«Авеста» шығармасы түркілер мекендеген хорезм аймағында жасалған мұра

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ……3

1 Көне түркі дәстүрі мен даналығы «Авеста» шығармасының өзегі

1. 1 Бабалар жасаған рухани мұралар

«Авестаға» арқау болған 8-12

1. 2 «Авестадағы» табиғатқа табыну мифтері

түркі дәстүрімен сабақтас 13-21

1. 3 «Авестадағы» аңыздық тұлғалар-халық

армандаған ел басқарушылар бейнесі 22-27

2 «Авеста» шығармасы түркілер мекендеген хорезм аймағында жасалған мұра

2. 1 Хорезм билігі мен мәдениеті «Авестаның»

жасалуын себеп болған 28-35

2. 2 «Авеста» шығармасын түркілерге

ортақтығын дәлелдейтін сипаттаулар 36-40

2. 3 Түркілер табынған наным - сенімдер «Авеста»

шығармасынан табылады 41-50

Үшінші бөлім

«Авеста» шығармасының қазақтың батырлық жырларымен

сабақтастығы

3. 1 «Авеста»мен « Қобыланды батыр»

жырының байланысы 51-52

3. 2«Авеста» мен «Алпамыс батыр»

жырының тамырластығы 53-54

3. 3«Авеста» мен «Ер Тарғын»

жырының сабақтастығы 55-57

Қорытынды . . . 58-60

Пайдаланылған әдебиеттер . . 61-62

Кіріспе

Қазақ әдебиетінің архитептерін арнайы алып зерттеудің маңызы зор. Өйткені, осы саланы тереңдете сөз ету арқылы халқымыздың бағзы заманнан қалыптасқан мәдениет жүйесінің түп-төркіні - көшпенділер, көне түркі өркениетінің әлемдік тарихтағы орнын анықтауға және жүздеген ғасырлар бойы байырғы бабалар жасаған рухани байлықтарды танып, игеруге мүмкіндік туады. Әрі осы тақырыпты тарихи - типологиялық, синтездік тұрғыда бір-бірімен салыстыра ұштастыра талдаудың тиімді әдісі, орнықты негіздері қалана бастайды.

Осы «Авеста» шығармасының дәуірін, туған жерін кім жасағанын, қай халық тілінде жазылғанын, қай аймақтарда тарағанын және біздің бабаларымыздың осы дінге табынғанын, көне түркілердің дәстүрі, даналық мұралары мен заңдылықтары, мифтік шығармалары, табиғатқа табыну нанымдары, негізгі кәсіптері шығарманы жасауға арқау болғанын тарихт-типологиялық, синтездік негізде талдау жасау арқылы мәлімденудің нәтижесінде «Авеста»шығармасы түркілерге де ортақ болып табылатынын зерттеу қорытындыларынан туған пайымдаулар бойынша шынайылылықпен түйінделді. Соған сәйкес, әдебиетіміздің түп-төркіні -б. з. б. ҮІІІ-ҮП ғасырларда жасалынған «Авеста» шығармасында жатқаны ғылыми тұрғыда тұжырымдалды. Көне түркі жазуы сол түхта қалыптасқандығын негізделді.

Сондықтан біздің басты мақсатымыз-әдебиетіміздің архитептерін тауып, тану үшін ең бірінші көне түркілердің тәңірлік дәуірдегі әдебиетіне тереңдете талдау жасап, оның сыр-сипатын тұтастай ашып көрсету болып табылады.

«Авеста» шығармасын оқып шығып, талдау жасауда диплом жұмысымды үш бөлімге, әр бөлімді үш тармаққа құрып, жазып шығуды мақсат еттім. 1. «Көне түркі дәстүрі мен даналығы «Авеста» шығармасының өзегі»атты алғашқы бөлімде 1 . «Бабалар жасаған рухани мүралар «Авестаға» арқау болған», 2. «Авестадағы» табиғатқа табыну мифтері түркі дәстүрімен сабақтас, 3. «Авестадағы аңыздық тұлғалар-халық армандаған ел басқарушылар бейнесі»деген үш тақырыпшадан құралған. Бұл зерттеу жүмысының негізгі мақсаттары мен міндеттері, осы тақырыптың өзегі-ежелгі дәуірдегі әдебиетіміздің көне түркі «Авеста» шығармасының өзегін анықтау арқылы әдебиетіміздің арғы тамырларын, түп-төркінін табу үшін әуелі сол әдебиеттің жасалуына негіз болған архитептерін және архетиптік сарындарды анықтап, тұжырым жасадым.

2. «Авеста» шығармасы түркілер мекендеген Хорезм аймағында жасалған мұра, деген екінші бөлімде І. Хорезм билігі мен мәдениеті «Авестаның жасалуына себеп болған», 2. «Авеста» шығармасын түркілерге ортақтығын дәлелдейтін сипаттаулар. З. Түркілер табынған наным-сенімдер «Авеста» шығармасынан табылады, деген үш тақырыпшадан құралған. Бұл тақырыпта «Авеста»шығармасының туған жері қай өңір екені зерттелініп, ғылыми, тарихи тұрғыда қарастырылып нақты тұжырым жасап жаздым.

3. «Авеста» шығармасының қазақтың батырлық жырларымен сабақтастығы, деген үшінші бөлім 3 тақырыпшадан түрды. 1. «Авеста» мен «Қобыланды батыр» жырының сабақтастығы. 2. «Авеста» мен «Алпамыс батыр» жырының тамырластығы. 3. «Авеста» мен «Ер Тарғын» жырының сабақтастығы деп аталады. Бұл бөлімде «Авеста» мен қазақтың батырлық жырларымен байланыстырып келіп, сабақтастығын жаздым. Осынау ұлы шығарманың қазақ халқының тұрмыс-тіршілігімен, салт-санасымен етене жақындасы, тамырлас, еншілес болып келуі шығарманың батырлық қырын терең талдау арқылы дәлелдедім.

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ әдебиетінің архитептерін арнайы алып зерттеудің маңызы зор. Өйткені осы саланы ғылыми негізде қарастыру арқылы халқымыздың түп-төркіні - көшпенділер, көне түркі өркениеттің әлемдік тарихтағы орнын анықтауға және сандаған ғасырлар бойы бабалар жасаған рухани байлықтарды танып, игеруге мүмкіндік туады, әрі солардың тарихи-типологиялық тұрғы да бір-бірімен үштастыра талдаудың пайдалы, нанымды реті қаланады.

Бұл еңбекте қазақ әдебиеті тарихының арғы арналарын зерттеп табу арқылы қазақ философиясының қалыптасуын қосақабат білуге мүмкіндік туады. Себебі, философия миф, дін, көркемдік оброзды ойлаудан туындап, бөлініп шығып барып жасалынады.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ әдебиеті тарихының арғы арналарын зерттеуде әлемдік әдебиеттану ғылымындағы архитептерді, мифтерді қарастырған ірі ғалымдардың еңбектеріне сүйендік. Турасын айтқанда, дала пайғамбары Зороатуштра жасаған Таяу Шығыс халықтарының, көшпенділердің мәдениет, әдебиет, дін салт-дәстүрі мен көне тарихының сырлы бесігі болып танылған қасиетті «Авеста» шығармасы түгелдей миф-аңыздармен көркемделіп, нанымды, әсерлі түрде күшейтіліп берілген. Бұл бағытта көздеген мақсатқа бет түзеуде көбіне архетиптер мен мифті арнайы зерттеген К. Г. Юнг, Фриммен Джон, Т. Манн, А. Пятигорский, А. Ф. Лосев, А. Н. Ждан, М. И. Еникеев, Л. П. Гримак, тағы басқа ғалымдардың ой-пікірлері жаңаша түжырымдар жасауға ықпал етті. Ал, «Авеста» шығармасына зерттеу жасаған тұста, негізінен 1991 жылы Иранның Тегеран қаласындағы «Морварид» баспасынан шыққан «Авеста» атты екі томдық шығарма пайдаланылды. Сонымен қоса И. Стеблин-каменский аударып, 1993 жылы Москвадағы «Дружба народов» баспасыннан шыққан «Авеста» кітабы және Е. Ә. Бертельстің Москва-Ленинградтан шығатын «Восток» журнал -кітаптың 1924 жылғы 4санында жарияланған «Авестадан» аудармасы, сол Е. Ә. Бертельстің СССР Ғылым академиясы 1951 жылы Москвадан шығарған үшінші томцна енген «Авестаны» зерттеудегі жаңа жұмыстар» атты еңбегі, Е. Ә. Бертельстің 1960жылы Москвадағы «Шығыс әдебиеті» баспасынан шығарған «Парсы-тәжік әдебиетінің тарихы» атты кітабындағы «Авеста» жайлы зерттеуі мен аудармасы осы жұмысты жазуда назарда ұсталды.

Сондай-ақ, И. М. Дьяконовтың 1956 жылы СССР Ғылым академиясы шығарған «Мидия тарихы деген монографиясындағы «Авестадан»жасаған көлемді аудармасы И. С. Брагинскийдің 1956 жылы СССР Ғылым академиясы Москвадан шығарған «Тәжік халқы поәзиясы, 1943 жылы Бакуден шыққан «Азербайжан әдебияты тарихы» атты кітабының бірінші томындағы «Авеста» кітабынан жасаған қазақша аудармасы(Парасат //8, 1993ж), өзге де сондай тәржімалар мен зерттеулер бұл еңбекте «Авеста» кітабы. Бұл оның оның аудармасында мін жоқ деген емес, бұлай айтуымыздың мәнісі-ол «авеста»кітабының бізге жеткен ең көне, ең көлемді нұсқаларын қатар қойып пайдаланып аударған. Ол тәржімалаған «Авеста» кітабының алғашқы бетінде:»Перевод с авестинской И. Стеблин-Каменского» деп жазылған. Оның сыры ертеректе «Авеста»жайлы сөз қозғап, оны өз тілдерінде иемденгендердің көбісі бұл мүраның қай жерде, қай тілде жазылғанын нақты байлам жасай алмай «Авеста тілі», «Зенд», «Мидия» тілдеріндегі шығарма» деген сөз қалыптастырылған. Сөйтіп, бұл мұраны қайта жинап құрастырушылар осы шығарманың аударуға көнбеген және итүсінбеген ең көне нүсүқаларының тарауларын сол күйінде өз тәжірмалағандарына қосып, «Авеста тілі кітабы» деп атаған.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Қазақ әдебиетінің арғы арналарын, архетиптерін анықтау арқылы бағзы заманғы бабаларымыздың әлемдік мәдениетке өз үлестерін қосқанын мәлімдеу, сөйтіп әдебиетіміздің түп-төркінін қай дәуір, кезеңде жатқанын ғылыми негізде түжырымдау еңбеіртің басты мақсаттарының бірі. Екіншіден, б. з. бүрынғы ХІІ-Х ғасырлада өзара бірігіп даңқы шығып, б, з, бұрынғы ҮІІІ-УІ ғасырлардан бастап күшті мемлекет болған Сақ, Ғұн, Үйсің, Тұран, Қаңлы тайпаларының сол дәуірлеген тұстан бері жасаған шығармалары қайда? Соларды зерттеп тауып, бағасын беру де осы жү-мыстың негізгі мақсаты мен міндеті. Үшінші, көне түркілердің мәдениеті, әдебиеті, дәстүр-салты, діні, өмір сүру заңдылықары, кәсібі, дүниетанымы слам дініне дейін толық қалыптасқан дедік. Соларды т9тастай алып, тереңдете зерттепдолымды ғылыми қорытындылар жасау осы еңбектің көздеген мақсаты. Қысқасы, бұл еңбекте Тәңірлік дәуір әдебиетінің сыр-сипатын айқын етіп көрсетуде сол түркілер табынған діннің табиғаты, олардың дүниетанымы, рухани мұралар жасауда қалыптасқан сабақтастық бір-бірімен байланыста қарастырылады. Міне, осындай күрделі мәселелерді тарихи-типологиялық тұрғыда зерттеу осы еңбектің түпкі нысаны. Солардың жүзеге асыруда мынадай міндеттер туындайды:

Қазақ көркемдік әлеміндегі архетиптерді арнайы алып қарастырып, анықтамасын беру. Архетип пен миф арасындағы жалғастықтың мәнінашу. Бұлардың әдебиет пен байланысын табу. Қазақ әдебиеті тарихыныңарғы арналарын зерттеуде тарихи-типологиялық тәсілдің тиімділігінтаныту, бұл бағытта қарастырудың нақты жолдарын білдіру.
Осындай қарастырудың көмегімен қазақ әдебиеті тарихының арғыарналары «Авеста» шығармасында жатқанын мәлімдеу. Ол үшін

«Авеста» шығармасының жасалған дәуірін, қай жерде, қай тілде, кім шығарғанын тұжырымдау.

«Авеста» жасалып, қалыптасуына, зороастризм дінінің туындауына ертезаманғы бабаларымыз жасаған рухани мұралар, олардың наным-сенімі, дәстүрі, кәсібі арқау болғанын ғылыми тұрғыда түйіндеу.
Көне түркі нанымдары, табиғатқа табыну мифтері «Авеста»шығармасының жасалуына баспалдақ болғанының себебін көрсету.
«Авеста» кітабы, зороастризм діні соны жасаған Зороатуштра туғанөңірде ежелден көне түркілер мекендегенін нақты деректермен айқындау
«Авеста» көне түркілер дәуірлеп, күшті мемлекет болған түстажасалғанын дәлелдеу. Көне түркілердің Тәңірлік діні мен зороастризмдінін, солардағы жарылқаушы күштер-жер, күн, су, жұлдызды, Ұмай, Аши, аналар болмысын бір біріменсалыстырып, араларында ерекше айырмашылық жоқ екенін айғақтау.
«Авеста» шығармасы өзге елдерге көне түркілерге мекендеген жерлерарқылы жеткенін, ирандықтар «Авестада» жазылған дәнді кейінмойындап, мемлекеттік дінге айналдырғанын, сол кітапты қайтақұрастыруға олар зор күш салғанын баяндау.

Жұмыстың құрылымы. Диплом жүмысы кіріспеден, қорытындыдан және үш бөлім мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Көне түркі дәстүрі мен даналығы «Авеста» шығармасының өзегі

1. 1. Бабалар жасаған рухани мұралар «Авестаға» арқау болған

Әлемге кең тараған христиан, будда, ислам тағы басқа діндердің жасалуына себепші болған зороастризм діні, сол дін жазылған қасиетті «Авеста» кітабы ғайыптан пайда болған ба? Жоқ, олай емес. Бұл дін Орта Азия халықтарының жүздеген жылдар бойғы тұрмыс-тіршілік жағдайлары мен заман талаптарына орай біртіндеп туындап, дамыған ырым- жора, әдет- ғұрып, наным, өмір сүру ережелері және сол елдердің мифтік аңыздары, даналық ойлары, толғау, өлең жырлары, тағы басқа рухани мұралары негізінде жетілдіре отырып қалыптасқан ілім. «Авеста» алғашқы қауымдық қү-рылыстан бастап бері қарай жалғасқан ұзақ-көне тарихи кезеңдер мен сан түрлі мәдениеттердің негізінде жасалынған. Ал соның ішінде «Авеста» шығармасының дүниеге келуіне-адамзат тарихының бірінші сатысы-қауымдық кезеңдер мен неолит дәуірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайы күшті ықпал жасап, осындай маңызы өте зор шығарманың туындауын қажет еткен.

«Авеста» кітабы, негізінен архетиптік және мифологялық шығармалардан құралған. Онда космогоноиялық - әлем жаратылысы, бөлшектері туралы архетиптер, жануарлар жайлы, жақсылық әкелуші құдіретті тұлғалар мен жаманшылық жасаушы мейірімсіз бейнелер жөніндегі мифтер және алғашқы адам мен әуелгі ел қамын ойлаған қиялдан батырлар жайлы аңыздар, сондай-ақ дәстүр-салт, наным-сенім, өмір сүруге ережелеріне қатысты қиял ғажайып ертегілер үзінділері молынан кездеседі.

Шығыстанушылардың бәрі дерлік «Авеста» шығармасын Орта Азияда, соның ішінде Әмудария мен Сырдария өзендерінің төменгі ағысындағы Хорезм өңіріндегі халықтардың көне рухани мұралары негізінде қалыптасқан деген түжырым жасады. Осы төңіректе ертеден орныққан мәдени жетістіктер, бұл аймақтағы егін мен мал шарушылығы кәсібінің бағзы заманнан дамып өрістеуі және барлық ғалымдар мойындағандай, дін нышандарының Орта Азияда тым ерте қалыптасуы «Авеста» шығармасына арқау әрі зорастризм дінінің жасалуына негізгі саты болған. «Авеста» шығармасын түптеп зерттеуге күш салып, бектенген профессор И. С. Брагинский бұл қасиетті кітаптың жасалуына өзек болған ең көне мәдени жетістіктер шоғыры қашан, қай жерде туындап, өріс тапқанын зерттей келіп: «Сонымен, Орта Азия адмзат мәдениетінін алғшқы ошағының бірі болып табылады», -деп түйін жасайды. ( 1, 23-6)

Расында, Орта Азия тым ерте заманнан мәдеиет өрісінің орталығы болып, әлемдік өркениеттің бастау алған діңгегі атанған «Авеста» шығармасынын жасалып, қалыптасып, дүниеге келуінің бірден бір ошағы Орта Азия болғанығ шығыстанушы ғалымдардың көбісі дерлік мойындап, сондай тұжырым қалыптастырған. Бұған Орта Азияның көне мәдениеттерін жан-жақты зерттеген, прфессор С. П. Толстовтың: «Аңыз бойынша осында зороастризм дінінің негізін қалаған-аңыздық тұлға Зороатуштар пайғамбар туған. Тағы сол Маркварт өзінің өлгеннен кейін еңбегінде Ахеменид дәуіріне дейін Орта Азияда Хорезмгегемониясына бағынған күшті держава болғаны жайлы болжам

ұсынады», -деген мәліметі және оның осы байламын әрі қарай жетілдіре түсіп: «Авестадағы» комплексті аңыздар бірінші коянидтердің жеңісіне байланысты, әсіресе, Сияваршан және Хусрав молшылық көлі елін, Урвадан қашық емес, Ворукаша теңізінен және дақтар елін тұтастай бағындырған», -деп айтқан деректері бар. (2, 87-б)

Осы келтірілген үзіктер «Авеста» шығармасының біраз құлия сырларының бетін ашып, сол қасиетті мұраны қалыптастыруға баспалдақ болған халықтық сенім -наным, мифтері мен сол рухани мұраны жасаған Жаратуштра және ақырында, бұл діннің өзі «Авеста» кітабының хорезм өңірінде туғандығын сендіріп отыр.

Профессор И. С. Брагинский ортазиялық скиф -сақ тайпалары тәжік халқының арғы аталарының бірі екенін мәлімдейді. (3, 29-б) Сосын осы амақты ежелден мекендеген ру- тайпалар «Авеста» шығармасын жасауға зор үлес қосқанын білдіріп, әсіресе, осы кітіп тәжіктердің фольклорлық шығармалары желісінде жасалынған жазба мұрасы болып табылатындығын растайды.

Ғалымның бұл байламы бұрыннан бар деректерге сүйене отырып қолдауға болады. Өйткені, тәжіктердің мәдениеті ертеден қалыптасқан ел екнін дәлелдеп жатудың қажеті шамалы. Әрине, «Авеста» кітабы Орта Азия елдерінің шекаралас жатқан бір-екі көршілес елдерге де жат емес. Олардың да ғасырлар бойы қалыптасқан өмір сүрудегі кейбір тәжірбиелері мен сенімдері кейінірек осы қасиетті кітап қайта өңделгенде толыға түсуіне септігі тиген. Мысылға, ирандықтардың бұл зороастризм дінін тіпті беріректе мемлекетті басқару құралына айналдыруы, сол мақсатта «Авеста» кітабын аударып, қайта құрастыруы-сол шығарманың жоғалып сақталуының кепілі.

Сондай-ақ, профессор И. С. Брагинский Орта Азияны алғашқы қауымдық кездерден бері қарай скиф-сақ тайпалары орнықты мекендеген, олардың мәдени ждаму жетістіктерімен бірге ондағы ел басқарған, солардың қамын жасаған ойшыл тұлғалардың даналық толғаулары мен шешендік сөздері, өмір сүрудің ережелерін кемеңгірлікпен түжырымдауы осы «Авеста» кітабын жасауға негіз болған қисынды деректермен түсіндіреді. Оның осы бағытта келтірген өрнектерінің растығын және молдығына көз жеткізу үшін бұған қатысты бір ғана деректі келтірейік. И. С. Брагинский: «Показательно почти полное совпадение с вышеприведенной формулой Авесты афоризма, приписываемого легендарному скифскому мудрецу Анахарсису, одному из «семь мудрецов» древности:

« . . . Речь не бывает дурна, когда мысли хороши и прекрасные дело следует за речами. Скифы считают речь дурной тогда, когда бывают дурны помыслы». Скмифы считают речь дурной тогда, когда бывают дурны помысли». Скифская дружба, побратимство стало античных авторов предметов многочисленных рассказов. (4, 43-б) Например у Лукина говорится: Сеифы не признают ничего выше дружбы», -деп ой қорытады. Скиф кемеңгері Анахарсистің бұл даналық ройларына тағы да «Авеста» кітабындағы Митраға арналған жырдағы:

Өз сөзін ұстап тұрмаған,

Жетесіз елін бұлдірген.

Өзін сұмнан жексұрын,

Зүлым етіп көрсетер

Ал Спитама сен болсаң

Айтқан сөзге берік бол.

Жақсыларға адал бол, -деген, немесе

Уәде беру, келісім сөзі-

Жиырма рет қайталанған сөз

Екі достың арасында.

Әйел мен ерке арасында-

Елуінші рет қайталанды.

Әке мен бала арасында-

Жүзінші рет келісім.

Екі елдің арасында-

Мыңыншы рет келісім, -деп айтқан өлең шумақтары тура сәйкес келеді. (5, 106-6)

Сол көне түркі тайпаларынан шыққан данышпан философты кезінде, кейін де дүние жүзі ойшылдары мойындап, әлемге ол-«Анахарсис Скифский» деген есіммен танылған, яғни кемеңгерлігімен түркі даңқын көтеруге зор үлес қосқан. Ол тарихи деректер бойынша, Сақтар мемлекетінің дәуірлеп тұрған тұсында өмір сүрген, яғни, қасиетті «Авеста»шығармасы жасалар тұста көне дәуір жұлдыздарының бірі есебінде аты шыққан.

Бұл Сақ мемлекетінің күшейген уақытын анықтауда және осы «Авеста» мұрасына қатысты ойдың мәнін кең түрғыда ашуда бүрын сөз арасында айтылған «Қазақстан тарихы» кітабындағы: «Оба б. з. д. VIII ғасырда тү-рғызылған, Сақ өнерінің одан кездесетін заттары ең ескі дүниелер болып табылады. Сақтардың зергерлік өнері Есік обасы бұйымдарының бәрінен де толығырақ көрінеді, сол бұйымдарға қарап, біз текті, дәулетті сақтардың киген киімі, айқасқа шығарда танытатын қару-жарағы туралы мәлімет алдық.

Көне түркі тайпаларынан шыққан данышпан философты кезінде дүние жүзі ойшылдары мойындап, әлемге ол « Анахарсис Скифский» деген есіммен танылған, яғни кемеңгірлігімен түркі даңқын көтеруге зор үлес қосқан. Ол тарихи деректер бойынша, Сақтар мемлекетінің дәуірлеп түрған тұсында өмір сүрген, яғни, қасиетті «Авеста» шығармасы жасалар түста көне дәуір жұлдыздарының бірі есебінде аты шыққан. (6, 45-6)

Осы ретте, әуелі дана Анахарсистің өмір сүрген дәуірін нақтылай түсер болсақ, професср Ғ. Есімов: «Обьективтік идеяны философияда дәлелдемек болған грек ғалымы Платон Анахаристен өте қү_рмет тү_тқан. Анахарсис есімі гректің данышпан философы Платонның еңбектерінде кездеседі», -деп мәлімдейді. (7, 5-6) .

Сонымен, философ Платонның туған жылына үш жүз жылды қоссақ және одан бұрын келтірілген тарихи мәліметке жүгінсек Анахарсис Скифский біздің дәуірімізден бұрынғы ҮШ-ҮПғасрлар аралығында ғұмыр кешкен екен. Ал

«Авеста» кітабы б. з. бҮШ-ҮIIғасырлар аралығында жасалынғанын жан-жақт зерттеу бойынша дәлелдеп айттық. Олай болса Сақ кемеңгеріАнахарсі «Авеста» шығармасы туып, қалыптасар тұста әйгілі философ есебінде дүние танылғаны анық.

Әдеттегідей, Шығыс, әсіресе, Орта Азия халықтарының тарихі мәдениеті, салт-дәстүрі жөніндегі мәселелер төңірегіндегі әңгіме қозғаған, жүмбағын ішіне бүккен, шешімін оңайлықпен таптыра алмайтын күрделі д әртүрлі мәнді жәйттерін сыр-сипатын айқын білуге көбіне қытайлықтг жасаған жылнамалар мен тарихи деректерге жүгінетініміз шындық. Бұл жол да ауқымды ды, маңызды проблеманың ақиқатына көз жеткізіп, тиянақты тұжырым жасау мақсатында қытайлықтар жинақтаған мәліметтерге, солардан шыққан еңбектерге үңілуге тура келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.