Орталық азия елдері арасындағы интеграциялық процестегі Қазақстанның орыны мен рөлі

1 Қазақстан экономикалық дамуы
2 Қазіргі кезеңде жаһандану процесі
3 Қалыптасқан жаңа саяси жүйе

Қазақстан 1991 ж. 16 желтоқсанында тəуелсіздігін алып, барлық салалар бойынша халықаралық ынтымқтастықтың толыққанды субъектісіне айналды. Қазақстан экономикалық дамудың үлкен потенциалына ие (табиғи, қазба, жоғары квалификациялы жұмыс күші т.б.), Еуропа мен Азияның орталығында саяси жəне стратегиялық маңызды орынды алып, бүгінгі таңда ынтымақтастықтың əр түрлі одақтары мен ұйымдарының мүшесі. Сондықтан да Қазақстан Республикасының шекаралас (ТМД) жəне посткеңестік мемлекеттермен (қазіргі Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерімен) халықаралық қатынасы Азия мен дүние жүзінде бейбітшілік пен тұрақтылықты жəне жалпы қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін зор маңызы бар. Қазақстанның мемлекеттік саясатының басты міндеті — ТМД елдері мен Орталық Азияда интеграциялық процесті дамыту. Жалпы дүниежүзілік бейбітшілік-саяси процестер шеңберінде Қазақстанға тұрақты əрі сенімді экономикалық қуатын арттыру, демократиялық, саяси жүйесін құру, əлеуметтік мəселелерді шешу сияқты өзінің жеке мүдделерін жүзеге асыру қажеттілігі тұрды. Бұл халықаралық қоғамдастыққа бірігуші мемлекеттердің жəне əр түрлі саяси ұйымдардың, экономиканың, елдер қоғамының өзара тəуелділігінің тез өсуімен, яғни жаһандану про цесімен, байланысты. Жаһандану ең алдымен экономикалық саладағы, одан соң мемлекеттер мен халықтардың барлық тіршілік əрекетіндегі объективтік үрдіс ретінде өте жиі белгілі бір идеологияны дақұрап, кейде агрессивті сипат алып, барлық кезде бірдей теңбе-теңдікті сақтамауы да мүмкін жəне оны дер кезінде анықтау да қиын. Жаһандану — тарихи динамиканың өтуге тиісті кезеңі. Жаһандану, ең алдымен, қоршаған дүниенің күрделенуімен, ішкі жəне сыртқы саясат, экономика арасындағы шекаралардың жойылуымен сипатталады. Сонымен қатар ол халықаралық процестерді басқару, қалыптасқан халықаралық жүйелердің жаңа үлгісін жасаудың құралы міндетін де атқарады. Қазіргі жаһандану — бұл əзірге аяқталмаған, даму күші жағынан əр түрлі контртенденциялармен жəне қайшылыққа толы қосымша жағдайлармен қатар жүретін бірқалыпты емес процесс.

1. Чешков М. Постсоветская Центральная Азия в трех измерениях: традиционализация, периферизация, глобализация //
www.Analitika.org/ article.php?storu=20050613051148217.2005.13 июня.
2. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егемен Қазақстан. —
2005. — 19 ақпан.
3. D.J.Puchala Of Blind Men, Elephants and International Integration // Journal of Common Market Studies. 19. — № 10. —
P. 257.
4. Кар.: Қазақстан, Кырғызстан, Тəжікстан, Түркіменстан, Өзбекстан Республикалары мемлекеттері басшыларының бір-
лескен мəлімдемесі (Ашхабад, 5–6 қаңтар, 1998 жыл) // Российская газета. — 1998 ж. — 17 каңтар.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ИНТЕГРАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ҚАЗАҚСТАННЫҢ
ОРЫНЫ МЕН РӨЛІ
Қазақстан 1991 ж. 16 желтоқсанында тəуелсіздігін алып, барлық салалар
бойынша халықаралық ынтымқтастықтың толыққанды субъектісіне айналды.
Қазақстан экономикалық дамудың үлкен потенциалына ие (табиғи, қазба, жоғары
квалификациялы жұмыс күші т.б.), Еуропа мен Азияның орта-
лығында саяси жəне стратегиялық маңызды орынды алып, бүгінгі таңда
ынтымақтастықтың əр түрлі одақтары мен ұйымдарының мүшесі. Сондықтан да
Қазақстан Республикасының шекаралас (ТМД) жəне посткеңестік мемлекеттермен
(қазіргі Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерімен) халықаралық қатынасы
Азия мен дүние жүзінде бейбітшілік пен тұрақтылықты жəне жалпы
қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін зор маңызы бар. Қазақстанның мемлекеттік
саясатының басты міндеті — ТМД елдері мен Орталық Азияда интеграциялық
процесті дамыту. Жалпы дүниежүзілік бейбітшілік-саяси процестер шеңберінде
Қазақстанға тұрақты əрі сенімді экономикалық қуатын арттыру, демократиялық,
саяси жүйесін құру, əлеуметтік мəселелерді шешу сияқты өзінің жеке
мүдделерін жүзеге асыру
қажеттілігі тұрды. Бұл халықаралық қоғамдастыққа бірігуші мемлекеттердің
жəне əр түрлі саяси ұйымдардың, экономиканың, елдер қоғамының өзара
тəуелділігінің тез өсуімен, яғни жаһандану про цесімен, байланысты.
Жаһандану ең алдымен экономикалық саладағы, одан соң мемлекеттер мен
халықтардың барлық тіршілік əрекетіндегі объективтік үрдіс ретінде өте жиі
белгілі бір идеологияны дақұрап, кейде агрессивті сипат алып, барлық кезде
бірдей теңбе-теңдікті сақтамауы да мүмкін жəне оны дер кезінде анықтау да
қиын. Жаһандану — тарихи динамиканың өтуге тиісті кезеңі. Жаһандану, ең
алдымен, қоршаған дүниенің күрделенуімен, ішкі жəне сыртқы саясат,
экономика арасындағы шекаралардың жойылуымен сипатталады. Сонымен қатар ол
халықаралық процестерді басқару, қалыптасқан халықаралық жүйелердің жаңа
үлгісін жасаудың құралы міндетін де атқарады. Қазіргі жаһандану — бұл
əзірге аяқтал-
82
маған, даму күші жағынан əр түрлі контртенденциялармен жəне қайшылыққа толы
қосымша жағдай-
лармен қатар жүретін бірқалыпты емес процесс.
Қазіргі дүниеде жаңа кезеңнің сапалық жағдайы (индустриалдықтан кейінгі,
ақпараттық) өрке-
ниеттің техногендік сипатының күрделенуімен (адамзаттың тіршіліктің
жасанды ортасына деген
тəуелділігі), əлеуметтік құрылым мен байланыстар, ондағы болып жатқан
процестердің бірден-бірге
өсіп келе жатқан өзара өтімділігі жəне əмбебаптығымен сипатталады. Осы өте
күрделі динамиканы
зерттеу өтіп жатқан процестерді дəл айқындап, дұрыс бейнелеу одан кем емес
күрделі методология-
лық əдісті талап етеді. Жаһандану — өте тез өзгерістер процесі, сел тектес
жəне кері айналмайтын
модернизация, мұның нəтижесінде бірте-бірте жалпыдүниежүзілік проблемаларға
ғаламшарлық түсі-
нік қалыптасады.
Қазіргі кезеңде жаһандану процесі жекелеген мемлекеттердің тіптен ең қуатты
деген мемлекет-
тердің ролі мен мүмкіндігі төмендеген, ал өркениеттің, ұлттан жоғары
бірлестіктердің жəне ғаламдық
желілер құрылымының (мысалы, трансұлттық корпорация немесе халықаралық
лаңкестік топтар)
рөлі жоғарылаған сатысына өтті. Қазіргі дүниеде бұрынғы дəстүрлі
идеократтық континенталдық им-
перияға орын жоқ. Уақыт өткен сайын ғаламдық қауымдастықтың құрамының
əртектілігі өсе түсуде,
байланыстың айқындаушылық рөлінің нəтижесі құрамдық əр түрлі
компоненттердің автономдығы
мен өндірушілігі мемлекет пен мəдениеттен бастап сан алуан локализмдерге
дейінгі деңгейлерден кө-
рінуде.
Орталық Азияда құрамының əртүрлілігінің өсуіне қарай бағыттың салдары
біржақты емес
[1]
, себебі бұл аймақтағы ұлттық мемлекеттердің тəуелсіздігін нығайтуға деген
талпынысын ынталандырады
əрі шамадан тыс əр түрлілікке жағдай жасаушы локализмді жандандырды.
Ғаламдық қауымдастық-
тың ұдайы өндірісінің бірліктерге бөлінуі Орталық Азияға тиімді
комбинацияда болмаса да Атлан-
тика — Еуразия — Тынық мұхит жəне Атлантика—Еуразия—Үнді мұхиты сияқты
мұхиттық-кон-
тиненталдық байланыстарға кіруге мүмкіндік берді. Мұндай байланыстарға
кіру, бір жағынан, Ұлы
Жібек жолы сияқты дəстүрлі коммуникацияларды қайта жандандыруға да, екінші
жағынан — əсіресе
мұнай жəне газ құбырлары сияқты қазіргі заманғы коммуникацияларды дамытуға
да негізделеді.
Соңғылары, ең алдымен, осы коммуникацияларды игеруге ұмтылушы жаңа
серіктестер (Қытай, Жа-
пония т.б.) табуға байланысты кеңейтуге мүмкіндік береді.
Жаһанданудың мұхиттық-континенталдық байланыстар құруға ықпалы жəне
исламдық дүниеге
байланысты Орталық Азияның да бұл процеске тартылуы қазіргі зерттеушілердің
пікірінше, дəстүр-
ліліктің локалды факторының көлемі мен тереңдігін өзгертуге қалай əсер
етсе, артта қалушылықпен
тəуелділік өлшемдерін айтпағанның өзінде жеке алғанда фундаментализмді,
жалпы алғанда діни фак-
тордың рөлін өзгертуге де солай əсер етеді. Өз кезегінде мəдениет пен дін
саласындағы дəстүрліліктің
периферизацияны (дүниежүзілік перифериялар — Иран, Түркия т.с.с мұсылман
елдеріне тəуелділік) кү-
шейтіп, жаһандануды əлсіретуі мүмкіндігін де айтып өтуіміз қажет. Сөз жоқ,
жаһандану процесі Орта-
лық Азияның дүниежүзімен байланысын дамытуға ықпал етуші реалды табиғи
ресурстармен, көлік
мүмкіндіктерімен анықталады. Дегенмен, бұл жерде де дүниежүзілік
серіктестікті таңдаудағы бағытты
анықтау үлкен рөл атқарады. Орталық Азия халықтарының алдында бір мезгілде
əрі өз тарихының, əрі
бүкіл адамзат тарихының субъектісі ретінде өзін сезіну жəне жүзеге асыру
міндеті тұр.
Кез келген басқа мемлекеттер сияқты бұндай жағдайда Қазақстанның да ролі
оның қауіпсіздік
проблемасын шешуі, технологиялық өзгерістердің жаңа толқынына ілесуі, жақын
жəне алыс шетел-
дермен өзара тиімді саяси, шаруашылық, мəдени қарым-қатынас орнатуы
деңгейіне байланысты. Қа-
зақстан Президенті Н.Ə.Назарбаев атап көрсеткендей, біздің алдымызда
таңдау түр: бірі — əлемдік
экономиканың мəңгілік шикізаттық шылауы болып қалу, екіншісі — тағы бір
империяның келуін кү-
ту, немесе Орталық Азияның барынша интеграциялануына қарай қадам жасау. Мен
осының соңғы-
сын ұсынамын деген болатын. Бұдан былайғы интеграциялануымыз — біздің
өңіріміздің тұрақты-
лығына, прогреске, экономикалық жəне əскери — саяси тəуелсіздікке
апаратын жол[2], деген болатын.
Жоғарыда айтылған ойларға байланысты егемендік мəселесіне келер болсақ, бұл
түсініктің қазіргі таңда шартты сипатта екендігін байқар едік. XIX-
ғасырдың, тіптен XX ғасырдың I жартысындағы тарихшылардың, заңгерлердің
жəне саясаткерлердің егемендік туралы бұрынғы нақты түсіндірмелері жоқ.
Себебі қазіргі кезде кез келген егеменді мемлекеттің Біріккен Ұлттар Ұйымы
(БҰҰ), Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы (ТМД), Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымастық ұйымы (ЕҚЫҰ) сияқты
ұйымдардың халықаралық саяси құжаттарында көрсетілген халықаралық бағыттағы
толып жатқан міндеттері бар. Осындай құжаттарға қол қойған мемлекеттердің
барлығы белгілі бір халықаралық міндет-
83
терді атқаруға тиісті болғандықтан, ерікті түрде өз егемендігін шектейді.
Мұндай жағдайда, əрине, геосаяси иерархия жойылмайды, бұрынғыдан да
күрделі, көпсатылы, көпқырлы түрге енеді.
Қазіргі кезеңде əр елдің ресурстарына, мүмкіндіктеріне, өзіндік
идентификациясының деңгейіне байланысты реалды егемендігін жүзеге асырудың
өз формуласы бар. Посткеңестік барлық елдер үшін
өзекті мəселенің бірі — өзіндік идентификация. Бұл елдерде, бір жағынан,
ортақ мұра, ортақ ауру нүктелер болса, екінші жағынан — халықтар игілігі
үшін бірлесе отырып өзара құрмет жағдайында шешуге болатындай зор
мүмкіндіктер де бар. Бұл қауымдастық ғаламдық, геосаяси, аймақтық даму
өлшемдері мен қазіргі дəуірдің ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа сапалық
деңгейдегі бірлескен іс-əрекетке жəне интеграцияға қажетті жағымды негіз
құрайды. Дегенмен де өзіндік идентификация
проблемасының өткірлігі, посткеңестік елдердің экономикалық, саяси-қүқықтық
жүйелері жағдайының транзиттік сипаты, модернизациялық процестердің əр
түрлі динамикасы, бағыты жəне тереңдігі, осы процестер шеңберінде
жүргізіліп жатқан реформалар өмірлік қажетті интеграциялық процестерді
жүзеге асырудағы қиындықтарды анықтайды. Мемлекет халықаралық қатынастардың
дəстүрлі факторы (ағылш. асt. — іс-əрекет, саяси іс-əрекеттің қандай да
болмасын түрін атқарушы субъект) ретін-
де уақыт өткен сайын күшейіп бара жатқан мемлекеттікке қарсы
тенденциялармен күресте, жаңа акторлармен бəсекеде тиімсіз əрі осал бола
бастады. Ұлттан жоғары сипат ала бастаған халықаралық
ұйымдардың ролі күшейе түсті. Мұның барлығы қазіргі халықаралық
қатынастардың дамуының басқа тенденциясы — жария (формалды, формалды емес)
жəне жасырын жаңа халықаралық субъектілер-
дің пайда болуымен ұштасты. Қалыптасқан жаңа саяси жүйе, бір жағынан,
интеграциялық процестерді тездетуге жəне мемлекеттерді біріктіруге
бейімдесе, екінші жағынан — ішкі иерархияны сапқа тұрғызуға бағытталды.
Посткеңестік елдерді əлемдік экономикаға тарту əрі жаһандану
тенденциясыныңжалғасын көрсетсе, əрі халықаралық тұрақтылық көзқарас
тұрғысынан алғандада қажетті əрекет болмақ. Бұл еуроазиялық аймақты
шиеленістерден құтқаруға, барлық елдерге тиімді болатындай мүдде-
лер арақатынасын орнатуға мүмкіндік береді.
Қазақстан көптеген өркениеттер, этностар жəне діндер тоғысына орналасқан.
Сондықтанда оғанинтеграциялық процестердің деңгейімен жəне жағымды
нəтижелерімен органикалық ұштасқан саяси
тұрақтылық, ұлтаралық келісім жəне аймақтағы қауіпсіздік ауадай қажет.
Сонымен қатар дəл Қазақстан ғана объективтік жағдайлары мен XX ғасырдың
аяғында басталған қайта құрулардағы ішкі табыстарына байланысты
интеграцияның басты қозғаушысы ролін атқара алады. Дамудың қазақстандық
үлгісі қазіргі кезеңде барлық посткеңестік елдерге үлгі болуда. Мұндай
қорытындыны Гарвард университетінде өткен конференцияда дүниежүзінің ғылыми
орталықтары мойындайтын танымал сарапшылар жасаған болатын. Осы жағдай
халықаралық ғылыми жəне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.