Кейінгі римнің түпдеректері

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

4. Кейінгі Римнің түпдеректері

4. 1 Кейінгі Римнің христиандық әдебиеті, христиандық туралы тілдік авторлар

Христиандық шығармалар. Тілмарлар христиандық туралы. Ерте Рим тарихы бойынша маңызды дерек ретінде христиандардың киелі кітаптарының жинағы жаңа өсиет болып саналады. Карфаген Соборында 419 жылы шіркеу басшылығының рұқсатымен канондық жазулар құрамы ақырғы рет негізделген екен. Жаңа өсиет құрамына: 4 Евангелия-Иисусты жазалағаннан б. э 63 жылы дейін, яғни апостол Павелдің миссионерлік жолының әңгімелері, апостолдардың 21 жолдауы (1-Иаков, 2-Петр, 3-Иоанн, 1-Иуда, 14-Павел) ; Апокалипсис немесе Иоанның шындығы - қорқынышты сот, мейірімсіз күштерді Агнуттың жеңуі.

Шіркеулік дәстүр бойынша Евангелиялардың авторлығын апостол Матей мен Ионға, Петрдің аудармашысы-Маркқа, антиохимиялық дәрігер Лукаға; ал апостолдар іс-әрекетінің құрастырушысы Лукаға, Апокалипсисті -Иоаннға икемдейді. Ұзақ уақыт бойы жүргізілген ғылыми зерттеу барысында Жаңа Заветтің жазылуға уақыты мен авторлығына сыни пікір айтылуда. Лука мен Иоанның авторлығына күмән білдіріп, Матфей мен Марктің авторлығын ұсынады. Бірақ зерттеу жұмысы кезінде Матфейдің канондық текстері арамейлік текстерге ұқсас, апостолдық жолдаулардың авторы Иоанн, ал 8 жолдауды Павел жазды деген тұжырымға келді. Олар: «Римдіктерге», «2-коринфілерге», «Филипиндіктерге», «2-фессалиялықтарға», «Филимонға» Жаңа Заветтің ең ескі шығармалары болып Павел жолдауы (І ғасыр 50 жылы), Марк евангелиясы (б. э 65-80 жж) және Апокалипсис (68-90 жж) есептеледі. Бұл шығармалар жазылған мерзімі І ғасырдың 2 жартысы - ІІ ғасырдың басы болып келеді. Жаңа Завет алғашқы христиан қауымдастықтарының өмірі мен сенімдерін баяндайды. Апокалипсис христиан қауымдарының мекен еткен географиялық ареалы мен ерте ерестер жайлы мағлұмат береді.

Б. э І ғасырында шіркеу дәстүрінде «Киелі жазулар» жетекші орын алады. Жаңа Заветтік канондардың қабылдауынан кейін апрокифтік немесе кейбір бөлімдерін оқуға рұқсат бермейтін құпия кітаптар деп аталады. Апокрифтер құрамына лолиялар-Иисустың 14 үндеуі кіреді. Евангелияның апостолды (Вариав, Андрей, Варфоломей) гностикалық (Ева, Мария, Иуда), иудей-христиандық (Эбонит, Назорей, 12 апостол) сияқты бірнеше түрлер бар. Хенобоскионда папирустық кітапханадан Фома, Филип, Евангелияның гностикалық евангелиялары табылған. Автор ретінде Валентинді есептейді. Гносис өмірді философиялық тарапынан қарайды ІІІ-ІҮ ғасырлардан бастап, евангелия кейіпкерлерінің «тарихтану» тенденциясы жүре бастайды: Иосиф -ағаш шеберінің тарихы, Пилат актілері және т. б.

Евангелиядан басқа апрокификалық жанрдағы шығармалар Петрдің апоколипсисі, Павелдің үндеуі, Иоанн, Фома апостолдарының іс-әрекеті кездеседі. Олар сирия, армян, славян аудармаларында сақталынған. Апокрифтер қатарынан канондық емес жанрдағы Дидах немесе 12 апостол ілімі ерекше орын алады. Дидах 3 бөлімнен:

1. Моральдық үндеу

2. Өмір мен өлім, дәстүрлер жайлы жолдау

3. Архаикалық деңгейдегі шіркеу ұйымдарын сипаттайды.

Христиан ауыз әдебиетінің байлығы ІІ ғ. Иераполь епископы Папияның іс-шаралары, ол апостолдар мен Иисус оқушыларын танитындарды іздеді. Нәтижесінде 5 кітаптан тұратын «Изъяснения бесед господних» атты еңбегі жарық көреді. Еңбектің латынша аудармасы ХІҮ ғасырға дейін сақталынып, кейін кітап цитаталарымен қалпына келуде. Келесі мың жылдықта христиан әдебиетінде апологеттік жанрдағы шығармалар одан әрі дамып, онда христиандықтың иудаизмнан басымырақ екенін көрсетеді. (беседы Язона и Паиска, Аристон; Диалог с трифоном- иудеем, Юстин) Апологеттер қоғамдық ойлармен билікке үндеу салды. Мысалы, Юстин және оның оқушысы Афинагор (Прощение о христианах) өз шығармаларын Антоний Пий, Марк Аврелий, Коммодқа арнаған. Олардың еңбектерінен тарихшылар үшін маңызды христиандардың ішкі өмірі мен жаңа дінді қудалаудың басталуы жайлы мәліметтер алуға болады. Антика мәдениетіне қарсы болған апологеттер өкілі Татиан «Речи против Эллинов» еңбегінде христиан дүние көзқарасына жақын Платон сынға алынған. Латын апологетикасында Тертуллиан пікірі бойынша сенім философиялық дәлелдеме қажет емес, бірақ сонда да философия шындықты анықтауда сенімге қажет деп таниды. Секталық сепаратизммен идеологиялық күресте ол шектеусіз шіркеу беделін мойындайды. Өмірінің соңында ол кейбір епископтар қасиеттеріне сенбей епископатқа қарсы шығып, уақытша еретик-монтанистер сектасына қосылады. Тертуллиан өз еңбектерін латын, грек тілдерінде жазды. Бізге оның «Апологетик» шығармасы ғана жетті. Христиан өмірінің кейбір жақтарын (о молитве, о крещении, о покаянии) және Гермоген, Маркион, Праксий сияқты еректиктерге қарсы пікір осы еңбекте баяндалған.

Апологетиканың гүлдену кезеңінде авторлар тілмарлар емес, еретиктермен полемикаға түседі. Ірі ересиолог Ириней-Галлиядағы христиандықты уағыздаушы (130-202 жж) «Обличения и опревержения ежеименногознания» атты 5 кітаптан тұратын еңбегінде христиан қауымдарының тарихы, ірі орталықтардағы епископтар тізімдерін құру жайлы қызық мағлұматтарды кездестіруге болады. Сонымен қатар, апологеттер шығармаларында христиандық догматиканы талдау басталды. Құдалық жүйенің отаны Александрия ІІ ғасыр ортасындағы катехизаторлық мектеп болып келеді. жүйелеушілер алғашқы қатарына Климента Александрийский (150-215 жж) үш еңбегінде «Протрептик», «Строматы», «Педагог» тілмарлық ғылымды христианмен байланыстырып, сенімнің ғылым алдында басымдылығын көрсете отыра, адамның сенуге философия арқылы өтетініне келіседі. Педагогта ол тек Ескі Заветті ғана емес, Жаңа заветті талқыламайды.

Ірі христиандық ойшыл Клименттің замандасы пресвитер Ориген (185-254 жж) болды. Ол алғашқы рет Библияға философияны қолданып, бірінші христиандық догмалар жүйесін құрайды. Негізгі шығармасының бірі «Бастамалар туралы» трактатында құдай, логос, әлем, жан, ерік жайлы сөз қозғайды. Оған «Гекзаплы» атты ерте еврейлік текстпен жазылған негізгі еңбегі жатады.

Северлер династиясының соңы мен Константиннің христиандықты қабылдағанға дейін уақыт, өз күшін міне жинап келе жатқан христиан шіркеуінің жағдайы қиын болды. 257 жылы Валериан кезінде епископ шіркеуінің уағыздаушысы Карфаген епископы Киприан қудалауға түседі. Өзінің 66 жолдауы мен басқа еңбектерінде ол шіркеулік иерархияның орнығуы үшін жүргізген күресі, еретиктермен жүргізген полемикасы, тілмар мен иудаизмға сыни пікірге алады. ІҮ-Ү ғғ. христиан шіркеуінің шарықтауы, христиан беделінің өсуі, сонымен қатар шіркеудің бөлініс (ариандық, несториандық) кезеңі еді. Соңғы қудалау мен Рим мемлекетінің шіркеуді қабылдауы (Диоклетиан мен Константин) уақытына «Христиандық Цицерон»-риторик Лактанций шығармашылығы сәйкес келеді. Диоклетианның шақыруымен Лактанций Никомедияда риториканы оқытып, кейін Константин маңайында балаларының тәрбиешісі болады. «О творчестве божьем», «О гневе божьем» сияқты трактаттар авторы ретінде белгілі