Несиелік операцияларды жүзеге асыру

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

І. Екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікті несиелеу динамикасын талдау

Шағын кәсіпкерлікті несиелеу түрлері және әдістерінің ерекшеліктері
Қазақстан Республикасында екінші деңгейлі банктердің несиелеудегі жағдайы

ІІ. Шағын кәсіпкерлікті несиелеуді жетілдіру және дамыту жолдары

2. 1 Шағын кәсіпкерлікті несиелеу мәселелері

2. 2 Шағын кәсіпкерлікті несиелеуді жетілдірудің болашақтағы бағыттары

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Қаржы несиелік механизмінің қызмет ету тиімділігі уақытында әр түрлі шаруашылық бірліктерінен ақша алу ғана емес, сондай-ақ жалпы елдің экономикалық өсу қарқынына әсер етеді. Несие жүйесінің қызмет ету механизмі оның үйымдық қүрылымдарының, несиелік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдық-құқықтық формаларда, несиелеу әдісі мен формаларының өзгеру әсеріне байланысты әрқашан ауысып отырады. Пайда алу көзқарасы тұрғысынан коммерциялық банктер қызметінің негізгі түрі несие үсыну болып табылады. Қаражатын әр түрлі несиелік операцияларға орналастыра отырып, банк басшысы бір мезгілде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандырады әрі өздері де табыс алу көзі деп санайды. Несиелік шарттың өтімділік деңгейінің маңызы бар. Мысалы, банк кейбір жағдайларда ғана басқа институттар мен жеке тұлғаларға несиені қайта бере алады, себебі ақша талаптарының аталған түрінде екінші реттегі нарық жоқ, бүған түрғын үйді кепілдікке салу түріндегі несие ғана жатпайды.

Сонымен қатар банк басшысы «несиелік қоржын» ішінде ақша қаражатын бөлуді қарастыруы керек, демек бөліп-бөліп төлеу, сауда-өнеркәсіп компаниялары, жылжымайтын мүліктер сияқты несие түрлеріне бөлу. Ондай бөлудің негізі ретінде салыстырмалы несие табысы, әр түрлі шектеулері бар несиелерге сүраныс қарастырылды. Банк қаражаттарын әр түрлі активтер түріне орналастыру әр түрлі зандар мен реттеуші актілерге байланысты.

Жалпы банктік несиелік операциялар екі үлкен топқа бөлінеді: активті - банк қарыз беруші ретінде шыққанда; пассивті -төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық жағдайында банкке клиенттерден және басқа банктерден ақша қаражатын тарта отырып, банк қарыз алушы ретінде шығады. Несиелік опера-цияларды жүзеге асырудың екі негізгі нысаны ажыратылады: несие және депозит. Тиісінше банктің активті және пассивті несиелік операциялары несиелік нысан ретінде де, депозиттік нысан ретінде де жүргізіледі.

Несиелеуді ұйымдастырудың мәні.

Кәсіпорындар мен тұрғындарды несиелеу банк қызметінің дәстүрлі түріне жатады. Сол себептен банкті несиелендіру кәсіпорыны деп атайды. Банк активінің біршама бөлігі бұрынғы кездегідей несиелік операцияларға орналастырылған. Қазақстанның екінші деңгейдегі банктерінің орналастырылған қаражаттары 2003 жылы әрбір банктеріне әр түрлі несиеге шамамен 72% келді. Сондықтан табыстың 85%-ы ұсынылған қарыздарды төлеу түрінде алынған. Банктер бір мезгілде ресурс алғандықтан, өздері де қарыз алады. Коммерциялық банктердің шығындар құрылымын 80%-ға жуық салымдар мен депозиттер бойынша несиенің пайыз төлеу шығындары құрайды.

Қарыз алушыларға ұсынылған банктік қарыздарды көп түрлі елгілері бойынша жіктеуге болады.

1. Кредиторлар бойынша:

- орталықтандырылған, бюджеттік, банктік, банктік емес қаржылық ұйымдар, коммерциялық, сыртқы;

2. Қарыз алушылар бойынша:

қаржылық институттарға, үкіметке (Қаржы министрлігі), бюджеттен тыс қорларға, банктерге, банктік емес қаржылық ұйымдарға несиелер;
экономиканың салалары бойынша барльщ меншік түрлері, ауыл шаруашылығына, өнеркәсіпке, саудаға және т. б.
жеке кәсіпкерлер (заңды тұлға емес қызметті іске асыру) ;

3. Банктік несиені қолдану (пайдалану) мерзіміне байланысты мынадай түрлерін ажыратуға болады:

қысқа мерзімді;
ұзақ мерзімді.

Қолдану сипаты мен бағыты бойынша: негізгі қорларға несиелер, айналым капиталына несиелер;

Қамтамасыз ету түрлері және қолда болу бойынша:

қамтамасыз етілген: тұрақсыз, кепілмен, тапсырыспен, кепіл затымен;
сақтандырылған;
қамтамасыз етілмеген: бланкті (сенімді) .

Ұсынылған валюта бойынша: шетел валютасымен, теңгемен.

Ұсынылған шарт бойынша: авальді, акцепті, акцепті-рамбурсты, аукционды, валюталық, ипотекалық несиелер, консорциалды, дебетті сальдоны жабу несиесі (овердрафт), лизингті, ломбардты, жеңілдікті, онкольді, тұтыну несиесі, револьверлі, резервті, маусымдық несие, факторинг, форфейтинг.

8. Несиелеудің объектісі бойынша: меншіктік айналым құралдарының жетіспеушілігін толықтыру; материалдық қорлардың жиынтығын; экспортты және импортты тауарларды әкелу және ішкі экономикалық іс-әрекетінің шығындары, жеке еңбекпен айналысатын азаматтар тұтынған шикізат, материалдар, кұралдар және басқа да мүліктер, ломбардтың кепілді-несиелік операциялары, театрлардың табыстары мен шығыстарының арасындағы маусымдық үзілістер; күрделі салымдарды қаржыландыруға; еңбекақы төлеуге; тиімділігі жоғары және қайтымы тез шараларды несиелеу.

Қысқа мерзімді несие - пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын несиелер. Олар тауарлы-материалды құндылықтарға, төлемдердің агымдагы қажеттіліктері мен шығындарына беріледі.

¥зақ мерзімді несиеге мерзімі 1 жылдан асатын несиелер жатады. Берілген несиелер қаржылық активтерді, айналым құралын, негізгі қорлардың қалыптасуы ушін қажеттілігіне қызмет көрсетеді. Қазіргі кезде осы уақытқа дейін қолданылып келген, кәсіпорындардың, ұйымдардың халықты несиелеу жүйесі енді неғұрлым оңтайлы жүйе болып табылады. Клиент банкке бекітілмейді, өзі қызметін пайдаланғысы келетін несиелік ұйымды өзі таңдайды. Клиент несиелік шотты тек бір банкте емес, бірнеше банктерде ашуға құқылы.

Қалыптасқан несиелік механизм коммерциялық сипатта. Осыған байланысты сауда, экономика мәтіндеріне ерекше көңіл белінуде. Тек несиелеу, кәсіпорындардың уақытша ақша ресурстарында деген қажеттілігін қанағаттандыру, сондай-ақ несие мекемесінің өтімділігіне негіз беретін артықшылықтар маңызды болып табылады. Бұл клиенттердің депозиттері мен несиелеріне және де банкаралық несиеге де қатысты. Бірқатар коммерциялық банктер аталған несиені сатып алып қана қоймайды, сонымен бірге оны басқа банктерге сатады. Коммерциялық банктің жұмысына талдау жүргізу оның ақша қаражатын мобилизациялау мүмкіндігі тек жартылай ғана қолданылатынын көрсетеді. Сонымен бірге ресурстарды сату фактісін және несиелеу жүйесіндегі жалпы "сауда" акцептін сөзсіз оң құбылыс ретінде сипаттауға болады.

Қазіргі несиелеу жүйесіндегі ерекшеліктер олардың ресурстарға тәуелділігіне ғана емес, сондай-ақ ҚР ҰБ белгілеген пруденциялық нормативтерге байланысты. Қазіргі пруденциялық нормативтер тартуға мүмкін қаражаттардың шекті көлемі, ең аз резерв мөлшерін, несие беруінің шекті сомасын, оны ұсыну мерзімін, коммерциялық банк балансының өтімділігіне байланысты несие механизмін жасауды реттейді. Қазіргі несиелеу жүйесінің маңызды белгісі оның шартты негізі болып табылады. Несиелеу бойынша туындайтын сұрақтардың барлығын банк пен қарыз алушы өзара келісіп шешеді. Шартқа сәйкес әрбір жақ белгілі бір міндеттемелерді мойнына алады, шарт жағдайларын сақтауға бақылау жасау үшін белгілі құқықтарға ие болады. Айта кететін жайт, несие шарттары бұрын да жасалған, бірақ олардың экономикалық мәні әлсіз болды. Тек коммерциялық ынта пайда болған кезде, банк пен кәсіпорын арасындағы шарттың бұзылуы сезілген кезде ғана несиелік шарт қарыз берушінің де, қарыз алушының да жауапкершілігін арттыратын күш болып табылады.

Қалыптасқан несие жүйесінің маңызды белгілері - оның несиелеу объектісінен несиелеу субъектісіне өтуі болып табылады. Бұрын қолданылған несиелеу жүйесі несиелеу объектісіне тиімді болған. Тауарлы-материапдық құндылық қорларының, өндірістік шығындардың болуы клиентке несие алуға мүмкіндік береді; несиені қайтару мүмкіншілігі арнайы талданбады, клиент үшін ең басты деп автоматты түрде несиені қайтаруға кепіл беретін жоспар есептелді. Сонымен бірге тауарлы-материалдық қүндылықтардың қорын жабатын меншікті қаражат деңгейі ескерілмеді.

Жаңа несиелеу жүйесі дәстүрлі жалпы және ерекше қағидаларға негізделінеді, оның ішінде мерзімділігі және қамтамасыз етушілігі, несиенің төлем сипаты ескеріледі. Оның бірқатар құрамдары өзге-ріске ұшырады. Өзгерістер негізінен несиенің саралану қағидасына енгізілді. Осыдан бірнеше жылдар бүрын несиелеуге саралау режімі қолданылатын жақсы және жаман жүмыс істейтін кәсіпорындар категориясы болғаны бәрімізге мәлім.

Кәсіпорынды бағалау негізіне олардың жоспарлы көрсеткіште-рінің орындалуы алынған. Қазіргі уақытта қалыптасқан жүйеде несиені уақытында қайтармау тәуекелділігін төмендететін клиенттің несиеқабілеттілігі ескеріледі. Ең алғаш рет қарыз алушының төлемқабілетсіздігі анықталған кезде, коммерциялық банк несиелеу-ші банктің қатысуымен белгіленген әкімшілікке жедел басқаруға беруге, оларды қайта құру және жабу мәселелерін қарастыруға құқықтары пайда болды.

Өзгертулер несиені қамтамасыз ету қағидасына да әсер етті. Тәжірибе бүндай материалдық қамтамасыздық несиені уақытында қайтаруға кепілдік етпейтінін көрсетті. Кәсіпорында несиелеу жүйесінің жаңа белгілері ретінде жоғары деңгейде банк несиесін қайтаруды кепілдендіретін форма түріне өту қарастырылады. Несиені қайтаруды қамтамасыз ету тұрғысынан әлемдік тәжірибеде кепілдеме құқығы (ипотека, бағалы қағаздар кепілдігі, кепілге салу), кепілдік беру және кепілдеме, жалпы алғанда сақтандыру жүйесі сенімді кепіл құқы болып табылады. Аталған формаларды іске қосатын несие механизмі банкке өзінің тәуелсіздігін күшейтуге мүмкіндік бере отырып, несиелік тәуекелді төмендетуге қол жеткізеді. Кәсіпорындарға, үйымдарға және халыққа қаржы-несиелік қызмет көрсететін үйымдар шаруашылық қүрылымдарын дамытуда маңызды рөл атқарады.

Қаржы-несиелік механизмінің қызмет ету тиімділігі уақытында әр түрлі шаруашылық бірліктерінен ақша алу ғана емес, сондай-ақ жалпы елдің экономикалық өсу қарқынына әсер етеді. Несие жүйесінің қызмет ету механизмі оның үйымдық қүрылымдарының, несиелік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдық-құқықтық формаларда, несиелеу әдісі мен формаларының өзгеру әсеріне байланысты әрқашан ауысып отырады. Пайда алу көзқарасы тұрғысынан коммерциялық банктер қызметінің негізгі түрі несие үсыну болып табылады. Қаражатын әр түрлі несиелік опе-рацияларға орналастыра отырып, банк басшысы бір мезгілде клиенттердің қажеттілігін қанағаттандырады әрі өздері де табыс алу көзі деп санайды. Несиелік шарттың өтімділік деңгейінің маңызы бар. Мысалы, банк кейбір жағдайларда ғана басқа институттар мен жеке тұлғаларға несиені қайта бере алады, себебі ақша талаптарының аталған түрінде екінші реттегі нарық жоқ, бүған түрғын үйді кепілдікке салу түріндегі несие ғана жатпайды.

«Қаражаттардың жалпы қоры» әдісіне сәйкес орналастырылуына коммерциялық банк басшысы жауап беретін қаражат әр түрлі көздерден түседі, оның ішінде талап еткенге дейінгі салымдар, жинақтық, мерзімдік салымдар және банктің меншікті капиталы жатады. Бұл әдіс негізіне банктердің ресурстарды біріктіруі алынған. Одан кейін жинақ қаражаты сәйкес деп саналатын активтер түрінің арасында бөлінеді. Қаражатты орналастыру қүрылымын анықтаудағы бірінші мәселе, алғашқы резерв ретінде қарастырылатын үлестерін белгілеу. Көп жағдайда алғашқы резерв рөлінде «басқа банктердің қарыздары және қолда бар ақшалары» бабына кіретін активтер қарастырылады. Оған басқа коммерциялық банктің корреспонденттік шотындағы ақша және де инкассолау үрдісіндегі басқа да құжаттар кіреді. Қаражаттарды орналастырудағы екінші мәселе, белгілі бір табыс алып келетін «кассалық емес» өтімді активтерді құру мәселесі. Бұл резервтері жоғары өтімді табысты активтер, олар өз кезегінде жоғалту тәуекелі төмен және ең аз пайызды ұстай отырып қолма-қол ақшаға айнала алады.

Қаражаттардың жалпы қоры әдісі бойынша қаражаттарды орналастырудың үшінші кезеңі - несие қоржыны портфелін құру. Банк бірінші және екінші реттегі резервтер мөлшерін белгілегеннен кейін, ол өз клиенттеріне несие ұсына алады. Бұл банктің табыс әкелетін қызметінің ерекше түрі. Несие банктік активтердің ең маңызды бөлігі, ал несиелер бойынша табыс банктік пайданың ең ірі құрушысы. Несиелік операциялар банктің өте тәуекелді қызметі.

Активті несиелік операциялар - біріншіден, клиенттер мен несиелік операцияларды және банкаралық несиені ұсыну операциясынан; екіншіден - басқа банктерде орналасқан депозиттерден тұрады. Пассивтің несиелік операциялары үшінші тұлғаның және жеке тұлғалардың депозиттерінен және банктің банкаралық несие алу несиелік операцияларынан түрады. Аталған сипаттамалардан несиелік және қарыз беру операцияларының, несие мен қарыз арасындағы ерекшелікті көруге болады. Несие - банктің қаражатын ұйымдастыру көзі және оларды салудың әр түрлі нысандарын ұсынатын, несиелік катынастарды ұйымдастырудың әр түрлі нысандарын қарастыратын кең мағынадағы түсінік. Қарыз болса нәтижесінде қарыз шотын ашуға болатын, несиелік қатынастарды ұйымдастырудың бір ғана нысаны. Сонымен бірге, несиелік қатынастар тек банктік несие шеңберінде ғана ұйымдастырылып қоймайды, сондай-ақ кәсіпорын кредитор және қарыз алушы болатын коммерциялық несиелеу ретінде де ұйымдастырылады. Ал олардың арасындағы несиелік қатынас векселмен рәсімделеді. Бұдан әрі коммерциялық несие, банкке векселді кепілге қоя отырып, банктік несиеге айналуы мүмкін. Тікелей банктік несиелеу, яғни кәсіпорынның несиелік қатынасы басында банкпен арақатынасынан басталады, сонымен бірге жанама банктік несиелеу, яғни алдымен кәсіпорындар арасында несиелік қатынас пайда болады, нәтижесінде олар банкке жедел түрде вексель бойынша ақша алу әдісін іздестіру үшін жүгінеді.

Банктегі несиелеу механизмі және несиелік жұмысты ұйымдастыру әрбір банктің несиелік саясаты негізінде дербес анықталады. Клиенттер ашқан несиелік шотта әрбір несиелеу объектісі бойынша карыз есебі жүргізіледі. Бөлек баланстық шотта бір клиентке берілген ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несие есебі жүргізіледі. Несиелік шоттың дебеті бойынша берілген қарыздың сомасы, ал кредиті бойынша оны өтеу көрсетіледі. Несиелік шоттың режімі шартта анықталады: берілген несие қарыз алушының есеп айырысу шотына аударылуы мүмкін.

Сондай-ақ несиені контекорренттік шот ашу арқылы беруге болады. Бұл шотта бір жағынан түсімдер, екінші жағынан несие және төлемдер және де кредиттік пен дебеттік сальдо көрсетіледі. Контокоррент өз кезегінде клиенттің банктегі несиелік есеп айырысу қызметін жүзеге асыратын шот. Контокорренттік шот бойынша банк әрбір қарыз алушы үшін контокорренттік несие көлемін шектейтін лимит белгілейді.

Лимиттер әрбір клиент үшін саралап белгіленеді. Контокорренттік несие қарыз алушыға контокорренттік шот ашу арқылы клиенттің төлем құжаттарын төлеу негізінде беріледі. Контокор-ренттік шотты ашудың негізі клиентпен контокорренттік несие беру туралы шарт жасасу болып табылады. Несиені беру кезіндегі өте маңызды, бірақ әрқашанда міндетті емес мәселе - банк беретін несиені қамтамасыз ету.

Несиені қамтамасыз ету олардың өтелуін кепілдендірмесе де, банктің жоғалту тәуекелі біршама төмен болады. Сонымен бірге несиені қамтамасыз ету қарызға алған қаражатты қайтару кепілдігі ғана емес, сондай-ақ банк пайдасы. Аталған байланыста тапсырма-лар мен кепілдемелерді беру, кепілдік міндеттерді рәсімдеу, оның ішінде жеке және заңды тұлғалардың бағалы қағаздары, жылжитын және жылжымайтын мүліктердің кепілін рәсімдеу тәжірибесі кеңейе түседі. Несиені қамтамасыз етуге алған міндеттеме нотариалды куәландырылуы керек. Ол несие бойынша міндеттемелердің орындалуымен бірге тоқтатылады. Егер тапсырмада міндеттемені орындау мерзімі көрсетілмесе, онда тапсырма шартын жасаған күннен басталып, жыл соңыңда тоқтатылады. Тапсырманың ерекше нысаны кепілдік беру болып табылады.

Шаруашылық субъектілер берген кепілдіктер кепілді банкте сақталады және несиелеуші банк кепілдікті кабылдау туралы кепіл-ді банктің хабарламасын бірге ұсынады. Егер несиені қамтамасыз ету ретінде оны орындау тәуекелін сақтандыру қажет болса, онда несиені беру туралы шешім қабылдаған кезде клиент банкке сақтандыру шартын және сақтандыру полисін ұсынады.

Несиелік мәмілені рәсімдеу қарыз алушының өтініші бойынша жасалады және оған қарыз алушы мен кредитор арасында несиелік шарт жасасу туралы қарыз алушының анкетасы косылады. Несиелік келісімшартта міндетті түрде келесі жағдайлар анықталуы тиіс:

- несиенің мақсаты;

- берілетін несиенің жалпы сомасы;

- несиенің валютасы;

- несиені өтеу мерзімі;

- несиені өтеу әдісі;

- қамтамасыз ету;

- сыйақы мөлшерлемесінің көлемі.

Әрбір берілген несие бойынша клиент ұсынған құжат мерзімді міндеттемелерден басқа несиелік құжаттамаға тігіледі. Күнделікті жауапты орындаушы карточканы қарап отырып, өтеу мерзімі келген міндеттемелерді алады. Несиені бөліп өтеу төлемі келген кезде мерзімді міндеттеменің екінші жагында сәйкес белгі қойы-лады. Сол жерде қарыз алушы ұсынған кепілдіктер жазылады. Банктік несие бойынша несиелік кұжаттамаға кез келген несиені ұсынуда талап етілетін негізгі құжаттардың болуы жеткілікті. Негізгі құжаттар келесілер:

қарыз алушы қол қойған, несиені пайдалану максаты көрсетілген және баланстық құны белгіленген, несиені қайтаруды қамтамасыз ету үшін кепіл ретінде ұсынылған мүлік көрсетілген өтініш;
егер ол заңцы тұлға болса, белгіленген тәртіпте куәландырылған күрылтай құжаттардың көшірмесі;
қарыз алушы атынан несиелік шартқа қол қоюға өкілетті тұлғаны растайтын құжат;
жасалған несиелік шарттың түпнұсқасы;
клиенттің қаржылық жағдайын растайтын аудиторлық компанияның қорытындысы;
егер клиент жеке тұлға болса, оның меншігіндегі активтер туралы, жалақының мөлшері туралы, негізгі кәсібі туралы анықтама;
несиенің пайдаланылу мақсатын растайтын құжат (4-қосымша) ;

- заңды тұлғаның бизнес-жоспары;

несие беру кезінде бюджеттік және бюджеттік емес қорларға салық және аударымдар бойынша қарыздардың жоқтығын растайтын салық органының анықтамасы;
басқа банктерде ашқан банктік шот туралы мәліметтер. Егер ұсынылған несие жылжымайтын мүлік түрінде кепілмен қамтамасыз етілсе, онда несиелік кұжаттама бойынша қосымша құжаттарға келесілер кіреді:
мемлекеттік тіркеуден өткен ипотека және кепіл шартының түп-нұсқасы (5-қосымша) ;
кепілге қойылған мүліктің нарықтық құнын бекітетін және дәлелдейтін бағалау құжаты;
егер несие осы мүлікті алу үшін берілсе, онда кепіл мүлкінің сатып алу бағасын бекітетін құжат.

Несиелік құжаттамаға жылжымалы мүлік кепілінің нысанында қарыз алушының міндеттемелерін орындауын қамтамасыз ету жағдайына ұсынылғаннан басқа, кепіл шарты, кепіл заты туралы ақпарат және олардың құнын анықтау әдісі ұсынылады.

Егер қарыз алушы несиені құрылыс саласында қолданатын болса, онда құжаттамаға жоспарланған жұмыс бойынша жобаланған сметалық құжат және тексеру есептері немесе жүмыстың орын-далуын бекітетін қарыз алушының қабылдау-өткізу актісі қосылады.

Несие бойынша міндеттемелерді орындау кепілмен немесе кепілгерлікпен қамтамасыз етілсе, несиелік құжаттамаға мынадай қосымша кұжаттар тігіледі:

кепіл және кепілгерлік шарты;
кепіл берушінің немесе кепілгердің қаржылық жағдайын растайтын аудиторлық ұйымның қорытындысы;

- кепіл беруші атынан кепілдік шартқа немесе кепілгер атынан кепілдеме шартына қол қоюға құзыреті бар тұлғалар өкілеттігін дәлелдейтін құжаттар;

- несие беру алдындағы соңғы есепті кезеңнің каржылық есебі.

Несиелеу үрдісіндегі маңызды кезең - ұсынылған несиеге кет-кен қаражат шығындарына бақылау жасау. Банктің кәсіпорынның қаржылық жағдайына бақылауды күшейтуі белгілі бір күдік туған кезде жүргізіледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.