазмұнын, тиімді әдістері мен формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын кәсіптік бағытта оқыту.
Зерттеу пәні - ағаштан бұйымдар дайындаудың технологиясы, әдіс-тәсілдері, формалары.
Зерттеу міндеттері:
1. Педагогикалық, әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу.
2. Эстетикалық тәрбие және оған тәрбиелеу процесінің мәнін анықтау.
3. Кәсіби бағытта оқытуда ағаштан бұйымдар дайындауды үйрету мазмұнын анықтау.
4. Бағдарлама негізінде тақырыптық жоспар құру.
5. Ағаштан бұйымдар дайындауды үйретудің формалары мен әдістерін анықтау.
6. Ағаштан дайындалған бұйымдарды көркем өңдеудің, арнайы әрлеудің техникасы мен технологиясын сипаттау.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. -Алматы, Қазақстан 1993, 9 сәуір.
2 Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларын еңбекке оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасы. -Алматы: Қазақстан. 1993 ж. 21 қаңтар.
3 Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңы. Астана, 1999 ж. 7 маусым.
4 Арғынбаев Х. Қазақ халқының қол өнері. Алматы. Өнер, 1987
5 Атутов П. Р., Бабкин Н. И., Васильев О. Н. Связь трудового обучения с основами наук. М.: Просвещение, 1993.
6 Батышев С. Я. Трудовая подготовка школьников. Вопросы теории и методики. М.: Педагогика. 1981.
7 Бычков А.В. Примерное тематическое планирование занятий по художественно-прикладным видам труда в ІХ классе. //Школа и производство. -М.: N8, 9, 10. 1982.
8 Жалпы білім беретін орта мектептің 8-9 класс оқушыларына кәсіптік білім беру бағдарламасы. Кәсіби бағыты - ағаш өңдеу. -Алматы, “Мектеп”, 1987.
9 Жарықбаев К. Психология. - Алматы. Мектеп 1990.
10 Жұмабаев М. Пидагогика. - Алматы. Ана тілі, 1992. -112 б.
11 Ильина В. А. Педагогика. - Алматы, Мектеп, 1977. 488 б.
12 Казакевич В. М., Поляков В. А., Ставровский А. Е. Основы методики и трудового обучения. Под. ред. В. А. Полякова. -М.: Просвещение 1983.
13 Казаринова В.И. Красота, вкус, экономика. -М.: Экономика, 1985. -240 с.
14 Кальней В. А. и др. Основы методики трудового и профессионального обучения. М.: Просвещение, 1987.
15 Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. -Алматы.: Қазақстан, 1995.
16 Жарықбаев Қ., Қалиев С.. Қазақ тәлім-тәрбиесі - Алматы. Қазақстан, 1995. -352 б.
17 Межшкольные учебно-производственные мастерские: Кн. для учителя: Из опыта работы /А.Я.Сова и др., Под ред. А.Я.Совы. -М.: Просвещения, 1987. -144 с.
18 Методика трудового обучение с практикумом. Под. ред. Д.А.Тхоржевского - М.: Просвещение 1987.
19 Муравьев Е. М., Молодцов М. П. Практикум в учебных мастерских - М.: Просвещение, 1984
20 “Орталау мектеп программалары”. Еңбекке баулу V-VІІ кластар. Қазақша аудармасы “Мектеп”, 1986. Қазақша аудармасын Қазақ ССР Оқу министрлігінің коллегиясы мақұлдаған.
21 Ортаев Б. Еңбекке баулу сабақтарында қолөнерге үйретудің политехникалық бағыты. Әдістемелік құрал. /Ред. басқарған Ю.Н.Камалов. Шымкент, М.Әуезов атындағы ОІГУ, 1997. 51 б.
22 Оспанов Ә. Шеберлікке үйрен. -Алматы, “Қайнар”, 1976. 262 б.
23 Педагогикалық және жас ерекшеліктер психологиясы. Ред. басқ. А. В. Петровский, Алматы. Мектеп, 1987.
24 Сасова И.А., Аменд А.Ф. Экономическое воспитание школьников в процессе трудовой подготовки /Под ред. В.К.Розова. -М.: Просвещение, 1988. -192 с.
25 Справочник по трудовому обучению: Пособие для учащихся 5-7 кл. /И.А.Карабанов, А.А.Деркачев, В.А.Юдицкий и др.; Под ред. И.А.Карабанова. -М.: Просвещение, 1991. -239 с.
26 Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. -Алматы: “Білім”, 1995. 232 б
27 Федотов Г. Я. Дарите людям красату. Книга для учащихся ст. классов - М.: Просвещение, 1985. -255 с.
1 Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. -Алматы, Қазақстан 1993, 9 сәуір.
2 Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері оқушыларын еңбекке оқыту мен тәрбиелеу тұжырымдамасы. -Алматы: Қазақстан. 1993 ж. 21 қаңтар.
3 Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңы. Астана, 1999 ж. 7 маусым.
4 Арғынбаев Х. Қазақ халқының қол өнері. Алматы. Өнер, 1987
5 Атутов П. Р., Бабкин Н. И., Васильев О. Н. Связь трудового обучения с основами наук. М.: Просвещение, 1993.
6 Батышев С. Я. Трудовая подготовка школьников. Вопросы теории и методики. М.: Педагогика. 1981.
7 Бычков А.В. Примерное тематическое планирование занятий по художественно-прикладным видам труда в ІХ классе. //Школа и производство. -М.: N8, 9, 10. 1982.
8 Жалпы білім беретін орта мектептің 8-9 класс оқушыларына кәсіптік білім беру бағдарламасы. Кәсіби бағыты - ағаш өңдеу. -Алматы, “Мектеп”, 1987.
9 Жарықбаев К. Психология. - Алматы. Мектеп 1990.
10 Жұмабаев М. Пидагогика. - Алматы. Ана тілі, 1992. -112 б.
11 Ильина В. А. Педагогика. - Алматы, Мектеп, 1977. 488 б.
12 Казакевич В. М., Поляков В. А., Ставровский А. Е. Основы методики и трудового обучения. Под. ред. В. А. Полякова. -М.: Просвещение 1983.
13 Казаринова В.И. Красота, вкус, экономика. -М.: Экономика, 1985. -240 с.
14 Кальней В. А. и др. Основы методики трудового и профессионального обучения. М.: Просвещение, 1987.
15 Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. -Алматы.: Қазақстан, 1995.
16 Жарықбаев Қ., Қалиев С.. Қазақ тәлім-тәрбиесі - Алматы. Қазақстан, 1995. -352 б.
17 Межшкольные учебно-производственные мастерские: Кн. для учителя: Из опыта работы /А.Я.Сова и др., Под ред. А.Я.Совы. -М.: Просвещения, 1987. -144 с.
18 Методика трудового обучение с практикумом. Под. ред. Д.А.Тхоржевского - М.: Просвещение 1987.
19 Муравьев Е. М., Молодцов М. П. Практикум в учебных мастерских - М.: Просвещение, 1984
20 “Орталау мектеп программалары”. Еңбекке баулу V-VІІ кластар. Қазақша аудармасы “Мектеп”, 1986. Қазақша аудармасын Қазақ ССР Оқу министрлігінің коллегиясы мақұлдаған.
21 Ортаев Б. Еңбекке баулу сабақтарында қолөнерге үйретудің политехникалық бағыты. Әдістемелік құрал. /Ред. басқарған Ю.Н.Камалов. Шымкент, М.Әуезов атындағы ОІГУ, 1997. 51 б.
22 Оспанов Ә. Шеберлікке үйрен. -Алматы, “Қайнар”, 1976. 262 б.
23 Педагогикалық және жас ерекшеліктер психологиясы. Ред. басқ. А. В. Петровский, Алматы. Мектеп, 1987.
24 Сасова И.А., Аменд А.Ф. Экономическое воспитание школьников в процессе трудовой подготовки /Под ред. В.К.Розова. -М.: Просвещение, 1988. -192 с.
25 Справочник по трудовому обучению: Пособие для учащихся 5-7 кл. /И.А.Карабанов, А.А.Деркачев, В.А.Юдицкий и др.; Под ред. И.А.Карабанова. -М.: Просвещение, 1991. -239 с.
26 Ұзақбаева С. Тамыры терең тәрбие. -Алматы: “Білім”, 1995. 232 б
27 Федотов Г. Я. Дарите людям красату. Книга для учащихся ст. классов - М.: Просвещение, 1985. -255 с.
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Арысбеков Ақтөре Мейрамбекұлы
Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к., доцент м.а. Әуелбеков Е.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды
арнайы технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған
Арысбеков А.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент м.а.
Алимбекова С.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік 3
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Белгілеулер мен 6
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
Кіріспе 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Эстетикалық тәрбие - оқу-тәрбие процесінің құрамды бөлігі ... ..
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық
процесс ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру
жөнінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
әрлеу технологиясын үйретудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу“ кәсіби бағытына және
“Көркем-қолданбалы еңбек“ түріне баулудың тақырыптық
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғары сынып оқушыларына үйретудің
тақырыптық
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.3 Материалдарды өңдеуге баулудағы оқытудың әдістері мен формалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
3 Ағаш бұйымдарын арнайы әрлеудің техникасы мен
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.1 Ағаш материалдары және өлшеу, белгі салу
құралдары ... ... ... ... ... ...
3.2 Ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу техникасы мен
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие процесінің құрамдас негізігі
бөлігі.
Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі дегеніміз - ғылыми
негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы педагогикалық
ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы.
Оқыту әдістері дегеніміз - оқытушы мен оқушылардың жұмыс істеу әдісі,
оның арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүние
танымдылығы мен қабілеттілігі артады.
Әңгіме дегеніміз - бұл оқытудың сұрақ-жауап әдісі.
Демонстрация әдісі әсіресе еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында
түрлі приборларды, табиғи объектілерді демонстрациялау үшін қолданылады.
Түсіндірме - иллюстративті әдіс информациялық - рецептипті әдіс деп те
атайды.
Репродуктивті әдіс - бұл әдістің негізгі белгісі еске түсіру және
мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттерінің тәсілін қайталау болады.
Әрлеу дегеніміз - бұл бұйым бетіне берік, сәндік қорғағыш қабатпен
қаптау.
Текстураны қаптау арқылы әрлеу дегеніміз - бұл бұйымның бетін
көрінбейтін берік , сәндік қабатпен, табиғи текстураны немесе ағаштың
породасын жабуды айтады.
Металдау деп - ағашты жұқа металл немесе қорытпаларымен (алтын, күміс,
қола) әртүрлі тәсілмен қаптауды айтады.
Кесу (ою) - ағаш бұйымдарын (әшекейлеудің) әдемілеудің көне
тәсілдердің бірі.
Оюлап кесу (өрнектеп ою)- бұл ағаштың бетіндегі суреттің негізгі
сызықтарын жұқа тереңдікте сызық түрінде кесу.
Жазық ою - бірнеше миллеметр фоннан (негізгі түстен) төмен орындалады.
Рельефті ою - фоннан едәуір төмен тереңдікте орындалады.
Егерде кесілген сурет беткі қабаттан айтарлықтай шығыңқы болса, онда
оны горельеф дейді, одан төмен дөңестіктегісі - барельеф деп аталады.
Ағаштан мозайка (құрақ) - бұйымды әйнекпен, сүйекпен, мрамормен,
ағаштың қымбат породасымен әшекейлеу.
Инкрустация - ағаштың бетін сүйек, металл және т.б. материалдардың жұқа
қабатымен (пластинкасымен) әшекейлеу.
Интарсия - ағаштың жұқа пластина қабатын басқа ағаштың басқа
породасынан жасалған бұйымның кесіліп алынған орнына желімдеу.
Маркетри - бұйымның бетіне шпоннан алынған суреттерді желімдеу.
Ағашты күйдіріп өрнектеу - ағаштың бетіне ыстық штамптың, қызған электр
біздің, қыздырылған металл вальци арасымен прокаттау арқылы сурет түсіру.
Суретті қыздырылған вальци арасында прокаттау арқылы күйдіріп өрнектеу
- пиротипия деп аталып, жазық беттерді әшекейлеу (өңдеу) үшін қолданылады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
Технология мұғалімі – мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім;
Кіріспе
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы
- қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық
қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты
факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық
негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып,
адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін
көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық
идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар
тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай
қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу процесіне ерекше
мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда
өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және
саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен
мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай
басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша
сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы процесті тікелей жасаушы
және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың,
адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың,
осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың
материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның
өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және
қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары
білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның
әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты
міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-
педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы
интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және
пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық
прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып
отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-
терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен.
Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын
әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін
саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде
өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады.
Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-
жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген
жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын,
өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей
білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін
ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем
өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды
көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған
бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту
мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп
қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді
игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу
еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге
баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив
курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке
баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем
өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие процесінде қарастыратын. Ал, ағаштан
дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша
қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі
көп соларды оқу-тәрбие процесіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер
осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың
қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “ Жоғары
сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен
өңдеуге үйрету әдістемесі ” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу
мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б.
“Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық.
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары
мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау
процесіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары
мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың,
Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке
баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар.
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз
болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған
студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың,
С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.),
С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты
кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды.
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың,
Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың, т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл
еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру,
бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағытта оқытуда
ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеу түрлеріне баулудың мазмұнын,
тиімді әдістері мен формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын кәсіптік бағытта оқыту.
Зерттеу пәні - ағаштан бұйымдар дайындаудың технологиясы, әдіс-
тәсілдері, формалары.
Зерттеу міндеттері:
1. Педагогикалық, әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу.
2. Эстетикалық тәрбие және оған тәрбиелеу процесінің мәнін анықтау.
3. Кәсіби бағытта оқытуда ағаштан бұйымдар дайындауды үйрету мазмұнын
анықтау.
4. Бағдарлама негізінде тақырыптық жоспар құру.
5. Ағаштан бұйымдар дайындауды үйретудің формалары мен әдістерін анықтау.
6. Ағаштан дайындалған бұйымдарды көркем өңдеудің, арнайы әрлеудің
техникасы мен технологиясын сипаттау.
І Эстетикалық тәрбие - оқу-тәрбие процесінің құрамды бөлігі
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық процесс
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастырудың соншама
ауқымды саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды “көркемдікке
тәрбиелеу” деген ұғыммен пара-пар алып жүр. Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз
- өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі міндеттері мыналар:
эстетикалық қабылдауды - табиғаттағы, өнердегі, қоршаған өмірдегі
әсемдікті қабылдауды дамыту;
эстетикалық талғамды, әсемдікті бағалай білуді, шын әсем нәрсені
эстетикалық емес нәрседен ажырата білуді тәрбиелеу;
өнерде өзін шама-шарқынша көрсете білуге, қоршаған өмірге эстетиканы
сіңіре білуге тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие ақыл-ой тәрбиесіне өте тығыз байланысты. Эстетикалық
қабылдаудың танымдағы ролі туралы В.Г.Белинский былай деп өте жақсы айтқан:
“Философ силлогизмдермен сөйлейді, ақын - образдармен және бейнелермен
сөйлейді, ал екеуі де сол бір нәрсені айтады. Саяси экономия маманы
статистикалық сандармен қаруланып алып, қоғамдағы пәлендей таптың жағдайы
пәлендей-пәлендей себептерге байланысты нашарлап кетті деп дәлелдеп, өз
оқушыларының немесе тыңдаушыларының ақыл-ойына әсер етеді. Ақын шын өмірді
әсерлі де айқын бейнелеуі арқылы дұрыс бейнені көрсетеді де, өз
оқушыларының фантазиясына әсер етеді. Біреуі дәлелдейді, екіншісі -
көрсетіп береді, сөйтіп, екеуі де сендіреді, бірақ біреуі логикалық
дәлелдермен, ал екіншісі - бейнелермен сендіреді ... өнер санаға ғылымнан
кем әсер етпейді. Бұл жерде ғылым да, өнер де бірдей қажет, сол себептен
ғылым да өнердің орнын баса алмайды, өнер де ғылымның орнын баса алмайды.
Мектепте шеберханалар мен кабинеттердегі еңбек жағдайларына қойылатын
эстетикалық талаптар сақталатын, еңбек пен өндірілетін заттарды әдемілеп
нақыштайтын, оқушының жұмыс орны нақпа-нақ ұйымдастырылып, еңбек процесінің
өзі жақсы жоспарланған мектептерде еңбек эстетикасы ең кең мағынадағы еңбек
тәрбиесіне, яғни еңбекке қазіргі көзқарас тұрғысынан қарауға да, еңбектің
пәрменді әдеттеріне дағдылануға да себепші болады.
Біздің елімізде халыққа білім берудің жаңа жүйесі қалыптасқан алғашқы
жылдардан бастап-ақ эстетикалық тәрбиеге зор маңыз беретін болды. Мәселен,
“Эстетикалық бұйымдар: желімдеу, сурет салу, ән айту және музыка әсте де
қайдағы бір екінші қатардағы өмірдің сән-салтанаты емес. Әсіресе сурет салу
мен желімдеу, оның қосалқы бұйымы ретінде, аса көрнекті орын алуға тиіс.
Тегі эстетикалық тәрбие деп қайсы бір қара дүрсін балалық өнерді оқыту
емес, сезім органдары мен шығармашылық қабілеттерді ұдайы дамыта беру деп
түсінген жөн, мұның өзі әсемдіктен ләззат алуға және әсемдіктің өзін
жасауға мүмкіндік береді. Бұл элементтен құралақан қалған еңбекке және
ғылымға оқыту жансыз-нәрсіз болып шығар еді..”.
Қоғамымыздың қазіргі даму жағдайында эстетикалық тәрбие жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыруда маңызды орын алады.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие процесінің құрамдас негізігі
бөлігі. Оның өзіндік мазмұны бар. Бұл тәрбиенің теориялық және практикалық
мәселелері педагогикада шешілген.
Эстетикалық тәрбиенің теориясы мен практикасын талдауға халық ағарту
ісінің көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкая сияқты өкілдері қатысты. Педагогикада эстетикалық
тәрбие тәрбиенің басқа жақтарымен тығыз байланыста қаралуда. Оқушыға
оқытылатын құбылыстың әсемдік сырын ашпай тұрып, оған ақыл-ой тәрбиесін
беру; еңбек процесі мен мазмұнының игі жақтарын танытпай, еңбек тәрбиесін
беру; іс-әрекеттің адалдығын танытпай, адамгершілік тәрбиесін беру; адам
дене құрылыс мүшелерін танытып алмай, дене тәрбиесін беру мүмкін емес.
Сонымен қатар эстетикалық тәрбиені өмірден, шығармашылық белсенді іс-
әрекеттен бөлуге болмайды. Қайта оны өмірмен тығыз байланыстыра отырып, біз
ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және дене тәрбиесі проблемаларын тиімді шешуге
мүмкіндік туғызамыз.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - басқа тәрбие түрлері сияқты жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыру. Эстетикалық тәрбие кең көлемде, яғни көркем
өнерде, адамдардың барлық іс-әрекеттерінде, қоғамдық болмыста жан-жақты
сипат алуы тиіс.
В.Н.Шацкая “Эстетикалық тәрбиенің негізі, мақсаты мен мәні” атты
мақаласында эстетикалық тәрбие дегеніміз - айналадағы болмыста, табиғатта,
қоғамдық өмірде, еңбекте, көркем өнер құбылыстарындағы әсемдікті сезініп,
мақсатты қабылдау қабілетін тәрбиелеу. Көркемөнерде, өмірде әсемдікті
жасауға шамасынша қатысуға қабілеттері мен мүмкіндіктерін тәрбиелеу, - деп
сипаттама береді. Бұл айтылған анықтамада жеке бастың белсенді-әрекеттік
жағы қарастырылмаған. Белгілі педагог А.И. Буров эстетикалық тәрбиеге
“әсемдік заңы бойынша” адамның әрекетке және көркемөнерге эстетикалық
көзқарасын, эстетикалық қажеті мен шығармашылық әрекетін қалыптастыру, -
деген анықтама береді.
“Оқушылардың эстетикалық тәрбиесі” атты кітапта эстетикалық тәрбие түрі
жеке бастың әрекет пен болмысқа эстетикалық көзқарасын қалыптастырудағы
мақсатты, ұйымдасқан педагогикалық процесс ретінде қарастырылады.
Біздің көзқарасымызша, бұл - процестің педагогикалық бағыты мен
методологиялық негізін сипаттайтын мазмұнды анықтама. Қазіргі педагогикада
эстетикалық тәрбиені тәрбиенің басқа түрлерімен байла-ныстыра кеңінен
қарастыру - актуалды мәселе.
В.Н.Шацкаяның “Балалардың жанұядағы эстетикалық тәрбиесі” атты кітабы
оқушыларға берілетін эстетикалық тәрбие мәселелерін қарастырады. Кітапта
балалардың эстетикалық мүмкіндігі мен қабілетін тәрбиелеуде мына
мәселелерге назар аударылған.
1. Көркемөнерде, табиғатта, қоғамдық өмірде, адамдардың тұрмыстық
қатынастарында әсемдікті дұрыс тануды тәрбиелеу.
2. Құбылыстарды, түрлі сезім, сенімдерді, талғамды балалардың эстети-
калық түрғыдан қабылдауын, оның бірте-бірте қалыптасуын дамыту.
3. Балалардың көркемдік қабілетін дамыту, білімін, іскерлігін қалып-
тастыру.
А.И.Буров “Эстетикалық тәрбиенің жүйесі мәселелеріне” атты мақаласында
оқушыға эстетикалық білім беріп, тәрбиелеу процесін іске асыруда тәрбиеші-
мұғалім тарапынан танып білуге тиісті үш бағытты ұсынады:
1. Тәрбиеленуші мен жұмыс істеу үшін мұғалімге қажетті оқу-тәрбие
материалдары.
2. Эстетикалық тәрбиенің кезеңдік мөлшерін ескеріп эстетикалық тәрбие
қорытындысын программалай білу.
3. Осы негізге лайық педагогикалық процесті құрып, методикалық
әдістердің анықтамаларын жасау.
Жоғары оқу орындарында эстетикалық тәрбие беру мәселелері күрделеніп,
кеңи түсіп, ол орта мектептегі эстетикалық тәрбие мәсе-лелерімен
сабақтастығын сақтай жүргізілуі тиіс.
1. Табиғатта, ғылымда, көркемөнерде, қоғамдық өмір құбылыстарында,
адамгершілік қарым-қатынастардағы әсемдікті дұрыс танып, түсіну үшін
студенттердің эстетикалық қажеттілік пен мүмкіндіктерін тәрбиелеу.
2. Студенттердің зеректігін, сезім, реніштерін, көзқарас, сенімдерін
эстетикалық тұрғыдан дамыту; көркемөнер туындыларымен жүйелі де терең
таныстыру негізінде эстетикалық талғамын арттыру.
3. Олардың таным белсенділігін, әсемдік әлеміне, эстетиканың ғылыми
мәселелеріне қызықтыра тәрбиелеу, өз бетінше эстетикалық білім алуға өзін-
өзі тәрбиелеуге баулу.
4. Қоғамдық және жеке өмірдің сұлулық элементтерін енгізуде студент-
тердің педагогикалық дағдылары мен іскерлігін дамыту.
Эстетикалық тәрбиенің құрамдас бөлігі - эстетикалық білім беру яғни
көркемөнердің әр түрінен, эстетикалық тәрбиеден жүйелі ғылыми білім мен
білік, дағдылар беру. Студенттерге, оқушыларға эстетикалық білім беру оқу
процесінің түрлі формаларында іске асырылады. Олар жалпы білімдік, арнаулы
және педагогикалық тұрғыда лекцияда, практикалық және семинар сабақтарында;
ал эстетикалық пәндер бойынша студенттерге арнаулы курстар мен
семинарларда; сондай-ақ курстық, дипломдық жұмыстарда, педпрактика
процесінде және аудиториядан тыс әртүрлі жұмыстарда астарлас жүргізіледі.
Сондықтан да болашақ ұстаздардың эстетикалық даярлығы оқу-тәрбие процесінің
мазмұнында эстетикалық білім беру және тәрбие мәселелерімен байланысты
қарастырылуы тиіс.
Қазақстанда соңғы оншақты жылдың көлемінде шынайы әсемдігімен және
көркемдік талғамымен еркшеленетін халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері үлкен екендігін дәлелдеп көрсеткен зерттеулер
бар. Халық жасаған осынау өнер халық игілігі болып табылады, ол өзінің
көркемдік құндылығын күні бүгін де жоғалтпаған. Республикада бұл салада
бірқатар жұмыстарды Ә.Қамақов, К.Әмірғазин, Е.Асылханов, Ж.Балкенов,
С.Жолдасбекова т.б. атқарды. Оларда халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
маңызы мен рөлі, олардың оқушыларға эмоциялық әсер ашып көрсетіліп,
халықтың көркем кәсіпшілігі, халық шеберлері өнеріне, халықтың көркемдік
тәжірибесі мен дәстүріне сипаттама беріледі және т.б.
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру жөнінде
Қазіргі заманның тарихи шешімдеріне орай жоғары оқу орындарындағы
студенттер, мектепте оқушылар эстетикасын жан-жақты дамытудың маңызы
ерекше. Өйткені болашақ маманның, қоғамның құраушысының мәдени дәрежесі
күнделікті оқу тәрбие процесінде, арнаулы білімдерді ғылыми тұрғыда игеру,
адамзат жасап жатқан әлеуметтік тәжірибеге қанығу барысында қалыптаспақ.
Мемлекеттік театр-көркемөнер жоғары оқу орны республикаға өнер мен
мәдениет саласына мамандар даярлайтын болғандықтан эстетикалық тәрбиені
басқа жоғары оқу орындарына қарағанда ерекше сипатта жүргізеді. Бұл орайда
жинақтаған озат тәжірибе туралы көп айтылады.
Жер-жердегі ғылыми және методикалық жарияламаларға жүгінсек,
студенттерге, оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі қол жеткен табыстарға
қарамастан, әлі де шешілмеген, еленбеген, қайшылықтарға да ұшырап жатқан
проблемалар бар.
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелеріне қарасақ, студенттердің,
оқушылардың бірқатар әсемдік атаулыға сырттай үйір болғанмен, оның мән-
мазмұнына қаныға қоймағанын байқаймыз. Сөйтіп, әсемге әуестік пен оған
шынайы беріле сүйсіну арасында айырмашылық туады. Эстетикаға сырттай қызығу
жеке баста іштей тебіреніс туғызбайды. Демек, ол әдемілік, әсемдік
талаптарына өз басының талғамын жарас-тыра алмайды. Мынадай қарапайым
мысалға жүгінейік: жас жандар модаға қызығып, сырт сымбатын түзеп, сәндене
киінгенмен, ішкі дүниесі өлшем, шама, кішіпейілділік, жарасымдылық
дегендерден рабайсыз қалады. Киім кию-адамның ажарын, эстетикалық дәрежесін
ғана емес, оның эстетикалық талғамын, мінез құлқын, айналасындағы
адамдарға, дүниеге көзқарасын, қарым-қатынасын көрсететін көрне-кілік.
Бірталай адамдар бойынан мұндай жарасымдылық табылмайды, сырты сұлу
болғанмен, ісі пасыққа ұқсап кетеді.
Бізде эстетикалық тәрбие - осындайларға қарсы болып, жоғары оқу
орнында, мектеп қабырғасында тәлім-тәрбие алып шықпақ әрбір жас маманды,
қоғамның құраушысын ол қандай мамандық алса да, ең әуелі үлкен әріппен
жазылатын Адам ғып шығару. Өйткені білім мен мінез, сөз бен істің бірлігі -
эстетикалық жетілудің айнымайтын белгісі. Кәсіптік шеберлік пен әлеуметтік
белсенділік те жаңа адамның жарасымды сапасы болмақ.
Зерттеушілер Республикамыздың барлық жоғары оқу орындарында дерлік
студенттерге эстетикалық тәрбие берудің үлкен де әр салалы тиімді жұмыстары
жүргізіліп келетіндігін анықтаған, олардың ішінде салмақтылары да, көпке
ұсынар ұнамды тәжірибелердің де бар екендігін көрсетеді.
Ол, ең алдымен, студенттерді эстетика, тарих және өнердің теориялық
курстарымен қаруландыру, эстетика мәселесінен жоғары оқу орындары арасында
жүргізілетін олимпиадаларға қатыстыру.
“Студент жастарға эстетикалық тәрбие берудегі жүйелілік дегеніміз не?”
деген сұрақ зерттеушілерді толғандырып, шешімін таба қоймаған күрделі
проблема болып табылады. Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі
дегеніміз - ғылыми негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы
педагогикалық ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы. Мұндай тұтастық
болашақ мамандардың жан-жақты жарасымды дамуын қамтамасыз ететін өнер,
бойына дарытып, айналадағы болмыс құбылыстарының сырына қанығып, өзінің іс-
әрекетін сұлулық заңымен жүргізе білу қабілетін қалыптастыру.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесін осы талаптар тұрғысынан қарап, оның
құрамына зерттеушілер төмендегі мәселелерді енгізеді:
- материалдық-рухани орта ықпалында тәрбиелеу;
- гуманитарлық және арнаулы пәндер мазмұнындағы эстетикалық ғылым
ықпалында баулу;
- ғылыми шығармашылықтың эстетикалық аспектілері ықпалын арттыру;
- теориялық-эстетикалық тәрбие яғни тиісті міндетті бағдарламалық
пәндер мен факультативтік пәндерді оқып-үйрену барысында эстетика мен өнер
саласындағы теориялық білімдерді игеру;
- әдебиет пен өнер ықпалын пайдалану;
- ерікті көркемөнерпаздар жұмысын жандандыру.
Қазіргі кезде қолөнерге баулу мектеп қабырғасында қолға алынуда, осыған
сәйкес оқу еңбек объектілеріндегі бейнелердің дүниетаным көрінісіне, еңбек
объектілерінің көркем формасына, эстетикалық сипатына оқу процесінде көңіл
болу керек. Бұлар оқушыларда мектептік жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
қалыптастыруды жүзеге асырады. Ал эстетикалық сапа жеке тұлғаның әлеуметтік
негізгі қасиеті болып табылады. Жеке тұлғаның эстетикалық сапасының негізгі
қасиеттерін төмендегідей беруге болады: эстетикалық қабылдау (бұйымның,
сыртқы ортаның элементтерінің түсін, формасын, олардың мағынасын),
эстетикалық талғамы (таңдаушылығын, бағалаудағы позициясын), эстетикалық
сезімі (жауапкершілігін, бүлінген затқа күйінуін), эстетикалық іс-әрекеті
(белгілі объектілер дайындаудағы көркемдік белсенділігін, көркем
шығармашылығын), эстетикалық өнегелігі (өнер адамына, өнер шығармаларына,
табиғатқа қатынасы). Осы қарастырылған жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
оқу-тәрбие процесінде жүзеге асыру қажет.
Еңбекке баулу сабағында эстетикалық тәрбие беруде дұрыс ұйым-
дастырылған еңбек кабинеті оқушылардың эстетикалық талғамының қалыптасуына,
еңбекке сүйіспеншілігінің артуына және өз еңбегінен ләззат алып, еңбекке
ынтасының артуына ықпал етеді. Осыған орай кабинет кеңесі және үйірме
мүшелерімен бірлесе жұмыс жоспарын жасап, оның негізінде эстетикалық
талғамға сай эскиздер сызып, кабинетті жабдықтауды қолға алдуы тиіс.
Безендіру ісін эскиз бойынша қабырғаны бояудан бастау керек. Әр түрлі
түстер адамға әрқалай әсер ететіндігі белгілі. Мысалы, жасыл түс адамға
тыныштық әкеліп, қызыл түс адамның жұмыс қабілетін арттыратыны, ал сары түс
адамның көңіл-күйін қуанышқа бөлейтіндігі дәлелденген. Осыған сәйкес
кабинеттің қабырғасын қызыл сары түспен бояп, оның жұмсақ болуына көңіл
бөлу керек.
Кабинеттің терезелері терістікке қараған болса, жылы түстерді көбірек
пайдаланып, еденді де қызыл қоңыр түспен сырлап, төбені ақ күйінде
қалдырған дұрыс. Мұның өзі кабинеттегі планшеттердің түстері мен стеллажды
шкафтар бояуларының үйлесім табуына әсер етеді. Бұлар оқушылардың
эстетикалық талғамының артуына ықпал жасайды. Ал артқы қабырғаны
кабинеттің мазмнын ашатын, жастардың жарқын болашағын елестететін,
мамандықтар әлеміне бастайтын “Жарқын болашақ” атты өрнекпен безендірсе
дұрыс болады.
Оң жақ қабырғаны оқушыларға түр мен түс, бояулар үндестігі жөнінен
мағлұматтар беретін стенділер, өмірдегі үйлесімділік пен өнердің сарқылмас
көркемдігін бейнелейтін планшеттерге, сондай-ақ, оқушылардың практикалық
жұмыстарының үздік еңбектерінің көрмесіне арнаған орынды болады. Табиғат
сұлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын,
гүлдердің нәзіктігі мен әсемдігін тануға арналған жасыл мүйіс кабинетке
ерекше көрік берітін болғандықтан оны есте ұстау керек. Кабинетті бұлай
ұйымдастыру оқушыларды жинақылыққа, әсемдікке, әдептілікке, еңбек
сүйгіштікке баулиды.
ІІ Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу
технологиясын үйретудің әдістемесі
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу” кәсіби бағытына және “Көркем-
қолданбалы еңбек” түріне баулудың тақырыптық жоспары
Кәсіптік білім берудің бірінші кезеңі - VІІІ-ІХ сыныптардан басталады.
Оқытудың бұл кезеңінде мектеп оқушылары тектес кәсіптерге (мысалы, ағаш
өңдеу саласы бойынша: балташы, ағаш шебері, ағаш модельшісі т.б.) ортақ
білім мен икемділікті меңгереді. Х-ХІ сыныптарда олар осы аталған
кәсіптердің бірі бойынша білім алуды аяқтайды. Оқудың аяғында олардың
әрқайсысы біліктілік сипаттамасында көрсетілген жұмыстарды базалық
кәсіпорында белгіленген техникалық шарттар мен нормаларға сай атқара алуға
тиіс.
“Ағаш өңдеу” кәсіби бағыты бойынша оқушылардың тектес кәсіптерге
арналған жалпы білімді, шеберлікті, дағдыларды меңгеруі жалпы білім беретін
даярлық негізінде онымен тығыз өзара байланысты түрде, теориялық және
практикалық оқытуды ұтымды ұштастыру, V-VІІ сыныптардағы еңбекке баулу
ісімен сабақтастық негізінде жүзеге асырылады. Мектеп оқушыларына теориялық
және практикалық білім беру қатар жүргізіледі де, теориялық материалды оқып-
үйрену бір шама озық жүріп отырады.
Жалпы білім беретін орта мектептің VІІІ-ІХ сыныптарына арналған ағаш
өңдеу кәсібінің программасы оқушылардың ағашты қол еңбегімен өңдеуді
үйренуін, сондай-ақ олардың ағаш шебері аспаптарын қолданып жұмыс істеу
дағдысын, икемділігі мен тәсілдерін меңгеруін көздейді.
Теориялық оқыту мазмұнына VІІІ-ІХ сыныптар оқушыларында ағаш өңдеудің
жалпы технологиялық процесі жөніндегі білімдерін қалыптастыратын сұрақтар
енгізілуі тиіс.
Практикалық оқыту процесінде ағаш жұмыстарының технологиясы
мәселелеріне, күрделі емес өндірістік тапсырмаларды орындау негізінде
мектеп оқушыларының ағаш өңдеу жөніндегі жалпы дағдылары мен икемділігін
қалыптастыруға айырықша көңіл бөліну керек. Әр сабақ сайын оқушыларға еңбек
объектілерін, еңбек процестері мен еңбек құралдарын ұғынуына, жұмысты
атқарудың ұтымды тәсілдерін қалыптастыруына бағытталған нұсқаулар
(таныстырма, күнделікті және қорытынды сипатта) берілуі тиіс. Нұсқау
бергенде жұмыстардың дұрыс және қауіпсіз атқарылуына аспаптардың,
жабдықтардың ұқыпты ұсталуына, сондай-ақ материалдардың үнемді жұмсалып,
оқу уақытының тиімді пайдалануына ерекше мән беруі қажет.
Әрбір еңбек тапсырмасын беру оқушыларды ағаш өңдеу жөніндегі техникалық
құжаттармен, ГОСТ-пен, сондай-ақ аспаптар мен тетіктердің жұмысында
пайдаланылатын құрылғылармен, материалдардың үлгілерімен таныстыру
негізінде ұйымдастырылуы керек.
Практикалық оқытуда ағаш бөлшектері мен бұйымдарын жасау басты орын
алады. Теориялық оқыту кезінде алынған білімдер мектеп оқушылары еңбек
операциялары мен тәсілдерін меңгеретін кездегі практикалық жұмыс үстінде
дамытылып, баянды етіледі. Бағдарлама сонымен қатар оқушыларды топсеруен
(экскурсия) кездерінде ағаш өңдеу кәсіпорындарының жұмысымен, ағаш
шеберінің, балташының еңбегі мен жұмыс орнының ұйымдастырылуымен таныстыру
көздеу тиіс.
Мектеп оқушыларының кәсіптік білім алуы мен еңбек практикасы кезіндегі
жұмыстары өнімді болуға бағыттау керек.
Теориялық және практикалық сабақтарда мектеп оқушыларын шығармашылық іс-
әрекетке тартқан жөн. Оның мазмұны жабдықты, жұмыс орнын, технологиялық
процесті тиімді пайдалану, жұмысты жоспарлау, еңбектің сапасы мен
өнімділігін арттыратын конструкцияларды, тетіктерді, құралдарды талдап
белгілеу (кейіннен жасап шығару). Бұл үшін мына төмендегідей әдістер мен
тәсілдер пайдаланылуы мүмкін: шығармашылық міндеттерді (конструкторлық,
технологиялық және экономикалық) шешу, бұйымдарды жасау кезінде
конструкциялау элементтері бар шығармашылық тапсырмалар мен сынақ
жұмыстарын атқару.
Практикалық сабақ бағдарламасында жұмысты атқарудың дұрыс тәсілдері мен
әдістерін меңгерумен қатар күрделі емес бөлшектер мен бұйымдар жасауды да
көздеуі тиіс. Практикалық сабақтарда және топсеруендер өткізілген кезде
мектеп оқушылары алған білімдерін тереңдетіп, ғылыми-техникалық прогрестің
талаптарына сай жаңа техника мен прогрессивті технологияны меңгереді, ағаш
өңдеу өндірісі жаңашылдары мен еңбек озаттарының әдістерімен танысады. Топ-
серуендер кезінде олар ағаш өңдейтін кәсіпорынмен, ағаш шеберінің және
балташының еңбегімен, жұмыс орнының ұйымдастырылуымен танысуы тиіс.
Кәсіби бағыт бағдарламасының мазмұны оқушылар орталау мектепті
бітіргеннен кейін ағаш өңдеу өндірісі мен құрылысының жұмысшы кәсіптерінің
бірін саналы түрде таңдап, оны жалпы білім беретін орта мектептің Х-ХІ
сыныптарында немесе орта кәсіптік-техникалық училищелер мен арнаулы орта
оқу орындарында одан әрі меңгеру мүмкіндігін көздеуі қажет. Төменде жоғары
сыныптарға арналған ағашты өңдеуді оқыту бойынша тақырыптық жоспар
ұсынылуда.
Рет NТақырыптар Сағат
саны
1 2 3
VІІІ-сынып
Өндіріс негіздері. Кәсіп таңдау. Ағаш өңдеу. 51
Теориялық оқыту
1. Ағаш өңдеу өндірісі туралы негізгі мәліметтер 3
2. Ағаш шеберлігі мен балташылар жұмыстары кезіндегі еңбекті 3
қорғау, өндірістік санитария және өрт қауіпсіздігі
3 Материалтану негіздері 12
4 Ағашты қол еңбегімен өңдеу негіздері 33
Практикалық оқыту
1 Ағаш өңдеу кәсіпорнына экскурсия жасау 4
1 2 3
2 Ағаш өңдеуге арналған аспапты жұмысқа әзірлеу 3
3 Ағаш өңдеу жөніндегі негізгі операцияларды орындау 26
Барлығы 136
ІХ-сынып
Өндіріс негіздері. Кәсіп таңдау.
Ағаш өңдеу 85
Теориялық оқыту 34
Ағаш өңдеу кезіндегі еңбекті қорғау, электр-өрт 1
қауіпсіздігі
Ағаш бұйымдарын біріктіру 6
Желімдер және ағашты желімдеу 4
Ағаш материалдардан күрделі емес детальдар мен бұйымдар 17
жасаудың технологиялық процесі
Техникалық творчествоның, рационализациялаудың және
өнертабыстың негіздері
Экономиканың және ағаш өңдеу өндірісін ұйымдастыру 2
негіздері
Практикалық оқыту 51
Кіріспе сабақ 2
Ағаш бұйымдарының негізгі қосылыстарын жасау 10
Ағаш бұйымдарының күрделі емес детальдары мен ең қарапайым 28
бұйымдарын жасау жөніндегі жұмыстар атқару
Мектеп құрал-жабдықтарын жөндеу 34
Қоғамға пайдалы, өнімді еңбек
Барлығы 136
Бәрін қоса есептегенде 272
VІІІ-сынып оқушылары кәсіптік білім беру процесінде үйренуге тиісті
білімдері мен икемділігі:
ағашты қол еңбегімен өңдеу кезіндегі еңбек қауіпсіздігі мен өрт
қауіпсіздігінің ережелері; жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын талаптарды;
еліміздегі халық шаруашылығындағы ағаш өңдеу өндірісі және оның ролі туралы
негізгі мәліметтерді;
негізгі ағаш тұқымдары, олардың қасиеттері мен қолданылуын;
ағаш шеберлігінің негізгі құралдарының түрлері, құрылғысы және пайдалану
ережелерін;
ағаш бедерлеу негіздері, ағашты қолдан өңдеу тәсілдерін (белгілеу, аралап
кесу, сүргілеу, қашау, бедерлеу және бұрғылап тесу) білуі тиіс.
оқушылар:
жұмыс орнын ұйымдастыру, ағашты қол еңбегімен өңдеу кезіндегі еңбек
қауіпсіздігі ережелерін сақтауды;
ағаштың сыртқы түріне қарап оның қай тұқымға жататынын және кемістіктерін
анықтауды;
сызбалар мен эскиздер бойынша ағаштан қарапайым бөлшектерді белгілеуді;
ағашты қол еңбегімен өңдеуге арналған аспапты дұрыс таңдап, жұмысқа
әзірлеуді; аспапты дұрыс пайдалануды;
ағашты аралап кесу, сүргілеу, қашау және бұрғылап тесуді;
дайындаманы таңдап алып, оны ағаш шеберлігінің қол аспабымен өңдеуді;
ағаштан қарапайым бөлшектер жасауды; жұмысты сапалы атқаруды;
сызбаның талаптарына және техникалық шарттарға сәйкес бөлшектердің орындалу
сапасын анықтауды;
аспапты ұқыпты пайдалануды;
материалдарды үнемді атқара алуы керек.
ІХ- сыныпта оқушылары:
ағашты қолмен өңдеген кездегі еңбек қауіпсіздігі мен өрт қауіпсіздігінің
ережелерін; жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын талаптарын;
ағаш өңдеу өндірісінде қолданылатын ағаш тұқымдарының және олардан жасалған
жартылай фабрикат түрлерін; оларды өңдеу мен желімдеудің ережелері мен
тәсілдерін;
ағаш бұйымдары қосылыстарының негізгі түрлерін;
қарапайым ағаш бұйымдарын жасау мен жөндеудің технологиялық процесін білуі
тиіс.
оқушылар:
ағаш өңдеу кезінде жұмыс орнын ұйымдастыруды; еңбек қауіпсіздігі ережелерін
сақтауды;
өңделетін ағаш материалдардың сапасын сыртқы түріне қарап анықтауды;
дайындаманы таңдауды; қарапайым ағаш бөлшектері мен бұйымдарын жасауға
арналған сызбалар мен эскиздерді оқуды;
негізгі ағаш құрал-саймандарымен жұмыс істеу әдістерін, меңгеруді;
ең қарапайым ағаш бұйымдарын жасауды; қарапайым ағаш бұйымдарын жөндеуді;
бұйымдардың және атқарылатын жұмыстардың сапасын бақылауды;
аспаптар мен жабдықты ұқыпты пайдалануды; материалдар мен электр энергиясын
үнемді жұмсауды атқара білуі керек.
X-ХІ сыныптың оқушыларын еңбектің көркем-қолданбалы түріне баулу
қазіргі уақытты қолға алынуда, оның ішінде: ағашты, металды, теріні, т.б.
Осы саланы оқыту үшін түзілген бағдарламалар оқытудағы негізгі
принциптерді (политехникалық, кәсіптік бағдар беру, практикалық,
дамытушылық, тәрбиелеушілік) басшылыққа алу тиіс. Бағдарламаның жалпы
тараулары мыналарды ескеру қажет: көркем еңбек түрінің тарихымен
таныстыруды; материалдармен және өңдеу технологиясымен таныстыруды;
құралдар көмегімен жұмыс тәсілдерін игеруді; техникалық сурет тәсілдерін
игертуді; өнімді еңбекке қатыстыруды.
“Школа и производство” 1982 журналында жарияланған еңбектің көркем-
қолданбалы түрі бойынша тақырыптық жоспарларды ұсынып отырмыз. Мүнда ТО -
теориялық оқытуды (мағлұматтарды), ПО- прак-тикалық оқытуды (практикалық
жұмысты), ЛЖ - лабораториялық жұмысты, ТС- топсеруенді (экскурсияны), БЖ-
бақылау жұмысын білдіреді.
Х сыныптар үшін еңбектің көркем-қолданбалы өнер түрлері бойынша
сабақтардың шамамен алынған тақырыпты жоспарлауы (ағашты көркем өңдеу
бойынша).
Тақырып 1. Өндіріс жөніндегі жалпы мағлұматтар
1. Өндірістің сипаттамасы (ағашты көркем өңдеу бойынша көркем өнеркәсіп
мекемесі мысалында). Көркем өнеркәсіп жұмысшысына қойылатын талаптар.
Еңбектің көркем-қолданбалы түріне оқыту мазмұны (ТО-1; ПО-3).
2. ТМД елдеріндегі халықтың көркем кәсібі (ТО-0,5; ТС-3,5).
3. Көркем шығармашылық сферасында қатынасты құқықтық реттеу (ТО-0,5; БЖ-
1,5; ПО-2).
Тақырып 2. Материалдар жөніндегі мағлұматтар
4. Көркем өнеркәсіпорындарында қолданылатын материалдар, бұйымдар
дайындаудың технологиясы (ТО-1; ПО-3).
5. Материалдарды өңдеу тәсілдерінің физикалық және химиялық
қасиеттеріне (варианттарға) байланысты (ТО-1; ПО-2).
№1 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: материалдардың физикалық және
химиялық қасиеттерін анықтау және салыстыру, осы қасиеттердің есебімен
көркем-технологиялық өңдеулерді таңдау.
6. Материалдарды пайдалану (ағаш материалдарын. ТО-0,5; ПО-2,5).
№2 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: материалдардың қасиеттеріне
механикалық және басқада өңдеудің түрлерінің әсерін айқындау.
7. Көркем өнеркәсіптер үшін шикізаттар. Көмекші материалдар (ағаш
өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ПО-3).
№3 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оқушыларды шикізаттың үлгілерімен
және олардың стандарттарымен таныстыру.
8. Материалдармен жұмыс (ағаш материалдарымен. ТО-1; ПО-3).
Тақырып 3. Бұйымдарды дайындаудың технологиясы.
9. Көркем-өнеркәсіптік бұйымдар дайындаудың жалпы технологиясы. Негізгі
технологиялық операциялар (ағаш өңдеуге байланысты. ТО-1; ПО-3).
10. Материалдарды көркем-технологиялық өңдеуге тарихи шолу жасау.
Еңбектің зерделенетін түріне сипаттама (ағаш көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ПО-3,5).
11 сабақ. Сәндік бұйымдар жабдықтаудың принциптері. Сәндеу және оның
принциптері. Сәндік заңдылықтар. Образ. Образдар ортасы (ТО-0,5; ПО-3).
12. Ою. Әрлеу операциялары (ТО-0,5; ОП-2,5).
№4 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оюларды көшіру.
№5 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оюдың даярламасын дайындау.
13. Өрнек. Өрнектің түрлері. Сәндік сипаты (ТО-0,5; ОП-2,5).
№6 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: өрнекті көшіру.
14. Композиция. композицияны көшіру (ТО-1; ОП-2).
№7 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: көркем-қолданбалы еңбектің берілген
түрі үшін кеңінен тараған композицияны көшіру.
15. Композицияның даярламасын дайындау (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
16. Композиция. Контур. Фон (ТО-0,5; ОП-2,5).
№8 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: күрделі емес композицияның
вариантарын өзіндік даярлау (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
17. Композициялық құрастыру кезінде беттік фактураны есепке алу (ТО-
0,5; ОП-3,5).
18. Түстану (ТО-1; ТС-3).
19. Эскиздің даярламасын түзу. Техникалық сурет және сызба (ТО-1; ОП-
3).
20. Технологиялық карталардың даярламасын түзу (ТО-1; ОП-2).
№ 9 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: қарапайым көркем-өнеркәсіптік
бұйымдарды дайындау бойынша операциялық карта құру (ағашты көркем өңдеуге
байланысты).
21. Ақпараттың графикалық құралдары (ТО-0,5; ОП-2,5).
№ 10 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: кез келген графикалық формада
жобалау тапсырмаларын орындау.
22. Материалға суретті көшіру. Шаблондар, трафареттер, калька және т.б.
(ТО-0,5; ПО-3).
№ 11 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: кальканың көмегімен суретті
көшіру.
23. Жұмыстың негізгі кезеңдері. Жұмысты жүргізудің тәсілдері (ТО-0,5;
БЖ-3).
24. Құрал-жабдықтар туралы мағлұматтар. Қол және машина жұмыстары
(ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ОП-2,5).
№12 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: құралдармен жұмыс жасаудың
дағдыларын игеру (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
25. Қарапайым бейімдеу құралдары (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ОП-3).
№13 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: еңбектің нақты түрі үшін кеңінен
қолданатын станоктарды немесе бейімдеу құралдарының бірінің кинематикалық
схемасын зерделеу.
26. Жұмыстың техникалық тәсілдері (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ОП-3,5).
27. Еңбекті ғылыми тұрғыда ұйымдастырудың талаптарын орындау (ТО-0,5;
ОП-3,5).
28. Ақаудың түрлері, одан сақтандыру. Қатені түзету (ағашты көркем
өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
29. Материалдардың және дайын бұйымдардың сапасы. Сапаны анықтау және
бақылау. Бұйымның тауарлық түрі (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-0,5;
ОП-3,5).
30. Дайын бұйымның құжаттар жүйесі. Маркировка. Стандартар және
техникалық шарттар. Дайын бұйымдарды қаптау. Сақтау (ТО-1; БЖ-3).
Тақырып 4. Көркем жобалау.
31. Көркем жобалаудың негіздері. Эргономиканың талаптары (ТО-1; ОП-3).
Тақырып 5. Көркем өнеркәсіп кәсіптерімен таныстыру
32. Көркем өнеркәсіп негізгі кәсіптері, оларды алудың және одан әрі
квалификацияны көтерудің жолдары (ТО-1; ОП-3).
33. Өткен материалдарды бекіту (ТО-1; ТС-3).
34. Қорытынды бақылау жұмыстары - 4 .
35. Оқу жылының қорытындысын шығару - 4.
ХІ сыныптар үшін еңбектің көркем-қолданбалы өнер түрлері бойынша
сабақтардың шамамен алынған тақырыпты жоспарлауы (ағашты көркем өңдеу
бойынша)
І тақырып. Бұйымды дайындаудың технологиясы
1. Көркем өнеркәсіптегі технологиялық процестер (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-1; ОП-2).
№1 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: технологиялық
процестердің даярламасын жасау.
2. Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД. ТО-0,5; ОП-3,5).
3. Нақты операцияларды және жұмысты орындау кезіндегі қауіпсіз еңбек
етудің талаптары (ағашты көркем өңдеу бойынша. ТО-0,5; ОП-3,5).
4. Техникалық сурет салу (ТО-0,5; ОП-2,5).
№2 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: техникалық суреттерді
орындау (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
5. Өндірістің энергетикалық қамтамасыз етілуі (ТО-1; ОП-3).
6. Рацинализациялау және өнертабыс (ТО-1; ОП-3).
7. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-3).
8. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-3).
9. Материалдарды көркем-технологиялық өңдеу (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
10. Өзіндік бақылау және өзара бақылау. Сапаны бақылау (ТО-1; ОП-3).
ІІ тақырып. Механизмдер мен бейімдеу жабдықтары.
11. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-2,5).
№3 лабораториялық-практикалық жұмыс- 0,5 сағат: механизмдердің
кинематикалық схемаларын оқу (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
12. Жабдықтарды және бейімдеу құралдарын өздігінен жөндеу (ағашты
көркем өңдеуге байланысты. ТО-1; ОП-2).
№4 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: көркем өнер-кәсіптегі
қолданылатын жабдықтар мен бейімдеу құралдарының негізінен болатын
ақауларын және оларды жөндеудің тәсілдерін зерделеу.
13. Кіші механизация құралдарын қолдану (варианттар). ТО-1; ТС-3.
ІІІ тақырып. Еңбектің және өндірістің экономикалық, Үйымдастыру
негіздері
14. Халық шаруашылығының негізгі буыны - мекеме (бірлестік. ТО-1; ОП-
3).
15. Еңбекті мөлшерлеу және еңбек ақы төлеу (ТО-1; ОП-3).
16. Еңбек өнімділігі және оны өсірудің көздері (ТО-1; ОП-3).
17. Мекемені басқару (ТО-1; ӨТС-3).
18. Еңбек тәртібі (ТО-0,5; БЖ-2; ОП-1,5).
ІV тақырып. Табиғатты және қоршаған ортаны қорғау.
19. ТМД елдеріндегі және еліміздегі табиғатты және қоршаған ортаны
қорғау (ТО-1; ОП-3).
20. Нақты саладан тыс қоршаған ортаны қорғау (ТО-1; ОП-3).
V тақырып. Ғылыми-техникалық прогресс және көркем өнеркәсіптің дамының
перспективалары
21. Ғылыми-техникалық прогрестің көркем өнеркәсіпке ықпалы (ТО-1; ОП-
3).
22. Көркем-өнеркәсіптік бұйымдарды дайындаудың жаңа прогрессивті
технологиясы (ТО-1; БЖ-3).
23-25. Көркем-өнеркәсіп бұйымдарын дайындау (Практикалық жұмыс-12).
26-33 сабақтар. Қорытынды квалификациялы жұмыстарды орындау
(Практикалық жұмыс –28).
34 сабақ. Оқу жылының қорытындысы.
Оқу жылының қорытындысын шығару - 2 сағат.
Емтиханға дайындалу - 2 сағат.
Бағдарламаның тақырыптық жоспары теориялық және практикалық оқытуды
қарастырған. Оқушылар еңбекті және көркем өнеркәсіптің экономикасымен,
өндірістік қатынастармен, табиғатты және қоршаған ортаны қорғаумен танысуы
қажет. Практикалық жұмысқа 75 ( оқу уақытының бөлігі бөлінуі тиіс. Бұл
уақыт мөлшері репродуктивті және шығармашылық сипаттағы қатынасты ұстауы
қажет. Практикалық жұмыстар, лабораториялық сабақтар, топсеруенге шығу
оқушылардың жаңа техника мен технологияны, жеткен жетістіктерді көрсетуге
мүмкіндік береді.
Көрсетілген бағдарламаларда ағаштан дайындалған бұйымдарды белгілі
кәсіп түріне байланысты көркем өңдеу қарастырылған. Осыған сәйкес ағаштан
арнайы әрлеу тәсілімен көмкеруді жоғары сыныпқа беруге болады деп білеміз.
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғарғы сынып оқушыларына үйретудің
тақырыптық жоспары
Білім берудің мазмұны деп оқушылардың ақыл-ойын, дене күш-қуаттарын жан-
жақты дамыту, дүниеге ғылыми көзқарастарын қалыптастыру және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Арысбеков Ақтөре Мейрамбекұлы
Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 – Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
Ф-ОБ-001033
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
___________
кафедра меңгерушісі
________ п.ғ.к., доцент м.а. Әуелбеков Е.Б.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды
арнайы технологиямен өңдеуге үйрету әдістемесі
5В012000 - Кәсіптік оқыту мамандығы
Орындаған
Арысбеков А.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к., доцент м.а.
Алимбекова С.
Түркістан 2015
Мазмұны
Нормативтік 3
сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Белгілеулер мен 6
қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .
Кіріспе 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 Эстетикалық тәрбие - оқу-тәрбие процесінің құрамды бөлігі ... ..
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық
процесс ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру
жөнінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2 Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы
әрлеу технологиясын үйретудің
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу“ кәсіби бағытына және
“Көркем-қолданбалы еңбек“ түріне баулудың тақырыптық
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғары сынып оқушыларына үйретудің
тақырыптық
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
2.3 Материалдарды өңдеуге баулудағы оқытудың әдістері мен формалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
3 Ағаш бұйымдарын арнайы әрлеудің техникасы мен
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
3.1 Ағаш материалдары және өлшеу, белгі салу
құралдары ... ... ... ... ... ...
3.2 Ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу техникасы мен
технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
НОРМАТИВТIК СIЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста келесi нормативтік құжаттарға сiлтеме жасалған:
- Қазақстан Республикасы 2007 жылғы 27 шілдедегі Білім туралы заңы;
- Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23
тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш,
негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті
стандарты, Технология оқу пәні бағдарламасы;
Университеттің ішкі нормативтік ережесі:
- УЕ-ХҚТУ-015-2014 Дипломдық жұмысты (жобаны) әзірлеу мен рәсімдеуге
қойылатын жалпы талаптар;
- УЕ-ХҚТУ-027-2014 Қорытынды аттестаттауды ұйымдастыру мен өткізу
ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР
Дипломдық жұмыс (жоба) – тиісті саланың нақты мамандығының өзекті
проблемасын студенттің өз бетінше зерттеуінің нәтижелерін жинақтауы болып
табылатын бітіру жұмысы;
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие процесінің құрамдас негізігі
бөлігі.
Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі дегеніміз - ғылыми
негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы педагогикалық
ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы.
Оқыту әдістері дегеніміз - оқытушы мен оқушылардың жұмыс істеу әдісі,
оның арқасында білім, іскерлік, дағды қалыптасып, оқушылардың дүние
танымдылығы мен қабілеттілігі артады.
Әңгіме дегеніміз - бұл оқытудың сұрақ-жауап әдісі.
Демонстрация әдісі әсіресе еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында
түрлі приборларды, табиғи объектілерді демонстрациялау үшін қолданылады.
Түсіндірме - иллюстративті әдіс информациялық - рецептипті әдіс деп те
атайды.
Репродуктивті әдіс - бұл әдістің негізгі белгісі еске түсіру және
мұғалімнің тапсырмасы бойынша іс-әрекеттерінің тәсілін қайталау болады.
Әрлеу дегеніміз - бұл бұйым бетіне берік, сәндік қорғағыш қабатпен
қаптау.
Текстураны қаптау арқылы әрлеу дегеніміз - бұл бұйымның бетін
көрінбейтін берік , сәндік қабатпен, табиғи текстураны немесе ағаштың
породасын жабуды айтады.
Металдау деп - ағашты жұқа металл немесе қорытпаларымен (алтын, күміс,
қола) әртүрлі тәсілмен қаптауды айтады.
Кесу (ою) - ағаш бұйымдарын (әшекейлеудің) әдемілеудің көне
тәсілдердің бірі.
Оюлап кесу (өрнектеп ою)- бұл ағаштың бетіндегі суреттің негізгі
сызықтарын жұқа тереңдікте сызық түрінде кесу.
Жазық ою - бірнеше миллеметр фоннан (негізгі түстен) төмен орындалады.
Рельефті ою - фоннан едәуір төмен тереңдікте орындалады.
Егерде кесілген сурет беткі қабаттан айтарлықтай шығыңқы болса, онда
оны горельеф дейді, одан төмен дөңестіктегісі - барельеф деп аталады.
Ағаштан мозайка (құрақ) - бұйымды әйнекпен, сүйекпен, мрамормен,
ағаштың қымбат породасымен әшекейлеу.
Инкрустация - ағаштың бетін сүйек, металл және т.б. материалдардың жұқа
қабатымен (пластинкасымен) әшекейлеу.
Интарсия - ағаштың жұқа пластина қабатын басқа ағаштың басқа
породасынан жасалған бұйымның кесіліп алынған орнына желімдеу.
Маркетри - бұйымның бетіне шпоннан алынған суреттерді желімдеу.
Ағашты күйдіріп өрнектеу - ағаштың бетіне ыстық штамптың, қызған электр
біздің, қыздырылған металл вальци арасымен прокаттау арқылы сурет түсіру.
Суретті қыздырылған вальци арасында прокаттау арқылы күйдіріп өрнектеу
- пиротипия деп аталып, жазық беттерді әшекейлеу (өңдеу) үшін қолданылады.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ТОПБ – технология оқу пәні бағдарламасы;
Университет – Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті;
Технология мұғалімі – мектеп технология пәнін оқытатын мұғалім;
Кіріспе
Ғылыми - техникалық прогресс өндіргіш күштерді дамытудың заңды басқышы
- қазіргі кездің материалдық-техникалық базасын жасаудың, жаңа қоғамдық
қатынастарды дамытудың, жеке адамды жан-жақты дамыта қалыптастырудың қуатты
факторына және қозғаушы күшіне айналды. Ол өздерінің материалдық-заттық
негізіне сапалы өзгерістер енгізіп, кадрлар даярлауға жоғары талап қойып,
адамның өз басына, оның білімділігін, мәдениетін, техникалық ой-өрісін
көтеруге ықпал жасауда. Ғылым мен білімнің өте тез дамуы, ғылыми-техникалық
идеялар нәтижелерінің өндіріске кеңінен ендірілуі, күрделі хабарламалар
тасқынын электрондық-есептеу техникасы мен математикалық әдістерді жаппай
қолдану - осының бәрі де адамның жеке басының өсу процесіне ерекше
мүмкіншіліктер туғызып отыр. Бұл мүмкіншіліктерді жүзеге асыру осы қоғамда
өктем болып отырған әлеуметтік-экономикалық құрылысқа, меншік түріне және
саяси өкімет сипатына байланысты.
Ғылым мен техника халық мүддесіне қызмет етіп, экономика мен
мәдениетті өркендетуде шешуші роль атқаратын қазіргі кездің тұсында жағдай
басқаша. Қоғамымызда бұқараның рухани мәдениет табыстарынан қанғанынша
сусындауына кең жол ашылып қана қойған жоқ, осы процесті тікелей жасаушы
және қатысушы етті.
Ғылыми-техникалық революция ой еңбегі мен дене еңбегін жақындастырудың,
адамның шығармашылық қабілеттері мен рухани мүм-кіншіліктерін ашудың,
осының негізінде адамның жеке басының жан-жақты дамуын қалыптастырудың
материалдық негізі болып табылады.
Халқымыздың материалдық-техникалық базасын жасау сияқты ұлы іс адамның
өз басының жарасымды дамуын, оның интеллектуальдық қабілеттерін және
қоғамдық санасын қалыптастыруды көздейді. Жан-жақты дамыған, жоғары
білімді, рухани мәдениеттің барлық көздерінен қаныға алатын қоғамның
әлеуметтік белсенді құрылысшыларын әзірлеу- қазіргі дәуірдегі басты
міндеттерінің бірі ретінде қойылып отыр.
Адамның жеке басының проблемасы қазір философиялық және әлеуметтік-
педагогикалық зерттеулердің басты тарауы болып отыр. Адам бойындағы
интеллектуальдық және рухани-адамгершілік мол сапаларды дамыту және
пайдалану өндірісті тиімді өркендету, барлық әлеуметтік-экономикалық
прогрестерді онан әрі сенімді түрде жеделдетудің практикалық міндетін қойып
отырған қазіргі жағдайда өте маңызды.
Қай кезеңде болмасын адам баласы өзінің жасаған материалдық игілік-
терінен қанағат сезім алумен қатар, сол объектінің өзімен дами түскен.
Қашанда жақсы өмір сүруге, әсемдікке ұмтылған. Өздерінің тұратын тұрақтарын
әдемілеуге ұмтылған. Бұдан адамның әр кез істеген ісінің бәрін
саналылықпен, ойланып-толғанып байыппен істегенін және мақсатты түрде
өзінің материалдық, рухани қажеттерін өтеу үшін жасағанын көруге болады.
Еңбектену мен іздену арқылы адам өнерді тудырса, өнер адамды жан-
жақтылыққа, әсемдік әлемін танып білуге тәрбиелеген.
Ертеректе адамдар өздерімен күнделікті кездесіп, аралас-құралас жүрген
жабайы аңдарды жете зерттеп, олардың ерекше қасиеттерін, жүріс-тұрыстарын,
өзгеріс үстіндегі қас-қағым сәттік кейпін дөп басып, айнытпай бейнелей
білген. Бертін келе адамдар бедерлеу өнерін игеріп, олар бейнелеулерін
ағашта, таста бедерлеу, мүсіндеу арқыл берген. Бұлар материалдарды көркем
өңдеудің негіздері болып табылатын. Ғылым мен техниканың даму материалдарды
көркем өңдеудің технологиясын жетілдірді, материалдардан дайындалған
бұйымдарды арнайы әрлеу материалдарын ойлап тапты.
Қазіргі уақытта өнер туындыларын сақтау, қорғау және оларды дамыту
мақсаты білім беру қызметкерлерінің назарына ілікті. Осы негізде мектеп
қабырғасында оқушыларды қолөнерге баулу, материалдарды көркем өңдеуді
игерту мектеп алдына қойылуда.
Мектеп қабырғасында қазіргі уақытқа дейін материалдарды көркем өңдеу
еңбекке және кәсіпке баулу сабақтарында қолға алынбаған болатын. Қолөнерге
баулу, материалдарды көркем өңдеуге үйрету тек үйірме, факультатив
курстарында қарастырылатын болған. Олар жүйелі және еңбекке және кәсіпке
баулу сабақтарымен сабақтастықта бола бермейтін.
Орта буын оқушылары негізінен ағашты көркем күйдіру, сәндік-көркем
өңдеудің кейбір түрін ғана оқу-тәрбие процесінде қарастыратын. Ал, ағаштан
дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеуде тек фанералауды ғана оқулық бойынша
қарастыру көрсетілген. Қазіргі уақытты арнайы әрлеу материалдарының түрі
көп соларды оқу-тәрбие процесіне енгізу бағдарла-мада көрсетілмеген. Біздер
осыған байланысты ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеуді оқытудың
қажеттілігін ескере отырып, дипломдық жұмысымыздың тақырыбын: “ Жоғары
сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы технологиямен
өңдеуге үйрету әдістемесі ” деп алуды жөн көрдік.
Зерттеу жұмысы барысында біздер оқушыларды оқыту мен тәбиелеу
мәселелеріне жазылған қазақ тіліндегі А.Н.Ильинаның, М.Жұмабаевтың т.б.
“Педагогика” (Пидагогика) оқу құралына шолу жасадық.
Жалпы білім беретін мектептерде еңбекке және кәсіпке баулудың формалары
мен әдістеріне, мазмұнына, принциптеріне, оқушыларды еңбекке дайындау
процесіндегі оларды дамыту, тәрбиелеу мен оқытудың бірлігіне жету құралдары
мен жолдарына қалам тартқан педагогтардың (П.Р.Атутовтың, В.А.Поляковтың,
Д.А.Тхоржевскийдің, С.А.Батышевтың т.б.) еңбектері студенттер мен (еңбекке
баулу пәні) оқытушыларына арналған оқылықтар.
Соңғы уақыттарда халық педагогикасын мектеп өміріне негіз ету көп сөз
болып барады. Халықтың педагогикалық тәрбие мәселелері туралы қарастырған
студенттерге оқу құралы ретінде ұсынылған кітаптың бірі- Қ.Жарықбаевтың,
С.Қалиевтың (“Қазақ тәлім-тәрбиесі”. -Алматы, “Санат”, 1995 ж.),
С.Ұзақбаеваның (“Тамыры терең тәрбие”. -Алматы: “Білім”, 1995 ж.) атты
кітабы. Авторлар мұнда қазақтың ұлттық тәлім-тәрбиесі туралы ой қозғайды.
Материалдарды көркем өңдеу бойынша жазылған Ә.Оспановтың,
Г.Я.Федотовтың, А.С.Хворостовтың, т.б. еңбектеріне шолу жасадық. Бұл
еңбектерде негізінен материалдарды көркем өңеудің түрлері: ағашты күйдіру,
бедерлеу, шекімелеу, металдау, көзешілік іс, т.б. қарастырылған.
Зерттеудің мақсаты: Жоғары сынып оқушыларына кәсіптік бағытта оқытуда
ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы өңдеу түрлеріне баулудың мазмұнын,
тиімді әдістері мен формаларын анықтау.
Зерттеу нысаны - жоғары сынып оқушыларын кәсіптік бағытта оқыту.
Зерттеу пәні - ағаштан бұйымдар дайындаудың технологиясы, әдіс-
тәсілдері, формалары.
Зерттеу міндеттері:
1. Педагогикалық, әдістемелік және арнайы оқу құралдарына шолу.
2. Эстетикалық тәрбие және оған тәрбиелеу процесінің мәнін анықтау.
3. Кәсіби бағытта оқытуда ағаштан бұйымдар дайындауды үйрету мазмұнын
анықтау.
4. Бағдарлама негізінде тақырыптық жоспар құру.
5. Ағаштан бұйымдар дайындауды үйретудің формалары мен әдістерін анықтау.
6. Ағаштан дайындалған бұйымдарды көркем өңдеудің, арнайы әрлеудің
техникасы мен технологиясын сипаттау.
І Эстетикалық тәрбие - оқу-тәрбие процесінің құрамды бөлігі
1.1 Эстетикалық тәрбие және педагогикалық процесс
Эстетикалық тәрбие дегеніміз - өнердегі, табиғаттағы және бүкіл
қоршаған өмірдегі әсемдік құралдары арқылы тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбие адамның рухани бейнесін қалыптастырудың соншама
ауқымды саласын қамтиды. Кейде эстетикалық тәрбие деген ұғымды “көркемдікке
тәрбиелеу” деген ұғыммен пара-пар алып жүр. Көркемдікке тәрбиелеу дегеніміз
- өнер құралдарымен тәрбиелеу деген сөз.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі міндеттері мыналар:
эстетикалық қабылдауды - табиғаттағы, өнердегі, қоршаған өмірдегі
әсемдікті қабылдауды дамыту;
эстетикалық талғамды, әсемдікті бағалай білуді, шын әсем нәрсені
эстетикалық емес нәрседен ажырата білуді тәрбиелеу;
өнерде өзін шама-шарқынша көрсете білуге, қоршаған өмірге эстетиканы
сіңіре білуге тәрбиелеу.
Эстетикалық тәрбие ақыл-ой тәрбиесіне өте тығыз байланысты. Эстетикалық
қабылдаудың танымдағы ролі туралы В.Г.Белинский былай деп өте жақсы айтқан:
“Философ силлогизмдермен сөйлейді, ақын - образдармен және бейнелермен
сөйлейді, ал екеуі де сол бір нәрсені айтады. Саяси экономия маманы
статистикалық сандармен қаруланып алып, қоғамдағы пәлендей таптың жағдайы
пәлендей-пәлендей себептерге байланысты нашарлап кетті деп дәлелдеп, өз
оқушыларының немесе тыңдаушыларының ақыл-ойына әсер етеді. Ақын шын өмірді
әсерлі де айқын бейнелеуі арқылы дұрыс бейнені көрсетеді де, өз
оқушыларының фантазиясына әсер етеді. Біреуі дәлелдейді, екіншісі -
көрсетіп береді, сөйтіп, екеуі де сендіреді, бірақ біреуі логикалық
дәлелдермен, ал екіншісі - бейнелермен сендіреді ... өнер санаға ғылымнан
кем әсер етпейді. Бұл жерде ғылым да, өнер де бірдей қажет, сол себептен
ғылым да өнердің орнын баса алмайды, өнер де ғылымның орнын баса алмайды.
Мектепте шеберханалар мен кабинеттердегі еңбек жағдайларына қойылатын
эстетикалық талаптар сақталатын, еңбек пен өндірілетін заттарды әдемілеп
нақыштайтын, оқушының жұмыс орны нақпа-нақ ұйымдастырылып, еңбек процесінің
өзі жақсы жоспарланған мектептерде еңбек эстетикасы ең кең мағынадағы еңбек
тәрбиесіне, яғни еңбекке қазіргі көзқарас тұрғысынан қарауға да, еңбектің
пәрменді әдеттеріне дағдылануға да себепші болады.
Біздің елімізде халыққа білім берудің жаңа жүйесі қалыптасқан алғашқы
жылдардан бастап-ақ эстетикалық тәрбиеге зор маңыз беретін болды. Мәселен,
“Эстетикалық бұйымдар: желімдеу, сурет салу, ән айту және музыка әсте де
қайдағы бір екінші қатардағы өмірдің сән-салтанаты емес. Әсіресе сурет салу
мен желімдеу, оның қосалқы бұйымы ретінде, аса көрнекті орын алуға тиіс.
Тегі эстетикалық тәрбие деп қайсы бір қара дүрсін балалық өнерді оқыту
емес, сезім органдары мен шығармашылық қабілеттерді ұдайы дамыта беру деп
түсінген жөн, мұның өзі әсемдіктен ләззат алуға және әсемдіктің өзін
жасауға мүмкіндік береді. Бұл элементтен құралақан қалған еңбекке және
ғылымға оқыту жансыз-нәрсіз болып шығар еді..”.
Қоғамымыздың қазіргі даму жағдайында эстетикалық тәрбие жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыруда маңызды орын алады.
Эстетикалық тәрбие - барлық оқу-тәрбие процесінің құрамдас негізігі
бөлігі. Оның өзіндік мазмұны бар. Бұл тәрбиенің теориялық және практикалық
мәселелері педагогикада шешілген.
Эстетикалық тәрбиенің теориясы мен практикасын талдауға халық ағарту
ісінің көрнекті қайраткерлері А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко,
П.П.Блонский, С.Т.Шацкая сияқты өкілдері қатысты. Педагогикада эстетикалық
тәрбие тәрбиенің басқа жақтарымен тығыз байланыста қаралуда. Оқушыға
оқытылатын құбылыстың әсемдік сырын ашпай тұрып, оған ақыл-ой тәрбиесін
беру; еңбек процесі мен мазмұнының игі жақтарын танытпай, еңбек тәрбиесін
беру; іс-әрекеттің адалдығын танытпай, адамгершілік тәрбиесін беру; адам
дене құрылыс мүшелерін танытып алмай, дене тәрбиесін беру мүмкін емес.
Сонымен қатар эстетикалық тәрбиені өмірден, шығармашылық белсенді іс-
әрекеттен бөлуге болмайды. Қайта оны өмірмен тығыз байланыстыра отырып, біз
ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және дене тәрбиесі проблемаларын тиімді шешуге
мүмкіндік туғызамыз.
Эстетикалық тәрбиенің мақсаты - басқа тәрбие түрлері сияқты жеке бастың
үйлесімді дамуын қалыптастыру. Эстетикалық тәрбие кең көлемде, яғни көркем
өнерде, адамдардың барлық іс-әрекеттерінде, қоғамдық болмыста жан-жақты
сипат алуы тиіс.
В.Н.Шацкая “Эстетикалық тәрбиенің негізі, мақсаты мен мәні” атты
мақаласында эстетикалық тәрбие дегеніміз - айналадағы болмыста, табиғатта,
қоғамдық өмірде, еңбекте, көркем өнер құбылыстарындағы әсемдікті сезініп,
мақсатты қабылдау қабілетін тәрбиелеу. Көркемөнерде, өмірде әсемдікті
жасауға шамасынша қатысуға қабілеттері мен мүмкіндіктерін тәрбиелеу, - деп
сипаттама береді. Бұл айтылған анықтамада жеке бастың белсенді-әрекеттік
жағы қарастырылмаған. Белгілі педагог А.И. Буров эстетикалық тәрбиеге
“әсемдік заңы бойынша” адамның әрекетке және көркемөнерге эстетикалық
көзқарасын, эстетикалық қажеті мен шығармашылық әрекетін қалыптастыру, -
деген анықтама береді.
“Оқушылардың эстетикалық тәрбиесі” атты кітапта эстетикалық тәрбие түрі
жеке бастың әрекет пен болмысқа эстетикалық көзқарасын қалыптастырудағы
мақсатты, ұйымдасқан педагогикалық процесс ретінде қарастырылады.
Біздің көзқарасымызша, бұл - процестің педагогикалық бағыты мен
методологиялық негізін сипаттайтын мазмұнды анықтама. Қазіргі педагогикада
эстетикалық тәрбиені тәрбиенің басқа түрлерімен байла-ныстыра кеңінен
қарастыру - актуалды мәселе.
В.Н.Шацкаяның “Балалардың жанұядағы эстетикалық тәрбиесі” атты кітабы
оқушыларға берілетін эстетикалық тәрбие мәселелерін қарастырады. Кітапта
балалардың эстетикалық мүмкіндігі мен қабілетін тәрбиелеуде мына
мәселелерге назар аударылған.
1. Көркемөнерде, табиғатта, қоғамдық өмірде, адамдардың тұрмыстық
қатынастарында әсемдікті дұрыс тануды тәрбиелеу.
2. Құбылыстарды, түрлі сезім, сенімдерді, талғамды балалардың эстети-
калық түрғыдан қабылдауын, оның бірте-бірте қалыптасуын дамыту.
3. Балалардың көркемдік қабілетін дамыту, білімін, іскерлігін қалып-
тастыру.
А.И.Буров “Эстетикалық тәрбиенің жүйесі мәселелеріне” атты мақаласында
оқушыға эстетикалық білім беріп, тәрбиелеу процесін іске асыруда тәрбиеші-
мұғалім тарапынан танып білуге тиісті үш бағытты ұсынады:
1. Тәрбиеленуші мен жұмыс істеу үшін мұғалімге қажетті оқу-тәрбие
материалдары.
2. Эстетикалық тәрбиенің кезеңдік мөлшерін ескеріп эстетикалық тәрбие
қорытындысын программалай білу.
3. Осы негізге лайық педагогикалық процесті құрып, методикалық
әдістердің анықтамаларын жасау.
Жоғары оқу орындарында эстетикалық тәрбие беру мәселелері күрделеніп,
кеңи түсіп, ол орта мектептегі эстетикалық тәрбие мәсе-лелерімен
сабақтастығын сақтай жүргізілуі тиіс.
1. Табиғатта, ғылымда, көркемөнерде, қоғамдық өмір құбылыстарында,
адамгершілік қарым-қатынастардағы әсемдікті дұрыс танып, түсіну үшін
студенттердің эстетикалық қажеттілік пен мүмкіндіктерін тәрбиелеу.
2. Студенттердің зеректігін, сезім, реніштерін, көзқарас, сенімдерін
эстетикалық тұрғыдан дамыту; көркемөнер туындыларымен жүйелі де терең
таныстыру негізінде эстетикалық талғамын арттыру.
3. Олардың таным белсенділігін, әсемдік әлеміне, эстетиканың ғылыми
мәселелеріне қызықтыра тәрбиелеу, өз бетінше эстетикалық білім алуға өзін-
өзі тәрбиелеуге баулу.
4. Қоғамдық және жеке өмірдің сұлулық элементтерін енгізуде студент-
тердің педагогикалық дағдылары мен іскерлігін дамыту.
Эстетикалық тәрбиенің құрамдас бөлігі - эстетикалық білім беру яғни
көркемөнердің әр түрінен, эстетикалық тәрбиеден жүйелі ғылыми білім мен
білік, дағдылар беру. Студенттерге, оқушыларға эстетикалық білім беру оқу
процесінің түрлі формаларында іске асырылады. Олар жалпы білімдік, арнаулы
және педагогикалық тұрғыда лекцияда, практикалық және семинар сабақтарында;
ал эстетикалық пәндер бойынша студенттерге арнаулы курстар мен
семинарларда; сондай-ақ курстық, дипломдық жұмыстарда, педпрактика
процесінде және аудиториядан тыс әртүрлі жұмыстарда астарлас жүргізіледі.
Сондықтан да болашақ ұстаздардың эстетикалық даярлығы оқу-тәрбие процесінің
мазмұнында эстетикалық білім беру және тәрбие мәселелерімен байланысты
қарастырылуы тиіс.
Қазақстанда соңғы оншақты жылдың көлемінде шынайы әсемдігімен және
көркемдік талғамымен еркшеленетін халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
эстетикалық мүмкіндіктері үлкен екендігін дәлелдеп көрсеткен зерттеулер
бар. Халық жасаған осынау өнер халық игілігі болып табылады, ол өзінің
көркемдік құндылығын күні бүгін де жоғалтпаған. Республикада бұл салада
бірқатар жұмыстарды Ә.Қамақов, К.Әмірғазин, Е.Асылханов, Ж.Балкенов,
С.Жолдасбекова т.б. атқарды. Оларда халықтың сәндік-қолданбалы өнерінің
маңызы мен рөлі, олардың оқушыларға эмоциялық әсер ашып көрсетіліп,
халықтың көркем кәсіпшілігі, халық шеберлері өнеріне, халықтың көркемдік
тәжірибесі мен дәстүріне сипаттама беріледі және т.б.
1.2 Жастарға эстетикалық тәрбие беру жөнінде
Қазіргі заманның тарихи шешімдеріне орай жоғары оқу орындарындағы
студенттер, мектепте оқушылар эстетикасын жан-жақты дамытудың маңызы
ерекше. Өйткені болашақ маманның, қоғамның құраушысының мәдени дәрежесі
күнделікті оқу тәрбие процесінде, арнаулы білімдерді ғылыми тұрғыда игеру,
адамзат жасап жатқан әлеуметтік тәжірибеге қанығу барысында қалыптаспақ.
Мемлекеттік театр-көркемөнер жоғары оқу орны республикаға өнер мен
мәдениет саласына мамандар даярлайтын болғандықтан эстетикалық тәрбиені
басқа жоғары оқу орындарына қарағанда ерекше сипатта жүргізеді. Бұл орайда
жинақтаған озат тәжірибе туралы көп айтылады.
Жер-жердегі ғылыми және методикалық жарияламаларға жүгінсек,
студенттерге, оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі қол жеткен табыстарға
қарамастан, әлі де шешілмеген, еленбеген, қайшылықтарға да ұшырап жатқан
проблемалар бар.
Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелеріне қарасақ, студенттердің,
оқушылардың бірқатар әсемдік атаулыға сырттай үйір болғанмен, оның мән-
мазмұнына қаныға қоймағанын байқаймыз. Сөйтіп, әсемге әуестік пен оған
шынайы беріле сүйсіну арасында айырмашылық туады. Эстетикаға сырттай қызығу
жеке баста іштей тебіреніс туғызбайды. Демек, ол әдемілік, әсемдік
талаптарына өз басының талғамын жарас-тыра алмайды. Мынадай қарапайым
мысалға жүгінейік: жас жандар модаға қызығып, сырт сымбатын түзеп, сәндене
киінгенмен, ішкі дүниесі өлшем, шама, кішіпейілділік, жарасымдылық
дегендерден рабайсыз қалады. Киім кию-адамның ажарын, эстетикалық дәрежесін
ғана емес, оның эстетикалық талғамын, мінез құлқын, айналасындағы
адамдарға, дүниеге көзқарасын, қарым-қатынасын көрсететін көрне-кілік.
Бірталай адамдар бойынан мұндай жарасымдылық табылмайды, сырты сұлу
болғанмен, ісі пасыққа ұқсап кетеді.
Бізде эстетикалық тәрбие - осындайларға қарсы болып, жоғары оқу
орнында, мектеп қабырғасында тәлім-тәрбие алып шықпақ әрбір жас маманды,
қоғамның құраушысын ол қандай мамандық алса да, ең әуелі үлкен әріппен
жазылатын Адам ғып шығару. Өйткені білім мен мінез, сөз бен істің бірлігі -
эстетикалық жетілудің айнымайтын белгісі. Кәсіптік шеберлік пен әлеуметтік
белсенділік те жаңа адамның жарасымды сапасы болмақ.
Зерттеушілер Республикамыздың барлық жоғары оқу орындарында дерлік
студенттерге эстетикалық тәрбие берудің үлкен де әр салалы тиімді жұмыстары
жүргізіліп келетіндігін анықтаған, олардың ішінде салмақтылары да, көпке
ұсынар ұнамды тәжірибелердің де бар екендігін көрсетеді.
Ол, ең алдымен, студенттерді эстетика, тарих және өнердің теориялық
курстарымен қаруландыру, эстетика мәселесінен жоғары оқу орындары арасында
жүргізілетін олимпиадаларға қатыстыру.
“Студент жастарға эстетикалық тәрбие берудегі жүйелілік дегеніміз не?”
деген сұрақ зерттеушілерді толғандырып, шешімін таба қоймаған күрделі
проблема болып табылады. Студенттерге эстетикалық тәрбие берудің жүйесі
дегеніміз - ғылыми негізделген, өзара табиғи тығыз байланыстағы нысаналы
педагогикалық ықпалдың, объективті жағдайлардың тұтастығы. Мұндай тұтастық
болашақ мамандардың жан-жақты жарасымды дамуын қамтамасыз ететін өнер,
бойына дарытып, айналадағы болмыс құбылыстарының сырына қанығып, өзінің іс-
әрекетін сұлулық заңымен жүргізе білу қабілетін қалыптастыру.
Эстетикалық тәрбие беру жүйесін осы талаптар тұрғысынан қарап, оның
құрамына зерттеушілер төмендегі мәселелерді енгізеді:
- материалдық-рухани орта ықпалында тәрбиелеу;
- гуманитарлық және арнаулы пәндер мазмұнындағы эстетикалық ғылым
ықпалында баулу;
- ғылыми шығармашылықтың эстетикалық аспектілері ықпалын арттыру;
- теориялық-эстетикалық тәрбие яғни тиісті міндетті бағдарламалық
пәндер мен факультативтік пәндерді оқып-үйрену барысында эстетика мен өнер
саласындағы теориялық білімдерді игеру;
- әдебиет пен өнер ықпалын пайдалану;
- ерікті көркемөнерпаздар жұмысын жандандыру.
Қазіргі кезде қолөнерге баулу мектеп қабырғасында қолға алынуда, осыған
сәйкес оқу еңбек объектілеріндегі бейнелердің дүниетаным көрінісіне, еңбек
объектілерінің көркем формасына, эстетикалық сипатына оқу процесінде көңіл
болу керек. Бұлар оқушыларда мектептік жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
қалыптастыруды жүзеге асырады. Ал эстетикалық сапа жеке тұлғаның әлеуметтік
негізгі қасиеті болып табылады. Жеке тұлғаның эстетикалық сапасының негізгі
қасиеттерін төмендегідей беруге болады: эстетикалық қабылдау (бұйымның,
сыртқы ортаның элементтерінің түсін, формасын, олардың мағынасын),
эстетикалық талғамы (таңдаушылығын, бағалаудағы позициясын), эстетикалық
сезімі (жауапкершілігін, бүлінген затқа күйінуін), эстетикалық іс-әрекеті
(белгілі объектілер дайындаудағы көркемдік белсенділігін, көркем
шығармашылығын), эстетикалық өнегелігі (өнер адамына, өнер шығармаларына,
табиғатқа қатынасы). Осы қарастырылған жеке тұлғаның эстетикалық сапасын
оқу-тәрбие процесінде жүзеге асыру қажет.
Еңбекке баулу сабағында эстетикалық тәрбие беруде дұрыс ұйым-
дастырылған еңбек кабинеті оқушылардың эстетикалық талғамының қалыптасуына,
еңбекке сүйіспеншілігінің артуына және өз еңбегінен ләззат алып, еңбекке
ынтасының артуына ықпал етеді. Осыған орай кабинет кеңесі және үйірме
мүшелерімен бірлесе жұмыс жоспарын жасап, оның негізінде эстетикалық
талғамға сай эскиздер сызып, кабинетті жабдықтауды қолға алдуы тиіс.
Безендіру ісін эскиз бойынша қабырғаны бояудан бастау керек. Әр түрлі
түстер адамға әрқалай әсер ететіндігі белгілі. Мысалы, жасыл түс адамға
тыныштық әкеліп, қызыл түс адамның жұмыс қабілетін арттыратыны, ал сары түс
адамның көңіл-күйін қуанышқа бөлейтіндігі дәлелденген. Осыған сәйкес
кабинеттің қабырғасын қызыл сары түспен бояп, оның жұмсақ болуына көңіл
бөлу керек.
Кабинеттің терезелері терістікке қараған болса, жылы түстерді көбірек
пайдаланып, еденді де қызыл қоңыр түспен сырлап, төбені ақ күйінде
қалдырған дұрыс. Мұның өзі кабинеттегі планшеттердің түстері мен стеллажды
шкафтар бояуларының үйлесім табуына әсер етеді. Бұлар оқушылардың
эстетикалық талғамының артуына ықпал жасайды. Ал артқы қабырғаны
кабинеттің мазмнын ашатын, жастардың жарқын болашағын елестететін,
мамандықтар әлеміне бастайтын “Жарқын болашақ” атты өрнекпен безендірсе
дұрыс болады.
Оң жақ қабырғаны оқушыларға түр мен түс, бояулар үндестігі жөнінен
мағлұматтар беретін стенділер, өмірдегі үйлесімділік пен өнердің сарқылмас
көркемдігін бейнелейтін планшеттерге, сондай-ақ, оқушылардың практикалық
жұмыстарының үздік еңбектерінің көрмесіне арнаған орынды болады. Табиғат
сұлулығын паш ететін, туған жер табиғатына сүйіспеншілікті арттыратын,
гүлдердің нәзіктігі мен әсемдігін тануға арналған жасыл мүйіс кабинетке
ерекше көрік берітін болғандықтан оны есте ұстау керек. Кабинетті бұлай
ұйымдастыру оқушыларды жинақылыққа, әсемдікке, әдептілікке, еңбек
сүйгіштікке баулиды.
ІІ Жоғары сынып оқушыларына ағаштан дайындалған бұйымдарды арнайы әрлеу
технологиясын үйретудің әдістемесі
2.1 Жоғары сынып оқушыларын “Ағаш өңдеу” кәсіби бағытына және “Көркем-
қолданбалы еңбек” түріне баулудың тақырыптық жоспары
Кәсіптік білім берудің бірінші кезеңі - VІІІ-ІХ сыныптардан басталады.
Оқытудың бұл кезеңінде мектеп оқушылары тектес кәсіптерге (мысалы, ағаш
өңдеу саласы бойынша: балташы, ағаш шебері, ағаш модельшісі т.б.) ортақ
білім мен икемділікті меңгереді. Х-ХІ сыныптарда олар осы аталған
кәсіптердің бірі бойынша білім алуды аяқтайды. Оқудың аяғында олардың
әрқайсысы біліктілік сипаттамасында көрсетілген жұмыстарды базалық
кәсіпорында белгіленген техникалық шарттар мен нормаларға сай атқара алуға
тиіс.
“Ағаш өңдеу” кәсіби бағыты бойынша оқушылардың тектес кәсіптерге
арналған жалпы білімді, шеберлікті, дағдыларды меңгеруі жалпы білім беретін
даярлық негізінде онымен тығыз өзара байланысты түрде, теориялық және
практикалық оқытуды ұтымды ұштастыру, V-VІІ сыныптардағы еңбекке баулу
ісімен сабақтастық негізінде жүзеге асырылады. Мектеп оқушыларына теориялық
және практикалық білім беру қатар жүргізіледі де, теориялық материалды оқып-
үйрену бір шама озық жүріп отырады.
Жалпы білім беретін орта мектептің VІІІ-ІХ сыныптарына арналған ағаш
өңдеу кәсібінің программасы оқушылардың ағашты қол еңбегімен өңдеуді
үйренуін, сондай-ақ олардың ағаш шебері аспаптарын қолданып жұмыс істеу
дағдысын, икемділігі мен тәсілдерін меңгеруін көздейді.
Теориялық оқыту мазмұнына VІІІ-ІХ сыныптар оқушыларында ағаш өңдеудің
жалпы технологиялық процесі жөніндегі білімдерін қалыптастыратын сұрақтар
енгізілуі тиіс.
Практикалық оқыту процесінде ағаш жұмыстарының технологиясы
мәселелеріне, күрделі емес өндірістік тапсырмаларды орындау негізінде
мектеп оқушыларының ағаш өңдеу жөніндегі жалпы дағдылары мен икемділігін
қалыптастыруға айырықша көңіл бөліну керек. Әр сабақ сайын оқушыларға еңбек
объектілерін, еңбек процестері мен еңбек құралдарын ұғынуына, жұмысты
атқарудың ұтымды тәсілдерін қалыптастыруына бағытталған нұсқаулар
(таныстырма, күнделікті және қорытынды сипатта) берілуі тиіс. Нұсқау
бергенде жұмыстардың дұрыс және қауіпсіз атқарылуына аспаптардың,
жабдықтардың ұқыпты ұсталуына, сондай-ақ материалдардың үнемді жұмсалып,
оқу уақытының тиімді пайдалануына ерекше мән беруі қажет.
Әрбір еңбек тапсырмасын беру оқушыларды ағаш өңдеу жөніндегі техникалық
құжаттармен, ГОСТ-пен, сондай-ақ аспаптар мен тетіктердің жұмысында
пайдаланылатын құрылғылармен, материалдардың үлгілерімен таныстыру
негізінде ұйымдастырылуы керек.
Практикалық оқытуда ағаш бөлшектері мен бұйымдарын жасау басты орын
алады. Теориялық оқыту кезінде алынған білімдер мектеп оқушылары еңбек
операциялары мен тәсілдерін меңгеретін кездегі практикалық жұмыс үстінде
дамытылып, баянды етіледі. Бағдарлама сонымен қатар оқушыларды топсеруен
(экскурсия) кездерінде ағаш өңдеу кәсіпорындарының жұмысымен, ағаш
шеберінің, балташының еңбегі мен жұмыс орнының ұйымдастырылуымен таныстыру
көздеу тиіс.
Мектеп оқушыларының кәсіптік білім алуы мен еңбек практикасы кезіндегі
жұмыстары өнімді болуға бағыттау керек.
Теориялық және практикалық сабақтарда мектеп оқушыларын шығармашылық іс-
әрекетке тартқан жөн. Оның мазмұны жабдықты, жұмыс орнын, технологиялық
процесті тиімді пайдалану, жұмысты жоспарлау, еңбектің сапасы мен
өнімділігін арттыратын конструкцияларды, тетіктерді, құралдарды талдап
белгілеу (кейіннен жасап шығару). Бұл үшін мына төмендегідей әдістер мен
тәсілдер пайдаланылуы мүмкін: шығармашылық міндеттерді (конструкторлық,
технологиялық және экономикалық) шешу, бұйымдарды жасау кезінде
конструкциялау элементтері бар шығармашылық тапсырмалар мен сынақ
жұмыстарын атқару.
Практикалық сабақ бағдарламасында жұмысты атқарудың дұрыс тәсілдері мен
әдістерін меңгерумен қатар күрделі емес бөлшектер мен бұйымдар жасауды да
көздеуі тиіс. Практикалық сабақтарда және топсеруендер өткізілген кезде
мектеп оқушылары алған білімдерін тереңдетіп, ғылыми-техникалық прогрестің
талаптарына сай жаңа техника мен прогрессивті технологияны меңгереді, ағаш
өңдеу өндірісі жаңашылдары мен еңбек озаттарының әдістерімен танысады. Топ-
серуендер кезінде олар ағаш өңдейтін кәсіпорынмен, ағаш шеберінің және
балташының еңбегімен, жұмыс орнының ұйымдастырылуымен танысуы тиіс.
Кәсіби бағыт бағдарламасының мазмұны оқушылар орталау мектепті
бітіргеннен кейін ағаш өңдеу өндірісі мен құрылысының жұмысшы кәсіптерінің
бірін саналы түрде таңдап, оны жалпы білім беретін орта мектептің Х-ХІ
сыныптарында немесе орта кәсіптік-техникалық училищелер мен арнаулы орта
оқу орындарында одан әрі меңгеру мүмкіндігін көздеуі қажет. Төменде жоғары
сыныптарға арналған ағашты өңдеуді оқыту бойынша тақырыптық жоспар
ұсынылуда.
Рет NТақырыптар Сағат
саны
1 2 3
VІІІ-сынып
Өндіріс негіздері. Кәсіп таңдау. Ағаш өңдеу. 51
Теориялық оқыту
1. Ағаш өңдеу өндірісі туралы негізгі мәліметтер 3
2. Ағаш шеберлігі мен балташылар жұмыстары кезіндегі еңбекті 3
қорғау, өндірістік санитария және өрт қауіпсіздігі
3 Материалтану негіздері 12
4 Ағашты қол еңбегімен өңдеу негіздері 33
Практикалық оқыту
1 Ағаш өңдеу кәсіпорнына экскурсия жасау 4
1 2 3
2 Ағаш өңдеуге арналған аспапты жұмысқа әзірлеу 3
3 Ағаш өңдеу жөніндегі негізгі операцияларды орындау 26
Барлығы 136
ІХ-сынып
Өндіріс негіздері. Кәсіп таңдау.
Ағаш өңдеу 85
Теориялық оқыту 34
Ағаш өңдеу кезіндегі еңбекті қорғау, электр-өрт 1
қауіпсіздігі
Ағаш бұйымдарын біріктіру 6
Желімдер және ағашты желімдеу 4
Ағаш материалдардан күрделі емес детальдар мен бұйымдар 17
жасаудың технологиялық процесі
Техникалық творчествоның, рационализациялаудың және
өнертабыстың негіздері
Экономиканың және ағаш өңдеу өндірісін ұйымдастыру 2
негіздері
Практикалық оқыту 51
Кіріспе сабақ 2
Ағаш бұйымдарының негізгі қосылыстарын жасау 10
Ағаш бұйымдарының күрделі емес детальдары мен ең қарапайым 28
бұйымдарын жасау жөніндегі жұмыстар атқару
Мектеп құрал-жабдықтарын жөндеу 34
Қоғамға пайдалы, өнімді еңбек
Барлығы 136
Бәрін қоса есептегенде 272
VІІІ-сынып оқушылары кәсіптік білім беру процесінде үйренуге тиісті
білімдері мен икемділігі:
ағашты қол еңбегімен өңдеу кезіндегі еңбек қауіпсіздігі мен өрт
қауіпсіздігінің ережелері; жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын талаптарды;
еліміздегі халық шаруашылығындағы ағаш өңдеу өндірісі және оның ролі туралы
негізгі мәліметтерді;
негізгі ағаш тұқымдары, олардың қасиеттері мен қолданылуын;
ағаш шеберлігінің негізгі құралдарының түрлері, құрылғысы және пайдалану
ережелерін;
ағаш бедерлеу негіздері, ағашты қолдан өңдеу тәсілдерін (белгілеу, аралап
кесу, сүргілеу, қашау, бедерлеу және бұрғылап тесу) білуі тиіс.
оқушылар:
жұмыс орнын ұйымдастыру, ағашты қол еңбегімен өңдеу кезіндегі еңбек
қауіпсіздігі ережелерін сақтауды;
ағаштың сыртқы түріне қарап оның қай тұқымға жататынын және кемістіктерін
анықтауды;
сызбалар мен эскиздер бойынша ағаштан қарапайым бөлшектерді белгілеуді;
ағашты қол еңбегімен өңдеуге арналған аспапты дұрыс таңдап, жұмысқа
әзірлеуді; аспапты дұрыс пайдалануды;
ағашты аралап кесу, сүргілеу, қашау және бұрғылап тесуді;
дайындаманы таңдап алып, оны ағаш шеберлігінің қол аспабымен өңдеуді;
ағаштан қарапайым бөлшектер жасауды; жұмысты сапалы атқаруды;
сызбаның талаптарына және техникалық шарттарға сәйкес бөлшектердің орындалу
сапасын анықтауды;
аспапты ұқыпты пайдалануды;
материалдарды үнемді атқара алуы керек.
ІХ- сыныпта оқушылары:
ағашты қолмен өңдеген кездегі еңбек қауіпсіздігі мен өрт қауіпсіздігінің
ережелерін; жұмыс орнын ұйымдастыруға қойылатын талаптарын;
ағаш өңдеу өндірісінде қолданылатын ағаш тұқымдарының және олардан жасалған
жартылай фабрикат түрлерін; оларды өңдеу мен желімдеудің ережелері мен
тәсілдерін;
ағаш бұйымдары қосылыстарының негізгі түрлерін;
қарапайым ағаш бұйымдарын жасау мен жөндеудің технологиялық процесін білуі
тиіс.
оқушылар:
ағаш өңдеу кезінде жұмыс орнын ұйымдастыруды; еңбек қауіпсіздігі ережелерін
сақтауды;
өңделетін ағаш материалдардың сапасын сыртқы түріне қарап анықтауды;
дайындаманы таңдауды; қарапайым ағаш бөлшектері мен бұйымдарын жасауға
арналған сызбалар мен эскиздерді оқуды;
негізгі ағаш құрал-саймандарымен жұмыс істеу әдістерін, меңгеруді;
ең қарапайым ағаш бұйымдарын жасауды; қарапайым ағаш бұйымдарын жөндеуді;
бұйымдардың және атқарылатын жұмыстардың сапасын бақылауды;
аспаптар мен жабдықты ұқыпты пайдалануды; материалдар мен электр энергиясын
үнемді жұмсауды атқара білуі керек.
X-ХІ сыныптың оқушыларын еңбектің көркем-қолданбалы түріне баулу
қазіргі уақытты қолға алынуда, оның ішінде: ағашты, металды, теріні, т.б.
Осы саланы оқыту үшін түзілген бағдарламалар оқытудағы негізгі
принциптерді (политехникалық, кәсіптік бағдар беру, практикалық,
дамытушылық, тәрбиелеушілік) басшылыққа алу тиіс. Бағдарламаның жалпы
тараулары мыналарды ескеру қажет: көркем еңбек түрінің тарихымен
таныстыруды; материалдармен және өңдеу технологиясымен таныстыруды;
құралдар көмегімен жұмыс тәсілдерін игеруді; техникалық сурет тәсілдерін
игертуді; өнімді еңбекке қатыстыруды.
“Школа и производство” 1982 журналында жарияланған еңбектің көркем-
қолданбалы түрі бойынша тақырыптық жоспарларды ұсынып отырмыз. Мүнда ТО -
теориялық оқытуды (мағлұматтарды), ПО- прак-тикалық оқытуды (практикалық
жұмысты), ЛЖ - лабораториялық жұмысты, ТС- топсеруенді (экскурсияны), БЖ-
бақылау жұмысын білдіреді.
Х сыныптар үшін еңбектің көркем-қолданбалы өнер түрлері бойынша
сабақтардың шамамен алынған тақырыпты жоспарлауы (ағашты көркем өңдеу
бойынша).
Тақырып 1. Өндіріс жөніндегі жалпы мағлұматтар
1. Өндірістің сипаттамасы (ағашты көркем өңдеу бойынша көркем өнеркәсіп
мекемесі мысалында). Көркем өнеркәсіп жұмысшысына қойылатын талаптар.
Еңбектің көркем-қолданбалы түріне оқыту мазмұны (ТО-1; ПО-3).
2. ТМД елдеріндегі халықтың көркем кәсібі (ТО-0,5; ТС-3,5).
3. Көркем шығармашылық сферасында қатынасты құқықтық реттеу (ТО-0,5; БЖ-
1,5; ПО-2).
Тақырып 2. Материалдар жөніндегі мағлұматтар
4. Көркем өнеркәсіпорындарында қолданылатын материалдар, бұйымдар
дайындаудың технологиясы (ТО-1; ПО-3).
5. Материалдарды өңдеу тәсілдерінің физикалық және химиялық
қасиеттеріне (варианттарға) байланысты (ТО-1; ПО-2).
№1 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: материалдардың физикалық және
химиялық қасиеттерін анықтау және салыстыру, осы қасиеттердің есебімен
көркем-технологиялық өңдеулерді таңдау.
6. Материалдарды пайдалану (ағаш материалдарын. ТО-0,5; ПО-2,5).
№2 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: материалдардың қасиеттеріне
механикалық және басқада өңдеудің түрлерінің әсерін айқындау.
7. Көркем өнеркәсіптер үшін шикізаттар. Көмекші материалдар (ағаш
өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ПО-3).
№3 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оқушыларды шикізаттың үлгілерімен
және олардың стандарттарымен таныстыру.
8. Материалдармен жұмыс (ағаш материалдарымен. ТО-1; ПО-3).
Тақырып 3. Бұйымдарды дайындаудың технологиясы.
9. Көркем-өнеркәсіптік бұйымдар дайындаудың жалпы технологиясы. Негізгі
технологиялық операциялар (ағаш өңдеуге байланысты. ТО-1; ПО-3).
10. Материалдарды көркем-технологиялық өңдеуге тарихи шолу жасау.
Еңбектің зерделенетін түріне сипаттама (ағаш көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ПО-3,5).
11 сабақ. Сәндік бұйымдар жабдықтаудың принциптері. Сәндеу және оның
принциптері. Сәндік заңдылықтар. Образ. Образдар ортасы (ТО-0,5; ПО-3).
12. Ою. Әрлеу операциялары (ТО-0,5; ОП-2,5).
№4 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оюларды көшіру.
№5 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: оюдың даярламасын дайындау.
13. Өрнек. Өрнектің түрлері. Сәндік сипаты (ТО-0,5; ОП-2,5).
№6 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: өрнекті көшіру.
14. Композиция. композицияны көшіру (ТО-1; ОП-2).
№7 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: көркем-қолданбалы еңбектің берілген
түрі үшін кеңінен тараған композицияны көшіру.
15. Композицияның даярламасын дайындау (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
16. Композиция. Контур. Фон (ТО-0,5; ОП-2,5).
№8 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: күрделі емес композицияның
вариантарын өзіндік даярлау (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
17. Композициялық құрастыру кезінде беттік фактураны есепке алу (ТО-
0,5; ОП-3,5).
18. Түстану (ТО-1; ТС-3).
19. Эскиздің даярламасын түзу. Техникалық сурет және сызба (ТО-1; ОП-
3).
20. Технологиялық карталардың даярламасын түзу (ТО-1; ОП-2).
№ 9 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: қарапайым көркем-өнеркәсіптік
бұйымдарды дайындау бойынша операциялық карта құру (ағашты көркем өңдеуге
байланысты).
21. Ақпараттың графикалық құралдары (ТО-0,5; ОП-2,5).
№ 10 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: кез келген графикалық формада
жобалау тапсырмаларын орындау.
22. Материалға суретті көшіру. Шаблондар, трафареттер, калька және т.б.
(ТО-0,5; ПО-3).
№ 11 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: кальканың көмегімен суретті
көшіру.
23. Жұмыстың негізгі кезеңдері. Жұмысты жүргізудің тәсілдері (ТО-0,5;
БЖ-3).
24. Құрал-жабдықтар туралы мағлұматтар. Қол және машина жұмыстары
(ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ОП-2,5).
№12 лабораториялық жұмыс- 1 сағат: құралдармен жұмыс жасаудың
дағдыларын игеру (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
25. Қарапайым бейімдеу құралдары (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ОП-3).
№13 лабораториялық жұмыс- 0,5 сағат: еңбектің нақты түрі үшін кеңінен
қолданатын станоктарды немесе бейімдеу құралдарының бірінің кинематикалық
схемасын зерделеу.
26. Жұмыстың техникалық тәсілдері (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-
0,5; ОП-3,5).
27. Еңбекті ғылыми тұрғыда ұйымдастырудың талаптарын орындау (ТО-0,5;
ОП-3,5).
28. Ақаудың түрлері, одан сақтандыру. Қатені түзету (ағашты көркем
өңдеуге байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
29. Материалдардың және дайын бұйымдардың сапасы. Сапаны анықтау және
бақылау. Бұйымның тауарлық түрі (ағашты көркем өңдеуге байланысты. ТО-0,5;
ОП-3,5).
30. Дайын бұйымның құжаттар жүйесі. Маркировка. Стандартар және
техникалық шарттар. Дайын бұйымдарды қаптау. Сақтау (ТО-1; БЖ-3).
Тақырып 4. Көркем жобалау.
31. Көркем жобалаудың негіздері. Эргономиканың талаптары (ТО-1; ОП-3).
Тақырып 5. Көркем өнеркәсіп кәсіптерімен таныстыру
32. Көркем өнеркәсіп негізгі кәсіптері, оларды алудың және одан әрі
квалификацияны көтерудің жолдары (ТО-1; ОП-3).
33. Өткен материалдарды бекіту (ТО-1; ТС-3).
34. Қорытынды бақылау жұмыстары - 4 .
35. Оқу жылының қорытындысын шығару - 4.
ХІ сыныптар үшін еңбектің көркем-қолданбалы өнер түрлері бойынша
сабақтардың шамамен алынған тақырыпты жоспарлауы (ағашты көркем өңдеу
бойынша)
І тақырып. Бұйымды дайындаудың технологиясы
1. Көркем өнеркәсіптегі технологиялық процестер (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-1; ОП-2).
№1 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: технологиялық
процестердің даярламасын жасау.
2. Технологиялық құжаттардың бірыңғай жүйесі (ЕСТД. ТО-0,5; ОП-3,5).
3. Нақты операцияларды және жұмысты орындау кезіндегі қауіпсіз еңбек
етудің талаптары (ағашты көркем өңдеу бойынша. ТО-0,5; ОП-3,5).
4. Техникалық сурет салу (ТО-0,5; ОП-2,5).
№2 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: техникалық суреттерді
орындау (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
5. Өндірістің энергетикалық қамтамасыз етілуі (ТО-1; ОП-3).
6. Рацинализациялау және өнертабыс (ТО-1; ОП-3).
7. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-3).
8. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-3).
9. Материалдарды көркем-технологиялық өңдеу (ағашты көркем өңдеуге
байланысты. ТО-0,5; ОП-3,5).
10. Өзіндік бақылау және өзара бақылау. Сапаны бақылау (ТО-1; ОП-3).
ІІ тақырып. Механизмдер мен бейімдеу жабдықтары.
11. Күрделі композиция (ТО-1; ОП-2,5).
№3 лабораториялық-практикалық жұмыс- 0,5 сағат: механизмдердің
кинематикалық схемаларын оқу (ағашты көркем өңдеуге байланысты).
12. Жабдықтарды және бейімдеу құралдарын өздігінен жөндеу (ағашты
көркем өңдеуге байланысты. ТО-1; ОП-2).
№4 лабораториялық-практикалық жұмыс- 1 сағат: көркем өнер-кәсіптегі
қолданылатын жабдықтар мен бейімдеу құралдарының негізінен болатын
ақауларын және оларды жөндеудің тәсілдерін зерделеу.
13. Кіші механизация құралдарын қолдану (варианттар). ТО-1; ТС-3.
ІІІ тақырып. Еңбектің және өндірістің экономикалық, Үйымдастыру
негіздері
14. Халық шаруашылығының негізгі буыны - мекеме (бірлестік. ТО-1; ОП-
3).
15. Еңбекті мөлшерлеу және еңбек ақы төлеу (ТО-1; ОП-3).
16. Еңбек өнімділігі және оны өсірудің көздері (ТО-1; ОП-3).
17. Мекемені басқару (ТО-1; ӨТС-3).
18. Еңбек тәртібі (ТО-0,5; БЖ-2; ОП-1,5).
ІV тақырып. Табиғатты және қоршаған ортаны қорғау.
19. ТМД елдеріндегі және еліміздегі табиғатты және қоршаған ортаны
қорғау (ТО-1; ОП-3).
20. Нақты саладан тыс қоршаған ортаны қорғау (ТО-1; ОП-3).
V тақырып. Ғылыми-техникалық прогресс және көркем өнеркәсіптің дамының
перспективалары
21. Ғылыми-техникалық прогрестің көркем өнеркәсіпке ықпалы (ТО-1; ОП-
3).
22. Көркем-өнеркәсіптік бұйымдарды дайындаудың жаңа прогрессивті
технологиясы (ТО-1; БЖ-3).
23-25. Көркем-өнеркәсіп бұйымдарын дайындау (Практикалық жұмыс-12).
26-33 сабақтар. Қорытынды квалификациялы жұмыстарды орындау
(Практикалық жұмыс –28).
34 сабақ. Оқу жылының қорытындысы.
Оқу жылының қорытындысын шығару - 2 сағат.
Емтиханға дайындалу - 2 сағат.
Бағдарламаның тақырыптық жоспары теориялық және практикалық оқытуды
қарастырған. Оқушылар еңбекті және көркем өнеркәсіптің экономикасымен,
өндірістік қатынастармен, табиғатты және қоршаған ортаны қорғаумен танысуы
қажет. Практикалық жұмысқа 75 ( оқу уақытының бөлігі бөлінуі тиіс. Бұл
уақыт мөлшері репродуктивті және шығармашылық сипаттағы қатынасты ұстауы
қажет. Практикалық жұмыстар, лабораториялық сабақтар, топсеруенге шығу
оқушылардың жаңа техника мен технологияны, жеткен жетістіктерді көрсетуге
мүмкіндік береді.
Көрсетілген бағдарламаларда ағаштан дайындалған бұйымдарды белгілі
кәсіп түріне байланысты көркем өңдеу қарастырылған. Осыған сәйкес ағаштан
арнайы әрлеу тәсілімен көмкеруді жоғары сыныпқа беруге болады деп білеміз.
2.2 Ағашты арнайы әрлеуді жоғарғы сынып оқушыларына үйретудің
тақырыптық жоспары
Білім берудің мазмұны деп оқушылардың ақыл-ойын, дене күш-қуаттарын жан-
жақты дамыту, дүниеге ғылыми көзқарастарын қалыптастыру және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz