Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5

1. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың мәні мен мазмұны
1.1 Жиынтық сұраныс түсінігі, қисығы және әсер ететін факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Жиынтық ұсыныстың классикалық және Кейнстік теориялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
2. Макроэкономикалық тепе.теңдік түсінігі және оның маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.1 Тепе.теңдік деңгейінің экономикалық циклы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.2 ҚР.дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе.теңдік жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31

Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32

Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады. Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады. Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады. Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген" шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады. Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп, үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме, нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Қазақстан Республикасы 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары.-Астана,2002.
3. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. — МГУ, Изд-во "Дис", 1997. ,
4. Ален Р. Математическая экономия. — М., "Иностранная литература", 1963.
5. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. - М., Изд-во МГУ, 1994.
5. Бурда М.Макроэкономика. СПб.: иСудостроеиие", 1998.
6. Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы. О бюджетной системе. Закон Республики Казахстан. Алматы, "Қаржы-қаражат", 1996.
7. Долан Э.Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер. с англ. — СЖ: 1994.
9. Микро-макроэкономика. Практикум /Под общ. ред. Ю.А. Огибина - СПб., 1994.
10. Күлекеев Ж.Ә., Есенғалиева К.С., Тастандиева Н.Б. Микромакроэкономика терминдерінің орысша-қазақша сөздігі. Алматы, 1995.
11. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.Ә., Сұлтанбекова Г.К. Микроэкономика. "Экономика",2004.
12. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Макро-экономика. "Экономика", 2005.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың мәні мен мазмұны
1.1 Жиынтық сұраныс түсінігі, қисығы және әсер ететін
факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Жиынтық ұсыныстың классикалық және Кейнстік
теориялары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
2. Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның
маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.1 Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық
циклы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 22
2.2 ҚР-дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе-теңдік
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Пайдалынған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .32

Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын
ғылым. Ол экономикадағы іс-әрекеттерді біріктіріп жалпылай қарастырады.
Белгілі бір уақыт аралығында кейбір фирмалар өндірген өнімдеріне бағаны
өсіреді, кейде төмендетеді. Бағаның жиынтық өзгерісін талдау кезінде
зерттеушілер көптеген баға өзгерістерінің ішінен орташасын алады. Бағаның
экономикадағы жиынтық динамикасын өлшеу үшін баға индексі қолданылады.
Макроэкономиканың негізгі мақсаты жеке фирмалар мен жүмысшылардың дамуын
қарастыру емес, экономиканың жиынтық беталысын талдаудан тұрады.
Макроэкономикадағы жалпы ұлттық өнім, қор жинағының нормасы, тұтыну баға
индексі, инфляция деңгейі, жүмыссыздық деңгейі және өндіріс көлемінің
өзгеру қарқындылығы секілді көрсеткіштер экономиканың бір бөлек элементін
ғана қарастырмайды, олар экономиканың дамуының беталысын зерттеуге
мүмкіндік береді.
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт
аралығында ұлттық экономиканың байлығы өсті ме, әлде кеміді ме? Қарастырып
отырған мемлекеттегі халықтың қор жинағының мөлшері қан-дай? Неге кейбір
мемлекеттерде инфляция бар, ал тағы біреулерінде ол жоқ? Міне, осындай және
тағы басқа да сүрақтарға макроэкономика жауап береді.
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс сияқты
салыстырмалы түрақты факторлар әсерінің нәтижесі болып табылады. Осы фак-
торлардың үзақ мерзімдегі динамикасы әлуетті өндіріс көлемінің динамикасын
анықтайды. Ал қысқа мерзімде экономика осы негізгі траекториядан ауытқып
отырады. Сол себепті тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін осы
циклдік толқуларды басқарып отыру қажет.
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі
мақсатында экономикалық циклдерді басқару макроэкономикалық саясат арқылы
жүзеге асырылады. Макроэкономикалық саясат бюджет-салық немесе қазыналық
және ақша-несие немесе монетарлық саясаттан тұрады. Бюджет-салық саясаты
сыртқы саудада, тек қана үкімет арқылы, ал ақша-несие саясаты Орталық банк
арқылы жүзеге асырылады. Осы қазыналық, монетарлық саясаттардың көмегімен
мемлекет ішкі және сыртқы макроэкономикалық тұрақтылық орнатуға және оны
ұстап тұруға тырысады. Кез келген мемлекет экономикасы үшін
макроэкономикалық саясатын қатесіз анықтау, оны таңдалған бағытта дүрыс
жүргізу ең өзекті де басты мәселе болып табылады.
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы
пайдаланылады. Микроэкономика пәні — үй шаруашылықтары мен фирмалардың
берілген экономикалық шарттарда шешім қабылдау және сол "берілген"
шарттарды өзара қызметтері арқылы қалыптастыру механизмдері болып табылады.
Микроталдауда тұтынушылардың табысы тек берілген өл-шем ретінде
қарастырылады да, негізгі назар үй шаруашылықтарының шығындары әр түрлі
тауарлар мен қызметтер арасында бөлінуіне аударылады.
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар
орнатуға қажетті алғы-шарттардан түрады. Үлгі қисынның (логиканың), гра-
фиктің және математиканың көмегімен құрылған теориялардан белгілі бір
қорытынды алуға пайдаланылады, ол өз кезегінде теория түсіндіруте тырысатын
құбылыстардағы алғышарттардың салдарын анықтауға мүмкіндік береді. Сөйтіп,
үлгіні экономикалық шарттардың өзгеруі және сатып алынатын игіліктердің
құны мен көлеміне қандай өзгерістер енгізетінін анықтау, жорамалдау үшін
пайдаланамыз.
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың
екі түрлі әдісі бар. Бірінші — кейде ол макроэкономикада неоклассикалық
көзқарас деп аталады — баға нарықты тепе-теңдік жағдайға әкелетін құрал деп
жорамалданады. Мұнда "баға" деп тауарлар мен игіліктер деңгейлерінің
ақшалай бірлікте көрсетілуі ғана емес, сонымен қатар пайыздық мөлшерлеме,
нақты еңбекақы қарастырылады, осындай жағдайда нақты және ақша секторлары
бір-біріне ықпалын тигізбейді. Екінші — белгілі бір уақыт аралығында кейбір
бағалар өзгеруге бейім емес, мұндай жағдайда тепе-теңдік жұмысбастылық
көлемі есебінен және жалпы ішкі өнім көлемінен мүмкін болады. Бұл осы
көзқарасты сынаған Дж. Кейнс атымен кепнстік қөзқарас деп аталады.
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда
кейбір баға аз өзгермелі (белгілі бір уақыт аралығында) дегенге жол
беріледі. Бұл жағдайда тепе-тендік айырбасталатын көлем — тауарлар мен
қызмет көрсету (ЖҮӨ) және жұмысбастылық көлемі есебінен орнайды.

1. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың мәні мен мазмұны
1.1 Жиынтық сұраныс түсінігі, қисығы және әсер ететін факторлары

Жиынтық сұраныс — ол мемлекеттің, кәсіпорындардың тұтынушылардың және
шетелдердің әртүрлі колайлы бағамен сатып алатын өнімінің көлемі.
Қаншалықты баға дәрежесі жоғары болса, соншалықты кәсіпорындар, тұтынушылар
өнімді аз сатып алғысы келеді, ал баға дәрежесі төмен болса, соншаға көп
сатып алғысы келеді.
Жиынтық сұраныс = С + I + С + Х„. мұндағы: С — үй шаруашылығының
жиынтық сұранысы; I — инвестициялық сұраныс; 0 — мемлекет тарапынан болатын
сұраныс; Хп — таза экспорт.
Баға дәрежесі мен ұлттық өндірістің нақты көлемі арасында кері
байланыс. Жиынтық сұраныс — салыстырмалы түрде тұрақты, олар баяу өзгереді,
мысалы, тұтыну шығындары, ал басқалары — динамиканы, мысалы, инвестициялық
шығындар оларды өзгеруі экономикалық белсенділіктін ауытқуын тудырады.
Жиынтық сұраныс — қисығы (АД) әрбір баға дәрежесінде тұтынушылардың
сатып алуға лайым тауарлар мен кызметтердің мөлшерін көрсетеді.
Ол тауар және акша нарығының тепе-теңдігін камтамасыз стетін шығару
көлемі мен жалпы баға дәрежесінің комбинацияларын "экономикада береді.
Жиынтық сұранысқа әсер етeтін басалық факторлар:
Процент ставкасының әсері;
Байлық әсері;
Импорт тауарларының әсері.
1. Процент ставкасының әсері — тұрақты акша массасында баға дәрежесінің
өсуі процент ставкасының өсуіне алып келеді. Өйткені ақшаға деген
кажеттілік өседі. Процент ставкасының өсуі тұтынушылардың сатып алуларын,
ал өндірушілердің инвестицияларын кысқартуға алып келеді. Осының
нәтижесінде жиынтық сұраныс азаяды.
2. Байлық әсері ~ баға дәрежесінің өсуінде акция, облигация,
мерзімдік активтсрдің кұны төмендейді. Қолында осындай
каржы активтері бар халықтың жағдайы нашарлайды. Нәтижесінде
жиынтық сұраныс азаяды.
3. Импорт тауарларының әсері — елдің ішінде баға өскенде отандық
тауарларға сұраныс азаяды. ал арзан импорт тауарларына баға өседі. Бұл баға
дәрежесінің өзгеруімен байланысты.
Жиынтық сұранысқа әсер ететін бағалық емес факторлар: I. Тұтыну
шығьндарындағы озгерістер
Тұтынушылардың тұрмысы;
Тұтынушылардың күтуі;
Тұтынушылардың карыздары;
Салықтар.
II. Инвестициялық шығындардағы өзгерістер
Процент ставкасының өзгеруі;
Инвестициядан күтілетін пайда;
Кәсіпорындарға салынатын салық;
Жаңа технологиялар;
Артық куаттылық.
Мемлекет шығынындағы өзгерістер.
Таза экспорт көлемінің шығынындағы өзгеруі.
Шетелдердегі ұлттық табыс;
Валюта курсы.
I. Тұтыну шығындары.
Материалдық және каржы активтерінен тұратын тұтынушылардың
жақсы тұрмыс жағдайына тәуелді болады. Нақты күн қымбаттағанда,
тұтыушылар тауарларды сатып алу үшін көп каржы жұмсайды, ал ол
жиынтық сұранысты көбейтеді.
Болашақта кірістің езгеруіне байланысты тұтынушылардың күтуі.
ер адамдар болашақта кірісі көбейеді деп күтсе, ағымдағы кірістен
саудаға көп акша жұмсайды.
Тұтынушылардың карыздары — тұтынушылардың карыздары көп болса ағымдағы
тұтыну азхайып, жиынтық сұраныс азаяды.
ағымдағы тұтыну азайып жиынтық сұраныс азаяды.
Салыктар ~ табысқа деген жоғары салық жиынтық сұранысты
азайтады.
II Инвестициялық шығындар.
1) Процент ставкасының өзгеруі — баға дәрежесімен байланысты емес
процент ставкасының өсуі инвестициялық шығындарды азайтып, жиынтық
сұранысты азайтады. Процент ставкасынын төмендеуі вестициялық шығындарды
көбейтіп, жиынтық сұранысты көбейтеді.
2). Инвестициялардан күтетін пайда — егер, кәсіпкерлер болашақта көп
пайда болады деп болжамдаса, жиынтық сұраныс көбейеді, ал аз болады деп
болжамдаса, жиынтық сұраныс азаяды.
3) Кәсіпорындардан алынатын салық ~ егер, салықтың деңгейі
жоғары болса жиынтық сұраныс азаяды, салықтың деңгейі төмен болса,
ынтық сұраныс көбейеді.
4) Жаңа технологиалар ~ жаңа технология инвестициялық
шығындарды ынталандырады, бұл жиынтық сұранысты көбейтеді.
5) Артық куаттылық ~ артық қуаттылық жиынтық сұранысты
III. Мемлекеттік шығындар.
Мемлекеттің шығындары көп болса, жиынтық сұраныс кобейеді, мемлекеттің
шығындары аз болса, жиынтық сұраныс азаяды.
IV. Таза экспорт көлемінің шығынынын озгеруі.
1). Жиынтық сұраныс экспортер елдердің ҰТ-нан тәуелді болады. Егер,
экспортер елдердің ҰТ-ы көп болса, олар шет мемлекеттермен көп сауда
жасайды. Бұл елдердің жиынтық сұранысы көбейеді, керісінше жағдайда,
жиынтық сұранысы азаяды.
2). Валюта курсының өзгеруі жиынтық сұранысқа әсер етеді. Егер
елдердін валюта курсы жоғарыласа, шетелден кәіі тауар сатып алуға
мүмкіндігі болады, бұл жиынтық сұранысты көбейтеді және керісінше.
Бұл карастырылған 4 факстор баға дәрежесімен байланысты емес. Сондықтан
оларды бағалық емес факторлар деп карастырамыз.
2. Жиынтық ұсыныс: классикалық және Кейде модельдері Жиынтық ұсыныс
— экономикада Өңдірілген түпкі өнімдер мен қызметтердін жалпы
мөлшері. Бұл үғым көп мөлшерде синонимі ретінде қолданылады.
Жиынтық ұсыныс қисығы АS экономикада бағаның әртүрлі дәрежесінде
нарыққа өндірушілермен жиынтық өнімінің кандай көлемі усынылатынын
көрсетеді.
Жиынтық ұсыныстың бағалы емсс факторларынын ерекшелігі олардың бәрі
өндіріс шығықдарын аныктайды, сондықтан бағалық емес факторлардын озгеруі
бірлік өнімге кететін шығыдарды өзгертеді. Мысалы, мұнайға және мұнай
өнімдеріне бағаның өсуі шығындарын кобейтеді, экономикада әрбір баға
дәрежесінде жиынтық ұсынысты азайтады, АS қисығы солға жылжиды. Жақсы ауа-
райынан егіншіліктің көп болуы, жиынтық ұсынысты көбейтіп, AS қисығы оңға
жылжиды. AS қисығының формасы классикалық және Кейнс мектептерінде әртүрлі
түсіндіріледі. Макроэкономикада кысқа мерзім (2-3 жыл) және ұзақ мерзім
уакытының номиналды және накты көрсеткіштері карастырылады. Қысқа мерзімде
номиналдық көрсеткіштср (баға, номиналды жалақы, номиналдық проценттік
ставка) нарықтық ауытқулардың әсерінен баяу өзгереді, ол олардын
сатыстырматы каттылығының көрсетеді. Нақты көрсеткіштер (шығару көлемі,
жұмыспен камту деңгейі, нақты проценттік ставка) - өте Өзгермелі, икемді.
Ұзақ мерзімде керісінше номиналдық керсеткіштер көп өзгеріп отырады,
икемдің деп санайды, ал нақты көрсеткіштср өте; баяу өзгереді, сондықтан
зерттеугс оңай болу үшім оларды тұрақты деп санайды.

1.2 Жиынтық ұсыныстың классикалық және Кейнстік теориялары
Классикалық модель экономиканың жағдайын ұзақ мерзімде бейнелейді.
Классикалық теорияда жиынтық ұсыныс зерттеуі келесі жағдайлардан құрылады:
Экономика өндіріс факторларының толық камтылу жағдайында жұмыс істейді,
сонды шығару көлемі потенциалды ЖҰӨ-ге тең.
жәнс номиналдық жалақы — икемді, олардың өзгерулері тепе-
тендікті қолдайды. Бұл жағдайда шығару дәрежесі мен факторлардың толық
айтылуы жағдайында тік болады. Классикалық модельде АS қисынша формасы
еңбек нарығының ену мен байланысты, еңбек фактор болғандықтан,
кысқа мен оның Өзгеруі шығару көлеміне әсерін тигізеді.
Бағаның жалпы дәрежесінің Өсуі нақты жалакыны төмендетеді,
еңбек нарығында еңбекке деген сұраныс ұсыныстан көп
номиналдық жалақының өсуіне алын келеді. Нәгижесінде жалақы бұрынғы
дәрежесіне дейін өседі, бұл еңбек нарығында тсңділікті қамтамасыз
етеді, сондықтан шығару көлемі өзгермейді ауытқулар болуы мүмкін). немесе
еоліа жылжуы Өндіріс факторларының технологияның мөлшері өзгсргенде болады.
Моделі жұмысын салыстырмалы қысқа мерзім ғында қарастырады. Жиынтық
ұсыныс зертесуі келесі алты шарттарға іеледі:
Нақты көрсеткіштср (шығару көлемі, қамтылу. нақты
т.б.) козғалмалы нарықтың. ауытқуын тез сезінеді.
Ссйнс моделінде АS кисысы көлденең немесе он түрде сәйкеген. малды
көрсеткіштердің салыстырмалы қысқа себентері: еңбек кслісім шарттарының
ұзақтылығы, жалақыны мемлекеттік реттеу, өнімді шикізатпен жеткізуге
шарпардың мерзімі, кәсіподақтардың әрекеті т.б. номнналдық жалакы
жеткілікті түрде катты болса, ал бағалар тырмалы түрдс икемді болса, онда
жиыінтық сұранысының өсуімен байланысты олардың өзі нақты жалақының
төмендеуіне алып келеді, арзан болады, бұл фирмалар жағынан еңбекке деген
сұранысты күтеді.
Тұтыну мен қор жинау. Тұтыну адамдардың өмірінінің Осы максатқа сәйкес
олар материалдық игіліктер Өндірісін шатастырады. Өндіріс дәрежесінен
тұтыну дәрежссі тәуелді болады. дәрежесімен анықталатын өмір санасы әрбір
жанұяда, әлеуметтік ряда бірдей болмайды. Тұтыну дәрежесі табысталады.
Тәуелді болады.
Олардың бюджетінен, кейбір игіліктсрдің кажеттілігінен, ксйбір
нгіліктердің төлемді немесе төлемсіздігінен, нарықта тауарлардың болуынан
т.б. факторларға тәуелді болады. Бірақ жанүялардың табыстары бірдей
болғанымен, шығындар құрылымы әртүрлі болады. Халыктың қор жинау дәрежесі
табыс дәрежесінің тәуелді болады. Қор жинау дегеніміз ол тұтынылмайтын
табыстың бір бөлігі. Сондықтан тұтыну мен кор жинаудың жиынтағы табысты
құрайды.
Жанүяның табысы қаншаға аз болса, олар соншаға аз сактайды. Ұлттық кор
жинау — ол тұтыну көлемі мсн мемлекеттік сатыл алуларды алып тастағаннан
кейінгі экономикалык жиынтық табысы. Ұлттық кор жинау жекс және мемлекеттік
жинақтардан тұрады.
Жеке қор жинау — салықтар мен тұтынуға шығыңдарды шегергеннен кейінгі
қалатын үй шаруашылығының табысы. Мемлекеттік қор жинау — ол мемлекеттің
жинаған салықтары мен оның тағайындарының айырмасымен (айырмашылық) калған
табыстар.
Тұтыну функциясы ~ тұтынудың нсгізін анықтайтын тәуелділік, мысалы,
тұтыну көлемінің табыс көлеміне тәуелділігі, яғни С = С (Ү), мұндағы: С —
табыс.
Кор жинау функциясы — ол жиынтық кор жинаудын (S) табыстан (Ү)
тәуелділігі, яғни 8 = 8 (Ү), мұндағы: 5-қор жинау, Ү - табыс.
Қор жинау функциясының нақгы қасиеттері тұтыну функциясына кері (карама-
карсы) болады.
Тұтыну ағымдағы кажеттіліктерді камтамасыз етеді, ал қор жинау
болашақтағы кажеттіліктерді камтамасыз етеді, Тұтынуда (С) кететін жалпы
табыстың (Ү) үлесі тұтынуға орташа бейімділік (АРС) деп аталады.
Табыс Қор жинауға (5) кететіп жалпы табыстың (Ү) үлесі қор жинауға
орташа бейімділік деп аталады.
Қор жинау тұтьшудағы кез келген өзгерістің табыс өзгерісіне
қатынасы тұтынуға шектеулі бейімділік деп аталады.
Тұтыну функциясы табыстың Өсуімен тұтынудың өсуін көрсетеді. Көптеген
жылдар бойы табыстың өсуімен МРС төмендейді, ал өсуі ұлғаяды деп ұйғарылып
келді. яғни табыс өскен сайын оның азайған есі тұтынылады, ал көбейген
үлесі сақталады деп саналды. Қазір көп экомистердің ойынша, экономика үшін
МРС пен МРS салыстырмалы түрде тұрақты. Осы уакытқа дейін тұтыну мен
жинақтаудың табыстан елділігі ғана карастырылған. Бірақ оларға басқа
факторлар да әсерін тигізеді.
4. Инвестициялар және оған әсер ететін факторлар.
Инвестиция ЖҰӨ өндірісіне жұмсалатын табыстың маңызды бөлігін құрайды.
Инвестициялардың маңызды бөлігі адамдардың жинақтауынан не кәсіпорындардың
пайдасынан кұрылады. Экономикалық теория зкарасынан өндірісті ұлтайтуда,
жаңартуда, жана технологиялар, териалдар т.б. еңбек кұралдарына енгізуге
кетегін шығындарды инвестиция деп атайды. Инвестициялар ол мемлекеттік және
жеке сторлын пайда табу мақсатымен ел және сыртында салынатын мерзімдік
салымдар.
Инвестициялардын бағыттары:
Жаңа өндірістік ғимараттарды салу;
Жаңа кұралдар. техника және технологияны сатып алу;
Материалдар мен шикізатты косымша сатып алу;
Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үйлер салу;
Осы бағыттарға сәйксс инвестициялар бөлінеді:
негізі капиталға инвестициялар; тауарлы-материал запастарына
инвестициялар; адам капиталына инвестициялар.
Жалпы инвестициялар — ол ескі кұралдарды ауыстыруға кететін
(амортизация) мен өндірісті ұлғайтуға жұмсалынатын инвестициялар өсімі.
Егср жалпы инвестициялардан негізгі капиталға соммасьн алып тастасақ таза
инвсстиция қалады.
Таза иивестициялар бар капиталды ұлғайтуда, сонымен
қатар экономикалық өсуге жағдай жасайтын шығындар. Егср
таза инвесстициялар оңтайлы мөлшерде болса, онда экономика дамиды. Егер
инвестициялар нольдік мөлшерде болса, (жалпы шыгындар мен
катризация тен болса) онда экономика статика жағдайында болады. Егер а
инвестициялар кері (теріс) мөлшерде болса (жалпы шығындар
катризациядан аз болса). іскерлік белсенділік төмендейді. инвестициялық
сұранысты аныктайтын факторларда жататындар: пайда нормасын күту; банк
процентінің ставкасы.
Егср күтілегін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі. оцент
ставкасы ол ақша капиталын карызға алу үшін фирманың
Төлейтіп бағасы. Егер күтілстің пайда нормасы (мысалы 10%) проценттік
ставкадан кем болса (7%), онда инвестицияланады). пайдалы болады және
керісінше. сұраныстың тәуелділігі процент нормасына кері пропорционалды
болады.
Инвестицияларға сұраныс кисығының жағдайыиа басқа факторлар да әсер
етеді:
Инвестициялардан күтілістін табыстардың өсуін жақсартатын фактор-лар,
бұл қисықты оңға қарай жылжытады (инвестициялық сұранысты көбейтеді);
2. инвестициялардан күтілстің табыстарды азайтатын факторлар бұл
қисыкты солға карай жылжытады (инвестициялық сұранысты азайтады). Бұл
факторларға жататындар: қурадттар алуға шығындар, кәсіпкерлікке салынатын
салық, иифляция жәнс т.б.
Табыстар мсн ннвестициялардын тәуелділігі мультипликатор аркылы
анықталады. Инвестицияның тиімлілігін анықтау үшін оларды алынған нәгижемен
салыстыру керек. Күрделі каржының тікелей нәтижесі болып нсгізгі қорды іске
косу болады. Ал инвестицияның түпкі нәтижесі ұлттық табыстын өсуі болмақ.
Инвестиция тиімділігінің артуы дегеніміз - ең аз инвестиция мөлшерімен
нәтижссі бір өнімге деген инвестицияның жеке үлесінің азаюында қоғам үшін
қажетгі прогрессивті өнімді шығару. Инвестициялық тиімлілікті арттыру
жолдары:
инвестициялық құрылымды жаксарту, бұл жабдықтарда шығындар
оның жеке үлесінің артуын көрсетеді;
Жұмыс жасап тұған кәсіпорьндарда техникалық каруландыру мен
реконструкциялаудың және жаңа кұрылыстың салынбауында күрделі
каржының жеке үлесінін артуы;
жаңа объектілерді салу мсрзімін кысқарту.
Инвестициялық тиімділікті арттырулын басты құралы техникалық прогресс
болып табылады. Жаңа техниканы өндіру оның экономикалық тиімділігін анықтау
кажеттілігін карастырады және оның пайдалы жобасын секісімен салыстырғанда.
келесі нормативтермен айқындалады: машина, станоктың қуаты мен өнімділігі
және т.б.
5. Мультипликатор және акселератор әсері.
Мультипликатор - көбейткіш, ал аксслератор бұл дайын етіп
сұранысының өсуіне деген интенсивті өсушілік
коэффиценті. Мультипликатор ұғымын ағылшын экономисі Кан 1931ж.
өндірген, кейінірек Дж.М.Кейнс өзінің Жұмыспен қамту, өсім және
акшаның жалпы теориясы (1936 ж.) кітабында дамытты. Бұл үғымды Р.Харрол.
Л.Хшли, Д.Хинс, ІІ.Самуэльсон, Н.Колдар және т.б. өзі карастырған.
Мультипликатор колда бар күрделі каржының ұлттық табыстың канша есеге
өсетіндігін көрсетеді. Және оның күтумен салуға күрдслі каржы 5 мли.
доллар керек олардың сәйкес біліктілік жылына 1000 млн. доллар
болатыдығын іздеуді белгілі бір уакытың жұмысқа тартады. Жолды өздерін
күрделі және жоғары коленстін материалдар қажет және ерск (сол бұрынғы
жыдық табыс бойынша) болды. Жұмысты өсуі тұтыну заттарына сұранысты осіре
түседі. Сөйтіп елесі кезекте олардың өндірісінің үлғаюына алып келеді және
800 адамды косымша жұмысқа тартады.
Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 жұмысшыны жалдау
нәтижесінде, жұмысты атқарушылардың түпкі жиынтығын 3000 адам 15 млн.
доллар табысын құрайды немесе алғашкыдан 3 есе көп еген сөз. Бұл жағдайда
мультипликатор 3-ке тең. Мультипликатор инвестиция көлемі екендегі Жұмыс
мөлшерінің көбеюін көрсететін ондық коэффициент.
ЖҰӨ (ұлттық табыс) өсімі
Мультифидикатор М Р
Инвестиция өсімі
Мультииликатор тұтынуға шекті бейімділікке (МРС) тікелей тәуелділікте
және қор жинауға шекті бейімділікке (МРS) кері тәуелділікте болғандықтан.
МР=S 1- МРС МР8
Инвестицня мен табыс өзгерістері арасындағы тәуелділікті келесі шартты
мысалда көруге болады. Айталық, инвестиция өсімі 50 м.ш. элларды құрайды.
Бұл жағдайда табыс та ұлғаяды. Табыс алушылар оны таныстыруа шекті
бейімділікке сәйкес жұмсайтын болады. Айталық, табыс өсімінің 80%-і немесе
40 млн. доллар (50*0,8) тұтыну тауарлары мен қызметтеріне жұмсалынатын
болады, нәтижесінде тұтыну игіліктерін өндіретін салаларда табыс ұлғаяды.
Бұл табысты алушылар өз кезегінде өздерінің тұтынуға бейімділіктеріне
сәйкес 80%-ін нсмесе 32 м. элларды тұтынуға жұмсайды. Бұл сома тауарлар
мен қызметтерді сатушының табысын құрай отырып, тағы да 80% немесе 25,6 пн.
доллар (32*0,8) тұтынуға жұмсалады. Нәтижесінде табыстын жаппы ілімі 250
млн. долларға жақындайды.
1. Қаншалықты халықтың қосымша тұтынуға кеткен шығындары қолдаса,
мультипликатор мөлшері кем болады. Инвсстиция өсімшілігіне
көтерілген көлемінде ЖҰӨ өсімшілігі болады.
2. Қаншалықты халыктың косымша жинактауы болса,
ультипликатор мөлшері төмен болады. инвестиция өсімшелігі кейіппен
көбеюімен ұлттық табыстың өсуін карастырады; акселератор өнім (табыс,
сұраныс) өсімінің тек кана тәуелді инвестицияларға, яғни тұтыну шығындары
деңгейінің ұлгаюы нәтижесінде пайда болған жаңа капиталға қатынасын
көрсетеді. Акселерация принципі тұтыну шығындарының ұлғаюы немесе азаюы
капиталдың қорлануында өзгеріс туғызатындығынан тұрады. Аксслсрация
принципін алғаш рет 1913ж. Француз экономисті А.Афтольон (1874-1956 жж.)
және 1919ж. Американ экономисті Дж.М.Кейнс ұсынған. Кейінірек ол Р.Харрод,
Дж.Хикс, П.Самуэльсон енбектерінде одан әрі дами түсті. Акселератор ол осы
жылғы иивестиция өсімшілігінің Өткен жылдары ұлттық табыстын өсімшілігіне
сандық қатынасы.
Ағымдағы жылғы инвеститция өсімі болған.
Акселератор өткен жылғы ұлттық табыс өсімі
Макроэкономикалық модельдерде аксслератор мультипликатормен бірігіп
шетелдерде экономиканы реттеу үшін кең колданылады.

2.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
Бұл көзқарастар түбегейлі әр түрлі қорытындыларға әкелуіне қарамастан,
олар бір негізін қалаушы үлгіге негізделді. Соңғысын талдаудың екі
графикалық құралдарымен синтездеуге болады: тауар нарығы мен ақша нарығының
өзара әрекеттесуін көрсететін ІS-LМ үлгісі, еңбек нарығы және тауарлар мен
қызмет көрсетуді өндіретін және оларды тауар нарығында сататын фирма іс-
әрекетін сипаттайтын сұраныс-ұсыныс үлгісімен.
Алдымен кең анықталған тауар нарығын қарастырайық, яғни, тауарларды
ғана емес, сонымен қатар қызмет көрсетуді де қамтитын нарықты қарастырайық.
Талдаудың бастапқы нүктесі — тұтыну және инвестициялық игіліктерге
сұранысты білдіретін үй шаруашылықтары. Бұл бөлімде басты назар қысқа
мерзімді кезеңге аударылады.
Жабық экономикада соңғы шығындардың саны ретінде алынатын ЖЮ жеке
тұтынуға, жеке инвестицияға және мемлекеттік сатып алуға бөлуге болады.
"Бірінші кезеңде" бұл мынаны білдіреді.
Үі= Сі+Iі+Gі (1)
1-ші кезеңцегі тұтыну және инвестициялардың функциялары мынандай:
Gі = С (Ώ, Үd) (түтыну функциясы) (2)
Іі = I (rі) (инвестиция функциясы)
Gі = G (мемлекеттік сатып алулар)
Ті = Т (таза салықтар)
Тұтыну (С) жеке байлықтан (Ώ) және қолдағы табыстан Үd= Ү-Т оң
тәуелділікте.
Нақты пайыздық мөлшерлеменің тұтынуға ықпалы тұрақты оң немесе теріс
болмағандықтан, мұнда тек жанама ықпалы қарастырылады: пайыз
мөлшерлемесінің өсуі үй шаруашылығының байлығын, соның әсерінен оның
тұтынуын да азайтады. Инвестицияны қарапайымдандыру мақсатымен — инвестиция
функциясы пайыздық мөлшерлемеден ғана тәуелді деп қарасты-рылады: нақты
пайыздық мөлшерлемені үлкейту капиталдың баламалы құны есебінен инвестиция
тартымдылығын азайтады.
(1) теңдеу — тауар нарығындағы тепе-теңдіктің шарты. Сол жағы
шығарылатын ұсынысты көрсетеді, ал оң жағы — оның сұранысының сипаттамасы
болып табылады. Ұсыныс экономиканың өндіргіш күштерімен, яғни капитал
қорларымен, жұмысшылардың біліктілігімен және техникалық даму деңгейімен
анықталады.
Тауарларға және қызмет көрсетулерге сұраныстың талдауын ұсынысты
қарастыру арқылы толықтырайық. Өндіріс факторлары және өндіріс функциясы
өнім шығару көлемін анықтайды:
Y = F(К,L) = Y
Енді өндірілген өнімге сұранысты және ұсынысты сипаттайтын осы
теңдеулерді біріктірейік. Егер біз ұлттық шоттар теңдеуіне тұтыну функциясы
мен инвестициялық функцияның оң жағын қойсақ, онда мынаны аламыз:
Ү = С (Ү - Т) +I (r) + G
G және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.